ZMIANA STRUKTURY ZUŻYCIA ENERGII W GOSPODARSTWACH DOMOWYCH W KONTEKŚCIE STOSOWANYCH NOŚNIKÓW ENERGII

Transkrypt

1 ZMIANA STRUKTURY ZUŻYCIA ENERGII W GOSPODARSTWACH DOMOWYCH W KONTEKŚCIE STOSOWANYCH NOŚNIKÓW ENERGII Autorzy: Aleksandra Górecka-Zbrońska, Daniel Zbroński ("Rynek Energii" - sierpień 2017) Słowa kluczowe: gospodarstwa domowe, nośniki energii, zużycie energii Streszczenie. Oczekiwania mieszkańców krajowych gospodarstw domowych, których w 2015 r. było 13,4 mln, dotyczące poprawy poziomu ich warunków bytowych, wymagają zapewnienia stałych źródeł przychodu i pewnych dostaw tanich nośników energii. Roczne wskaźniki zużycia głównych nośników energii i tempa ich zmiany stosowane są w ocenie bieżącego poziomu życia obywateli i jego prognozach. W pracy na podstawie danych GUS analizie poddano stosowane nośniki energii, których zużycie w gospodarstwach domowych zestawiono w układzie globalnym dla Polski. Ponadto ustalono maksymalne względne zmiany zużycia i maksymalne zmiany udziału zużycia oraz okresowe i roczne tempo zmian zużycia tych nośników energii w gospodarstwach domowych na przestrzeni lat WSTĘP Gospodarstwo domowe stanowi zespół osób mieszkających razem lub osobno i wspólnie utrzymujących się lub oddzielnie (gospodarstwo wieloosobowe i jednoosobowe). W 2015 r. było tys. gospodarstw domowych w Polsce [10]. Oczekiwania mieszkańców gospodarstw domowych dotyczące poprawy poziomu ich warunków bytowych wymagają zapewnienia zarówno stałych źródeł dochodu, jak i pewnych dostaw tanich nośników energii [3,13]. Obiektywnym miernikiem w ocenie poziomu życia obywateli i rozwoju krajowych gospodarek są roczne wskaźniki zużycia głównych nośników energii oraz tempa ich zmiany [21], zarówno w sektorach przemysłu jak i w gospodarstwach domowych [22]. Na przestrzeni lat zaobserwowano zmienne tendencje poziomu zużycia energii w krajowych gospodarstwach domowych (pomijając energię zużytą przez pojazdy osobowe na potrzeby gospodarstw) w odniesieniu do zużycia energii pierwotnej w Polsce (rys. 1). W 2006 r., w latach i w 2012 r. widoczny był trend wzrostowy zużycia energii, natomiast w pozostałym okresie trend spadkowy. Największe zużycie energii wynoszące 886 PJ ustalono dla gospodarstw domowych w 2010 r., a najmniejsze 772 PJ w 2007 r., oznacza to, iż maksymalna względna zmiana zużycia energii w analizowanym okresie wynosiła 14,8%. Najwyższy udział zużycia energii w gospodarstwach domowych w odniesieniu do krajowego zużycia energii pierwotnej ustalono na poziomie 20,3% w 2010 r., a najniższy 17,8% w 2015 r., zatem maksymalna zmiana udziału zużycia energii w analizowanym okresie wynosiła 2,5 p.p.

2 Rys. 1. Wyniki zużycia energii w krajowych gospodarstwach domowych (bez pojazdów osobowych) w odniesieniu do zużycia energii pierwotnej w Polsce [16] Poziomy zużycia poszczególnych nośników energii w gospodarstwach domowych różnią się w zależności od analizowanego roku. Zmianę struktury zużycia energii w podziale na stosowane jej nośniki zestawiono porównawczo dla roku początkowego (2005) i roku końcowego (2015) przeprowadzanej analizy oraz dla roku (2010) o największym zużyciu energii w gospodarstwach domowych, dla którego zazwyczaj osiągano najwyższe poziomy zużycia nośników energii (rys. 2). Generalnie w tym okresie największe zużycie odnotowano ze stosowania nośnika energii w postaci: (27,1 33,5)% węgla kamiennego (w.k.), (20,4 24,4)% ciepła sieciowego (c.s.), (16,3 17,4)% gazu ziemnego (g.z.), (12,7 14,4)% biomasy stałej (b.s.), (11,6 12,9)% energii elektrycznej (e.e.), (2,6 3,4)% gazu ciekłego (g.c.), (0,4 2,6)% lekkiego oleju opałowego (l.o.o.) i (0,2 1,3)% pozostałych nośników energii (p.n.e.). Rys. 2. Struktura zużycia energii w krajowych gospodarstwach domowych w podziale na stosowane nośniki energii [16]

