Copyright do wydania polskiego CeDeWu Sp. z o.o. Wszel kie prawa za strze żo ne.

Transkrypt

1

2 Karty P³atnicze w Polsce Andrzej Bury W ARSZAWA 2002

3 Copyright do wydania polskiego CeDeWu Sp. z o.o. Wszel kie prawa za strze żo ne. Za bro nio ne jest ko pio wa nie, prze twa rza nie i roz po wszech nia nie w jakim kol wiek ce lu oraz po sta ci bez pi sem nej zgo dy au to ra i wy daw cy. Wy daw nic two Ce De Wu oraz au tor do ło ży li wszel kich sta rań, aby treści za war te w ni niej szej pu bli ka cji by ły kom plet ne i rze tel ne. Nie bio rą jed nak od po wie dzial no ści za ich wy ko rzy sta nie ani za zwią za ne z tym ewen tu al ne na ru sze nie praw au tor skich oraz za skut ki dzia łań wy ni kłe z wy ko rzy sta nia in for ma cji za war tych w książ ce. Projekt okładki: Agnieszka Natalia Bury DTP: CeDeWu Sp. z o.o. Wydanie V papierowe, zmienione i zaktualizowane, Warszawa ISBN Wydanie I elektroniczne, Warszawa 2013 ISBN Wy daw ca: CeDeWu Sp. z o.o Warszawa, ul. Żurawia 47/49 cedewu@cedewu.pl Redakcja wydawnictwa: (4822) lub 22 Fax: (4822) Księgarnia Ekonomiczna Warszawa, ul. Żurawia 47 Tel.: (4822) Fax: (4822) Ekonomiczna Księgarnia Internetowa

4 3 Spis treœci Wprowadzenie Podstawowe informacje o kartach p³atniczych Opis karty Wydawcy kart p³atniczych Wa noœæ kart p³atniczych Typy kart p³atniczych Karty kredytowe Karty debetowe Karty charge Karty pre-paid Combined cards Op³aty i prowizje Karty magnetyczne, mikroprocesorowe i wirtualne Karty wyposa one w pasek magnetyczny Karty mikroprocesorowe Karty wirtualne Systemy kart p³atniczych Miêdzynarodowe systemy kart p³atniczych American Express Diners Club Europay/MasterCard Struktura organizacji MasterCard Europay w Polsce Produkty System rozliczeñ

5 Technologie przysz³oœci JCB VISA Struktura i organizacja VISA w Polsce Produkty Technologie przysz³oœci Krajowe systemy kart bankowych Polcard PBK Styl Krajowe systemy p³atniczych kart handlowych LUKAS Bank SA Cetelem Polska Expansion SA Finplus Karty dla klientów indywidualnych Banki wydaj¹ce karty w Polsce Karty masowe dla ka dego Karty bankomatowe i elektroniczne karty debetowe Karty debetowe Karty charge Karty kredytowe Karty dla osób niepe³noletnich i studentów Karty dla osób o wysokich dochodach Karty T&E Karty p³atnicze dla firm Karty bankowe Karty T&E

6 5 5. Liczba wydanych kart Liczba wydanych kart na œwiecie Liczba wydanych kart w Polsce Akceptacja kart p³atniczych Akceptacja kart w bankomatach Informacje ogólne Œwiat Polska Akceptacja w punktach handlowo-us³ugowych Informacje ogólne Œwiat Polska Kto mo e zostaæ akceptantem kart p³atniczych Autoryzacja karty Urz¹dzenia s³u ¹ce do rozliczania transakcji kartami Centra autoryzacyjno-rozliczeniowe w Polsce Oferta centrów autoryzacyjno-rozliczeniowych Zatrzymanie karty Akceptacja kart w Internecie Bezpieczeñstwo zakupów w Internecie Oferta polskich centrów autoryzacji Kupowanie towarów w Internecie Ubezpieczenia Bezpieczeñstwo kart p³atniczych Numer PIN Podpis

7 Numer karty Odpowiedzialnoœæ klienta w przypadku kradzie y lub zastrze enia karty Awaryjne numery telefonów polskich banków Rekomendacje Rekomendacje oferty banków dla klientów indywidualnych Rekomendacje produktów dla klientów indywidualnych Rekomendacje produktów dla klientów instytucjonalnych Literatura

