SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI INSTYTUTU GRUŹLICY I CHORÓB PŁUC

Transkrypt

1 SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI INSTYTUTU GRUŹLICY I CHORÓB PŁUC w roku 2014

2 SPIS TREŚCI 1. STRUKTURA INSTYTUTU GRUŹLICY I CHORÓB PŁUC STAN NA DZIEŃ r Dyrekcja IGiChP w Warszawie Struktura Organizacyjna IGiChP w Warszawie Dyrekcja IGiChP w Rabce-Zdrój Struktura Organizacyjna IGiChP w Rabce-Zdrój Pracownicy IGiChP w Warszawie Pracownicy IGiChP w Rabce-Zdrój Pracownicy IGiChP Warszawa i Rabka-Zdrój Specjalizacje uzyskane przez pracowników IGiChP w 2014 r Samodzielni pracownicy naukowo-badawczy DZIAŁALNOŚĆ NAUKOWA 2.1. Działalność Rady Naukowej Studia Doktoranckie Członkostwo pracowników naukowych w Akademiach Naukowych Członkostwo pracowników naukowych w Radach Redakcyjnych czasopism Członkostwo pracowników naukowych w międzynarodowych organizacjach naukowych Członkostwo pracowników naukowych w Radach naukowych instytucji naukowych poza IGiChP oraz zespołach eksperckich Prace badawcze realizowane w ramach działalności statutowej Projekty badawcze realizowane w IGiChP Sprawozdanie z działalności Komisji Bioetycznej Sprawozdanie ze współpracy z zagranicą Wykaz referatów wygłoszonych przez pracowników IGiChP w Polsce Publikacje pracowników IGiChP w 2014 r Zestawienie ilościowe publikacji pracowników IGiChP Publikacje z IF Prace oryginalne w czasopismach nie posiadających IF Prace oryginalne w materiałach z konferencji Prace kazuistyczne Prace poglądowe Prace popularno naukowe Zalecenia, wytyczne, rekomendacje 222 2

3 Artykuły redakcyjne, komentarze, odpowiedź experta Monografie Podręczniki Rozdziały Tłumaczenia Inne prace Streszczenia w czasopismach zagranicznych Streszczenia w czasopismach krajowych Streszczenia w materiałach zjazdowych Biblioteka naukowa w Warszawie Biblioteka naukowa w Rabce-Zdrój DZIAŁALNOŚĆ SZKOLENIOWA I DYDAKTYCZNA SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI KLINICZNEJ SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI ADMINISTRACYJNO-GOSPODARCZEJ 5.1. Dział administracyjny Dział zaopatrzenia Ochrona przeciwpożarowa, obrona cywilna i ochrona informacji niejawnych Informacja o stanie BHP Dział Techniczny SPRAWOZDANIE ZASTĘPCY DYREKTORA D/S EKONOMICZNYCH; DZIAŁU DS. EWIDENCJI I ROZLICZANIA ŚWIADCZEŃ MEDYCZNYCH; PRACOWNI INFORMATYCZNEJ 6.1. Dział ds. ewidencji i rozliczania świadczeń medycznych Sprawozdanie z działalności działu organizacji i zarządzania jakością SEKCJA SOCJALNA 288 3

4 1. STRUKTURA INSTYTUTU GRUŹLICY I CHORÓB PŁUC STAN NA DZIEŃ r DYREKCJA INSTYTUTU GRUŹLICY I CHORÓB PŁUC W WARSZAWIE DYREKTOR INSTYTUTU prof. dr hab. n. med. Kazimierz Roszkowski-Śliż ZASTĘPCA DYREKTORA DS. LECZNICTWA dr hab. n. med. Stefan Wesołowski profesor nadzwyczajny IGiChP ZASTĘPCA DYREKTORA DS. NAUKI prof. dr hab. n. med. Joanna Chorostowska-Wynimko ZASTĘPCA DYREKTORA DS. EKONOMICZNYCH mgr Marek Ziegman ZASTĘPCA DYREKTORA DS. TECHNICZNO- ADMINISTRACYJNYCH mgr inż. Włodzimierz Pomianowski GŁÓWNA KSIĘGOWA Jadwiga Łęczycka 4

5 1.2. STRUKTURA ORGANIZACYJNA INSTYTUTU GRUŹLICY I CHORÓB PŁUC W WARSZAWIE (kierownicza obsada personalna na dzień r.) Komórki działalności podstawowej I Klinika Chorób Płuc II Klinika Chorób Płuc Oddział X Oddział XI Oddział XII Klinika Chirurgii Samodzielny Oddział Anestezjologii i Intensywnej Terapii IV Klinika Chorób Płuc Zakład Diagnostyki Laboratoryjnej (do r.) Zakład Epidemiologii i Organizacji Walki z Gruźlicą Zakład Genetyki i Immunologii Klinicznej Zakład Fizjopatologii Zakład Mikrobiologii Zakład Patomorfologii prof. dr hab. n. med. Jan Kuś prof. dr hab. n. med. Dorota Górecka dr n. med. Jacek Zych dr n. med. Barbara Roszkowska-Śliż prof. dr hab. n. med. Elżbieta Wiatr prof. dr hab. n. med. Tadeusz Orłowski lek. med. Jacek Prokopowicz prof. dr hab. n. med. Paweł Śliwiński mgr Beata Broniarek-Samson dr hab. n. med. Maria Korzeniewska-Koseła, prof. nadzw. IGiChP prof. dr hab. n. med. Joanna Chorostowska- Wynimko dr hab. n. med. Stefan Wesołowski, prof. nadzw. IGiChP prof. dr hab. n. med. Ewa Augustynowicz- Kopeć dr hab. n. med. Renata Langfort, prof. nadzw. IGiChP, p.o. Kierownika Zakładu Zakład Radiologii i Diagnostyki Obrazowej lek. med. Iwona Bestry, p.o. Kierownika Zakładu Samodzielna Pracownia Rehabilitacji Naczelna Pielęgniarka Przychodnia Przykliniczna Apteka mgr Marek Kram mgr Lucyna Tomkiewicz dr n. med. Krystyna Maszkowska-Kopij, p.o. Kierownika Przychodni mgr Elżbieta Jaworska 5

6 Biblioteka Naukowa Dział Administracyjny Dział Spraw Pracowniczych Dział ds. Ewidencji i Rozliczeń Świadczeń Medycznych Dział Planowania Naukowego i Dokumentacji Dział Techniczny Dział Zamówień Publicznych oraz Pozyskiwania Środków Finansowych ze Źródeł Zagranicznych Dział Zaopatrzenia i Transportu Inspektor P-Poż i Obrony Cywilnej D ział Organizacji i Zarządzania Jakością Radca Prawny Specjalista ds. BHP Komórki działalności pomocniczej Stella Fronczak inż. Paweł Niemczura Mirosława Górska mgr Dorota Żegota mgr Marta Pozorońska mgr inż. Marek Marszałkowski mgr Łukasz Nowak Jolanta Maksent mgr Krzysztof Chudy mgr Małgorzata Pacuszka mgr Jolanta Paziewicz-Laskowska mgr inż. Daniel Koper 6

7 1.3. DYREKCJA INSTYTUTU GRUŹLICY I CHORÓB PŁUC ODDZIAŁ TERENOWY IM. JANA I IRENY RUDNIKÓW W RABCE-ZDRÓJ DYREKTOR dr n. med. Joachim Buchwald SEKRETARZ NAUKOWY prof. dr hab. n. med. Waldemar Tomalak Z-CA DYREKTORA DS. LECZNICTWA vacat Z-CA DYREKTORA DS. LOGISTYCZNYCH mgr Maria Dunaj GŁÓWNY KSIĘGOWY mgr Maciej Witwicki RADCA PRAWNY mgr Jan Kołodziej 7

8 1.4. STRUKTURA ORGANIZACYJNA INSTYTUTU GRUŹLICY I CHORÓB PŁUC ODDZIAŁ TERENOWY IM. JANA I IRENY RUDNIKÓW W RABCE-ZDRÓJ (kierownicza obsada personalna na dzień r.) Komórki działalności podstawowej oraz samodzielne stanowiska Klinika Alergologii i Pneumonologii Klinika Chirurgii Klatki Piersiowej Klinika Pneumonologii i Mukowiscydozy Klinika Pneumonologii Oddział Laryngologii Opieki Krótkoterminowej Przychodnia Przyzakładowa Specjalistyczne Poradnie Przykliniczne Zakład Diagnostyki Laboratoryjnej Pracownia Analityki Medycznej Pracownia Immunologii Pracownia Mikrobiologii Zakład Fizjopatologii Układu Oddechowego Pracownia Ergospirometrii Pracownia Polisomnorgafii Pracownia Psychologii Zakład Rehabilitacji Zakład Radiologii i Diagnostyki Obrazowej Samodzielna Pracownia Endoskopii Centralna Sterylizatornia Dział Planowania Badań i Informacji Naukowej Apteka Zakładowa Dział Współpracy z NFZ Dział Statystyki i Archiwizacji Dokumentacji Medycznej Naczelna Pielęgniarka Pielęgniarka Epidemiologiczna prof. dr hab.n. med. Ryszard Kurzawa dr n. med. Joachim Buchwald dr hab. n. med. Henryk Mazurek, prof. nadzw. IGiChP dr hab.n. med. Zbigniew Doniec, prof. nadzw. IGiChP lek. med. Magdalena Król lek. med. Bogusław Pędzimąż vacat vacat vacat dr n. przyr. Józef Gaweł mgr Ewa Działek-Smętek prof. dr hab. n. med. Waldemar Tomalak prof. dr hab. n. med. Waldemar Tomalak vacat vacat dr n. kult. fiz. Jarosław Prusak vacat vacat vacat mgr Anna Pękala mgr Piotr Maciejewski mgr Izabela Kapustianyk vacat dr n. med. Lucyna Tomaszek mgr Bożena Pustułka 8

