BIULETYN METODYCZNY nr 1 (28) STYCZEŃ POWIATOWY OŚRODEK DOSKONALENIA NAUCZYCIELI W WODZISŁAWIU ŚLĄSKIM BIULETYN METODYCZNY

Transkrypt

1 BIULETYN METODYCZNY nr 1 (28) STYCZEŃ POWIATOWY OŚRODEK DOSKONALENIA NAUCZYCIELI W WODZISŁAWIU ŚLĄSKIM BIULETYN METODYCZNY nr 1/(28) STYCZEŃ 2013

2 BIULETYN METODYCZNY nr 1 (28) STYCZEŃ SPIS TREŚCI Iwona Miler Artykuł podsumowujący IV Regionalne Forum Edukacyjne. prof. Galina Arkadievna Obernihina Idee pedagogiczne Janusza Korczaka w Rosji. Międzynarodowy obóz integracyjny dla dzieci i młodzieży Nasz dom. str 4 6 dr Venera Galimyanowa "Szczęście przezwyciężonej trudności" z pedagogicznej spuścizny Janusza Korczaka. 10 dr hab. Olga Nikolajevna Marchenko Nauczycielu, wychowaj ucznia! - idee Janusza Korczaka w procesie dydaktyczno-wychowawczym (metody i techniki pracy w indywidualizacji nauczania). 15 dr Barbara Kalemba Dziecko niepełnosprawne w szkole XXI wieku. 21 Karina Mucha Od mądrej diagnozy do prawdziwych efektów - jak rozpoznać potrzeby emocjonalne dzieci? 26 Beata Dąbrowska, Aleksandra Gwiszcz. Wczesne wspomaganie rozwoju przyszłością dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych. 29

3 BIULETYN METODYCZNY nr 1 (28) STYCZEŃ dr Romana Adamczyk Generator testów narzędzie ułatwiające, 34 czy utrudniające proces pomiaru dydaktycznego w geografii na IV etapie kształcenia? Dorota Cios Kształtowanie umiejętności społecznych u dzieci. 44 Małgorzata Majewska Podążać za dzieckiem teoria L. Wygotskiego. 52 M. Łuksza, K. Sieniawska G. Krygiel - Kuchcińska 55 Scenariusz przedszkolnej uroczystości Bal jesieni. Anna Bierońska Czy życie może być kolorowe i czy kolor życia ma 58 znacznie? (Maria Pawlikowska-Jasnorzewska Czas krawiec kulawy). Marcin Kopczyński Barbórkowe malowanie z PODN. 66 Aleksandra Tlon Jak zbudowane są atomy? 68 Aleksandra Tlon Ilościowe znaczenie symboli i wzorów. Konspekt lekcji chemii dla I klasy gimnazjum. 73

4 BIULETYN METODYCZNY nr 1 (28) STYCZEŃ Iwona Miler Artykuł podsumowujący IV Regionalne Forum Edukacyjne. 22 października 2012r. odbyło się IV Regionalne Forum Edukacyjne na temat dziecka, respektowania przynależnych mu praw i wspomagania jego rozwoju. Inspiracją dla tegorocznego Forum było ogłoszenie przez Sejm RP roku 2012 Rokiem Janusza Korczaka, dlatego hasłem konferencji stały się słowa tego wybitnego, charyzmatycznego pedagoga: Dziecko jest jutrem. Forum odbyło się pod patronatem posła do Parlamentu Europejskiego prof. Jerzego Buzka, który kolejny raz wsparł działania Powiatowego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli. Przybyłych licznie na konferencję nauczycieli powitał Starosta Powiatu Wodzisławskiego Tadeusz Skatuła, który odczytał list Rzecznika Praw Dziecka pana Marka Michalaka z prośbą o podjęcie działań upowszechniających Korczakowskie idee praw dziecka. Wyjątkowość tegorocznego Forum związana była z obecnością delegacji z Moskwy, która reprezentowała Akademię Podwyższania Kwalifikacji i Doskonalenia Zawodowego Pracowników Oświaty. Licznie przybyli nauczyciele mieli sposobność dowiedzieć się, jak należy pracować w szkole z dzieckiem niepełnosprawnym z perspektywy lekarza medycyny. Wykład na temat dzieci dotkniętych padaczką lub ADHD wygłosiła doktor Barbara Kalemba neurolog dziecięcy. Nasz gość specjalny, pani prof. Galina Obernihina omówiła realizację idei Korczaka w praktyce poprzez działalność moskiewskiego Centrum im. Janusza Korczaka. W drugiej części Forum nauczyciele, podzieleni na cztery grupy, wzięli udział w zajęciach warsztatowych, które poprowadziły: dr Venera Galimyanowa z Uniwersytetu w Ufie, dr hab. Olga Marchenko z Akademii Podwyższania Kwalifikacji w Moskwie, Karina Mucha z Grupy Edukacyjno-Szkoleniowej Sokrates w Bytomiu oraz Beata Dąbrowska i Aleksandra Gwiszcz z Zespołu Placówek Szkolno-Wychowawczo-Rewalidacyjnych w Wodzisławiu Śląskim. Uczestnicy warsztatów pogłębili swoją wiedzę i umiejętności z zakresu wczesnego wspomagania rozwoju dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych, diagnozowania i rozpoznawania potrzeb emocjonalnych dzieci, metod i technik pracy z uczniem ukierunkowanych na rozwój jego osobowości. Warsztaty zostały ocenione przez nauczycieli bardzo wysoko. Liczne ich podziękowania i wyrazy uznania dla PODN są dla nas najlepszą ewaluacją i motywacją do podejmowania kolejnych działań edukacyjnych. Iwona Miler konsultant PODN