3 W 2015 r. w stosunku do 2005 r. odnotowano wzrost poziomu zużycia węgla kamiennego, biomasy stałej, energii elektrycznej i pozostałych nośników energii oraz spadek poziomu zużycia ciepła sieciowego, gazu ziemnego i ciekłego oraz lekkiego oleju opałowego. Obserwowane zmiany w zużyciu stosowanych nośników energii w gospodarstwach domowych wynikają głównie z popytu i podaży na rynku oraz ceny nośnika energii [17], bowiem właściciele gospodarstw domowych zazwyczaj wybierają tańsze spośród dostępnych nośników energii na rynku (w.k., b.s., c.s., g.z.) [22]. Ogólnie nośniki energii wykorzystywane są w gospodarstwach domowych w trzech kierunkach użytkowania (tab. 1): cele grzewcze (ogrzewanie pomieszczeń, ogrzewanie wody i gotowanie posiłków), oświetlenie i zasilanie urządzeń elektrycznych oraz napęd pojazdów osobowych (paliwa silnikowe). Tabela 1 Struktura zużycia energii w gospodarstwach domowych wg kierunków użytkowania [2, 9, 10] Kierunek PJ % PJ % PJ % Ogrzewanie pomieszczeń , , ,7 Ogrzewanie wody , , ,5 Gotowanie posiłków 55 7,1 64 8,2 69 8,7 Oświetlenie 17 2,3 14 1,8 11 1,4 Urządzenia elektryczne 33 4,3 43 5,4 53 6,7 Ogółem , , ,0 Pojazdy osobowe CEL, ZAKRES I METODYKA ANALIZY Celem analizy jest ocena zużycia wybranych nośników energii w gospodarstwach domowych w latach Zakres analizy obejmuje osiem najczęściej stosowanych w gospodarstwach domowych nośników energii: węgiel kamienny, ciepło sieciowe, gaz ziemny, biomasę stałą, energię elektryczną, gaz ciekły, lekki olej opałowy i pozostałe nośniki energii. Poziomy zużycia nośników energii w sposób ciągły badane są przez Departament Produkcji Głównego Urzędu Statystycznego i Departament Energetyki Ministerstwa Gospodarki, w oparciu o przedmiotowe sprawozdania, zbierane w ramach programu badań statystycznych statystyki publicznej [6].

4 Analiza umożliwia ustalenie dla przyjętego okresu ( ) w skali kraju: maksymalnej względnej zmiany zużycia nośnika energii WZZ 100( Zmax Zmin 1), % (1) max gdzie Z max, Z min stanowią największe i najmniejsze zużycia nośnika energii, J, maksymalnej zmiany udziału zużycia nośnika energii ZUZ max (2) UZ UZ, p.p. max min gdzie UZ max, UZ min stanowią najwyższy i najniższy udział zużycia nośnika energii, %, zużycia okresowego nośnika energii Z o (3) Z Z, J o2015 o2005 gdzie Z o2005, Z o2015 stanowią krajowe zużycia ogółem w 2005 r. i 2015 r., J, okresowego tempa zmian zużycia nośnika energii TZZ 100Zo Z o2005, % (4) o rocznego tempa zmian zużycia nośnika energii TZZ 100[ Z i 1 Z i 1], i , % (5) r gdzie Z i stanowi zużycie ogółem w danym (i-tym) roku kalendarzowym, a Z i+1 zużycie ogółem w kolejnym (i+1) roku kalendarzowym, J. Przyjęta w pracy metodyka analizy, dotycząca sposobu gromadzenia i przetwarzania informacji o rocznych poziomach zużycia wybranych nośników energii, jest zgodna z zalecaną w opracowaniach [1,6]. 3. ANALIZA WYNIKÓW ZUŻYCIA STOSOWANYCH NOŚNIKÓW ENERGII 3.1. Węgiel kamienny Węgiel kamienny jest nieodnawialnym źródłem energii stosowanym powszechnie jako paliwo. W gospodarstwach domowych grube i średnie sortymenty węgla wykorzystywane są

5 głównie do ogrzewania pomieszczeń i przygotowania wody użytkowej w domach jednorodzinnych [18]. Na przestrzeni lat zaobserwowano trend wzrostowy poziomu zużycia węgla kamiennego w gospodarstwach domowych w Polsce (rys. 3). Rys. 3. Wyniki zmian zużycia węgla kamiennego w gospodarstwach domowych w Polsce [16] Największe zużycie węgla wynoszące 291,1 PJ odnotowano w 2012 r., a najmniejsze 211 PJ w 2005 r., zatem maksymalna względna zmiana zużycia węgla (WZZ max ) w analizowanym okresie wynosiła 38% (tab. 2). Najwyższy udział zużycia węgla kamiennego w odniesieniu do zużycia energii w gospodarstwach domowych ustalono na poziomie 33,5% w 2012 r., a najniższy 27,1% w 2005 r., zatem maksymalna zmiana udziału zużycia węgla (ZUZ max ) w analizowanym okresie wynosiła 6,4 p.p. Okresowe zużycie węgla kamiennego (Z o ) w kraju zwiększyło się o 42,5 PJ, co stanowi wzrost okresowego tempa zmian zużycia (TZZ o ) o 20,1% w 2015 r. w stosunku do poziomu zużycia węgla z 2005 r. Tabela 2 Maksymalne względne zmiany i maksymalne zmiany udziału zużycia oraz okresowe tempo zmian zużycia węgla kamiennego w gospodarstwach domowych na przestrzeni lat [16] Wskaźniki dotyczące zużycia węgla kamiennego WZZ max ZUZ max Z o TZZ o % p.p. PJ % 38,0 6,4 42,5 20,1 W 2006 r., 2008 r., 2010 r. i w 2012 r. stwierdzono w kraju dodatnie roczne tempo zmian zużycia węgla kamiennego ( ) w gospodarstwach domowych, przy czym najwyższy 25,8% wzrost odnotowano w 2012 r. (tab. 3). W pozostałych latach zaobserwowano ujemne