9 Komórki działalności pomocniczej oraz samodzielne stanowiska Dział Księgowości Finansowej Dział Spraw Pracowniczych Dział Zamówień Publicznych Dział Administracyjno - Eksploatacyjny Dział Zaopatrzenia Dział Żywienia Dział Informatyki Pralnia Główny Specjalista ds. Kosztów i pozyskiwania środków Pełnomocnik ds. Zarządzania Jakością Administrator bezpieczeństwa informacji Specjalista ds. bhp Specjalista ds. obrony cywilnej i obronnych Pełnomocnik ds. ochrony informacji niejawnych Archiwum Zakładowe - archiwista mgr Maciej Witwicki mgr Bogusława Majchrowicz mgr Ewa Maczuga-Kokoszka inż. Marek Ziemianin Marian Wajda Bogusława Świder dr n. tech. Wojciech Latawiec Ewa Łabuz dr n. fiz. Grzegorz Willim dr n. fiz. Grzegorz Willim vacat mgr inż. Jerzy Pflaum mgr inż. Jerzy Pflaum mgr inż. Jerzy Pflaum mgr Bernadetta Słuszkiewicz 9

10 1.5. PRACOWNICY INSTYTUTU GRUŹLICY I CHORÓB PŁUC W WARSZAWIE Pracownicy pełnozatrudnieni ogółem od I do VII I. Pracownicy naukowi 1. profesorowie zwyczajni 2. profesorowie nadzwyczajni 3. adiunkci 4. asystenci Stan na r. 10 Zwolnieni w 2014 r. Przyjęci w 2014 r II. Pracownicy badawczo techniczni III. Pracownicy inżynieryjno techniczni 1. administracja inżynieryjna 2. pozostali IV. Pracownicy biblioteczni i dokumentacji naukowej V. Pracownicy służby zdrowia w tym: 1. lekarze 2. magistrzy-asystenci 3. magistrzy farmacji 4. pielęgniarki 5. salowe 6. technicy i laboranci 7. pomoce laboratoryjne 8. sekretarki medyczne/rejestr 9. administracja 10. pozostali VI. Rezydenci VII. Lekarze stażyści Pracownicy niepełnozatrudnieni ogółem Od I do V I. Pracownicy naukowi: 1. profesorowie zwyczajni 2. profesorowie nadzwyczajni-wizyt. 3. adiunkci 4. asystenci II. Pracownicy badawczo techniczni III. Pracownicy inżynieryjno techniczni 1. administracja inżynieryjna 2. pozostali IV. Pracownicy biblioteczni i dokumentacji naukowej

11 V. Pracownicy służby zdrowia: 1. lekarze 2. magistrzy-asystenci 3. magistrzy farmacji 4. pielęgniarki 5. salowe 6. technicy i laboranci 7. pomoce laboratoryjne 8. sekretarki medyczne/rejestr 9. administracja 10. pozostali

12 1.6. PRACOWNICY INSTYTUTU GRUŹLICY I CHORÓB PŁUC ODDZIAŁ TERENOWY IM. JANA I IRENY RUDNIKÓW W RABCE-ZDRÓJ Pracownicy pełnozatrudnieni ogółem od I do VII I. Pracownicy naukowi 1. profesorowie zwyczajni 2. profesorowie nadzwyczajni 3. adiunkci 4. asystenci Stan na r. 12 Zwolnieni w 2014 r. Przyjęci w 2014 r II. Pracownicy badawczo techniczni III. Pracownicy inżynieryjno techniczni 1. administracja inżynieryjna 2. pozostali IV. Pracownicy biblioteczni i dokumentacji naukowej V. Pracownicy służby zdrowia w tym: 1. lekarze 2. magistrzy-asystenci 3. magistrzy farmacji 4. pielęgniarki 5. salowe 6. technicy i laboranci 7. pomoce laboratoryjne 8. sekretarki medyczne/rejestr 9. administracja 10. pozostali VI. Rezydenci VII. Lekarze stażyści Pracownicy niepełnozatrudnieni ogółem od I do V I. Pracownicy naukowi: 1. profesorowie zwyczajni 2. profesorowie nadzwyczajni 3. adiunkci 4. asystenci II. Pracownicy badawczo techniczni III. Pracownicy inżynieryjno techniczni 1. administracja inżynieryjna 2. pozostali IV. Pracownicy biblioteczni i dokumentacji naukowej

13 V. Pracownicy służby zdrowia: 1. lekarze 2. magistrzy-asystenci 3. magistrzy farmacji 4. pielęgniarki 5. salowe 6. technicy i laboranci 7. pomoce laboratoryjne 8. sekretarki medyczne/rejestr 9. administracja 10. pozostali

14 1.7. PRACOWNICY INSTYTUTU GRUŹLICY I CHORÓB PŁUC WARSZAWA I RABKA-ZDRÓJ Pracownicy pełnozatrudnieni ogółem od I do VII Stan na r. Zwolnieni w 2014 r. Przyjęci w 2014 r I. Pracownicy naukowi II. Pracownicy badawczo techniczni III. Pracownicy inżynieryjno-techniczni IV. Pracownicy biblioteczni i dokumentacji naukowej V. Pracownicy służby zdrowia w tym: VI. Rezydenci VII. Lekarze stażyści Pracownicy niepełnozatrudnieni ogółem od I do V I. Pracownicy naukowi: II. Pracownicy badawczo techniczni III. Pracownicy inżynieryjno-techniczni IV. Pracownicy biblioteczni i dokumentacji naukowej V. Pracownicy służby zdrowia

15 1.8. SPECJALIZACJE UZYSKANE PRZEZ PRACOWNIKÓW IGICHP W ROKU NAZWISKIO I IMIĘ lek. med. Franciszek Grzegorczyk lek. med. Aneta Kacprzak dr n. med. Paweł Kuca lek. med. Elżbieta Mazurek lek. med. Piotr Ronduda lek. med. Olimpia Witczak SPECJALIZACJA choroby wewnętrzne choroby wewnętrzne choroby płuc alergologia patomorfologia choroby wewnętrzne 15

16 1.9. SAMODZIELNI PRACOWNICY NAUKOWO-BADAWCZY Profesorowie zwyczajni: Prof. dr hab. n. med. Ewa Augustynowicz-Kopeć Prof. dr hab. n. med. Joanna Chorostowska-Wynimko Prof. dr hab. n. med. Dorota Górecka Prof. dr hab. n. med. Ryszard Kurzawa Prof. dr hab. n. med. Jan Kuś Prof. dr hab. n. med. Tadeusz Orłowski Prof. dr hab. n. med. Kazimierz Roszkowski-Śliż Prof. dr hab. n. med. Monika Szturmowicz Prof. dr hab. n. med. Paweł Śliwiński Prof. dr hab. n. med. Waldemar Tomalak (na stanowisku od r.) Prof. dr hab. n. med. Witold Tomkowski Prof. dr hab. n. med. Elżbieta Wiatr Prof. dr hab. n. biol. Zofia Zwolska Profesorowie nadzwyczajni: Dr hab. n. med. Zbigniew Doniec Dr hab. n. med. Bogdan Hajduk (zatrudnienie do r.) Dr hab. n. med. Maria Korzeniewska-Koseła Dr hab. n. med. Grzegorz Małek Dr hab. n. med. Henryk Mazurek Dr hab n. med. Robert Pływaczewski Dr hab. n. med. Waldemar Tomalak (na stanowisku do r.) Dr hab. n. med. Liliana Wawrzyńska (zatrudnienie do r.) Dr hab. n. med. Stefan Wesołowski 16

17 2. DZIAŁALNOŚĆ NAUKOWA 2.1. DZIAŁALNOŚĆ RADY NAUKOWEJ Skład Rady Naukowej Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc od r. do r., której XVIII kadencja przypada na lata Prof. dr hab. n. med. Witold Tomkowski Przewodniczący RN 2. Dr hab. n. med. Henryk Mazurek, prof. IGiChP Z-ca Przewodniczącego RN 3. Prof. dr hab. n. med. Elżbieta Wiatr Z-ca Przewodniczącego RN 4. Dr hab. n. med. Robert Pływaczewski, prof. IGiChP Sekretarz RN 5. Prof. dr hab. n. med. Ewa Augustynowicz-Kopeć 6. Lek. Iwona Bestry 7. Dr n. med. Piotr Boros, prof. IGiChP 8. Prof. dr hab. n. med. Ryszarda Chazan 9. Dr hab. n. med. Zbigniew Doniec, prof. IGiChP 10. Prof. dr hab. n. med. Wacław Droszcz 11. Dr n. med. Monika Franczuk 12. Prof. dr hab. n. med. Zbigniew Gaciong 13. Prof. dr hab. n. med. Dorota Górecka 14. Dr hab. n. med. Bogdan Hajduk, prof. IGiChP 15. Prof. dr hab. n. med. Karina Jahnz-Różyk 16. Dr hab. n. med. Maria Korzeniewska-Koseła, prof. IGiChP 17. Prof. dr hab. n. med. Janusz Kowalski 18. Prof. dr hab. n. med. Jerzy Kozielski 19. Prof. dr hab. n. med. Marek Kulus 20. Prof. dr hab. n. med. Ryszard Kurzawa 21. Prof. dr hab. n. med. Jan Kuś 22. Dr hab. n. med. Grzegorz Małek, prof. IGiChP 23. Prof. dr hab. n. med. Tadeusz Orłowski 24. Prof. dr hab. n. med. Władysław Pierzchała 25. Dr n. med. Elżbieta Puścińska 26. Prof. dr hab. n. med. Tadeusz Płusa 27. Dr n. techn. Jakub Radliński 28. Prof. dr hab. n. med. Monika Szturmowicz 29. Prof. dr hab. n. med. Paweł Śliwiński 17