5 BIULETYN METODYCZNY nr 1 (28) STYCZEŃ IV REGIONALNE FORUM EDUKACYJNE Dziecko jest jutrem Fot. Od lewej: dyrektor PODN Grażyna Majchrowska, dr hab. Olga Marchenko, prof. Galina Obernihina, starosta powiatu Tadeusz Skatuła, dr Venera Galimyanowa, doradca metodyczny języków obcych Bogumiła Różańska Świerkot, naczelnik oświaty Edyta Glenc.

6 BIULETYN METODYCZNY nr 1 (28) STYCZEŃ Galina Arkadievna Obernihina Idee pedagogiczne Janusza Korczaka w Rosji. Międzynarodowy obóz integracyjny dla dzieci i młodzieży Nasz dom. Tłumaczenie: Bogumiła Różańska-Świerkot Nic nie dzieje się bez udziału dzieci Janusz Korczak 5 sierpnia 2012 r. minęło 70 lat od dnia tragicznej śmierci Janusza Korczaka w komorze gazowej obozu koncentracyjnego w Treblince. Prawdziwe nazwisko tego utalentowanego pisarza i pedagoga, którego prawdziwym powołaniem stała się praca z dziećmi i dla dzieci, to Henryk Goldszmit. Przed wojną pisano o nim jako o naiwnym marzycielu, który lubi dzieci i pisze dla nich książeczki. I rzeczywiście, na pierwszy rzut oka w Korczaku nie było niczego bohaterskiego. Wydawało się, że żył w cieniu samego siebie. Niewysoki, zamyślony, trochę rozkojarzony, często z cierpiącym wyrazem twarzy, mówił spokojnie, wolno, prawie szeptem, przyciągając w ten sposób uwagę słuchacza. Robił długie pauzy, jakby chciał dać słuchaczowi czas na przemyślenia. Korczak to wybitna światowa osobistość, stawiana w jednym rzędzie z Sokratesem. W wielu krajach mówi się o nim, że To niezwykły człowiek. Prawdziwy wzór do naśladowania. Jeśli byłoby więcej takich ludzi, życie zmieniłoby się na lepsze. Młodzież rosyjska tak pisze o Korczaku: Dla mnie Korczak to człowiek z autorytetem, człowiek, którego wszyscy powinni szanować i kochać za to, co zrobił. Niestety, nie jest znany wszystkim, ale ci, którzy go znają, uważają za wzór do naśladowania. Janusz Korczak to człowiek, którego pamiętam z dzieciństwa. Stał się dla mnie ponadczasowym wizerunkiem dobrego człowieka, rozumiejącego nas dzieci. Tysiące razy zastanawiałam się nad jego losem, współczułam mu i wyobrażałam sobie, jakby to było, gdybym miała możliwość spotkać się z nim. Pamiętam korczakowskie spotkania przy świecach. Pamiętam, jak w upojeniu słuchałam piosenek i wierszy, palcami obejmując świecę ( )Dziecko człowiek! Janusz Korczak pozwala dziecku myśleć. W latach Korczak opublikował Szkołę życia, w której przedstawił swoją fantastyczną wizję nowej szkoły. To był pierwszy krok do urzeczywistnienia jego najważniejszego celu. Dom sierot rozpoczął swoją

