Poznajemy przyrodę: drzewa i krzewy

Transkrypt

1 Beata Mika Przedszkole Nr Warszawa Ul. Legendy 12 Bemowo Poznajemy przyrodę: drzewa i krzewy Pakiet edukacyjny z zakresu edukacji ekologicznej dla dzieci w wieku przedszkolnym z zakresu ochrona gleby wraz z przekształcaniem terenu wokół placówki oświatowej dla celów edukacji i wypoczynku, ochrona i kształtowanie zieleni. Jestem nauczycielką Przedszkola Nr 98 w Warszawie. Wspólnie z koleżanką Elżbietą Tymanowską opracowałyśmy edukacyjną ścieżkę przyrodniczo-ekologiczną dla naszego przedszkola. Ścieżka nosi tytuł Zielony zakątek i wytyczona jest na terenie ogrodu przedszkolnego. Powstała z myślą o dzieciach, nie tylko tych, które uczęszczają do naszego przedszkola. Serdecznie zapraszamy do nas wszystkich chętnych nauczycieli wraz z podopiecznymi, którzy w najprostszy sposób poprzez obserwacje w terenie poznawać będą mogli poszczególne elementy przyrody: różne gatunki drzew i krzewów, rośliny ozdobne, zioła i wybranych przedstawicieli fauny ogrodu. Zajęcia na ścieżce aktywizują dzieci, kształtują emocjonalny stosunek do otaczającej przyrody, motywują do czynnej jej ochrony, pomagają rozwijać zamiłowania przyrodnicze, plastyczne, fotograficzne, uczą zdrowych form odpoczynku w kontakcie z naturą. Pierwszy z siedmiu przystanków ścieżki nosi tytuł Aleja dendrologiczna. Każdy z przystanków ścieżki Zielony zakątek posiada oddzielny przewodnik, zawierający informacje dla nauczycieli oraz zadania dla dzieci odwiedzających przystanek. Opracowany przeze mnie pakiet edukacyjny to skrócona wersja przewodnika po Alei dendrologicznej. Z pakietu można korzystać nie tylko na terenie ogrodu naszego przedszkola, ale w każdym ogrodzie, parku czy na skwerku, gdzie rosną drzewa i krzewy. Zapraszam

2 Aleja dendrologiczna to miejsce pełne różnorodnych drzew i krzewów. W naszym ogrodzie zgromadziliśmy prawdziwą kolekcję roślin drzewiastych i krzewiastych różnych gatunków i różnego pochodzenia. Drzewa od dawna nazywamy wielkimi fabrykami tlenu. Ich znaczenia dla naszej planety nie sposób przecenić. Dla wielu zwierząt są schronieniem i źródłem pożywienia. Człowiekowi dają cień i miły chłód latem. Drzewa i krzewy nie uciekają jak zwierzęta, nie giną na zimę jak rośliny jednoroczne, zawsze możemy zastać je w tym samym miejscu i latami obserwować ich rozwój. Ratujmy drzewa Warczy piła, drzewa ścina, Ostre zęby w konar wpija. Ból przeszywa włókna, słoje. Już się rana nie zagoi. Z głośnym trzaskiem drzewo pada. Tylko jęczy nic nie gada. Przed stu laty je sadzili, A umiera w jednej chwili. Źle, gdy z naszej bezmyślności, Dla kaprysu lub z chciwości, Niepotrzebnie drzewo ginie W Polsce, w Chinach, w Argentynie... Zanim życie drzewa zburzysz, Pomyśl ono tobie służy, Nie ma na nie żadnej ceny, Bo bez tlenu poginiemy. Jolanta Kasperkowiak Czym jest drzewo? Drzewa to rośliny o zdrewniałych pędach z wykształconym pniem oraz silnie rozwiniętym systemem korzeniowym. Koronę drzewa tworzą wieloletnie pędy, z których wyrastają liście, kwiaty oraz owoce. W odróżnieniu od drzew, krzewy są przeważnie niższe, nie wykształcają pnia i mają od ziemi kilka lub wiele odgałęzień. Drzewa rosnące na żyznej glebie, na nizinach lub w dolinach, mogą mieć pokrój drzewiasty, podczas gdy w miejscach nieosłoniętych w górach mogą występować w postaci krzewów. W miejscach otwartych drzewa wykształcają rozłożystą koronę. W gęstych lasach, gdzie rosną blisko siebie, ich korony są zwykle znacznie węższe. Liście to zielone organy asymilacyjne, w których w procesie fotosyntezy z dwutlenku węgla zawartego w powietrzu oraz wody, przy udziale chlorofilu i światła słonecznego, wytwarzane są związki organiczne i tlen. Rośliny nie jedzą jak zwierzęta, bo same wytwarzają sobie pokarm. Służą im do tego właśnie liście. Kiedy świeci słońce, w liściach powstaje pokarm dla drzewa i tlen, którym oddychamy. Pień jest szkieletem rośliny drzewiastej, decydującym o jej pokroju. Pień składa się Z rdzenia (ciemny środek), słoi drewna (pierścieni) i kory. Każdy słój to rok życia. Łatwo, więc policzyć wiek ściętego drzewa.