18 30. Prof. dr hab. n. med. Tomasz Targowski 31. Prof. dr hab. n. med. Waldemar Tomalak 32. Prof. dr hab. n. biol. Zofia Zwolska Dyrekcja Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc, która wchodzi w skład Rady Naukowej 1. Prof. dr hab. n. med. Kazimierz Roszkowski Śliż - Dyrektor 2. Prof. dr hab. n. med. Joanna Chorostowska-Wynimko - Zastępca dyrektora ds. Nauki 3. Dr hab. n. med. Stefan Wesołowski, prof. IGiChP - Zastępca dyrektora ds. Lecznictwa Skład Prezydium Rady Naukowej Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc 1. Prof. dr hab. n. med. Witold Tomkowski Przewodniczący RN 2. Dr hab. n. med. Henryk Mazurek, prof. nadzw. IGiChP Z-ca Przewodniczącego 3. Prof. dr hab. n. med. Elżbieta Wiatr Z-ca Przewodniczącego 4. Dr hab. n. med. Robert Pływaczewski, prof. nadzw. IGiChP Sekretarz RN W dniu r. przeprowadzono wybory uzupełniające do Rady Naukowej Instytutu Gruźlicy I Chorób Płuc, której XVIII kadencja przypada na lata Dr hab. n. med. Renata Langfort, prof. IGiChP oraz dr n. med. Piotr Radwan-Röhrenschef weszli w skład Rady Naukowej na miejsce dr n. med. Piotra Borosa, prof. IGiChP (przeniesiony do grupy pracowników uprawnionych do głosowania) oraz dr hab. n. med. Bogdana Hajduka, prof. IGiChP (rozwiązanie stosunku pracy). Skład Rady Naukowej Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc od r. do r., której XVIII kadencja przypada na lata Prof. dr hab. n. med. Witold Tomkowski Przewodniczący RN 2. Dr hab. n. med. Henryk Mazurek, prof. IGiChP Z-ca Przewodniczącego RN 3. Prof. dr hab. n. med. Elżbieta Wiatr Z-ca Przewodniczącego RN 4. Dr hab. n. med. Robert Pływaczewski, prof. IGiChP Sekretarz RN 5. Prof. dr hab. n. med. Ewa Augustynowicz-Kopeć 6. Lek. med. Iwona Bestry 7. Prof. dr hab. n. med. Ryszarda Chazan 8. Dr hab. n. med. Zbigniew Doniec, prof. IGiChP 9. Prof. dr hab. n. med. Wacław Droszcz 10. Dr n. med. Monika Franczuk 11. Prof. dr hab. n. med. Zbigniew Gaciong 18

19 12. Prof. dr hab. n. med. Dorota Górecka 13. Prof. dr hab. n. med. Karina Jahnz-Różyk 14. Dr hab. n. med. Maria Korzeniewska-Koseła, prof. IGiChP 15. Prof. dr hab. n. med. Janusz Kowalski 16. Prof. dr hab. n. med. Jerzy Kozielski 17. Prof. dr hab. n. med. Marek Kulus 18. Prof. dr hab. n. med. Ryszard Kurzawa 19. Prof. dr hab. n. med. Jan Kuś 20. Dr hab. n. med. Renata Langfort, prof. IGiChP 21. Dr hab. n. med. Grzegorz Małek, prof. IGiChP 22. Prof. dr hab. n. med. Tadeusz Orłowski 23. Prof. dr hab. n. med. Władysław Pierzchała 24. Dr n. med. Elżbieta Puścińska 25. Prof. dr hab. n. med. Tadeusz Płusa 26. Dr n. med. Piotr Radwan-Röhrenschef 27. Dr n. techn. Jakub Radliński 28. Prof. dr hab. n. med. Monika Szturmowicz 29. Prof. dr hab. n. med. Paweł Śliwiński 30. Prof. dr hab. n. med. Tomasz Targowski 31. Prof. dr hab. n. med. Waldemar Tomalak 32. Prof. dr hab. n. biol. Zofia Zwolska Dyrekcja Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc, która wchodzi w skład Rady Naukowej 1. Prof. dr hab. n. med. Kazimierz Roszkowski Śliż - Dyrektor 2. Prof. dr hab. n. med. Joanna Chorostowska-Wynimko - Zastępca dyrektora ds. Nauki 3. Dr hab. n. med. Stefan Wesołowski, prof. IGiChP - Zastępca dyrektora ds. Lecznictwa Skład Prezydium Rady Naukowej Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc 1. Prof. dr hab. n. med. Witold Tomkowski Przewodniczący RN 2. Prof. dr hab. n. med. Elżbieta Wiatr Z-ca Przewodniczącego 3. Dr hab. n. med. Henryk Mazurek, prof. nadzw. IGiChP Z-ca Przewodniczącego 4. Dr hab. n. med. Robert Pływaczewski, prof. nadzw. IGiChP Sekretarz RN 19

20 Terminy odbytych posiedzeń Rady Naukowej: 1 posiedzenie: 27 lutego 2014 r. 2 posiedzenie: 10 kwietnia 2014 r. 3 posiedzenie: 22 maja 2014 r. 4 posiedzenie: 16 października 2014 r. 5 posiedzenie: 11 grudnia 2014 r. Terminy odbytych posiedzeń Prezydium Rady Naukowej: 1 posiedzenie: 26 marca 2014 r. 2 posiedzenie: 16 kwietnia 2014 r. 3 posiedzenie: 4 czerwca 2014 r. W czasie posiedzeń Rady Naukowej: Zatwierdzono Plan Działalności Naukowej na rok 2014 w dniu r. Wydano upoważnienie Prezydium Rady Naukowej Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc do dokonania oceny pracowników naukowych za lata w dniu r. Zatwierdzono Sprawozdanie Finansowe Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc za rok 2013 w dniu r. Zaopiniowano wykonanie Planu Finansowego Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc za rok 2013 w dniu r. Zaopiniowano Plan Finansowy Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc na rok 2014 w dniu r. Zaopiniowano Regulamin Wyborów do Rady Naukowej Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc w dniu r. Zaopiniowano Regulamin Studiów Doktoranckich Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc w dniu r. Przyjęto Sprawozdanie z działalności Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc za rok 2013 w dniu r. Zaopiniowano zmiany w Regulaminie Organizacyjnym Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc w dniu r. 20

21 W czasie posiedzeń Prezydium Rady Naukowej: Przyjęto opinię o dr n. med. Adamie Szpechcińskim kandydacie do Stypendium Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego dla wybitnego młodego naukowca w dniu r. Dokonano oceny pracowników naukowych za lata w dniu r. Podjęto stanowisko w sprawie przeprowadzenia wyborów uzupełniających do Rady Naukowej Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc w dniu r. Powołania na stanowiska etatowe: adiunkta: dr n. med. Agnieszkę Napiórkowską r. profesora nadzwyczajnego: dr hab. n. med. Piotra Borosa r. dr hab. n. med. Renatę Langfort r. profesora zwyczajnego: prof. dr hab. n. med. Joannę Chorostowską-Wynimko r. prof. dr hab. n. med. Waldemara Tomalaka r. 21

22 STOPNIE NAUKOWE DOKTORA NAUK MEDYCZNYCH Zakończenie przewodu doktorskiego - nadanie stopnia naukowego doktora nauk medycznych L.p. Imię i nazwisko 1. mgr Agnieszka Napiórkowska 2. mgr Beata Broniarek- Samson Data nadania stopnia naukowego Tytuł rozprawy doktorskiej Promotor Recenzenci 10 kwietnia 2014 r. Charakterystyka fenotypowa i molekularna szczepów Mycobacterium tuberculosis opornych na pyrazinamid (PZA) wyizolowanych od chorych na gruźlicę w Polsce w latach grudnia 2014 r. Test uwalniania interferonu gamma w rozpoznawaniu ukrytego zakażenia prątkiem gruźlicy u pracowników służby zdrowia prof. dr hab. n. med. Ewa Augustynowicz- Kopeć prof. dr hab. n. med. Urszula Demkow prof. dr hab. n. med. Waleria Hryniewicz prof. dr hab. n. med. Kazimierz Roszkowski- Śliż dr hab. n. med. Jarosław Baran prof. dr hab. n. med. Ewa Rowińska- Zakrzewska STOPNIE NAUKOWE DOKTORA HABILITOWANEGO NAUK MEDYCZNYCH Wszczęcie postępowania o nadanie stopnia naukowego doktora habilitowanego nauk medycznych L.p. Imię i nazwisko 1. dr n. med. Elżbieta Radzikowska Data wszczęcia postępowania Tytuł rozprawy doktorskiej / osiągnięcia naukowego Recenzenci 21 marca 2014 r. Rzadkie choroby płuc nowoczesna diagnostyka i nowe metody leczenia - 22