8 7 Wykaz tabel i wykresów Karty bankomatowe dla klientów indywidualnych Elektroniczne karty debetowe dla klientów indywidualnych Karty debetowe dla klientów indywidualnych Karty charge dla klientów indywidualnych Karty kredytowe dla klientów indywidualnych Elektroniczne karty debetowe dla m³odzie y Karty dla klientów o wysokich dochodach Karty debetowe dla firm Karty charge dla firm Liczba wydanych kart i wartoœæ transakcji najwiêkszych na œwiecie systemów kart p³atniczych Liczba wydanych kart Maestro i VISA Electron na œwiecie Liczba wydanych kart MasterCard i VISA na œwiecie Liczba wydanych kart przez Europay i VISA w Europie Liczba wydanych kart w Polsce wed³ug organizacji Karty bankomatowe i VISA dla klientów indywidualnych w Polsce Karty EC/MC i Polcard dla klientów indywidualnych w Polsce Karty typu business wydawane przez polskie banki Liczba bankomatów na œwiecie wed³ug organizacji Liczba bankomatów EuroCard/MasterCard i VISA wed³ug regionów Liczba bankomatów w poszczególnych pañstwach Europy wed³ug akceptacji kart danej organizacji Liczba bankomatów w Polsce wed³ug akceptacji kart danej organizacji Akceptacja kart w bankomatach wed³ug banków w Polsce Akceptacja kart najwiêkszych systemów p³atniczych na œwiecie

9 8 Sieæ punktów akceptuj¹cych karty Maestro i VISA Electron na œwiecie Sieæ punktów akceptuj¹cych karty EuroCard/MasterCard i VISA w poszczególnych pañstwach Europy Sieæ punktów akceptuj¹cych karty w Polsce wed³ug organizacji Iloœæ i wartoœæ przetworzonych transakcji w Polsce w latach Sieæ punktów akceptuj¹cych karty w Polsce wed³ug centrów autoryzacji Odpowiedzialnoœæ klienta w przypadku kradzie y karty wed³ug banków w Polsce Awaryjne numery telefonów polskich banków

10 9 Wprowadzenie Karty bankowe stanowi¹ nieod³¹czny element rzeczywistoœci w Polsce. Zak³adaj¹c konto osobiste klient jest pytany o to, czy chce posiadaæ kartê p³atnicz¹. Debetowa karta elektroniczna zast¹pi³a praktycznie kartê bankomatow¹ i sta³a siê standardem. W rêkach Polaków na koniec 2001 roku znajdowa³o siê ponad 13,5 mln kart. Akceptowa³o je ponad jednostek us³ugowych i prawie 6100 bankomatów. Karty coraz czêœciej s¹ akceptowane na równi z gotówk¹. Prognozuje siê, e do 2003 roku w Polsce karty posiadaæ bêdzie ponad 14 mln Polaków, a sieæ bankomatów zwiêkszy siê do 7500 sztuk. Posiadanie karty p³atniczej nie jest ju dziœ tylko oznak¹ presti u, czy zaufania banku. W dobie masowego korzystania z us³ug bankowych staje siê koniecznoœci¹, pozwala nie tylko w pe³ni wykorzystywaæ œ rodki zgromadzone na rachunku bankowym, ale tak e unikaæ k³opotów zwi¹zanych z kolejkami przy okienkach kasowych w banku. Dziœ w³aœcicielem karty bankowej mo e staæ siê praktycznie ka dy. Banki oferuj¹ karty dla osób niepe³noletnich, dla studentów, dla osób bez sta³ych lub udokumentowanych dochodów. Coraz szersza oferta kart adresowana jest równie do osób o wysokich dochodach i firm. W ostatnim okresie banki poszerzaj¹ swoj¹ ofertê o karty wirtualne i elektroniczn¹ portmonetkê. W ofercie banków mo na znaleÿæ równie coraz wiêcej kart kredytowych.