7 BIULETYN METODYCZNY nr 1 (28) STYCZEŃ działalność 7 października 1912 roku. Było w nim wówczas 85 dzieci, które w opinii Korczaka nie były łatwe w wychowaniu. Dlatego starannie analizował potencjał każdego dziecka, możliwości jego rozwoju w okresie dorastania i dojrzewania. W 1913 roku Korczak napisał: Chcę, żeby to był dom dziecka i jednocześnie szkoła życia. Dom sierot to przejście Korczaka od utopijnych idei do praktyki. W Rosji nazwisko tego wyjątkowego człowieka jest znane, a jego idee są aktywnie wykorzystywane w praktyce pedagogicznej. W 1991 roku z inicjatywy moskiewskich pedagogów - entuzjastów powstało Rosyjskie Stowarzyszenie Janusza Korczaka- organizacja społeczna, której celem stało się upowszechnienie i wdrożenie spuścizny pedagogicznej Korczaka, wybitnego polskiego lekarza, pedagoga i pisarza. W grudniu tego samego roku została zarejestrowana w Moskwie organizacja pod nazwą Centrum młodzieżowe Nasz dom. Główne zadanie sprowadzało się do zaangażowania dzieci i młodzieży w ruch korczakowski. Fot. Młodzież na obozie Nasz dom W tym momencie chcę przytoczyć nazwisko niezwykłego człowieka, duszy i serca wspomnianej wcześniej organizacji Ireny Demiakovej, doktora nauk pedagogicznych, kierownika katedry pedagogiki i psychologii Akademii Doskonalenia Pracowników Oświaty w Moskwie, osoby, która pełni jednocześnie funkcję wiceprezydenta Rosyjskiego Stowarzyszenia Janusza Korczaka. Irena Demiakova jest również przewodniczącą zarządu Centrum młodzieżowego Nasz dom. Najważniejszą inicjatywą tej organizacji od 1993 roku jest projekt

8 BIULETYN METODYCZNY nr 1 (28) STYCZEŃ Międzynarodowy korczakowski obóz integracyjny- Nasz dom. Latem 2012 roku minęło 20 lat, w ciągu których wakacje (letnie i zimowe) spędziło tam ponad 2 tys. dzieci i młodzieży, ponad 200 opiekunów i stażystów z Rosji i z wielu krajów świata. Projekt zakłada organizację wypoczynku z uwzględnieniem aspektu zdrowotnego i stworzenie warunków socjalno-pedagogicznych do indywidualnego rozwoju dziecka, socjalizacji i integracji dzieci w wieku 6-17 lat, w tym zdrowych dzieci z dobrze sytuowanych rodzin, dzieci niedowidzących, dzieci z rodzinnych domów dziecka, pedagogicznie zaniedbanych i tych, które znalazły się w trudnej sytuacji życiowej, dzieci z całego świata niezależnie od rasy i przekonań religijnych. Od 1994 roku opiekunami grup są studenci - wolontariusze z całego świata, między innymi z Holandii, Ukrainy, Niemiec, Belgii, USA, Szwajcarii, Hiszpanii i z Polski. Z tych krajów przyjeżdżają też dzieci i w ten sposób rozrasta się międzynarodowa dziecięco - dorosła społeczność. W czasie pobytu na obozie dzieci uczą się języków obcych, zapoznają się z tradycjami, historią i kulturą różnych krajów, uczą się tolerancji i wzajemnego szacunku. Prowadzone są gry i zabawy sytuacyjne, warsztaty psychologiczne, działają koła zainteresowań. Integracja pojmowana jest tutaj jako wspólne życie dzieci i dorosłych, niezależnie od stanu zdrowia i pozycji społecznej. Korczakowskie doświadczenie stało się fundamentem działania obozu integracyjnego dla dzieci. Życie zorganizowane jest na wzór funkcjonowania rodziny. Są więc mamy i ojcowie, ponieważ taka forma w wielu przypadkach rekompensuje brak pełnej rodziny, warunkuje stabilność emocjonalną dzieci. Istotna jest również fizyczna rehabilitacja osób niepełnosprawnych poprzez angażowanie ich w zajęcia sportowe dostosowane indywidualnie do ich możliwości. Fot. Grupa młodzieży na obozie korczakowskim