23 Zakończenie przewodu/postępowania habilitacyjnego - nadanie stopnia naukowego doktora habilitowanego nauk medycznych L.p. Imię i nazwisko 1. dr n. med. Piotr Boros tryb obowiązujący od r. 2. dr n. med. Renata Langfort 3. dr n. med. Elżbieta Radzikowska (umorzenie - na wniosek habilitanta) Data nadania stopnia naukowego Tytuł rozprawy doktorskiej / osiągnięcia naukowego 27 lutego 2014 r. Badania czynnościowe w diagnostyce i monitorowaniu chorób płuc 10 kwietnia 2014 r. Charakterystyka morfologiczna i profil immunohistochemiczny rakowiaków oskrzelowopłucnych Recenzenci prof. dr hab. n. med. Paweł Górski dr hab. n. med. Wojciech Piotrowski prof. dr hab. n. med. Zenon Siergiejko prof. dr hab. n. med. Barbara Górnicka prof. dr hab. n. med. Tomasz Grodzki prof. dr hab. n. med. Anna Nasierowska-Guttmejer prof. dr hab. n. med. Janusz Ryś 11 grudnia 2014 r. Rzadkie choroby płuc nowoczesna diagnostyka i nowe metody leczenia - NADANIE TYTUŁU PROFESORA NAUK MEDYCZNYCH L.p. Imię i nazwisko Data nadania tytułu 1. dr hab. n. med. Joanna Chorostowska- Wynimko r. 2. dr hab. n. med. Waldemar Tomalak r. 23

24 2.2. STUDIA DOKTORANCKIE W roku 2014 nie odbył się nabór na studia doktoranckie. Mgr Beata Popławska-Wiśniewska kontynuuje studia doktoranckie od r. 24

25 2.3. CZŁONKOSTWO PRACOWNIKÓW NAUKOWYCH W AKADEMIACH NAUKOWYCH IMIĘ I NAZWISKO UCZESTNIKA prof. dr hab. n. med. Ewa AUGUSTYNOWICZ-KOPEĆ prof. dr hab. n. med. Dorota GÓRECKA prof. dr hab. n. med. Jan KUŚ prof. dr hab. n. med. Kazimierz ROSZKOWSKI-ŚLIŻ prof. dr hab. n. med. Paweł ŚLIWIŃSKI prof. dr hab. n. med. Witold TOMKOWSKI Prof. dr hab. n. biol. Zofia ZWOLSKA AKADEMIE NAUKOWE PAN Wydział Nauk Medycznych, Komitet Immunologii i Etiologii Zakażeń Człowieka PAN Komitet Patofizjologii Klinicznej Komisja Pulmonologiczna, PAN Wydział Nauk Medycznych, Komitet Immunologii i Etiologii Zakażeń Człowieka PAN Wydział Nauk Medycznych, Komitet Patofizjologii Klinicznej, Komisja Chorób Układu Oddechowego PAN Wydział Nauk Medycznych, Komitet Patofizjologii Klinicznej, Komisja Chorób Układu Oddechowego PAN Członek Komitetu Naukoznawstwa PAN Wydział Nauk Biologicznych i Rolniczych, Komitet Mikrobiologii 25

26 2.4. CZŁONKOSTWO PRACOWNIKÓW NAUKOWYCH W RADACH REDAKCYJNYCH CZASOPISM prof. dr hab. n. med. Ewa AUGUSTYNOWICZ- KOPEĆ prof. dr hab. n. med. Joanna CHOROSTOWSKA- WYNIMKO Pneumonologia i Alergologia Polska The Open Obesity Journal Open Biomarker Journal Pneumonologia i Alergologia Polska Ukraińskie naukowe młodzieżowe czasopismo Central European Journal Immunology Georgian Respiratory Journal Pediatric Pulmonology and Allergology Gruźlica, choroby płuc, infekcje HIV pismo Białoruskie Rada Redakcyjna Rada Redakcyjna Rada Redakcyjna Rada Redakcyjna Rada Redakcyjna Członek honorowy Rada Redakcyjna Rada Redakcyjna Rada Redakcyjna Rada Redakcyjna prof. nadzw. dr hab. n. med. Zbigniew DONIEC Alergoprofil Rada Naukowa dr n. med. Monika FRANCZUK prof. dr hab. n. med. Dorota GÓRECKA prof. Sabina JANCIAUSKIENE Pneumonologia i Alergologia Polska Chronic Respiratory Disease Pneumonologia i Alergologia Polska Current Opinion in Pulmonary Medicine Medycyna Praktyczna Pneumonologia i Alergologia Polska Rada Redakcyjna Redaktor Tematyczny Rada Redakcyjna Rada Redakcyjna Rada Redakcyjna Rada Redakcyjna Członek międzynarodowej Rady Redakcyjnej 26

27 dr n. med. Włodzimierz KUPIS Kardiochirurgia i Torakochirurgia Polska Rada Redakcyjna Przegląd Lekarski Rada Redakcyjna Pneumonologia i Alergologia Polska Rada Redakcyjna Medycyna Praktyczna-Pediatria Rada Redakcyjna Klinika Pediatryczna Rada Redakcyjna Nowa Klinika Rada Redakcyjna Przegląd Pediatryczny Rada Redakcyjna prof. dr hab. n. med. Ryszard KURZAWA Postępy Dermatologii i Alergologii Rada Redakcyjna Standardy Medyczne Rada Redakcyjna Terapia Rada Redakcyjna Pediatria i Medycyna Rodzinna Rada Redakcyjna Alergoprofil Rada Redakcyjna Współczesna Alergologia Info Rada Redakcyjna Przegląd Chirurgii Dziecięcej Rada Redakcyjna Alergologia Polska Rada Redakcyjna Polskie Archiwum Medycyny Wewnętrznej Rada Naukowa Pneumonologia i Alergologia Polska Rada Redakcyjna prof. dr hab. n. med. Jan KUŚ Nowa Medycyna Rada Naukowa Medycyna Praktyczna Rada Naukowa Nowa Klinika Rada Naukowa 27

28 prof. nadzw. dr hab. n. med. Renata LANGFORT Polish Journal of Pathology Rada Redakcyjna prof. nadzw. dr hab. n. med. Grzegorz MAŁEK Journal of Ultrasonography Rada Redakcyjna prof. nadzw. dr hab. n. med. Henryk MAZUREK prof. dr hab. n. med. Tadeusz ORŁOWSKI Pneumonologia i Alergologia Polska Medycyna Praktyczna-Pediatria Pediatria po Dyplomie Postępy Dermatologii i Alergologii Pediatria Polska Medical Science Monitor Kardiochirurgia i Torakochirurgia Polska Annals of Thoracic and Cardiovascular Surgery Pneumonologia i Alergologia Polska Polski Merkuriusz Lekarski Medycyna Praktyczna Polimery w Medycynie Rada Redakcyjna Rada Redakcyjna Rada Redakcyjna Rada Naukowa Komitet Naukowy Komitet Redakcyjny Komitet Redakcyjny Sekretarz Redakcji Komitet Redakcyjny Rada Redakcyjna Komitet Redakcyjny Komitet Redakcyjny Komitet Redakcyjny dr n. med. Elżbieta PUŚCIŃSKA Pneumonologia i Alergologia Polska Redaktor dr n. med. Elżbieta RADZIKOWSKA prof. dr hab. n. med. Kazimierz ROSZKOWSKI- ŚLIŻ Journal of Lung Cancer Epidemiology Pneumonologia i Alergologia Polska Pneumonologia i Alergologia Polska Polski Merkuriusz Lekarski Editorial Board Redaktor Prowadzący Rada Redakcyjna Rada Redakcyjna prof. dr hab. n. med. Monika SZTURMOWICZ Pneumonologia i Alergologia Polska Rada Redakcyjna 28

29 Pneumonologia i Alergologia Polska Rada Redakcyjna prof. dr hab. n. med. Paweł ŚLIWIŃSKI Nowa Klinika Rada Redakcyjna Polski Merkuriusz Lekarski Rada Redakcyjna prof. dr hab. n. med. Witold TOMKOWSKI Acta Angiologica. Polish Journal of Vascular Diseases Rada Redakcyjna Pneumonologia i Alergologia Polska Rada Redakcyjna prof. dr hab. n. med. Elżbieta WIATR Pneumonologia i Alergologia Polska Rada Redakcyjna prof. dr hab. n. biol. Zofia ZWOLSKA Pneumonologia i Alergologia Polska Rada Redakcyjna 29

30 2.5. CZŁONKOSTWO PRACOWNIKÓW NAUKOWYCH W MIĘDZYNARODOWYCH ORGANIZACJACH NAUKOWYCH IMIĘ I NAZWISKO UCZESTNIKA dr n. med. Łukasz BŁAŻOWSKI dr n. med. Joachim BUCHWALD Prof. dr hab. n. med. Joanna Chorostowska- Wynimko prof. nadzw. dr hab. n. med. Zbigniew DONIEC prof. dr hab. n. med. Dorota GÓRECKA prof. nadzw. dr hab. n. med. Maria KORZENIEWSKA-KOSEŁA dr n. med. Paweł KUCA prof. nadzw. dr hab. n. med. Renata LANGORT prof. nadzw. dr hab. n. med. Henryk MAZUREK prof. dr hab. n. med. Tadeusz ORŁOWSKI dr n. med. Andrzej POGORZELSKI dr n. tech. Jakub RADLIŃSKI prof. dr hab. n. med. Paweł ŚLIWIŃSKI prof. dr hab. n. med. Waldemar TOMALAK MIĘDZYNARODOWE ORGANIZACJE American Academy of Allergy, Asthma and Immunology Europejska Akademia Alergologii i Immunologii Klinicznej Słowackie Stowarzyszenie Pediatryczne Doroczny Międzynarodowy Konkurs Naukowy European Alpha-1 Antitrypsin Laurell s Training Award - Członek jury Ekspert ERS Evaluation Committee at /Scientific Committee European Respiratory Society European Respiratory Society WHO European Region European Centre for Disease Prevention and Control Komitet Narodowy ds. współpracy z EASAC (Narodowa Rada Doradcza Akademii Europejskich) Alpha-1 International Registry (AIR) Przedstawiciel Polski w Radzie Głównej Międzynarodowa Akademia Patologii European Respiratory Society The American Broncho-Esophagological Association The International Association for the Study of Lung Cancer The European Society of Thoracic Surgeons-członek honorowy The European Board of Cardiothoracic Surgerydelegat narodowy European Cystic Fibrosis Society American Academy of Sleep Medicine European Respiratory Society European Respiratory Society Członek ERS/ATS Task Force COPD exacerbation guidelines ERS Spirometry Committee ERS ESDL Hermes Member ERS College of Experts Sekretarz grupy 9.1; European Respiratory Society prof. dr hab. n. med. Witold TOMKOWSKI Working Group on Mycocardial and Pericardial Diseases, European Society of Cardiology International Clinical Trials Organization and Management (ICTOM) European Society of Cardiology 30