6 roczne tempo zmian zużycia węgla, przy czym najwyższy 18,9% spadek odnotowano w 2011 r. Tabela 3 Roczne tempo zmian zużycia węgla kamiennego w krajowych gospodarstwach domowych [16] % % , , , , , , , , , , Ciepło sieciowe Ciepło może występować jako pierwotny lub wtórny nośnik energii. Ciepło pierwotne pozyskiwane jest z naturalnych źródeł energii odnawialnej (energia słoneczna i geotermalna) [5], zaś ciepło wtórne z procesów spalania paliw lub w wyniku przemiany energii elektrycznej w ciepło. W zależności od lokalnych uwarunkowań do gospodarstw domowych dostarczane jest ciepło systemem rurociągów ciepłowniczych lub generowane jest bezpośrednio przez odbiorcę [11]. Rys. 4. Wyniki zmian zużycia ciepła sieciowego w gospodarstwach domowych w Polsce [16] Na przestrzeni lat zaobserwowano trend spadkowy poziomu zużycia ciepła sieciowego w gospodarstwach domowych w Polsce (rys. 4), za wyjątkiem 2010 r., w którym odnotowano największe zużycie ciepła wynoszące 195 PJ. Najmniejsze zużycie ciepła wynoszące 162,5 PJ ustalono w 2015 r., zatem maksymalna względna zmiana zużycia ciepła

7 (WZZ max ) w analizowanym okresie wynosiła 20% (tab. 4). Najwyższy udział zużycia ciepła sieciowego w odniesieniu do zużycia energii w gospodarstwach domowych ustalono na poziomie 24,4% w 2005 r., a najniższy 20,4% w 2013 r., zatem maksymalna zmiana udziału zużycia ciepła (ZUZ max ) w analizowanym okresie wynosiła 4 p.p. Okresowe zużycie ciepła sieciowego (Z o ) w kraju zmniejszyło się o 27,5 PJ, co stanowi spadek okresowego tempa zmian zużycia (TZZ o ) o 14,5% w 2015 r. w stosunku do poziomu zużycia ciepła z 2005 r. Tabela 4 Maksymalne względne zmiany i maksymalne zmiany udziału zużycia oraz okresowe tempo zmian zużycia ciepła sieciowego w gospodarstwach domowych na przestrzeni lat [16] Wskaźniki dotyczące zużycia ciepła sieciowego WZZ max ZUZ max Z o TZZ o % p.p. PJ % 20,0 4,0 27,5 14,5 W latach i w 2012 r. stwierdzono w kraju dodatnie roczne tempo zmian zużycia ciepła sieciowego ( ) w gospodarstwach domowych, przy czym najwyższy 9,9% wzrost w 2010 r. wynikał głównie z mroźnej zimy (tab. 5). W pozostałych latach zaobserwowano ujemne roczne tempo zmian zużycia ciepła, przy czym najwyższe spadki odnotowano w kraju: w 2011 r. ( 10,3%) i w 2014 r. ( 7,4%), co w dużej mierze wynikało z łagodniejszej aury w trakcie okresu grzewczego. Tabela 5 Roczne tempo zmian zużycia ciepła sieciowego w krajowych gospodarstwach domowych [16] % % , , , , , , , , , , Gaz ziemny Gaz ziemny jako paliwo wykorzystywany jest w gospodarstwach domowych posiadających dostęp do sieci przesyłowej i dystrybucyjnej. Zazwyczaj w gospodarstwach stosowany jest on głównie jako źródło zasilania domowych kuchenek gazowych oraz jako paliwo przeznaczone do celów grzewczych [12]. Na przestrzeni lat zaobserwowano trend zmienny poziomu zużycia gazu ziemnego w gospodarstwach domowych w Polsce (rys. 5).