3 Kora korowina (czyli martwica korkowa, zwana potocznie, choć niezbyt precyzyjnie korą) jest zewnętrzną powłoką ochronną pnia, konarów i gałęzi. Kora jest skórą drzewa: chroni je przed zimnem, gorącem, deszczem, wiatrem i owadami. Korzenie a właściwie cały system korzeniowy (korzeń główny wraz z otaczającymi go korzeniami bocznymi) pobiera z podłoża wodę z solami mineralnymi i przekazuje ją do pnia, gałęzi i liści. Korzenie utrzymują drzewo w ziemi i rozrastają się w poszukiwaniu wody. Pąki są zawiązkami przyszłorocznych liści, kwiatów lub całych pędów. U większości gatunków są one okryte łuskami. Łuski pąkowe ochraniają zawiązki do czasu rozpoczęcia ich rozwoju na wiosnę. Oś pędu jest rusztowaniem dla liści. Jej zadaniem jest również przewodzenie wody i substancji odżywczych między liśćmi a korzeniami. Kwiaty pręciki wytwarzają pyłek, który jest przenoszony na znamię słupka innego kwiatu najczęściej za pośrednictwem wiatru lub owadów. Zapylenie i zapłodnienie zapoczątkowuje proces przekształcania się zalążni kwiatu w owoc, wewnątrz którego znajdują się nasiona. Owoce chronią nasiona podczas ich dojrzewania i pełnią ważną rolę w ich rozsiewaniu. Mięsiste owoce są pokarmem wielu zwierząt a nasiona znajdujące się wewnątrz owoców są wydalane z odchodami. Zwierzęta przyczyniają się, więc do ich rozsiewania. Suche, oskrzydlone owoce są przenoszone przez wiatr. Drzewo iglaste czy liściaste? Drzewa dzielimy na dwie podstawowe grupy: drzewa iglaste oraz liściaste. Różnorodność siedlisk, w jakich występują drzewa, jest bardzo duża. Jak się okazuje, w najmniej dogodnych warunkach mogą rosnąć drzewa iglaste. Ich smukłe, wysokie korony zmniejszają niebezpieczeństwo śniegołomów, a zimozielone liście są trwałe i mogą najskuteczniej spełniać swe zadanie w sezonie wegetacyjnym, który trwa niekiedy bardzo krótko. Drzewa iglaste mogą również przetrwać długie okresy suszy, gdy głębiej położone warstwy gleby są trwale lub przez dłuższy czas zamarznięte, a możliwość skutecznego zapylenia przez wiatr eliminuje potrzebę obecności owadów. Dłuższy sezon wegetacyjny sprzyja występowaniu drzew liściastych. Drzewa te mają dość czasu na zrzucenie starych liści i wytworzenie nowych odnawianie liści w naszej strefie klimatycznej odbywa się co roku. W miejscach cienistych liście większości gatunków drzew mają dużą blaszkę liściową, a więc możliwie dużą powierzchnię, by wykorzystać padające na nią promienie słoneczne. W miejscach wilgotnych kończyki blaszek liściowych są niekiedy silnie wydłużone, co sprzyja usuwaniu nadmiaru wody z powierzchni liści. W miejscach suchych owłosienie liści ochrania roślinę przed nadmierną utratą wody. Wonne i okazałe barwne kwiaty przywabiają owady, które je zapylają. Znajomość morfologii drzew, czyli najważniejszych cech ich budowy zewnętrznej, ułatwia rozpoznanie drzewa o każdej porze roku.