31 2.6. CZŁONKOSTWO PRACOWNIKÓW NAUKOWYCH W RADACH NAUKOWYCH INSTYTUCJI NAUKOWYCH POZA IGICHP ORAZ ZESPOŁACH EKSPERCKICH IMIĘ I NAZWISKO prof. dr hab. n. med. Ewa AUGUSTYNOWICZ-KOPEĆ dr n. med. Joachim BUCHWALD prof. dr hab. n. med. Joanna CHOROSTOWSKA-WYNIMKO prof. nadzw. dr hab. n. med. Zbigniew DONIEC prof. nadzw. dr hab. n. med. Maria KORZENIEWSKA-KOSEŁA dr n. med. Paweł KUCA RADY NAUKOWE/ZESPOŁY EKSPERCKIE Krajowa Izba Diagnostów Laboratoryjnych Wiceprezes, wizytator Polska Pediatryczna Grupa Guzów Litych; Sekcja Przerzutów Nowotworowych do Płuc Zespół Ekspertów Zewnętrznych Narodowego Programu Foresight Polska członek Ekspert ERS Evaluation Committee at/ Scientific Committee Zespół Ekspertów Regionalne Strategie Innowacji projekt Grant Plus Zespół Ekspertów Sciex-NMS- Program wymiany naukowej między Szwajcarią, a nowymi państwami członkowskimi Unii Europejskiej Zespół Ekspertów- Program Polsko-Norweskiej Współpracy Badawczej Zespół Ekspertów do opracowania zaleceń Rola systemowych metod leczenia u chorych na niedrobnkomórkowego raka płuca i złośliwego międzybłoniaka opłucnej". Zespół Ekspertów do opracowania Zaleceń medycznych dotyczących oceny mutacji genu EGFR oraz rearanżacji genu ALK w kwalifikacji chorych na niedrobnkomórkowego raka płuca do terapii ukierunkowanych molekularnie. Członek Rady Naukowej Wojskowego Instytutu Medycznego w Warszawie Członek Rady Naukowej Instytutu Oświaty Zdrowotnej Fundacji Haliny Osińskiej Konsultant krajowy w dziedzinie chorób płuc dzieci Zespół ekspertów przygotowujący raport: WHO Global Tuberculosis Report Zespół ds. wypracowania kierunków rozwoju lecznictwa w zakresie chorób układu oddechowego w województwie lubuskim. Zespół ekspertów przygotowujący dokument pt.: Framework Action Plan to Fight Tuberculosis in the European Union: Gaps and Otions analysis. European Centre for Disease Prevention and Control, Stockholm. Zespół ekspertów przygotowujący raport: Epidemiology of tuberculosis in big cities of the European Union and European Economic Area countries. Komisja ds. Studiów podyplomowych Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego 31

32 prof. dr hab. n. med. Ryszard KURZAWA prof. dr hab. n. med. Jan KUŚ prof. nadzw. dr hab. n. med. Renata LANGFORT prof. dr hab. n. med. Tadeusz ORŁOWSKI dr n. med. Elżbieta PUŚCIŃSKA prof. dr hab. n. med. Kazimierz ROSZKOWSKI-ŚLIŻ prof. dr hab. n. med. Monika SZTURMOWICZ prof. dr hab. n. med. Waldemar TOMALAK prof. dr hab. n. med. Witold TOMKOWSKI prof. dr hab. n. med. Zofia ZWOLSKA Rada Naukowa Instytutu Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu Narodowe Centrum Nauki- zespół Ekspertów Centralna Komisja ds. Stopni i Tytułów Polska Grupa Raka Płuca Konsultant krajowy w dziedzinie chirurgii klatki piersiowej (do r.) Polska Grupa Raka Płuca- członek zarządu Przewodnicząca Sekcji Antynikotynowej, Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc Zespół do spraw intensywnej terapii przy Ministerstwie Zdrowia Zespół do spraw pulmonologii przy Ministerstwie Zdrowia Zespół Ekspercki do prac nad Centralną Bazą Świadczeń Opieki Zdrowotnej przy Ministerstwie Zdrowia Prezydium Rady Naukowej przy Ministerstwie Zdrowia Rada Naukowa w Narodowym Instytucie Leków Zespół Ekspertów Narodowego Centrum Nauki Ekspert Narodowego Centrum Badań i Rozwoju Ekspert Narodowego Centrum Nauki Członek Zespołu do spraw zasad profilaktyki żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej w ortopedii i traumatologii narządu ruchu. Członek zespołu do spraw zasad profilaktyki żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej w ortopedii i traumatologii narządu słuchu Kolegium Medycyny Laboratoryjnej 32

33 2.7. PRACE BADAWCZE REALIZOWANE W RAMACH DZIAŁALNOŚCI STATUTOWEJ W LATACH ORAZ PLANOWANE NA 2015 R. 33

34 Temat 1: BADANIA NAD ULEPSZENIEM METOD ROZPOZNAWANIA I LECZENIA GRUŹLICY I INNYCH ZAKAŻEŃ UKŁADU ODDECHOWEGO Kierownik: prof. dr hab. n. biol. Zofia Zwolska Zastępca: prof. dr hab. n. med. Ewa Augustynowicz-Kopeć W 2014 roku badania objęte tematem numer 1 dotyczyły klinicznych postępów w diagnostyce chorób układu oddechowego. Badania prowadzono w 19. tematach w tym w 5. zadaniach zajmowano się badaniami mikrobiologicznymi i molekularnymi związanymi z identyfikacją głównych, bakteryjnych patogenów dróg oddechowych. Celem zadania badawczego 1.7 była analiza częstości występowania bakterii patogennych i ich wrażliwości na leki oraz monitorowanie częstości ich występowania u chorych IGiChP. W okresie od r. do r. wykonano posiewów materiałów diagnostycznych. Liczba posiewów materiałów z dróg oddechowych wynosiła 5790 (43%), podobnie jak w poprzednich latach. W roku 2014 w schorzeniach u. o. dominowały bakterie z gatunku Staphylococcus aureus oraz Gram-ujemne pałeczki niefermentujące. Największą aktywność wobec szczepów Staphylococcus aureus wykazywały antybiotyki glikopeptydowe (wankomycyna, teikoplanina), kotrimoksazol i gentamycyna, zaś wobec wobec szczepów pałeczek Gramujemnych z rodziny Enterobaceriaceae - karbapenemy (imipenem, meropenem) oraz aminoglikozydy (amikacyna, gentamycyna). Analizując wyniki wrażliwości na leki pozostałych patogenów (Haemophilus influenzae, Streptococcus pneumoniae, Streptococcus z grupy beta-hemolizujących, wykazano wysoki odsetek szczepów wrażliwych na rekomendowane antybiotyki. Wnioski: 1. Wśród wyhodowanych patogenów dominowały, podobnie jak w latach ubiegłych, pałeczki gram ujemne (57,1%) i Staphylococcus aureus (27,0%). 2. Częstość izolacji szczepów Streptococcus pneumoniae utrzymała się na poziomie z 2013 roku (2013-1,8%, ,8%), stwierdzono natomiast tendencję wzrostową w izolacji pałeczek z rodz. Enterobacteriaceae (2012 r.-16,6%, 2013 r. -21,5%, 2014 r. - 28%). 4. W 2014 roku obserwowano hodowlę pałeczek G(-) niefermentujących oraz pałeczek G(-) Haemophilus influenzae na poziomie z 2013 roku. 5. W porównaniu do roku ubiegłego wrażliwość szczepów Staphylococcus aureus na makrolidy (erytromycyna) oraz linkozamidy (klindamycyna) utrzymywała się na tym samym poziomie (ok.70%). 6. Wrażliwość pałeczek niefermentujących na karbapenemy utrzymała się na podobnym poziomie w porównaniu do roku ubiegłego i nie zaobserwowano spadku ich wrażliwości. 7. Wrażliwość paciorkowców beta-hemolizujących na makrolidy (erytromycyna) i linkozamidy (klindamycyna) utrzymała się na poziomie z 2013 roku (ok. 80%). 8. Rozpoznanie bakteryjnych czynników etiologicznych zakażeń układu oddechowego pozwala na właściwy dobór leków w terapii empirycznej przy jednoczesnej kontroli epidemiologii zakażeń. Referaty i publikacje: 1. Violetta Petroniec Nadzór nad zakażeniami szpitalnymi, rola laboratorium mikrobiologicznego, kontrola procesów dezynfekcji, zachowanie personelu i chorych, izolacja chorego. Kurs dla lekarzy, Warszawa 17 października 2013 r. 2. Violetta Petroniec, Krystyna Maszkowska-Kopij, Bożena Rychwalska, Agnieszka Lenarczyk, Ewa Augustynowicz-Kopeć. Zakażenia wywołane przez Klebsiella pneumoniae ESBL(+) u chorych hospitalizowanych w IGiChP w Oddziale Intensywnej 34