11 10 Przewodnik zawiera podstawowe informacje o kartach p³atniczych oraz ofertê polskich banków dla klientów indywidualnych i firm. Zosta³ y one uzupe³nione o dane statystyczne dotycz¹ce punktów akceptacji kart p³atniczych w Polsce i na œwiecie oraz statystykê bankomatów akceptuj¹cych karty poszczególnych banków i organizacji w Polsce. Z uwagi na to, e karty p³atnicze, tak jak pieni¹dz i ka da cenna rzecz czasami kusz¹ przestêpców, polecam równie zapoznanie siê z siódmym rozdzia³em ksi¹ ki Bezpieczeñstwo kart p³atniczych. Nale y bowiem pamiêtaæ, e z kradzie ¹ karty mog¹ siê wi¹zaæ znacznie wiêksze straty, ni w przypadku kradzie y gotówki lub czeków. Jako, e posiadacze kart p³atniczych staj¹ siê niestety ofiarami przestêpstw, warto zapoznaæ siê z innego rodzaju zabezpieczeniami, a mianowicie ofert¹ ubezpieczeñ oferowanych przez wydawców kart, której to sprawie poœwiêcono w niniejszej ksi¹ ce odrêbny rozdzia³. Ostatni rozdzia³ publikacji Rekomendacje, zawiera wskazania banków oraz produktów bankowych. Na rekomendacje g³ówny wp³yw mia³y op³aty i prowizje produktów kartowych oraz zakres ich akceptacji. Warunkiem koniecznym do uzyskania rekomendacji by³o bezpieczeñstwo klienta w przypadku kradzie y karty p³atniczej i przejêcie przez bank odpowiedzialnoœci najpóÿniej od momentu zg³oszenia tego faktu przez klienta oraz ubezpieczenie karty. Andrzej Bury

12 11 1 Podstawowe Informacje o kartach p³atniczych W literaturze trudno jest znaleÿæ jednoznaczne informacje co do pierwszych pomys³odawców kart p³atniczych. Najczêœciej jako pierwsze firmy, które wprowadzi³y do obiegu karty wymieniane s¹ korporacje General Petroleum Corporation of California (obecnie Mobil Oil) i Western Union (kompania telegraficzna). Ówczesne karty mia³y formê papierowych ksi¹ eczek, metalowych p³ytek czy papierowych talonów. By³a to nowatorska, jak na tamte czasy, forma bezgotówkowego kredytu kupieckiego. Wydatki dokonywane przez w³aœciciela takiej karty p³atniczej by³y odnotowywane np. w specjalnej ksi¹ eczce. Ksi¹ eczka ta dawa³a jej posiadaczowi mo liwoœæ zakupu towarów Pierwsze karty p³atnicze zosta³y wydane we wszystkich punktach danej korporacji. W³aœciciel takiej ksi¹ eczki na pocz¹tku XX wieku (bezgotówkowego kredytu) regulowa³ p³atnoœci w ustalonym w umo- Zjednoczonych w Stanach wie terminie. Obecnie w podobny

13 12 KARTY P ATNICZE W POLSCE sposób rozliczane s¹ p³atnoœci du- ych klientów na bezobs³ugowych Pierwsza organizacja stacjach benzynowych, kiedy to pracownicy danej firmy przez ca³y mie- utworzona 28 lutego kart p³atniczych zosta³a si¹c tankuj¹ bezynê u ywaj¹c kart, 1950 roku. By³ ni¹ Diners Club. a firma otrzymuje zbiorcze obci¹ enie, np. po dwóch tygodniach czy na koniec miesi¹ca. W Polsce tego typu karty niebankowe (zwane inaczej kartami konsumenckimi) oferuj¹ obecnie swoim klientom zagraniczne i polskie sieci paliw np. Shell czy PKN Orlen. Analizuj¹c historiê rozwoju kart p³atniczych na œwiecie mo na stwierdziæ, e ich ewolucja sprowadza³a siê do: rozszerzenia zasiêgu akceptowalnoœci karty, poprzez wzajemne akceptowanie kart wydawanych przez ró ne banki i organizacje w ich placówkach, bankomatach i punktach handlowo-us³ugowych, rozszerzenia funkcji oferowanych przez karty, usprawnienia procesu rozliczania kart, zwiêkszenia bezpieczeñstwa obiegu kart, rozszerzenie mo liwoœci wykorzystania kart (ju nie tylko bankomaty i punkty handlowo-us³ugowe a np. p³atnoœci w Internecie, p³atnoœci z wykorzystaniem telefonii bezprzewodowej). Istnieje wiele podzia³ów kart p³atniczych (ang. payments plastic cards). Ich podstawowym wyró nikiem jest mo liwoœæ zap³aty w akceptuj¹cej je sieci punktów handlowych i us³ugowych. Wydawane karty s¹ adresowane do ró nych grup klientów. Generalnie wydawane karty p³atnicze mo na podzieliæ na: karty masowe w³aœcicielem takiej karty mo e zostaæ praktycznie ka dy,