9 BIULETYN METODYCZNY nr 1 (28) STYCZEŃ Jednym z ważniejszych zadań organizacji życia na obozie jest próba zbudowania demokratycznego społeczeństwa, w którym dzieci i dorośli mają jednakowe prawa. Szanowane są poglądy dzieci, ich przyzwyczajenia, a trudności i problemy próbuje się wspólnie rozwiązywać. Otwarcie mówi się o błędach i nieporozumieniach w sytuacjach konfliktowych. W myśl koncepcji Korczaka istnieje prawo do błędu, do zachowania tajemnicy, do szacunku dla dziecięcej niewiedzy, możliwości poprawy, do wykorzystania swoich talentów i ukrywania wad, prawo do bycia sobą i do zabawy. Dobrą tradycją jest przekazanie rządów dzieciom. Każdego roku w ciągu jednego dnia władza przechodzi w ręce dyżurujących rodzin, uczestników obozu, którzy przejmują wszystkie obowiązki (codziennie inna rodzina ). Na wzór korczakowskich domów dziecka funkcjonuje parlament dziecięcy, prowadzone są dyskusje i podsumowania codziennych aktywności, wydawana jest gazetka, funkcjonuje poczta obozowa. Każdy może napisać list, przekazać swoje spostrzeżenia i refleksje, co stanowi istotną informację zwrotną dla organizatorów i opiekunów i pomaga doskonalić zasady funkcjonowania obozu. 22 lipca uroczyście obchodzone są urodziny Janusza Korczaka. Jest to dzień całkowicie poświęcony Korczakowi, organizowane są dyskusje na temat praw dziecka, odbywają się projekcje filmów i gry dydaktyczne. Wieczorem tradycyjnie wszyscy spotykają się przy świecach, śpiewają piosenki, zazwyczaj nad brzegiem morza lub rzeki (tam są organizowane obozy ), wspominają postać i dokonania Korczaka. Tradycją stały się również inne imprezy np. Dzień miłości, Urodziny Naszego domu, koncerty Dziękuję. Jakie są kryteria oceny efektywności działania obozu? Najważniejsza jest opinia dzieci wyrażona w ankietach. Analiza tych ankiet wskazuje, że dzieci najbardziej cenią radosną atmosferę, ciepło i przyjaźń, troskę, miłość, której doświadczają każdego dnia w czasie trwania obozu. Niemniej ważna jest opinia opiekunów, którą wyrażają w podobny sposób: w ankietach, w czasie dyskusji przy okrągłym stole itd. Po zakończeniu turnusu obóz korczakowski nie przestaje funkcjonować. Rozpoczyna się analiza materiałów, przygotowuje się albumy, redaguje artykuły i publikuje materiały, organizowane są seminaria i konferencje, ale najważniejsze jest to, że prowadzone są przygotowania do przyjęcia dzieci w ramach kolejnego międzynarodowego integracyjnego korczakowskiego obozu w Rosji. Prof. Galina Arkadievna Obernihina, - Akademia Podwyższania Kwalifikacji i Doskonalenia Zawodowego Pracowników Oświaty w Moskwie.

10 BIULETYN METODYCZNY nr 1 (28) STYCZEŃ Fot. Uczestnicy obozów korczakowskich w Rosji. dr Venera Galimyanowa "Szczęście przezwyciężonej trudności" z pedagogicznej spuścizny Janusza Korczaka. W książce Janusza Korczaka pt. "Jak kochać dziecko?" zostały zaprezentowane zasady pracy pedagogicznej z dziećmi. Każda sentencja myśliciela jest unikatowa, głęboka i przedstawia kulturalno-filozoficzną i pedagogiczną wartość. Myśl przewodnia, przedstawiona w sentencji, bywa ukryta dla czytelnika. Istotne jest, aby znaleźć słowo kluczowe, które wywoła asocjacje. Na podstawie tych skojarzeń pojawi się nowa myśl, idea. W oparciu o te założenia zostały przeprowadzone warsztaty dla nauczycieli powiatu wodzisławskiego w ramach IV Regionalnego Forum pod hasłem Dziecko jest jutrem. Poniżej przedstawiam scenariusz spotkania warsztatowego z polskimi nauczycielami.

11 BIULETYN METODYCZNY nr 1 (28) STYCZEŃ Cele: - doskonalenie umiejętności rozpoznawania i przedstawiania problemu, - poszerzenie możliwości podejmowania decyzji, - trening pracy twórczej połączony z zadaniami pedagogicznymi, - poszukiwanie alternatywnego wariantu rozwiązania. Metody, techniki i formy pracy: praca w grupie, mapa mentalna, drzewko decyzyjne, technika twórczego notowania. Środki dydaktyczne: kolorowe pisaki, kartki z cytatami, kartki z tabelą dla każdej grupy. Przebieg warsztatów: Uczestnikom treningu zaproponowano cytaty z księgi Janusza Korczaka "Jak kochać dziecko?" Oto przykłady : 1. Są myśli, które w bólu samemu rodzić trzeba i te są najcenniejsze. 2. W każdym jest iskra własna, która może rozpalać ogniska szczęścia i prawdy, może w dziesiątym pokoleniu wybuchnie pożarem geniuszu i spali własny ród, dając ludzkości światło nowego słońca. 3. Dziecko nie może myśleć "jak dorosły", ale może dziecięco zastanawiać się nad poważnymi zagadnieniami dorosłych; brak wiedzy i doświadczenia zmusza je, by myślało inaczej. 4. Każda jednostronność to możliwy błąd. 5. Zabawa jest nie tyle żywiołem dziecka, ile jedyną dziedziną, gdzie mu zezwalamy na inicjatywę w węższym lub szerszym zakresie. 6. Kiedy nie mogę, nie chcę, nie wiem?

