NAZEWNICTWO NAUKOWE I PRAKTYCZNE RYB NA RYNKU POLSKIM Beata Więcaszek, Sławomir Keszka - Wydział Nauk o Żywności i Rybactwa, ZUT; WIW w Szczecinie

Transkrypt

1 NAZEWNICTWO NAUKOWE I PRAKTYCZNE RYB NA RYNKU POLSKIM Beata Więcaszek, Sławomir Keszka - Wydział Nauk o Żywności i Rybactwa, ZUT; WIW w Szczecinie

2 Spożycie ryb Polska z konsumpcją ok. 13,5 kg ryb na mieszkańca należy do krajów o stosunkowo niskim spożyciu w Europie. Spożycie ryb nie odbiega znacząco od konsumpcji w Niemczech, Austrii, Czechach i na Łotwie. Spośród krajów UE, mniej ryb niż w Polsce konsumuje się w Słowenii, Słowacji i na Węgrzech. We wszystkich pozostałych krajach spożycie ryb jest 2-3 -krotnie większe ( nie mówiąc o Portugalii, Hiszpanii i Litwie - czołowych konsumentach ryb na świecie).

3 JAKIE RYBY LUBIĄ POLACY? Klienci wielkich sieci lubią ryby znane. To dorsz, śledź, flądra (czyli stornia), pstrąg tęczowy, makrela, łosoś

4 Cena zniechęca Na nowości otwieramy się powoli, choć ostatnio chętniej sięgamy po gatunki egzotyczne, przybywa też amatorów owoców morza. Raport Rynku Rybnego potwierdza, że większość konsumentów wie o zaletach spożywania ryb. Wiedza o walorach rybnej diety szybciej wpływałaby na wzrost spożycia, gdyby nie powszechne odczucie, iż ryby są drogie.

5 GATUNEK (SPECIES) Podstawową jednostką systematyki jest gatunek (species). Jest to zespół osobników o bardzo podobnych cechach morfologicznych, embriologicznych, genetycznych i fizjologicznych, posiadający wspólnych przodków. Osobniki te krzyżują się pomiędzy sobą, wydając płodne potomstwo. Gatunek zamieszkuje określony areał geograficzny.

6 Nazwa naukowa każdego gatunku składa się z dwóch członów, rodzajowego i gatunkowego; określamy ją jako binominalną; Dorsz: Gadus morhua człon rodzajowy piszemy zawsze z dużej litery, a gatunkowy z małej.

7 Ściśle spokrewnione gatunki łączymy w: rodzaj (genus) np. Gadus spokrewnione rodzaje w rodzinę np. Gadidae - dorszowate rodziny w rząd Gadiformes dorszokształtne rzędy w gromadę np. Actinopterygii - ryby promieniopłetwe

8 Stosownie do art ustawy o organizacji rynku rybnego z 5 grudnia 2008 r. (Dz.U. 34 poz. 168 z dnia r.) minister właściwy do spraw rybołówstwa prowadzi wykaz oznaczeń handlowych przyjętych na terytorium RP (art. 4 ust. 2 rozporządzenia nr 104/2000) Wykaz oznaczeń zawiera, w odniesieniu do każdego produktu rybnego, następujące informacje: 1) nazwę handlową w języku polskim; 2) nazwę naukową w języku łacińskim; 3) kod 3-alfa ustalony przez ONZ do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa; 4) nazwę lokalną lub regionalną, jeżeli występują.

9 Istotność nazw binominalnych Graniczna kontrola weterynaryjna oparta jest na tzw. kontroli tożsamości towaru, dlatego ważne jest, by zadeklarowany w świadectwie zdrowia z krajów trzecich gatunek, rzeczywiście odpowiadał towarowi zgłaszanemu w UE w imporcie. Niedopuszczalnym jest używanie wyłącznie nazwy rodzajowej. Dotyczy to zarówno zgłoszeń gatunków konfekcjonowanych w postaci produktów z pojedynczych gatunków (filety, steki), jak i mieszanek produktów (surimi z ryb, mieszanki owoców morza itp.). Próby zamian gatunków są udaremniane przy pomocy technik molekularnych. Brak nazwy gatunkowej w świadectwie zdrowia w pełnej postaci może spowodować wycofanie przesyłki z granicy.