8 Rys. 5. Wyniki zmian zużycia gazu ziemnego w gospodarstwach domowych w Polsce [16] Największe zużycie gazu ziemnego wynoszące 148,4 PJ odnotowano w 2010 r., a najmniejsze 131,5 PJ w 2008 r., zatem maksymalna względna zmiana zużycia gazu ziemnego (WZZ max ) w analizowanym okresie wynosiła 12,9% (tab. 6). Najwyższy udział zużycia gazu ziemnego w odniesieniu do zużycia energii w gospodarstwach domowych ustalono na poziomie 17,4% w 2005 r., a najniższy 16,3% w 2012 r., zatem maksymalna zmiana udziału zużycia gazu ziemnego (ZUZ max ) w analizowanym okresie wynosiła 1,1 p.p. Okresowe zużycie gazu ziemnego (Z o ) w kraju zmniejszyło się o 2,9 PJ, co stanowi spadek okresowego tempa zmian zużycia (TZZ o ) o 2,2% w 2015 r. w stosunku do poziomu zużycia gazu ziemnego z 2005 r. Tabela 6 Maksymalne względne zmiany i maksymalne zmiany udziału zużycia oraz okresowe tempo zmian zużycia gazu ziemnego w gospodarstwach domowych na przestrzeni lat [16] Wskaźniki dotyczące zużycia gazu ziemnego WZZ max ZUZ max Z o TZZ o % p.p. PJ % 12,9 1,1 2,9 2,2 W latach , w 2011 r. i w 2014 r. stwierdzono w kraju ujemne roczne tempo zmian zużycia gazu ziemnego ( ) w gospodarstwach domowych, przy czym najwyższy 8,7% spadek odnotowano w 2011 r. (tab. 7). W pozostałych latach zaobserwowano dodatnie roczne tempo zmian zużycia gazu ziemnego, przy czym najwyższy 10,1% wzrost odnotowano w 2010 r.

9 Tabela 7 Roczne tempo zmian zużycia gazu ziemnego w krajowych gospodarstwach domowych [16] % % , , , , , , , , , , Biomasa stała Biomasa jest najbardziej powszechnym i ogólnie dostępnym paliwem w postaci drewna i odpadów drzewnych, pozostałości z produkcji rolnej (słoma) oraz roślin energetycznych (wierzba). Paliwa biomasowe mogą być spalane w całości lub w postaci zrębek, peletu czy brykietu. W analizie biomasę stałą stanowią głównie torf i drewno, które stosowane są od lat głównie przez indywidualne gospodarstwa domowe, szczególnie na wsi. Rozwój technologii i dostęp do nowoczesnych urządzeń o wysokiej sprawności pozwala na szerokie zastosowanie biomasy stałej, zwłaszcza w indywidualnych gospodarstwach domowych, do wytwarzania ciepła oraz przygotowania ciepłej wody użytkowej [14]. Na przestrzeni lat zaobserwowano trend wzrostowy poziomu zużycia biomasy stałej w gospodarstwach domowych w Polsce (rys. 6). Rys. 6. Wyniki zmian zużycia biomasy stałej w gospodarstwach domowych w Polsce [16]

10 Największe zużycie biomasy stałej wynoszące 116,9 PJ odnotowano zarówno w 2012 r. i w 2013 r., natomiast najmniejsze 100,7 PJ w 2005 r., zatem maksymalna względna zmiana zużycia biomasy stałej (WZZ max ) w analizowanym okresie wynosiła 16% (tab. 8). Najwyższy udział zużycia biomasy stałej w odniesieniu do zużycia energii w gospodarstwach domowych ustalono na poziomie 14,4% w 2011 r., a najniższy 12,7% w 2010 r., zatem maksymalna zmiana udziału zużycia biomasy stałej (ZUZ max ) w analizowanym okresie wynosiła 1,7 p.p. Okresowe zużycie biomasy stałej (Z o ) w kraju zwiększyło się o 4,8 PJ, co stanowi wzrost okresowego tempa zmian zużycia (TZZ o ) o 4,7% w 2015 r. w stosunku do poziomu zużycia biomasy stałej z 2005 r. Tabela 8 Maksymalne względne zmiany i maksymalne zmiany udziału zużycia oraz okresowe tempo zmian zużycia biomasy stałej w gospodarstwach domowych na przestrzeni lat [16] Wskaźniki dotyczące zużycia biomasy stałej WZZ max ZUZ max Z o TZZ o % p.p. PJ % 16,0 1,7 4,8 4,7 W latach 2007 r. i w 2014 r. stwierdzono w kraju ujemne roczne tempo zmian zużycia biomasy stałej ( ) w gospodarstwach domowych, przy czym najwyższy 9,8% spadek odnotowano w 2014 r. (tab. 9). W 2009 r., 2013 r. i w 2015 r. tempo zmian zużycia biomasy stałej kształtowało się na niezmiennym poziomie 0%, natomiast w pozostałych latach zaobserwowano dodatnie roczne tempo zmian zużycia biomasy, przy czym najwyższy 10% wzrost odnotowano w 2010 r. Tabela 9 Roczne tempo zmian zużycia biomasy stałej w krajowych gospodarstwach domowych [16] % % , , , , , , , , , , Energia elektryczna Proces wytwarzania energii elektrycznej odbywa się głównie z ciepła, uzyskanego w wyniku spalania bądź współspalania paliw, w elektrowniach zawodowych oraz elektrociepłowniach [5,20]. Możliwe jest również pozyskiwanie energii elektrycznej w elektrowniach jądrowych,