4 DRZEWA IGLASTE Liście Drzewa iglaste mają trwałe, zimozielone liście, które nie opadają na zimę. U kilku gatunków liście są sezonowe (np. modrzew) nowe liście pojawiają się u nich co roku. Liście drzew iglastych są zwykle równowąskie (igły) lub drobne i łuskowate (łuski); często aromatyczne. Kwiaty Kwiaty drzew iglastych są rozdzielnopłciowe. Występują na tych samych lub oddzielnych roślinach. Kwiatostany żeńskie mają zwykle jaskrawo zabarwione, łuskowate liście; kwiaty męskie obficie wytwarzają pyłek. DRZEWA LIŚCIASTE Liście Drzewa liściaste mają liście zimozielone lub sezonowe, czyli opadające na zimę. Liście są pojedyncze lub złożone, zwykle płaskie o charakterystycznym, siatkowatym unerwieniu. Ich kształt jest bardzo różny. Nierzadko wydzielają aromatyczny, ale nieżywiczny zapach. Kwiaty Kwiaty większości drzew liściastych są obupłciowe. Okwiat jest zwykle zróżnicowany na kielich i koronę. Kwiaty mogą być drobne lub okazałe, nierzadko wonne. Nasiona Drzewa iglaste nie tworzą owoców. Z kwiatostanów żeńskich rozwijają się szyszki. Na trzpieniu szyszki osadzone są liczne łuski, które z czasem brązowieją i drewnieją. Owoce Owoce drzew liściastych są bardzo zróżnicowane. Dzielimy je na różne typy min. jagody, pestkowce, żołędzie, orzeszki, strąki i torebki. Owoce mogą być suche lub mięsiste; kolczaste, szorstkie lub gładkie; niejadalne lub jadalne; różnie zabarwione. Narodziny drzewa Dorosłe drzewo ma owoce i nasiona. Z nasion wyrastają jego dzieci. Ale nie wszystkim uda się wykiełkować i urosnąć. Dlatego drzewa wydają naraz tysiące nasion! Owoc jesienią spada z drzewa. Na ziemię wysypują się nasiona. Wiosną nasienie pęka i wypuszcza korzeń. Korzeń zagłębia się w ziemię. Szybko rośnie łodyga. Po pewnym czasie na szczycie łodygi widać dwa pierwsze liście. Dwa pierwsze grube liście nazywamy liścieniami. To one początkowo odżywiają małą roślinę. Po niedługim czasie wyrastają nowe liście i one są już takie jak u dorosłego drzewa. Drzewko powoli staje się drzewem. Jego pień grubieje, bo z każdym rokiem narastają kolejne słoje. Niektóre drzewa żyją setki lat. Czasami jednak chorują i giną. Niekiedy silne wiatry łamią gałęzie albo nawet całe drzewa. Część drzew leśnicy wycinają.