12 BIULETYN METODYCZNY nr 1 (28) STYCZEŃ Chcę mieć, mam, chcę wiedzieć, wiem, chcę móc, mogę, trzy rozgałęzienia wspólnego pnia woli, której korzeniami są dwa uczucia: zadowolenie i niezadowolenie. 8. Leniwi nie chcemy szukać piękna w dniu dzisiejszym, aby przygotować się na dostojne przyjęcie jutrzejszego poranka: jutro samo ma przynieść natchnienie. Każdy cytat został zapisany na oddzielnej, ponumerowanej kartce. Uczestnicy otrzymali zadanie przeanalizować sytuację, opisaną w konkretnej frazie, wyodrębnić zawarty w niej problem i nazwać go (wpisać do odpowiedniej rubryki w tabeli). Wyrazić problem można było różnymi sposobami np. obrazem, rysunkiem, szkicem. Następnie należało znaleźć rozwiązanie tego problemu, opisać i nazwać go, i również przedstawiać graficznie. Rysunek powinien być schematem, symbolicznie przedstawiającym problem. To rodzaj twórczej reakcji na problem. Wzór tabeli : Alternatywne decyzje Numer grupy Nazwa problemu Obraz problemu Sposób rozwiązania problemu Obraz rozwiązania problemu Poszczególne zadania wykonywane były w kilku grupach. Liczba tablic odpowiadała liczbie grup. Odpowiedzi i projektowane rozwiązania powinny wyrażać punkt widzenia całej grupy. Po wykonaniu zadania grupy wymieniały się kartami pracy z umieszczonymi na nich tabelami. Kolejna grupa miała za zadanie zapisać swoje propozycje interpretacji i rozwiązania danego problemu. Należało

13 BIULETYN METODYCZNY nr 1 (28) STYCZEŃ więc zestawić fakty, ocenić mnóstwo pomysłów i znaleźć nowy sposób rozwiązania problemu. W czasie pracy grupowej każdy uczestnik prezentował swoje koncepcje i pomysły, potem wybierano najlepszy wariant. Wykonanie zadania było określone czasowo. Ostatnim etapem była prezentacja wyników pracy w grupach. Wydelegowano jednego przedstawiciela, który zreferował efekty pracy całej grupy dotyczące jednej konkretnej sytuacji pedagogicznej wyrażonej w sentencji Janusza Korczaka. Dodatkowo należało uzasadnić prezentowany punkt widzenia, porównując go z pozostałymi wariantami. Wybór sposobu rozwiązania problemu zależy od wielu czynników wewnętrznych i zewnętrznych, które wpływają na rezultat końcowy na przykład: wybór standardowych lub niestandardowych sposobów pracy, duże lub niewielkie doświadczenie życiowe i zawodowe, aktywna lub pasywna postawa uczestników, szybkie albo wolne reagowanie, praca indywidualna lub zespołowa. Na zakończenie warsztatów poproszono uczestników o przedstawienie opinii na temat form i jakości pracy w grupach. Zadano im następujące pytania: 1) Które problemy wywoływały największe intelektualne i emocjonalne napięcie? 2) W jaki sposób odbywał się wybór optymalnego rozwiązania, wizualizacji problemu i podejmowania ostatecznej decyzji? Jak słusznie zauważa profesor A.М. Matuszkin: "Sytuacja problemowa nie jest określona typem zadania, a takim elementem strukturalnego działania, który powinien być zdiagnozowany przez osobę wykonującą zadanie w celu prawidłowego rozwiązania tego zadania"[2, s.84]. Materiał dla twórczej stymulacji aktywności uczestników treningu: Albert Einstein: "Wszyscy wiedzą, że czegoś nie da się zrobić. I wtedy pojawia się ten jeden, który nie wie, że się nie da, i on właśnie to coś robi". "Nie jestem bardzo bystry, po prostu długo siedzę nad problemem". Maria Skłodowska-Curie: "Niczego w życiu nie należy się bać, należy to tylko zrozumieć". "Uczony jest w swojej pracowni nie tylko technikiem, lecz również dzieckiem wpatrzonym w zjawiska przyrody, wzruszające jak czarodziejska baśń".