11 bądź w wyniku pośredniej lub bezpośredniej konwersji energii promieniowania słonecznego w kolektorach słonecznych lub ogniwach fotowoltaicznych [15]. Na przestrzeni lat zaobserwowano trend wzrostowy poziomu zużycia energii elektrycznej w gospodarstwach domowych w Polsce (rys. 7). Rys. 7. Wyniki zmian zużycia energii elektrycznej w gospodarstwach domowych w Polsce [16] Największe zużycie energii elektrycznej 103 PJ odnotowano w 2010 r., a najmniejsze 90,2 PJ w 2005 r., zatem maksymalna względna zmiana zużycia energii elektrycznej (WZZ max ) w analizowanym okresie wynosiła 14,2% (tab. 10). Najwyższy udział zużycia energii elektrycznej w odniesieniu do zużycia energii w gospodarstwach domowych ustalono na poziomie 12,9% w 2015 r., a najniższy 11,6% zarówno w 2005 r. i w 2010 r., zatem maksymalna zmiana udziału zużycia energii elektrycznej (ZUZ max ) w analizowanym okresie wynosiła 1,3 p.p. Okresowe zużycie energii elektrycznej (Z o ) w kraju zwiększyło się o 11,6 PJ, co stanowi wzrost okresowego tempa zmian zużycia (TZZ o ) o 12,8% w 2015 r. w stosunku do poziomu zużycia energii elektrycznej z 2005 r. Tabela 10 Maksymalne względne zmiany i maksymalne zmiany udziału zużycia oraz okresowe tempo zmian zużycia energii elektrycznej w gospodarstwach domowych na przestrzeni lat [16] Wskaźniki dotyczące zużycia energii elektrycznej WZZ max ZUZ max Z o TZZ o % p.p. PJ % 14,2 1,3 11,6 12,8

12 W 2007 r., 2011 r. i w 2014 r. stwierdzono w kraju ujemne roczne tempo zmian zużycia energii elektrycznej ( ) w gospodarstwach domowych, przy czym najwyższy 1,3% spadek odnotowano w 2014 r. (tab. 11). W pozostałym okresie ustalono dodatnie roczne tempo zmian zużycia energii elektrycznej, przy czym najwyższy 5,6% wzrost odnotowano w 2006 r. Tabela 11 Roczne tempo zmian zużycia energii elektrycznej w krajowych gospodarstwach domowych [16] % % , , , , , , , , , , Gaz ciekły Gaz ciekły (LPG) to źródło energii stanowiące mieszaninę skroplonych gazów węglowodorowych (propan i butan). Węglowodory te są pozyskiwane podczas wydobywania ropy naftowej i gazu ziemnego oraz przerobu ropy naftowej. LPG jest przechowywany w postaci ciekłej w zbiornikach lub butlach pod ciśnieniem, a używany w postaci gazowej. W gospodarstwach domowych stosowany jest głównie jako źródło zasilania domowych kuchenek gazowych, grilli gazowych, kuchenek turystycznych oraz jako paliwo do zasilania różnego typu urządzeń grzewczych (promienniki gazowe, nagrzewnice) oraz pojazdów [4]. Na przestrzeni lat zaobserwowano trend spadkowy poziomu zużycia gazu ciekłego w gospodarstwach domowych w Polsce (rys. 8). Największe zużycie gazu ciekłego 26 PJ odnotowano w 2005 r., a najmniejsze 20,8 PJ w 2009 r., zatem maksymalna względna zmiana zużycia gazu ciekłego (WZZ max ) w analizowanym okresie wynosiła 25% (tab. 12). Najwyższy udział zużycia gazu ciekłego w odniesieniu do zużycia energii w gospodarstwach domowych ustalono na poziomie 3,4% w 2005 r., a najniższy 2,6% w 2006 r. i w 2013 r., zatem maksymalna zmiana udziału zużycia gazu ciekłego (ZUZ max ) w analizowanym okresie wynosiła 0,8 p.p. Okresowe zużycie gazu ciekłego (Z o ) w kraju zmniejszyło się o 4,6 PJ, co stanowi spadek okresowego tempa zmian zużycia (TZZ o ) o 17,8% w 2015 r. w stosunku do poziomu zużycia gazu ciekłego z 2005 r.