10 ZASTOSOWANIE NAZWY ŁACIŃSKIEJ PRZY PRODUKCIE RYBNYM DAJE GWARANCJĘ PRAWIE 100% PEWNOŚCI CO DO GATUNKU. Jednak ciągłe badania taksonomiczne, zwłaszcza genetyczne powodują zmiany również nazw łacińskich. SYNONIM POPRZEDNIA NAZWA, nieaktualna, KTÓRA NIE POWINNA BYĆ JUŻ UŻYWANA Np. pstrąg tęczowy Oncorhynchus mykiss (=Salmo gairdneri); sandacz Sander lucioperca (=Stizostedion lucioperca)

11 Postulat dotyczący rozszerzenia listy oznaczeń handlowych Z praktyki dotyczącej importu produktów rybołówstwa i akwakultury wynika, że Lista oznaczeń handlowych powinna zawierać oprócz nazw naukowych uznawanych obecnie, także kilka najczęściej używanych synonimów. Jest to konieczne wobec szeregu kontroli etykiet na opakowaniach zwłaszcza przez Inspekcję Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, która znajdując nazwy łacińskie o innym brzmieniu niż na opakowaniu może zażądać kosztownej wymiany etykiet (np. Pangasius hypophthalmus vs. Pangasianodon hypophthalmus).

12 W akwakulturze jest wykorzystywana znaczna liczba mieszańców ryb, szczególnie w krajach o stosunkowo wysokim poziomie rozwoju technologii Hybrydy komercyjnie hodowanych m.in. : jesiotrów (np. bieluga Huso huso x sterlet Acipenser ruthenus znany jako " Bester ") w Azji i Europie. Sumy słodkowodne (Clarias gariepinus x Heterobranchus longifilis ) w Afryce i Europie. Hodowla tilapii hybrydowych są szczególnie powszechne na całym świecie. Hybryda Oreochromis aureus x O. niloticus jest hodowana w Chinach, i odporne na zasolenie hybrydy O. niloticus x O. mossambicus na Filipinach. CZY NAZWY HYBRYDÓW POWINNY BYĆ UMIESZCZONE W WYKAZIE?

13 Polskie nazewnictwo ryb jest bardzo bogate i ma długą tradycję tworzenia nazw dla poszczególnych gatunków Natomiast nazwy angielskie są bardzo uniwersalne. Jeden rzeczownik + kilkanaście przymiotników może opisać nawet kilkadziesiąt gatunków ryb.z kolei niektóre nazwy są prawie identyczne. Typowym przykładem jest SOLA - sole Solea solea z rodziny solowatych nazwa angielska: common sole lub Dover sole; ALE DOVER SOLE to również gatunek Microstomus pacificus ZŁOCICA skądinąd bardzo smaczna i ceniona, ale z innej rodziny ryb płastugowatych! MANIPULACJA NAZWĄ SOLA INNE GATUNKI SPRZEDAWANE POD ZNANĄ I CENIONĄ NAZWĄ

14 A OTO PRZYKŁADY INNYCH NAZW ANGIELSKICH, ZAWIERAJĄCYCH W SOBIE RZECZOWNIK SOLE DOTYCZY TO RYB NIE NALEŻĄCYCH DO RODZINY SOLEIDAE SOLOWATYCH: Microstomus kitt złocica atlantycka lemon sole; Pseudopleuronectes americanus lemon sole; Hippoglossoides platessoides niegładzica dab sole; Limanda ferruginea limanda żółtopłetwa yellowfin sole.

15 PRZYKŁAD ZMIANY NAZW RYB MIRUNA Czyli Macrouronus novezelandiae (łac.) W SIECI MAKRO MOŻNA KUPIĆ JAKO.NOWOZELANDZKIEGO DORSZA, podczas gdy gatunek ten należy do rodziny morszczukowatych, a nie dorszowatych jedynie do rzędu DORSZOKSZTAŁTNYCH. ALE KLIENCI CHĘTNIEJ KUPUJĄ DORSZA NIŻ MIRUNĘ! Zachodzi tutaj zjawisko manipulowania klientem.