5 ZADANIA DLA DZIECI ZWIEDZAJĄCYCH PRZYSTANEK Aleja dendrologiczna 1. Drzewa wokół nas: spacer Aleją dendrologiczną, poznanie rosnących tam gatunków drzew i krzewów. Obserwacja wybranej rośliny w czasie różnych pór roku robienie zdjęć. 2. Wybierz sobie drzewo, przytul się do jego pnia, obejmij go rękami, zamknij oczy i wyobraź sobie, co roślina czuje i co chciałaby powiedzieć, gdyby mogła. 3. Dotknij korę wybranego drzewa oraz innych drzew i porównaj je ( buk kora gładka, sosna kora szorstka itp.) 4. Przyłóż kartkę papieru do wybranego drzewa i kredką świecową zarysuj całą jej powierzchnię. 5. Nazwij poznane drzewa. Podziel nazwy drzew na sylaby i głoski np. sosna, dąb, buk. 6. O czym myśli spadający liść? - ułóż opowiadanie. 7. Określ ilość pyłów na liściach: zwilżonym wacikiem przetrzyj 2-3 liście z wybranego drzewa. Wracając do domu zrób to samo wybierz drzewo rosnące przy ruchliwej ulicy. Porównaj czystość wacików. 8. Przyjrzyj się młodym, świeżo rozwiniętym liściom jakiegoś drzewa lub krzewu. Porównaj je ze starszymi liśćmi pod względem wielkości, barwy, sztywności, pokrycia powierzchni oraz wytrzymałości na zwiędnięcie ( czas od zerwania do zwiędnięcia). Zasusz je, przyklej na karton i zachowaj w kąciku przyrody. 9. Gdy na wiosnę nabrzmiewają pąki drzew, zwróć uwagę, że na gałązkach są one dwojakiego rodzaju. Dlatego trzeba przeanalizować budowę jednych i drugich, przez rozebranie ich na części, a następnie obserwować drzewa co powstanie z większych, a co z mniejszych pąków? 10. W maju obejrzyj gałęzie drzew iglastych, porównaj ich igły ze starymi igłami. Poszukaj na nich i na ziemi suchych, łuskowych czapeczek. 11. Czym różnią się liście różnych drzew i krzewów, a w czym są do siebie podobne? Porównaj budowę liści ( wielkość, ilość żyłek, długość ogonka, pokrycie powierzchni blaszki liściowej). 12. Spróbuj zaobserwować i nazwać części wybranej rośliny oraz sprawdź, czy ma ona swoich mieszkańców ( wykorzystaj szkło powiększające). 13. Pomiar wysokości drzewa: poproś kolegę, aby stanął pod wybranym przez ciebie drzewem. Ty stań w odległości kilkunastu kroków od drzewa. Spróbuj na oko ocenić ile razy drzewo jest wyższe od kolegi. 14. Pod wybranym drzewem narysuj na ziemi patykiem koło. W środku z materiałów przyrodniczych ( liście, gałązki, owoce, nasiona) leżących pod drzewem ułóż kompozycję. 15. Ułóż kompozycję ze skarbów znalezionych pod drzewem i przyklej ją do kartonu ( niewielki, sztywny kartonik z przyklejoną taśmą samoprzylepną). Nadaj tytuł swojej kompozycji. 16. Jesienne liście: wybierz liście nieuszkodzone i czyste. Układaj liście piętrowo na kartkach lub gazetach, każdy oddzielnie. Potem połóż na nich grubą książkę lub płaski dość ciężki przedmiot. Po upływie tygodnia liście będą zasuszone ułożysz z nich bukiet lub obrazek ( wyklejanka).

6 17. Spróbuj odnaleźć i nazwać jeden lub kilka etapów rozwoju rośliny: od nasiona poprzez kiełek, młodą roślinę aż do postaci dorosłej. 18. Zaobserwuj, jakie ptaki odwiedzają poszczególne drzewa i krzewy podczas dojrzewania na nich owoców ( jak się zachowują, jakie to ma znaczenie dla ptaków i drzew). 19. Obejrzyj dojrzałe szyszki i znajdujące się w nich nasiona. Zauważ, kiedy się otwierają ( w czasie posuchy czy pogody dżdżystej). 20. Zwróć uwagę na kształt gałęzi u różnych drzew i krzewów, jak są ułożone względem pnia, w którym kierunku rosną poziomo, do góry czy ku dołowi? 21. Zaobserwuj, ile śniegu zatrzymuje się na zielonych drzewach iglastych, a ile na nagich drzewach liściastych. Strąć z gałęzi śnieg i zwróć uwagę, jak się zachowuje (rozprostowuje się). 22. Ułóż Szal pani jesieni z liści znalezionych pod drzewami. Spróbuj policzyć, z ilu liści powstał twój szal. 23. Jesienią zaobserwuj zmianę barwy i opadanie liści. Zwróć uwagę na następujące szczegóły: - jakie liście zmieniają barwę i w jaki sposób ( od razu całe, od wierzchołka czy plamami) Jaką barwę przybiera większość liści? Które zabarwiają się wcześniej, a które później? Kiedy zaczyna się opadanie liści? Czy opadanie liści pozostaje w jakimś związku ze stanem pogody? Co się dzieje z opadłymi liśćmi zimą i wiosną? 24. W okresie zimy obejrzyj pączki różnych drzew, zwróć uwagę na ich ułożenie na Na gałązkach ( parami czy pojedynczo), jakiej są barwy, jakiego są kształtu, czy są lepkie, czy suche? 25. W okresie wiosny można obserwować rozwijanie się liści i kwiatów. Zwróć uwagę: - Na których drzewach i krzewach najwcześniej rozwinęły się liście - Na których drzewach i krzewach najwcześniej rozwinęły się kwiaty - Które z tych drzew kwitną przed rozwinięciem liści, które jednocześnie, a które po ich rozwinięciu? - Czego jest więcej na drzewie liści czy kwiatów? - Jakiego koloru i zapachu są kwiaty różnych drzew? - Jakie owady odwiedzają kwiaty poszczególnych drzew i krzewów? - Czy wszystkie drzewa odwiedzają te same owady? - Co się dzieje z kwiatami, które przekwitły i pozostały na drzewach? 26. Wykorzystaj owoce drzew zebrane jesienią ( kasztany, orzechy, żołędzie, szyszki itp.) do zabaw matematycznych, plastyczno-konstrukcyjnych oraz badawczych typu sprawdź co mam w środku. 27. Wykorzystaj fotografie drzew i krzewów zrobione wcześniej ( punkt 1) do wykonania kart wizytówek roślin, ułatwiających ich rozpoznawanie. Na kolejnej stronie podaję przykładowy wzór wizytówek wybranych roślin.