14 13 karty dla klientów o wy szych dochodach karty typu Gold, karty presti owe karty dla klientów o specjalnym statusie materialnym lub spo³ecznym, karty klubowe karty, których uzyskanie wi¹ e siê z cz³onkostwem w danej instytucji, organizacji, czêsto po³¹czone jest ono z wy szym statusem materialnym, karty firmowe (typu bussines) wydawane dla firm. W wielu krajach potocznie zamiast okreœlenia karta p³atnicza u ywa siê karta kredytowa (ang. credit card). Ma to podstawy w historii kart p³atniczych, bowiem pierwsze karty p³atnicze emitowane w Stanach Zjednoczonych by³y kartami kredytowymi. W ostatnich latach jednak na masow¹ skalê wydawane s¹ elektroniczne karty obci¹ eniowe, które w znacznej czêœci zast¹pi³y czeki. O mo liwoœci zakupów przy pomocy karty informuj¹ odpowiednie oznaczenia, które znajduj¹ siê najczêœciej na drzwiach wejœciowych punktów handlowo-us³ugowych i placówek bankowych oraz na froncie bankomatów.

15 14 KARTY P ATNICZE W POLSCE 1.1. Opis karty Wszytskie emitowane karty p³atnicze musz¹ byæ wykonane z plastyku i posiadaæ okreœlone elementy. Standardowe wymiary kart zosta³y okreœlone w 1985 roku przez ISO (International Organization for Standarization). Reguluje je akt ISO 7810 Identification cards physical characteristics. Wed³ug tej standaryzacji karty powinny posiadaæ nastêpuj¹ce wymiary: 53,98 mm wysokoœæ, 85,6 mm szerokoœæ, 0,76 mm gruboœæ. Pierwsza cyfra rozpoczynaj¹ca numer karty (MII Major Industry Identifier) identyfikuje rodzaj wydaw- Ka da karta p³atnicza ma nadany numer. Standardy i zasady wydawania kart ureguluwane zosta³y przez akt ISO 7812 Numbering system and registration procedur for issuer identifiers. Przewiduje on, e pierwsze szeœæ cyfr wyt³oczonych lub wydrukowanych na karcie stanowi numer identyfikacyjny wydawcy karty (Issuer Identification Number INN), zwany czêsto tak e numerem identyfikacyjnym banku (Bank Identification Number BIN). Nastêpny cz³on numeru karty to PAN (podstawowy numer rachunku Primary Account Number). Numer ten niekoniecznie musi byæ numerem konta klienta i mo e byæ nadawany przez bank jako drugorzêdny numer rachunku. Ostatni cz³on numeru karty stanowi liczba kontrolna. standaryzacja kompleksowa kart p³atniczych zosta³a okreœlona dopiero 1985 roku

16 15 cy karty. Reguluje j¹ norma ISO, wed³ug której rezerwacja obejmuje nastêpuj¹ce bran e: 0 ISO/TC 68 i inne, 1 linie lotnicze, 2 linie lotnicze i inne, 3 karty klubowe T&E, 4 banki/instytucje finansowe, 5 banki/instytucje finansowe, 6 sieci handlowe i banki, 7 sieci sprzeda y paliw, 8 telekomunikacja i inne, KARTY P ATNICZE MOG MIEÆ DOWOLN SZATÊ GRAFICZN, KTÓR Z REGU Y USTALA BANK WYDAWCA Pocz¹tkowa cyfra 9 zarezerwowana jest do wykorzystania przez poszczególne pañstwa dla celów lokalnych. Stosowane s¹ tu odmienne zasady numeracji. Otó 3 nastêpne cyfry po cyfrze 9 stanowi¹ identyfikator kraju (country code) zdefiniowany przez normê ISO 3166, a pozosta³e cyfry s¹ definiowane wed³ug narodowych standardów. Na awersie karty znajduj¹ siê: cechy systemów (logo, hologram organizacji), logo banku, numer karty (numer organizacji i banku, numer karty lub numer konta oraz cyfra kontrolna), imiê i nazwisko w³aœciciela (okaziciela) karty, okres wa noœci karty, oznaczenie zasiêgu karty (lokalna b¹dÿ miêdzynarodowa), typ karty, opcjonalnie zdjêcie w³aœciciela (okaziciela) karty, opcjonalnie mikroprocesor.