14 BIULETYN METODYCZNY nr 1 (28) STYCZEŃ Prezentowane opinie uczonych są oparte na przeświadczeniu, że można doskonalić nawyki myślenia i nauczyć się znajdować optymalne rozwiązania pojawiających się problemów w oparciu o swój wewnętrzny potencjał w określonych warunkach. W czasie prowadzenia warsztatów szczególnie duże znaczenie miało to, żeby każda grupa wykazała się nie tylko odwagą, twórczym podejściem, ale i niestandardowym sposobem myślenia. Umiejętność pokonywania przeszkody stanowi podstawę sukcesu. Natomiast uczniowi możliwość osiągnięcia sukcesu może stworzyć tylko nauczyciel, który sam osiąga sukces, potrafi zrozumieć i docenić radość wypływającą z tego faktu. Bibliografia: 1. Janusz Korczak. Jak kochać dziecko. Prawo dziecka do szacunku. Wydaw. Akademickie ŻAK, Warszawa 2002, wyd.1 200s. 2. Матюшкин А.М. Психология мышления. Мышление как разрешение проблемных ситуаций. М.: КДУ, с. 3. Мэнсер Мартин Секреты силы ума: эксперты раскрывают свои секреты/ Перев. с англ. М.: OOO Издательство «София», с. dr Wenera Galimyanowa pracownik naukowy Uniwersytetu w Ufie.

15 BIULETYN METODYCZNY nr 1 (28) STYCZEŃ dr hab. Olga Nikolajevna Marchenko Nauczycielu, wychowaj ucznia!, czyli idee Janusza Korczaka w procesie dydaktyczno-wychowawczym. Metody i techniki pracy w indywidualizacji nauczania. Wychowanie i nauczanie w pedagogice traktowane jest jako jednolity proces. W komunikacji z dzieckiem niemożliwe jest rozdzielenie metod wychowawczych od dydaktycznych. Niestety, czasami można spotkać się z poglądami, że nauczyciel na lekcji powinien zajmować się wyłącznie nauczaniem, a proces wychowawczy powinien dokonywać się poza lekcjami, w czasie wolnym, pod okiem wychowawcy. Dlatego na kursach doskonalących w Rosji zajęcia z nauczycielami zaczynają się od dyskusji na temat: Nauczycielu, wychowaj ucznia. Jednocześnie w toku zajęć prezentowane są sposoby aktywizacji uwagi uczących się na danym temacie, rozwijające ich umiejętności przewidywania tematu lekcji, treści tekstu, wydarzenia itd. Sposoby wprowadzenia do tematu: 1.Przygotowanie pytań do tematu lekcji jeszcze przed jej realizacją a) według zaproponowanych słów i zwrotów pytających (Co to jest?, Czy trzeba?, Jakie?, Jak?) uczestnicy próbują sformułować przewidywane problemy, na które można będzie znaleźć odpowiedź w procesie realizacji danego tematu; b) uczestnicy samodzielnie układają pytania, na przykład: Czym jest wychowanie? Czy należy ucznia wychowywać na lekcji w trakcie realizacji materiału programowego? Jakie techniki można nazwać zindywidualizowanymi? Które z technik indywidualizacji nauczania mogą być wykorzystane w procesie dydaktyczno-wychowawczym?. W ten sposób, przy pomocy pytań zwraca się uwagę na zasadnicze zagadnienia lekcji, powstaje plan lekcji. 2. Technika głosowania. Uczącym proponuje się jedno pytanie (problem) i dwa warianty odpowiedzi, które trzeba przegłosować (na przykład, Czy należy ucznia wychowywać na lekcji w trakcie realizacji materiału programowego? Jeśli tak, należy podnieść prawą rękę, jeśli nie - lewą). Taki sposób pozwala uczącym się wyrazić swój pogląd na omawiany temat. 3. Technika cytowania wykorzystywana jest podczas dyskusji na wybrane zagadnienia do realizacji na lekcji (na przykład rozważania nad problemami:

16 BIULETYN METODYCZNY nr 1 (28) STYCZEŃ Czym jest wychowanie?, Co, według was, jest ważne w wychowaniu?) odwołujemy się wówczas do wypowiedzi znanych ludzi(uczonych, pedagogów, pisarzy) na temat wychowania: 1. W wychowaniu wszystko zależy od tego, kim jest wychowawca. Wychowanie dzieci w całości zależy od stosunku dorosłych do nich, a nie od stosunku dorosłych do problemu wychowania. (Gilbert Keith Chesterton). 2. Sekret dobrego wychowania tkwi w szacunku do wychowanka (Ralph Waldo Emerson, ). 3. Sami powinniśmy wierzyć w to, czego uczymy nasze dzieci (В.Wilson). 4. Wychowanie to proces, na początku którego uczy się dziecko mówić, a na końcu milczeć. (Leonard Luis Levinson, r.). 5. Moralność, pasje, wiedza zależą wyłącznie od wychowania. (Sebastian Brant, ). 6. Wychowywać znaczy doskonalić rozum i charakter, prowadzić na szczyty. (André Maurois, ). Przytoczona technika pozwala zaktywizować uczących się do dyskusji i analizy omawianego problemu. Zakończyć dyskusję można wypowiedzią Janusza Korczaka: Zachowuj się godnie i czyń dobro!. Trzeba pamiętać, że nauczyciel powinien być nie tylko nosicielem wiedzy i prowadzącym lekcje, ale przede wszystkim, wychowawcą. Oprócz tego Janusz Korczak mówił o tym, że przeżywanie każdej minuty jest ważne i dla dziecka i dla dorosłego: Szanujcie upływający czas i dzień dzisiejszy! Szanujcie każdą minutę, bo zniknie i nigdy się nie powtórzy. Tej idei Janusza Korczaka są bliskie słowa ukraińskiego pedagoga Wasyla Suchomlińskiego: Dziecko wychowywane jest w każdej minucie życia i w każdym zakątku ziemi, przez każdego człowieka, z którym kształtująca się osobowość styka się. Wychowują również techniki pedagogiczne, które wykorzystujemy w procesie nauczania. Są to techniki indywidualizacji nauczania, czyli ukierunkowane na rozwój osobisty ucznia. Współczesna pedagogika zwraca ogromną uwagę na takie techniki, metody i formy nauczania, które nazywane są rozwijającymi, ukierunkowanymi na indywidualny rozwój osobowości. Jest ich bardzo dużo, ale w ramach zajęć z polskimi nauczycielami rozpatrzona była jedna technika, którą można wykorzystać w trakcie prowadzenia dowolnego przedmiotu i w dowolnej klasie, począwszy od wieku przedszkolnego. Ta technika nazywana jest operatorem systemowym lub schematem twórczego myślenia. Termin został wprowadzony przez autora TRIZa ("ТRIZ" - "Теoria Rozwiązywania Zadań Twórczych") Henryka Altszullera. Operator systemowy to 9 ekranów, w których zawarta jest informacja o systemie (na temat analizowanego utworu, problemu itp.),

17 BIULETYN METODYCZNY nr 1 (28) STYCZEŃ nadsystemie ( jego częścią jest system), podsystemie (z tego składa się system) w trzech płaszczyznach czasowych: w przeszłości, teraźniejszości, przyszłości. Wygląda to jak tabela składająca się z 3 kolumn i 3 wersów. Cała informacja na temat rozpatrywanego problemu zamieszczona jest na ekranach operatora systemowego. Analizując problem, można spacerować pо ekranach, uzupełniając zawartość nowymi informacjami lub tworząc nowe zagadnienia w celu organizacji procesu nauczania. W centralnej części tabeli (drugi wers w drugiej kolumnie) znajduje się analizowany problem. Pierwsza kolumna z lewej strony (wersy1,2,3) pokazuje treść problemu w aspekcie historycznym (przeszłość w odniesieniu do przedmiotu), z prawej strony (kolumna 3; wersy 1,2,3) przyszłość w odniesieniu do przedmiotu (dla nas mogą to być nasze czasy: jak my rozumiemy zagadnienie, pytanie, problem z przeszłości). Ekrany są ponumerowane w przypadkowej kolejności dla ułatwienia pracy. Zawartość ekranów operatora systemowego 1. Nadsystem w przeszłości. (nр, historia rozwoju jakiejś nauki,której częścią jest system) 1. Nadsystem w teraźniejszości (w odniesieniu do systemu ( 5) częścią którego jest sam system). Systemem może być fakt, zjawisko ubiegłego wieku, ) 2. Nadsystem w przyszłości(znaczenie analizowanego problemu dla przyszłości w odniesieniu do czasu samego systemu) 3. Historia danego problemu, faktu, utworu Analizowany problem, fakt, utwór 5. System w przyszłości (albo przewidywanie albo pojmowanie minionego faktu przez współczesnych) 6. Podsystem w przeszłości 7. Z jakich części składa się system? 8. Podsystem w przyszłości (jak będą się rozwijać w przyszłości części składowe systemu)