35 Terapii w okresie kwiecień 2013 maj Materiały zjazdowe XVI Sympozjum Naukowe Postępy w Medycynie Zakażeń, Warszawa, Stadion Narodowy r. 3. J. Nowak, A. Nowiński, E. Augustynowicz-Kopeć Analiza badań mikrobiologicznych chorych z zaostrzeniem przewlekłej obturacyjnej choroby płuc hospitalizowanych w IGiCHP. Materiały zjazdowe XVI Sympozjum Naukowe Postępy w Medycynie Zakażeń, Warszawa, Stadion Narodowy r. 4. B. Dziedzicka, V. Petroniec, A. Iwańska, E.Augustynowicz-Kopeć,,Epidemiologia zakażeń Staphylococcus aureus MRSA wśród pacjentów przyjmowanych do IGiCHP w latach badanych w kierunku nosicielstwa. Materiały zjazdowe XXXIII Zjazdu Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc, Jachranka r 5. Violetta Petroniec, Krystyna Maszkowska-Kopij, Bożena Rychwalska, Agnieszka Lenarczyk, Ewa Augustynowicz-Kopeć. Zakażenia wywołane przez Klebsiella pneumoniae ESBL(+) u chorych hospitalizowanych w IGiChP w Oddziale Anestezjologii i Intensywnej Terapii w okresie kwiecień 2013 maj Materiały zjazdowe XXXIII Zjazdu Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc, Jachranka Specyfika szpitala powoduje, że trafiający tu chorzy często przewożeni są z innych placówek służby zdrowia. Stwarza to potencjalną możliwość wprowadzenia na teren szpitala wieloopornych szczepów bakterii patogennych, w tym MRSA. Dlatego też badania w kierunku nosicielstwa MRSA jest uzasadnione przy przyjęciu chorych. Celem zadania 1.8 było monitorowanie częstości występowania szczepów Staphylococcus aureus opornych na antybiotyki β-laktamowe (MRSA), wśród populacji chorych hospitalizowanych w IGiCHP. Badania częstości występowania szczepów Staphylococcus aureus MRSA w IGiChP są prowadzone od 1994 roku. W czasie objętym analizą wykonano posiewów materiałów diagnostycznych (w tym 3563 badania w kierunku nosicielstwa MRSA). Posiewy wykonywano zgodnie z obowiązującymi standardami mikrobiologicznymi. Kontrola nosicielstwa obejmowała pacjentów: 1. transferowanych z innego szpitala; 2. hospitalizowanych w ciągu ostatnich trzech miesięcy w szpitalu; 3. ze stwierdzoną kolonizacją MRSA w wywiadzie. Mechanizm oporności na metycylinę (MRSA) wykrywano w automatycznym systemie Vitek 2 Compact, metodą krążkowo-dyfuzyjną z cefoksytyną, posiewając materiał na płytki chrom agar MRSA oraz testem aglutynacji lateksowej Slidex MRSA Detection (biomerieux). Analizie poddane zostały wyniki posiewów wszystkich materiałów pobranych od chorych leczonych w IGiChP oraz kontrola nosicielstwa szczepów MRSA wśród osób przyjmowanych do leczenia szpitalnego. W czasie od do ze wszystkich nadesłanych do badań bakteriologicznych materiałów wyizolowano 751 szczepów Staphylococcus aureus. Oporność na metycylinę stwierdzono u 138 szczepów (23%). Kontrola nosicielstwa MRSA była wykonana u 3563 pacjentów przyjmowanych do IGiCHP. Wyizolowano 286 szczepów Staphylococcus aureus, w tym 42 szczepy MRSA. Wnioski: 1. Wśród szczepów S. aureus izolowanych z materiałów klinicznych oraz z materiałów w kierunku nosicielstwa MRSA (lata ) odsetek szczepów opornych na metycylinę (MRSA) pozostaje na podobnym poziomie. 2. W latach w naszym Instytucie nie zarejestrowano ogniska epidemicznego związanego z Staphylococcus aureus MRSA

36 Badania w kierunku nosicielstwa MRSA są konieczne w celu monitorowania skali zagrożenia na oddziałach naszego szpitala. Referaty i publikacje: 1. V. Petroniec Nadzór nad zakażeniami szpitalnymi, rola laboratorium mikrobiologicznego, kontrola procesów dezynfekcji, zachowanie personelu i chorych, izolacja chorego. Kurs dla lekarzy, Warszawa 17 października 2013r. 2. J. Nowak, A. Nowiński, E. Augustynowicz-Kopeć Analiza badań mikrobiologicznych chorych z zaostrzeniem przewlekłej obturacyjnej choroby płuc hospitalizowanych w IGiCHP. XVI Sympozjum Naukowe Postępy w Medycynie Zakażeń, Warszawa, Stadion Narodowy r. 3. B. Dziedzicka, V. Petroniec, A. Iwańska, E.Augustynowicz-Kopeć,,Epidemiologia zakażeń Staphylococcus aureus MRSA wśród pacjentów przyjmowanych do IGiCHP w latach badanych w kierunku nosicielstwa. Zjazdu Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc, Jachranka r. Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) jest według WHO trzecią przyczyną zgonów na świecie. W leczeniu zaostrzeń o podłożu bakteryjnym u chorych z POChP, oprócz leków rozszerzających oskrzela stosuje się antybiotyki. Tylko wiarygodny wynik badania mikrobiologicznego umożliwia wdrożenie intensywnej, właściwej dla danego zakażenia antybiotykoterapii. Celem zadania 1.19 była analiza gatunków drobnoustrojów wyhodowanych z plwocin pobranych od chorych na POChP, hospitalizowanych w II Klinice Chorób Płuc oraz określenie profilu ich lekooporności. Analizie poddano wyniki posiewów bakteriologicznych plwocin pozyskanych od 162 chorych na POChP, leczonych z powodu zaostrzenia, w okresie do roku. Materiały podlegały ocenie makroskopowej i mikroskopowej. Przydatność plwociny do badania bakteriologicznego określano poprzez wykonanie preparatu bezpośredniego barwionego metodą Grama. Próbki zawierające >25 leukocytów i <10 komórek nabłonkowych w polu widzenia kwalifikowano do dalszego badania mikrobiologicznego. Hospitalizowano 162 chorych, w tym 61 kobiet (37,7%) i 101 mężczyzn (62,3%). Ponad 70% chorych stanowiły osoby w wieku 60 lat. W badanej grupie 101 osób (62,3%) miało ciężki i bardzo ciężki stopień zaawansowania choroby. Z plwocin 48 chorych (47,1%) wyizolowano 58 szczepów bakterii patogennych, u 6 osób stwierdzono florę mieszaną - obecność 2 szczepów. Wśród chorych, od których wyhodowano patogeny, 34 osoby (70,8%) miały ciężki i bardzo ciężki stopień zaawansowania POChP. Występowanie ropnej plwociny jako jednego z objawów zaostrzenia POChP zaobserwowano u 106 chorych (65,4%). Analiza uzyskanych wyników drobnoustrojów wyizolowanych z plwociny w okresie zaostrzenia, wykazała dominację bakterii Gram-ujemnych: pałeczek Enterobacteriaceae (20 szczepów 34,5%), pałeczek niefermentujących (12 szczepów 20,7%), Haemophilus influenzae (4 szczepów 6,9%). Wśród bakterii Gram-dodatnich najczęściej izolowano Staphylococcus aureus (12 szczepów -20,7%), Moraxella catarrhalis (3 szczepy 5,2%), Streptococcus pneumoniae (3 szczepy 5,2%) i paciorkowce βeta-hemolizujące gr. C (3 szczepy 5,2%). Pałeczki niefermentujące stanowiące poważny problem kliniczny i terapeutyczny, należały do dwóch gatunków: Pseudomonas aeruginosa (6 szczepów 10,3%) i Acinetobacter baumannii complex (5 szczepów 8,6%). Wszystkie wyizolowane szczepy P. aeruginosa były wrażliwe na kolistynę. Odsetek szczepów wrażliwych na aminoglikozydy 36