17 16 KARTY P ATNICZE W POLSCE Karty, które mog¹ byæ u ywane tylko w œ rodowisku elektronicznym mog¹ mieæ dodatkowy napis Electronic use only. Karty przeznaczone do rozliczeñ tylko w œ rodowisku elektronicznym s¹ p³askie i nie posiadaj¹ adnych wyt³oczeñ. W przypadku kart, które mog¹ byæ akceptowane w punktach wyposa onych w urz¹dzenia mechaniczne numer karty, data wa noœci karty, typ karty, dane w³aœciciela karty, s¹ wyt³oczone na karcie. Najczêœciej awers karty ma indywidualn¹ szatê graficzn¹ okreœlan¹ przez bank-wydawcê karty. Wyj¹tek stanowi¹ tu standardowe karty organizacji American Express i Diners Club, których szata graficzna jest œciœle okreœlona. Na rewersie karty standardowo umieszcza siê: pasek magnetyczny z naniesionymi danymi, pasek do podpisu (z dodatkowymi zabezpieczeniami charakterystycznymi dla danego systemu kart p³atniczych), informacje od wystawcy (czyj¹ w³asnoœci¹ jest karta, co robiæ w przypadku zagubienia), opcjonalnie zdjêcie posiadacza karty. Karty wybranych organizacji posiadaj¹ na rewersie hologram i logo systemu.

18 Wydawcy kart p³atniczych Wydawane karty p³atnicze mo na podzieliæ na: karty bankowe wydawane przez banki, karty niebankowe wydawane przez instytucje klubowe, sieci handlowe, sieci stacji benzynowych czy firmy telekomunikacyjne. W wielu krajach prawo pozwala na udzielanie kredytów tylko instytucjom, które otrzyma³y licencjê bankow¹. W tych krajach instytucje niebankowe wydaj¹c karty p³atnicze (zwykle s¹ to karty kredytowe) musz¹ wspó³pracowaæ z bankami. Karty p³atnicze wydawane s¹ przez: 1. Instytucje klubowe (np. Diners Club, American Express), na karcie znajduje siê logo instytucji klubowej. 2. Banki (karty bankowe): w³asne karty banku na karcie znajduje siê logo banku lub jego systemu kart p³atniczych (np. karty bankomatowe), karty wydawane w ramach miêdzynarodowych systemów p³atniczych (np. VISA, EuroCard/MasterCard), na karcie znajduje siê logo miêdzynarodowego systemu p³atniczego i logo banku, karty wydawane na zasadzie licencji (franczyzy) z instytucjami klubowymi (np. Diners Club, American Express), na karcie znajduje siê logo instytucji klubowej i banku (np. karta Millennium American Express wydawana przez Millennium BIG BG). 3. Sieci handlowe, instytucje poœrednictwa finansowego, stacje paliw czy firmy telekomunikacyjne na karcie znajduje siê logo sieci handlowej, instytucji poœrednictwa finansowego, czy te innego wydaw-

19 18 KARTY P ATNICZE W POLSCE cy karty. W przypadku, gdy w wydaniu karty poœredniczy instytucja bankowa na karcie mo e znajdowaæ siê jej logo. Karty sieci handlowych, sieci paliw zazwyczaj powi¹zane s¹ z programami promocyjnymi i rabatowymi. Karty sieci handlowych maj¹ najczêœciej zasiêg lokalny. Karty miêdzynarodowych koncernów paliwowych czêsto maj¹ szerszy zasiêg, obejmuj¹cy kraje w których dana firma posiada stacje benzynowe. Programy wspólnych znaków handlowych Instytucje klubowe i banki oferuj¹ programy wspólnych znaków handlowych (co-branded). Taka karta p³atnicza mo e byæ sygnowana logiem firmy wspó³pracuj¹cej z bankiem. Karty co-branded mog¹ byæ wydawane: dla pracowników firmy uczestnicz¹cej w programie, dla klientów firmy uczestnicz¹cej w programie (np. karta Pekao LOT Voyage, WBK Idea Profit). Zwykle taka karta wi¹ e siê z ró nego rodzaju programami promocyjnymi i rabatowymi na towary, us³ugi oferowane przez firm ê uczestnicz¹c¹ w programie lub przez inne firmy, które akceptuj¹ dan¹ kartê na specjalnych zasadach. Programy pokrewieñstwa kart Programy pokrewieñstwa kart (ang. affinity) zosta³y wprowadzone po raz pierwszy w USA. Z czasem popularnoœæ zyska³y równie w krajach europejskich. W programach tych, oprócz banku lub organizacji wydaj¹cej karty, uczestniczy zazwyczaj oragnizacja o charakterze non-profit np. organizacja charytatywna, grupa hobbystyczna, stowarzyszenie zawodowe czy klub sportowy.