18 BIULETYN METODYCZNY nr 1 (28) STYCZEŃ Praca według schematu stanowi dobrą pomoc w organizacji procesu nauczania w odniesieniu do dowolnego tematu. A tak można w formie ekranów operatora systemowego przedstawić efekty pracy na zajęciach na temat Nauczycielu, wychowaj ucznia! (patrz tabela 2). Tabela Fraza zaczerpnięta z wiersza Eugeniusza Winokurowa dedykowana artyście A.Michajłowowi 4. Historia frazy Nauczycielu, wychowaj ucznia! -z frazy Artysto, wychowaj ucznia 7. Jak w przeszłości rozwiązywano problemy nauczycielwychowanie uczeń? 2. Patrz: Encyklopedia: Złote myśli i wyrażenia 5. Fraza Nauczycielu, wychowaj ucznia! 8. Nauczycielu, wychowaj ucznia, co było, od kogo dalej się uczyć. Analizujemy elementy składowe frazy(podsystem w czasie teraźniejszym) pojęcia nauczyciel, wychowanie, uczeń, 3. Wiersze innych poetów na ten temat z wykorzystaniem wyrażenia Nauczycielu, wychowaj ucznia! 6. Rozwój frazy(system w czasie przyszłym, w rozumieniu współczesnych i naszych potomków). To nasz stosunek do problemu, powstałego w przeszłości. Nasza obserwacja jego rozwoju. 9. Jak w przyszłości może być rozwiązany problem nauczyciel- wychowanie uczeń?

19 BIULETYN METODYCZNY nr 1 (28) STYCZEŃ Nauczyciel i uczący się, analizując zagadnienie, dobierają materiały na ekrany. W ten sposób w zakresie interesującego nas tematu zostaje przeprowadzony proces nauczania, w trakcie którego zebrano niezbędne informacje. Schemat pomaga wszechstronnie przeanalizować zagadnienie, przy czym nie skazuje nas na żaden szablon, ponieważ spacerować po operatorze systemowym można w różnych kierunkach. Uczący się mogą następnie na bazie zebranych materiałów przygotować notatkę, wykład, napisać wypracowanierozprawkę, prezentując informacje w takiej kolejności, która ich zdaniem jest najbardziej interesująca i intrygująca. Tabela 3. Rezultat analizy w zakresie tematu: Obraz I. I. Szyszkina Poranek w sosnowym lesie. Jak odnoszono się do twórczości Szyszkina?(wspomnienia, wizyta w muzeum) Twórczość Szyszkina (miejsce obrazu w jego twórczości) Znaczenie twórczości Szyszkina dla kultury rosyjskiej Historia powstania obrazu Obraz I. I.Szyszkina Poranek w sosnowym lesie Jak potomni interpretują obraz? Obrazy o pokrewnej tematyce w twórczości Szyszkina Co odczuwacie, widzicie, słyszycie patrząc na obraz? Opis obrazu: szczegóły, kolor, światło. Naśladowcy, uczniowie malarza, którzy malowali obrazy o podobnej tematyce

20 BIULETYN METODYCZNY nr 1 (28) STYCZEŃ Tabela 4. Rezultat analizy w zakresie tematu: Wiersz N.Zabłockiego Brzydka dziewczyna. Jak odnoszono się do twórczości Zabłockiego? Twórczość Mikołaja Zabłockiego Znaczenie twórczości Zabłockiego dla kultury rosyjskiej Historia powstania wiersza Wiersze o podobnej tematyce Wiersz Brzydka dziewczyna Kompozycja, bohaterowie, główna myśl Jak interpretują wiersz potomni? Kontynuatorzy, uczniowie pisarza Podsumowując chcę przypomnieć słowa Janusza Korczaka: Współczesne wychowanie promuje dziecko pokorne. Stopniowo doprowadza się do tego, żeby zneutralizować, zdusić, zniszczyć wszystko, wolę i wolność dziecka, hart ducha, siłę jego potrzeb i dążeń. Posłuszny, wychowany, dobry, pokorny... i nie ma świadomości tego, że wyrasta dziecko bezwolne i nie dostosowane do życia.... Żeby wychowanie nie było destrukcyjne, nauczyciel-wychowawca powinien szanować dziecko, jego wybory, poglądy, jednocześnie stwarzać mu warunki do rozwoju i zdobywania niezbędnego doświadczenia. Operator systemowy lub schemat twórczego myślenia pozwala właśnie na organizację pracy uczących się bez ograniczania ich woli i wolności. Praca z ekranami operatora systemowego fascynuje, organizuje działania, dyscyplinuje myślenie, pozwala osiągnąć szczyty wiedzy. Korzystać z tego schematu mogą zarówno dzieci w wieku przedszkolnym, jak i dorośli: studenci, doktoranci i inni. Organizować proces nauczania z wykorzystaniem operatora systemowego mogą nauczyciele dowolnego przedmiotu i na dowolny temat. dr hab. Olga Nokolajevna Marchenko - Akademia Podwyższania Kwalifikacji i Doskonalenia Zawodowego Pracowników Oświaty w Moskwie.