16 Kłykacz antar Dissostichus mawsoni - Antarktyka Zaproponowana nazwa kłykacz (MIR, lata 70. XX wieku odstraszyła klientów; ALE TO BYŁ NOWY GATUNEK NA RYNKU POLSKIM

17 CO Z TYM CZARNIAKIEM? Dorsz czarny?? Pollachius virens Czarniak Siedlecki 1947; Zieleńczyk, kopciuch ks. Kluk XVIII w. Proponowane przez Wydz. Nauk o Żywności i Rybactwa: czarniak (dorszowate); dorsz czarniak

18 Prof. Bohdan Draganik MIR-PIB -Zmiana nazwy - dezorientowanie klienta - Czy nie jest tak, że znana od lat nazwa będzie miała przeważający wpływ na decyzję zakupu w porównaniu z nową nazwą? -Produkty polskich przetwórców ryb podbijają rynki europejskie, ale zakupy ryb w stanie surowym (świeżych i mrożonych) rosną wolno -Czy pomogą na to pomysły na zmiany nazw ryb? - Właściwe warunki transportu i przechowywania towaru w sklepach gwarancja jakości.

19 Zagadnienia popularnego nazewnictwa zwierząt wymaga dużego wyczucia ducha języka i znajomości przedmiotu - A nawet szczęścia. Czasem nazwy trafne zamierają, natomiast nieodpowiednie utrwalają się. Prof. E. Grabda, Przykład? Babka krągła, lub śniadogłowa zwana byczą. - Byczki - to babki - (ros.)

20 Analiza zgłoszeń nowych oznaczeń handlowych wskazuje, że proponujące je firmy importujące ryby koncentrują się wokół zagadnienia jak najbardziej zbliżyć proponowane dla nowego gatunku oznaczenie handlowe do nazw gatunków obecnych już na rynku, o uznanej renomie, kosztem rzetelności, oczywistej niezgodności położenia w obowiązującym systemie taksonomicznym, które stosuje się w nazewnictwie angielskim (okonie morskie, leszcze morskie). Przykłady: Nowe oznaczenia dla gatunków z rzędu płastugokształtnych: niezależnie od rodzaju, rodziny niemal wyłącznie propozycje dotyczą nazw halibut, turbot, sola. Tymczasem mamy do czynienia z gatunkami z gatunkami z rodziny jęzorowatych. Pojawia się pytanie: czy nazwa nowego gatunku na liście jako kolejnego gatunku dorsza, halibuta, czy turbota ma być gwarancją wzrostu spożycia ryb w Polsce (???)

21 Tradycyjne produkty tracą swój udział w rynku w wyniku długoterminowej zmiany preferencji konsumentów jak również w wyniku zmian w połowach przemysłowych (jedne gatunki zastępują drugie). Przetwarzanie staje się coraz bardziej intensywne, geograficznie skoncentrowane, zintegrowane i powiązane z globalnymi łańcuchami dostaw. Zmiany te odzwierciedlają rosnącą globalizację łańcucha produktów rybołówstwa. Są one jednymi z najbardziej popularnych wśród sprzedawanych towarów spożywczych na całym świecie - ok. 10% całego eksportu produktów rolnych w ujęciu wartościowym. Utrzymujący się popyt, polityka liberalizacji handlu, globalizacji systemów żywnościowych i innowacje technologiczne wspierają ogólny wzrost międzynarodowego handlu ryb. Dlatego wydłużanie się listy oznaczeń handlowych jest nieuchronne.

22 Potrzebne są szerokie programy zwiększania świadomości konsumentów ryb SZEROKA REKLAMA PRODUKTÓW I ICH WARTOŚCI DLA ZDROWIA w przeciwnym razie producenci z innych sektorów będą sprzedawać bardzo łatwo zbywalny strach (np. niezdrowe hodowlane łososie, mrożone ryby są gorsze od świeżych, ryby z akwakultury są trujące itp.).

23 NA PRZYKŁAD DROBIARSTWO (Gł. PRODUCENCI JAJ KURZYCH), ZAINWESTOWALI W EDUKACJĘ KLIENTA DZIŚ NIEMAL KAŻDY WIE CO TO JEST CHÓW KLATKOWY, I KIEDY KURY SĄ SZCZĘŚLIWE! Chętnie sięgają po szczęśliwe jaja, kierując się świadomością nie tylko ceną!