20 19 Karty w programie affinity nie s¹ kartami masowymi. Sprzedawane s¹ tylko cz³onkom okreœlonej grupy. W wiêkszoœci przypadków banki nie nastawiaj¹ siê na wysokie zyski z ich wydawania. Firmuj¹ca tak¹ kartê organizacja otrzymuje, np. czêœæ op³aty rocznej za wydanie karty lub czêœæ z op³at za przeprowadzane za jej pomoc¹ transakcje. Natomiast posiadacze takiej karty dziêki jej u ywaniu wspieraj¹ np. ulubiony klub sportowy, czy organizacjê charytatywn¹. Karty wydawane przez banki i instytucje klubowe maj¹ œciœle okreœlone numery pocz¹tkowe: 30, 306, 308, 36, 38 Diners Club 3069, 3088, 31, 3337, 3528 JCB 33, 37 American Express 4 VISA 5 Mastercard (farktycznie emitowane s¹ karty z pocz¹tkowymi numerami 51 56).

21 20 KARTY P ATNICZE W POLSCE 1.3. Wa noœæ kart p³atniczych Ka da karta p³atnicza ma okreœlon¹ wa noœæ. Zale y ona od: obszaru honorowania karty, zakresu funkcji jakie mo e spe³niaæ karta, terminu wa noœci karty. Zasiêg Karty p³atnicze charakteryzuj¹ siê ró nym obszarem honorowania karty. Jest on uzale niony od wydawcy karty. Generalnie karty p³atnicze mog¹ mieæ zasiêg: miêdzynarodowy wa ne na ca³ym œwiecie (s¹ sygnowane logo miêdzynarodowych systemów p³atniczych lub organizacji klubowych), krajowy karty s¹ wa ne tylko na terenie kraju, w którym zosta- ³y wydane (mog¹ byæ sygnowane logo miêdzynarodowych lub krajowych systemów p³atniczych); zdarza siê, e s¹ to karty w³asne banku, lokalny wa ne jedynie na wyznaczonym terenie, na którym s¹ akceptowane np. teren dzia³ania banku-wystawcy karty, ograniczony, np. do placówek danej sieci handlowej, czy grupy firm akceptuj¹cych dan¹ kartê). Funkcje kart p³atniczych Karty p³atnicze posiadaj¹ dwie podstawowe mo liwoœci: 1. Zap³aty za towary i us³ugi w punktach handlowo-us³ugowych. W ostatnich latach, wraz z rozwojem OBECNIE PRAKTYCZNIE WSZYTKIE KARTY BANKOWE DAJ MO LIWOŒÆ WYP ATY GOTÓWKI I ZAKUPÓW BEZGOTÓWKOWYCH

22 21 technologicznym sieci akceptacji powsta³o wyraÿne rozró nienie na W POLSCE KARTÊ karty akceptowane w punktach handlowo-us³ugowych wyposa onych MIN TERMIN WA NOŒCI P ATNICZ KTÓREJ w tradycyjne urz¹dzenia (tzw. imprintery), elektroniczne terminale NALE Y ZWRÓCIÆ DO BANKU-WYDAWCY KARTY POS, a tak e terminale akceptuj¹ce karty wyposa one w mikroprocesor. Kolejnym typem p³atnoœci kartami za towary i us³ugi, wraz z rozwojem globalnej sieci staje siê Internet. Tu akceptowane s¹ g³ównie karty wypuk³e oraz nowy typ kart karty wirtualne (czêsto mo na p³aciæ nimi równie za zamówienia sk³adane telefonicznie lub za poœrednictwem poczty). 2. Wyp³aty gotówki z bankomatów (w placówkach bankowych), a tak e przeprowadzanie innych operacji bankowych. Przeprowadzanie innych operacji bankowych przy pomocy karty w bankomatach jest uzale nione od typu bankomatów posiadanych przez dany bank i systemu informatycznego. Mog¹ to byæ, m.in. nastêpuj¹ce operacje: sprawdzenie stanu konta w³aœciciela karty, wydruk historii z danego konta, zmiana numeru PIN karty, wp³ata gotówkowa, wydruk i wydawanie czeków, realizacja czeku, wykonanie polecenia przelewu, wymiana walut, wystawienie czeków podró niczych, do³adowanie elektronicznej portmonetki, zamawianie innych us³ug i produktów danego banku.