13 Rys. 8. Wyniki zmian zużycia gazu ciekłego w gospodarstwach domowych w Polsce [16] Tabela 12 Maksymalne względne zmiany i maksymalne zmiany udziału zużycia oraz okresowe tempo zmian zużycia gazu ciekłego w gospodarstwach domowych na przestrzeni lat [16] Wskaźniki dotyczące zużycia gazu ciekłego WZZ max ZUZ max Z o TZZ o % p.p. PJ % 25,0 0,8 4,6 17,8 W latach 2007 r., 2010 r. i w 2014 r. stwierdzono w kraju dodatnie roczne tempo zmian zużycia gazu ciekłego ( ) w gospodarstwach domowych, przy czym najwyższy 22,7% wzrost odnotowano w 2010 r. (tab. 13). W 2012 r. tempo zmian wyniosło 0%, natomiast w pozostałych latach zaobserwowano ujemne roczne tempo zmian zużycia gazu ciekłego, przy czym najwyższy 18,2% spadek odnotowano w 2006 r. Tabela 13 Roczne tempo zmian zużycia gazu ciekłego w krajowych gospodarstwach domowych [16] % % , , , , , , , , , ,1

14 3.7. Lekki olej opałowy Lekki olej opałowy to nowoczesne paliwo grzewcze stosowane w gospodarstwach domowych do zasilania kotłów centralnego ogrzewania w domach jednorodzinnych [19]. Na przestrzeni lat zaobserwowano trend spadkowy poziomu zużycia lekkiego oleju opałowego w gospodarstwach domowych w Polsce (rys. 9). Rys. 9. Wyniki zmian zużycia lekkiego oleju opałowego w gospodarstwach domowych w Polsce [16] Największe zużycie lekkiego oleju opałowego wynoszące 19,7 PJ odnotowano w latach , a najmniejsze 3 PJ w latach , zatem maksymalna względna zmiana zużycia lekkiego oleju opałowego (WZZ max ) w analizowanym okresie wynosiła aż 554,1% (tab. 14). Najwyższy udział zużycia lekkiego oleju opałowego w odniesieniu do zużycia energii w gospodarstwach domowych ustalono na poziomie 2,6% w 2005 r. i w 2007 r., a najniższy 0,4% w latach , zatem maksymalna zmiana udziału zużycia lekkiego oleju opałowego (ZUZ max ) w analizowanym okresie wynosiła 2,2 p.p. Okresowe zużycie lekkiego oleju opałowego (Z o ) w kraju zmniejszyło się o 16,7 PJ, co stanowi spadek okresowego tempa zmian zużycia (TZZ o ) aż o 84,7% w 2015 r. w stosunku do poziomu zużycia lekkiego oleju opałowego z 2005 r. Tabela 14 Maksymalne względne zmiany i maksymalne zmiany udziału zużycia oraz okresowe tempo zmian zużycia lekkiego oleju opałowego w gospodarstwach domowych na przestrzeni lat [16] Wskaźniki dotyczące zużycia lekkiego oleju opałowego WZZ max ZUZ max Z o TZZ o % p.p. PJ % 554,1 2,2 16,7 84,7

15 Jedynie w 2011 r. stwierdzono w kraju dodatnie roczne tempo zmian zużycia lekkiego oleju opałowego ( ) w gospodarstwach domowych wynoszące 4,7% (tab. 15). W latach , 2010 r. i w 2015 r. tempo zmian zużycia lekkiego oleju opałowego kształtowało się na niezmiennym poziomie 0%, natomiast w pozostałym okresie ustalono ujemne roczne tempo zmian zużycia lekkiego oleju opałowego, przy czym najwyższy 65% spadek odnotowano w 2009 r. Tabela 15 Roczne tempo zmian zużycia lekkiego oleju opałowego w krajowych gospodarstwach domowych [16] % % , , , , , , , , , , Pozostałe nośniki energii W analizie pozostałe nośniki energii stanowią: węgiel brunatny, koks i półkoks, energia wody i wiatru oraz energia geotermalna. Ze względu na dostępność i cenę w indywidualnym ogrzewnictwie węgiel brunatny, koks i półkoks są spalane sporadycznie. Także rozwiązania w zakresie OZE nie stanowią obecnie istotnej formy pozyskiwania energii w gospodarstwach domowych; nadal niezbędne jest techniczne i finansowe wsparcie indywidualnych odbiorców przez organy szczebla samorządowego (UMiG) i wojewódzkiego (UM, WFOŚiGW) w tym zakresie. Na przestrzeni lat zaobserwowano trend wzrostowy poziomu zużycia pozostałych nośników energii w gospodarstwach domowych w Polsce (rys. 10). Największe zużycie pozostałych nośników energii wynoszące 11,1 PJ odnotowano w 2010 r., a najmniejsze 1,5 PJ w 2008 r., zatem maksymalna względna zmiana zużycia pozostałych nośników energii (WZZ max ) w analizowanym okresie wynosiła aż 630% (tab. 16). Najwyższy udział zużycia pozostałych nośników energii w odniesieniu do zużycia energii w gospodarstwach domowych ustalono na poziomie 1,3% w 2009 r., a najniższy 0,2% w 2008 r., zatem maksymalna zmiana udziału zużycia pozostałych nośników energii (ZUZ max ) w analizowanym okresie wynosiła 1,1 p.p. Okresowe zużycie pozostałych nośników energii (Z o ) w kraju zwiększyło się o 4,3 PJ, co stanowi wzrost okresowego tempa zmian zużycia (TZZ o ) aż o 80,8% w 2015 r. w stosunku do poziomu zużycia pozostałych nośników energii z 2005 r.