37 (amikacynę i gentamycynę) wynosił 66,7%. Wrażliwość na antybiotyki beta-laktamowe kształtowała się od 50,0% (na piperacylinę) do 83,8% (na karbapenemy). Ponad 60,0% badanych szczepów wrażliwe było na ciprofloksacynę. Gram-ujemne pałeczki z rodziny Enterobacteriaceae należały do gatunków: Escherichia coli (7), Klebsiella pneumoniae (5), Enterobacter cloaceae (3), Klebsiella oxytoca (2), Proteus mirabilis (2), Morganella morganii (1), Serratia marcescens (1). Wszystkie szczepy charakteryzowały się wysoką opornością na aminopenicyliny i ureidopenicyliny oraz i wrażliwoscią na amino glikozydy, cefalosporyny i chinolony. Wnioski: 1. Wśród patogenów wyhodowanych z plwociny od chorych z zaostrzeniem POChP, dominowały pałeczki Gram-ujemne. 2. Oporność wyizolowanych szczepów bakteryjnych na antybiotyki była bardzo zróżnicowana. 3. Mikroskopowe badanie plwociny i jej posiew są nadal najczęściej wykonywane w celu rozpoznania patogenu odpowiedzialnego za zakażenia i stanowią istotna rolę w ocenie stanu klinicznego i stopnia zaawansowania choroby. Referaty i publikacje: 1. A. Iwańska, A. Nowiński, E. Augustynowicz-Kopeć. Czynniki etiologiczne bakteryjnych zakażeń u chorych z zaostrzeniem POChP hospitalizowanych w IGiChP w latach XXXIII Zjazd Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc. Warszawa maja A. Iwańska, Jacek Prokopowicz, Ewa Augustynowicz-Kopeć. Analiza sytuacji mikrobiologicznej Oddziału Anestezjologii i Intensywnej Terapii IGiChP w latach XXXIII Zjazd Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc. Warszawa maja A. Iwańska, Jacek Prokopowicz, Ewa Augustynowicz-Kopeć. Phenotyping and genotyping characteristics of Pseudomonas aeruginosa strains from Intensive Care Unit in the Institute of Tuberculosis and Lung Diseases in Warsaw. Konferencja naukowa Biologia molekularna w diagnostyce chorób zakaźnych i biotechnologii Warszawa A. Iwańska, Jacek Prokopowicz, Ewa Augustynowicz-Kopeć.. Fenotypowa i genotypowa charakterystyka pałeczek Pseudomonas aeruginosa izolowanych od chorych leczonych w Oddziale Anestezjologii i Intensywnej Terapii Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc. XVIII Sympozjum Postępy w medycynie zakażeń. Warszawa 5-6 grudnia A. Iwańska, Jacek Prokopowicz, Ewa Augustynowicz-Kopeć. Czynniki etiologiczne i lekowrażliwość drobnoustrojów w populacji chorych hospitalizowanych w Oddziale Anestezjologii i Intensywnej Terapii IGiChP w okresie Postępy w medycynie zakażeń. Warszawa 5-6 grudnia V. Petroniec, A. Iwańska, Ewa Augustynowicz-Kopeć. Czynniki etiologiczne bakteryjnych zakażeń u chorych z zaostrzeniem POChP hospitalizowanych w IGiChP w latach Postępy w medycynie zakażeń. Warszawa 5-6 grudnia 2014 Pałeczki z rodzaju Pseudomonas należą do częstych czynników etiologicznych zakażeń szpitalnych. Dotyczy to głównie osób z grup ryzyka oraz chorych przebywających na OIT. Związane jest to z niedoborem odporności pacjentów, ich długą hospitalizacją oraz inwazyjnymi procedurami diagnostycznymi i leczniczymi. Celem zadania 1.9 była ocena częstości występowania pałeczek niefermentujących z gatunku Pseudomonas aeruginosa, 37

38 zbadanie ich fenotypu i pokrewieństwa genetycznego. Szczepy wyizolowano z materiałów pochodzących od chorych leczonych w IGiChP w okresie od do Materiał do badań stanowiło 668 izolatów Pseudomonas aeruginosa uzyskanych od 231chorych. Podstawę molekularnego dochodzenia epidemiologicznego stanowiły szczepy izolowane od chorych z Kliniki Chirurgii Klatki Piersiowej. Wśród 2400 izolatów stwierdzono 668 szczepów P. aeruginosa (27,8%): 342 szczepy od 151 chorych z oddziałów (119 (17,8%) z I Kliniki Chorób Płuc, 113 (16,9%) z OAiT, 36 (5,4%) od chorych z Kliniki Chirurgii Klatki Piersiowej, 30 (4,5%) z Kliniki Intensywnej Terapii Pneumonologiczno- Kardiologicznej) i 326 od 80 chorych leczonych w Przychodni Przyklinicznej. Wśród szczepów Pseudomonas (64,5%) wyizolowano z plwociny, 162 (24,3%) z materiału bronchoskopowego, 34 (5,1%) z wymazów z rany. Wszystkie szczepy były wrażliwe na kolistynę. Odsetek szczepów P. aeruginosa wrażliwych na aminoglikozydy wynosił od 44,3% (na amikacynę) do 60,9% (na tobramycynę). Wrażliwość na antybiotyki betalaktamowe kształtowała się od 34,9% (na tikarcylinę) do 72,7% (na cefepim). Odsetki szczepów wrażliwych na karbapenemy wynosiły odpowiednio: 64,2% (imipenem), 61,3% (meropenem). Prawie 50% szczepów wrażliwa była na ciprofloksacynę. Analizie genetycznej poddano 11 szczepów P. aeruginosa wyhodowanych z Klinice Intensywnej Terapii Pneumonologiczno-Kardiologicznej. Zastosowano metodę AP-PCR. Wnioski: 1. Z danych zebranych przez Zespół Zakażeń Szpitalnych IGiChP wynika, że w roku 2013/2014 nie zanotowano ogniska epidemicznego. 2. Najwięcej pałeczek P. aeruginosa wyhodowano od chorych leczonych w Przychodni Przyklinicznej (48,8%) i hospitalizowanych w I Klinice Chorób Płuc (17,8%). 3. Pałeczki Pseudomonas izolowano najczęściej z materiałów klinicznych pochodzących z dróg oddechowych (plwocina 431 izolatów, materiał bronchoskopowy 165 izolatów). 4. Lekiem o największej aktywności in vitro wobec wyizolowanych szczepów była kolistyna. W związku z ukończeniem badań prosimy o zakończenie zadania badawczego Referaty i publikacje: 1. A. Iwańska, A. Nowiński, E. Augustynowicz-Kopeć. Czynniki etiologiczne bakteryjnych zakażeń u chorych z zaostrzeniem POChP hospitalizowanych w IGiChP w latach XXXIII Zjazd Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc. Warszawa maja A. Iwańska, Jacek Prokopowicz, Ewa Augustynowicz-Kopeć. Analiza sytuacji mikrobiologicznej Oddziału Anestezjologii i Intensywnej Terapii IGiChP w latach XXXIII Zjazd Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc. Warszawa maja A. Iwańska, Jacek Prokopowicz, Ewa Augustynowicz-Kopeć. Phenotyping and genotyping characteristics of Pseudomonas aeruginosa strains from Intensive Care Unit in the Institute of Tuberculosis and Lung Diseases in Warsaw. Konferencja naukowa Biologia molekularna w diagnostyce chorób zakaźnych i biotechnologii Warszawa A. Iwańska, Jacek Prokopowicz, Ewa Augustynowicz-Kopeć.. Fenotypowa i genotypowa charakterystyka pałeczek Pseudomonas aeruginosa izolowanych od chorych leczonych w 38

39 Oddziale Anestezjologii i Intensywnej Terapii Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc. XVIII Sympozjum Postępy w medycynie zakażeń. Warszawa 5-6 grudnia A. Iwańska, Jacek Prokopowicz, Ewa Augustynowicz-Kopeć. Czynniki etiologiczne i lekowrażliwość drobnoustrojów w populacji chorych hospitalizowanych w Oddziale Anestezjologii i Intensywnej Terapii IGiChP w okresie Postępy w medycynie zakażeń. Warszawa 5-6 grudnia V. Petroniec, A. Iwańska, Ewa Augustynowicz-Kopeć. Czynniki etiologiczne bakteryjnych zakażeń u chorych z zaostrzeniem POChP hospitalizowanych w IGiChP w latach Postępy w medycynie zakażeń. Warszawa 5-6 grudnia 2014 W ramach zadania badawczego 1.11 kontynuowano badania rozpoczęte 5 lat temu nad rolą Staphylococus aureus w chorobie Wegenera oraz wpływem superantygenów na przebieg kliniczny choroby. W roku sprawozdawczym przebadano 93 chorych na GPA, u których w badaniu mikrobiologicznym wyhodowano S. aureus. Wszystkie szczepy należały do grupy MSSA. U 44 chorych (47%) wykryto superantygeny, u pozostałych 49 (53%) nie stwierdzono ich obecności. Wykrywanie superantygenu nie korelowało z nasileniem objawów klinicznych lub wyraźnym wzrostem miana ANCA. Niekiedy obecność superantygenu wyprzedzała objawy kliniczne, a niekiedy utrzymywała się po ich ustąpieniu. Leczenie nie miało wpływu na wydzielanie superantygenu u gronkowców. Wniosek: W badanym materiale nie stwierdzono korelacji syperantygen - rozległość zmian chorobowych. W 2014 w zadaniu 1.1 roku kontynuowano badania polimorfizmu genu N-acetylotransferazy 2 u chorych z rakiem płuca. Celem badań było określenie korelacji genotypu NAT2 a częstością zachorowania na raka płuca. W analizowanej grupie chorych było 19 mężczyzn i 6 kobiet (zakres wieku lat, mediana 65,3 lat). Na podstawie przeprowadzonej analizy genotypów wyróżniono wśród chorych dwa typy acetylacji: szybkich i wolnych acetylatorów. Do szybkiego typu acetylacji zaliczono osoby z dwoma dzikimi allelami (NAT2*4) oraz chorych z jednym allelem dzikim a drugim zmutowanym genotyp heterozygotyczny. Chorzy wolno acetylujący to osoby posiadające dwa allele zmutowane kodujące białko o obniżonej aktywności. W przebadanej w 2014 roku grupie 25 chorych (24 chorych na raka niedrobnokomórkowego, 1 chory na raka drobnokomórkowego płuca) zidentyfikowano występowanie 8 różnych genotypów NAT2. Dziewięciu chorych z genotypami NAT2 *4/4, *4/5, *4/6 i *4/7 zostało sklasyfikowanych, jako szybcy acetylatorzy a 16 z genotypami NAT2 * 5/5, * 5/6, * 5/7 i * 6/7 jako wolni acetylatorzy. W analizowanej grupie 25 chorych najczęściej występującymi allelami były NAT2*5 21 (42,0%) i NAT2*6 11 (22,0%). Analizowana grupa ze względu na rozpoznanie została podzielona na dwie podgrupy: chorych na drobno- (DRP) i niedrobnokomórkowego (NDRP) raka płuca. Wśród chorych na niedrobnokomórkowego raka przeważali pacjenci z wolnym typem acetylacji (62,5%). Wśród chorych z rakiem płaskonabłonkowym przeważali chorzy z wolnym typ acetylacji (61,5%). Wśród szybkich acetylatorów zidentyfikowano trzy genotypy NAT2*4/4, NAT2*4/5 i NAT2*4/6, natomiast w wolnym typie acetylacji 87,5% stanowili chorzy z genotypami NAT2*5/5, NAT2*5/6 i NAT2*5/7.Wśród chorych z rakiem niedrobnokomórkowym gruczołowym również przeważał wolny typ acetylacji (75%). Dwie osoby były niepalące, natomiast wśród 23 palaczy średnia liczba paczkolat wynosiła 50,1. Średnia liczba paczkolat u szybkich i wolnych acetylatorów wynosiła 52,1,2 vs 48,8. 39