7 ŚWIERK POSPOLITY / Picea abies / Świerk, podobnie jak jodła, należy do rodziny sosnowatych, zimozielonych drzew iglastych. Żyje do 500 lat. Po 30 latach osiąga około 4m wysokości. Igły świerku są wąskie, sztywne ( długość do 4cm ), czworoboczne, ostro zakończone, ciemnozielone, odstające od pędu. Kora czerwonobrązowa lub szara, łuszcząca się cienkimi pasmami. Kwitnie wiosną: kwiaty męskie i żeńskie występują oddzielnie na tej samej roślinie. Kwiaty męskie początkowo czerwone, potem żółte; żeńskie czerwone, zebrane w kwiatostany. Cechą charakterystyczną świerku pospolitego są duże, brązowe, zwisające szyszki ( do 15cm długości ). Szyszki osadzone są przedziwnie na końcach pędów, które wiosną mają czerwone zabarwienie! Istnieje wiele odmian świerku, które można spotkać w naszym ogrodzie ( np. wzdłuż ogrodzenia na końcu posesji rośnie cały szpaler małych świerczków ). FORSYCJA / Forsythia / To jeden z najbardziej popularnych i lubianych krzewów liściastych, gdyż kwitnie wczesną wiosną, gdy inne gatunki dopiero zaczynają się zielenić. Forsycja okrywa się masą złotożółtych, dzwoneczkowatych kwiatów, rozjaśniając szare jeszcze otoczenie. Liście zaczynają się rozwijać dopiero po przekwitnięciu. Krzew osiąga wysokość 3m. W pierwszych latach ma pędy dość sztywne, wzniesione, później rozchylające się na boki, z końcami łukowato wygiętymi. Gałęzie mają charakterystyczną oliwkową barwę. Liście są jajowate, dość grube, ciemnozielone i gładkie. Kwiaty niewielkie, zwykle czteropłatkowe, barwy żółtej ( w różnych odcieniach). Krzew jest odporny na niskie temperatury, w każdym ogrodzie stanowi ładny akcent wiosenny.

8 BIBLIOGRAFIA: Księga przyrody E.Beaumont ( Wydawnictwo Paweł Skokowski Lublin 1998r ) Księga lasu E.Beaumont ( Wydawnictwo Paweł Skokowski Lublin 2001r ) Drzewa A.J.Coombes ( Wydawnictwo Wiedza i Życie Warszawa 1996r ) Katalog roślin II pod redakcją J.Filipczak ( Agencja Promocji Zieleni Warszawa 2003r ) Przewodnik do rozpoznawania roślin i zwierząt W.iD.Eisenreich ( MULTICO Warszawa 1994r) Drzewa i krzewy internetowy leksykon przyrodniczy