16 Rys. 10. Wyniki zmian zużycia pozostałych nośników energii w gospodarstwach domowych w Polsce [16] Tabela 16 Maksymalne względne zmiany i maksymalne zmiany udziału zużycia oraz okresowe tempo zmian zużycia pozostałych nośników energii w gospodarstwach domowych na przestrzeni lat [16] Wskaźniki dotyczące zużycia pozostałych nośników energii WZZ max ZUZ max Z o TZZ o % p.p. PJ % 630,0 1,1 4,3 80,8 W latach , stwierdzono w kraju dodatnie roczne tempo zmian zużycia pozostałych nośników energii ( ) w gospodarstwach domowych, przy czym najwyższy aż 571% wzrost odnotowano w 2009 r. (tab. 17). W pozostałych latach zaobserwowano ujemne roczne tempo zmian zużycia pozostałych nośników energii, przy czym najwyższy 51,9% spadek odnotowano w 2007 r. Tabela 17 Roczne tempo zmian zużycia pozostałych nośników energii w krajowych gospodarstwach domowych [16] % % , , , , , , , , , ,0

17 4. PODSUMOWANIE Na przestrzeni lat zużycie energii w gospodarstwach domowych stanowiło (17,8 20,3)% zużycia energii pierwotnej w kraju, ulegając maksymalnej względnej zmianie na poziomie 14,8%, przy maksymalnej zmianie udziału zużycia wynoszącej 2,5 p.p. Procentowy udział zużycia stosowanych nośników energii w gospodarstwach domowych w 2015 r. wynosił dla: węgla kamiennego 32,1%, ciepła sieciowego 20,6%, gazu ziemnego 16,7%, biomasy stałej 13,4%, energii elektrycznej 12,9%, gazu ciekłego 2,7%, lekkiego oleju opałowego 0,4% i pozostałych nośników energii 1,2%. W analizowanym okresie najwyższe poziomy maksymalnej względnej zmiany zużycia (WZZ max ) nośnika energii w gospodarstwach domowych ustalono dla pozostałych nośników energii, lekkiego oleju opałowego, węgla kamiennego, gazu ciekłego i ciepła sieciowego, a najniższe poziomy dla gazu ziemnego, energii elektrycznej i biomasy stałej. W analizowanym okresie najwyższe poziomy maksymalnej zmiany udziału zużycia (ZUZ max ) nośnika energii w gospodarstwach domowych ustalono dla węgla kamiennego, ciepła sieciowego, lekkiego oleju opałowego i biomasy stałej, a najniższe poziomy dla energii elektrycznej, gazu ziemnego, pozostałych nośników energii i gazu ciekłego. W analizowanym okresie największe przyrosty okresowego zużycia (Z o ) nośnika energii w gospodarstwach domowych ustalono dla węgla kamiennego, energii elektrycznej, biomasy stałej i pozostałych nośników energii, a największe ubytki dla ciepła sieciowego, lekkiego oleju opałowego, gazu ciekłego i ziemnego. W analizowanym okresie najwyższe wzrosty okresowego tempa zmian zużycia (TZZ o ) nośnika energii w gospodarstwach domowych ustalono dla pozostałych nośników energii, węgla kamiennego, energii elektrycznej i biomasy stałej, a najwyższe spadki dla lekkiego oleju opałowego, gazu ciekłego, ciepła sieciowego i gazu ziemnego. W analizowanym okresie, w przypadku większości lat, ustalono dodatnie wartości rocznego tempa zmian zużycia ( ) nośnika energii w gospodarstwach domowych dla energii elektrycznej, biomasy stałej i gazu ziemnego, a ujemne wartości dla ciepła sieciowego, gazu ciekłego, węgla kamiennego, pozostałych nośników energii i lekkiego oleju opałowego.

18 LITERATURA [1] ARE 2000: Metodologia sporządzania regionalnych bilansów paliw i energii dla wskazanych paliw i nośników energii. Agencja Rynku Energii, Warszawa [2] ARE 2003: Zużycie paliw i energii w gospodarstwach domowych i indywidualnych gospodarstwach rolnych. Wyniki badania ankietowego. Agencja Rynku Energii, Warszawa [3] Bednorz J.: Wpływ Energy Road Map 2050 na rozwój społeczno-gospodarczy Polski. Polityka Energetyczna Energy Policy Journal 2013, T. 16, Z. 3, str [4] Błaszkiewicz Z., Rogowska D.: LPG mieszanina propan-butan aspekty normalizacyjne. Nafta-Gaz 2016, nr 11, str [5] Górecka-Zbrońska A.: Aspekty wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych w polskiej energetyce zawodowej. Rynek Energii 2016, nr 1 (122), str [6] GUS 2006: Zasady metodyczne sprawozdawczości statystycznej z zakresu gospodarki paliwami i energią oraz definicje stosownych pojęć. Zeszyty metodyczne i klasyfikacje. Warszawa [7] GUS : Gospodarka paliwowo-energetyczna w latach Informacje i opracowania statystyczne. Warszawa. [8] GUS : Zużycie paliw i nośników energii. Informacje i opracowania statystyczne. Warszawa. [9] GUS 2012: Zużycie energii w gospodarstwach domowych w 2009 r. Informacje i opracowania statystyczne. Warszawa [10] GUS 2017: Zużycie energii w gospodarstwach domowych w 2015 r. Informacje i opracowania statystyczne. Warszawa [11] Iwan A., Paska J.: Symulacja mikrokogeneracyjnej produkcji ciepła w gospodarstwach domowych na przykładzie wybranych technologii. Monografie - Politechnika Lubelska. Rynek energii elektrycznej. Energetyka rozproszona (red. Połecki Z.), str , Lublin [12] Kaliski M., Sikora S., Szurlej A., Janusz P.: Wykorzystanie gazu ziemnego w gospodarstwach domowych w Polsce. Nafta-Gaz 2011, nr 2, str [13] Malko J., Wilczyński A., Wojciechowski H.: Bezpieczeństwo energetyczne, dostępność energii i zrównoważony rozwój a strategia unii energetycznej. Rynek Energii 2015, nr 2 (116), str [14] Mirowski T. Orzechowska M.: Wykorzystanie paliw biomasowych w ogrzewnictwie indywidualnym na obszarach zagrożonych niską emisją. Polityka Energetyczna Energy Policy Journal 2015, T. 18, Z. 4, str [15] Mirowski T., Sornek K.: Potencjał energetyki prosumenckiej w Polsce na przykładzie mikroinstalcji fotowoltaicznych w budownictwie indywidualnym. Polityka Energetyczna Energy Policy Journal 2015, T. 18, Z. 2, str [16] Opracowanie własne sporządzone na podstawie danych GUS [7-10]. [17] Pawlak J.: Wpływ cen surowców kopalnych na ceny nośników energii w Polsce. Problemy Inżynierii Rolniczej 2014, z. 1 (83), str

19 [18] Stala-Szlugaj K.: Sektor drobnych odbiorców węgla kamiennego trendy zmian popytu i podaży w latach Polityka Energetyczna Energy Policy Journal 2015, T. 18, Z. 3, str [19] Wojtasik M., Żak G., Jakóbiec J.: Nowe trendy w produkcji lekkiego oleju opałowego. Przemysł Chemiczny 2016, T. 95, nr 1, str [20] Zaporowski B.: Kierunki rozwoju źródeł wytwórczych energii elektrycznej. Polityka Energetyczna Energy Policy Journal 2014, T. 17, Z. 3, str [21] Zbroński D.: Tempo zmian zużycia wybranych paliw i nośników energii w poszczególnych województwach. Rynek Energii 2015, nr 5 (120), str [22] Zbroński D.: Ocena zużycia ciepła i energii elektrycznej w gospodarstwach domowych w latach Rynek Energii 2016, nr 3 (124), str CHANGE OF ENERGY CONSUMPTION STRUCTURE IN HOUSEHOLDS IN CONTEXT OF USED ENERGY CARRIERS Key words: households, consumption of energy, energy carriers Summary. The expectations of the residents of households, which in Poland was more than 13.4 million in 2015, connected with improvement the standard of their living conditions, require to provide regular revenues and safe supplies of low-cost energy carriers. The annual indicators of the consumption of major energy and their rate of change are used in the assessment of the living standard of people and their forecasts. The used energy carriers, which consumption in households are presented in the global structure of Poland, were analyzed on the basis of the data by Central Statistical Office. In addition, the maximum relative changes of consumption and the maximum changes of consumption share, as well as the periodic and annual rate of changes consumption of selected energy carriers in households over the years have been determined in article. Daniel Zbroński, dr inż., adiunkt, Instytut Maszyn Cieplnych, Wydział Inżynierii Mechanicznej i Informatyki, Politechnika Częstochowska. Zainteresowania naukowe: przeróbka kopalin użytecznych, gospodarka paliwowo-energetyczna, gospodarka odpadami komunalnymi, termiczna utylizacja paliw i odpadów. Członek Komisji Ochrony Środowiska i Gospodarki Odpadami PAN O/Katowice. zbronski@imc.pcz.czest.pl Aleksandra Górecka-Zbrońska, dr inż., adiunkt, Instytut Maszyn Cieplnych, Wydział Inżynierii Mechanicznej i Informatyki, Politechnika Częstochowska. Zainteresowania naukowe: przeróbka kopalin użytecznych, gospodarka paliwowo-energetyczna, spalanie i współspalanie paliw. Członek Komisji Ochrony Środowiska i Gospodarki Odpadami PAN O/Katowice. e- mail: gorecka@imc.pcz.czest.pl