40 Wnioski: 1. Wśród badanych chorych na raka płuca większość stanowili wolni acetylatorzy (64%). 2. Wśród chorych na niedrobnokomórkowego raka przeważali pacjenci z wolnym typem acetylacji z genotypami NAT2*5/5, NAT2*5/7. 3. W przedstawionych dotychczas danych literaturowych trudno doszukać się udowodnionej korelacji pomiędzy typem acetylacji a ryzykiem wystąpienia nowotworu płuc. Konieczna jest kontynuacja badań na większej grupie pacjentów. Referaty i publikacje: 1. Anna Zabost. Analiza polimorfizmu genu N-acetylotransferazy u chorych na raka płuca. XXXVIII Zjazd PTChP Jachranka maja 2014r. 2. Anna Zabost, Roszkowska-Śliż Barbara, Wiatr Elżbieta, Radzikowska Elżbieta, Załęska Jolanta, Piotr Radwan-Röhrenschef, Zych Jacek, Augustynowicz-Kopeć Ewa. Analiza polimorfizmu genu N-acetylotransferazy 2 u chorych na raka. XXXVIII Zjazd PTChP Jachranka maja 2014r. Materiały zjazdowe. W roku 2014 kontynuowano badanie 1.15 dotyczące stężeń MBL i fikoliny H w surowicach pacjentów i osób z grupy kontrolnej. Kontynuowano również oznaczanie aktywności kompleksów lektyny wiążącej mannan (MBL) z proteazami serynowymi MASP- 2 (aktywacja dopełniacza na drodze lektynowej) i MASP-1. Przeprowadzono badania wybranych polimorfizmów genów MBL2 (dla MBL), FCN3 (dla fikoliny H) oraz MASP2 (dla proteazy MASP-2). W przypadku analizy stężeń MBL i aktywności kompleksów MBL- MASP-2, oznaczenia (ELISA) przeprowadzono, odpowiednio, w grupie 409 i 384 pacjentów oraz 395 i 266 osób zdrowych. Aktywność kompleksów MBL-MASP-1 oznaczono metodą fluorescencji u 401 osób chorych na gruźlicę oraz u 260 osób zdrowych. Stężenia fikoliny H oznaczono metoda ELISA, u 397 osób z grupy pacjentów oraz u 272 osób z grupy kontrolnej. Kontynuowano także badania częstości występowania polimorfizmów pojedynczych nukleotydów (SNP) genów kodujących MBL, fikolinę H oraz proteazę MASP-2. Wyniki i wnioski 1. W przypadku stężeń MBL, jak i aktywności jej kompleksów z MASP-2 i MASP-1 obserwowano istotne statystycznie różnice pomiędzy badanymi grupami (odpowiednio: p< , p< i p= ). 2. Różnic takich nie stwierdzono w przypadku stężeń fikoliny H (p=0.36). 3. Przeprowadzone badania nie wykazały różnic w częstości występowania badanych SNP pomiędzy badanymi grupami (chorymi i grupą kontrolną). W analizie sekwencji genu MBL2: badano polimorfizmy regionu promotorowego w pozycjach -550 (H/L) i -221 (Y/X) oraz w kodonach 52 (A/D), 54 (A/B) i 57 (A/C) eksonu. Częstość występowania genotypów związanych z niedoborem MBL (LXA/O i O/O, gdzie O=D, B lub C), nie różniła się pomiędzy grupą pacjentów (n=417) i grupą kontrolną (n=416). W analizie sekwencji genu FCN3: badano występowanie mutacji +1637delC, związanej z niedoborem fikoliny H u homozygot delc/delc. Liczba heterozygot nie różniła się między grupami pacjentów (n=431) i kontrolną (n=284). U żadnej z badanych osób nie stwierdzono mutacji obu alleli. W analizie sekwencji genu MASP2: badano występowanie mutacji +359 A/G, związanej z niedoborem MASP-2 u homozygot G/G. Jej częstość nie różniła się między grupami pacjentów (n=439) i kontrolną (n=277). U dwóch osób chorych na gruźlicę i jednej zakwalifikowanej do grupy kontrolnej 40

41 stwierdzono mutację obu alleli (całkowity niedobór MASP-2 skutkujący brakiem aktywności drogi lektynowej dopełniacza). 4. Brak różnic częstości SNP może sugerować, że wysokie stężenia/aktywności niektórych badanych białek związane są z zakażeniem Mycobacterium tuberculosis. 5. Stężenie MBL (co wykazano w poprzednim sprawozdaniu) wzrasta w surowicach pacjentów, pomimo podjętego leczenia. W związku z ukończeniem badań prosimy o zakończenie zadania badawczego Referaty i publikacje Sokołowska A., Szala A., Świerzko A., Kozińska M., Niemiec T., Błachnio M., Augustynowicz-Kopeć E., Dziadek J. and Cedzyński M. Mannan-binding lectin-associated serine protease-2 (MASP-2) deficiency in two patients with pulmonary tuberculosis and one healthy control. Cell Mol Immunol Mar 24. doi: /cmi Celem zadania badawczego 1.14 był rozwój systemu przechowywania materiału genetycznego (DNA i RNA) oraz materiałów biologicznych (komórek, tkanek, płynów jam ciała) z zachowaniem ich trwałości i przydatności diagnostycznej, dzięki zamrożeniu w temperaturze poniżej -20 C, w Zakładzie Genetyki i Immunologii Klinicznej. Ze względu na specyfikę molekularnych badań diagnostycznych, posiadanie zabezpieczonego przed degradacją, łatwo dostępnego materiału do badań, jest niezbędne do rutynowej pracy w laboratorium oraz umożliwia: zabezpieczenia materiału do wykorzystania w razie potrzeby powtórzenia lub rozszerzenia analizy o dodatkowe markery, wprowadzenie w przyszłości badań diagnostycznych i naukowych, których przeprowadzenie w danej chwili jest niemożliwe, ze względu na obecny poziom zaawansowania technicznego lub nieopłacalne, z punktu widzenia ograniczonej wiedzy medycznej, niewystarczającej do wdrożenia skutecznego leczenia, retrospektywne określenie wartości prognostycznej i predykcyjnej określonych markerów w materiale pobranym uprzednio od pacjentów o obecnie znanej historii choroby i leczenia. Bankowanie preparatów DNA jest wykorzystane w przypadku większości badań genetycznych oraz immunologicznych. Projekt rozpoczęto w roku W ciągu ostatniego roku 2014, w okresie styczeń październik, wyizolowano i zamrożono materiał stosowany m. in. w: diagnostyce deficytu alfa-1-antytrypsyny około 1010 próbek zawierających DNA lizatów plam krwi na bibule, badaniach naukowych dotyczących aktywności neutrofilowych proteaz serynowych 118 próbek surowicy pobranej od pacjentów z POChP, badaniach genetycznych nad rakiem płuca 115 próbek oczyszczonej frakcji pozakomórkowego DNA z osocza, analizie mutacji genu EGFR w selekcji chorych do terapii celowanej NDRP próbek oczyszczonego DNA, detekcji RNA wirusa grypy typu A, AH1, B 31 materiałów detekcji DNA wirusa CMV 37 materiałów oczyszczonego DNA, detekcji infekcji Pneumocystis jirovecii 32 materiały oczyszczonego DNA. badaniach diagnostycznych płynów BAL - komórki oraz nadsącze z BALi pobranych od 155 pacjentów w projektach naukowych 7/13, 7/22 ok. 100 próbek surowicy i osocza 41

42 Bankowaniu podlegają również produkty PCR będące produktem allelospecyficznej amplifikacji DNA, zawierające mutacje EGFR, w tym rzadkie warianty genetyczne. Obecnie bank DNA zawiera ponad 3118 indywidualnych próbek oczyszczonego DNA, w tym 1339 próbek DNA wyizolowanego z tkanek guzów nowotworowych lub materiałów cytologicznych, 300 próbek DNA genomowego wyizolowanego z krwi odwodowej oraz ponad 515 próbek wolnego-krążącego DNA pozakomórkowego izolowanego z osocza oraz ponad 6010 zawierających DNA lizatów plam krwi na bibule. W roku 2014 zasoby Banku zostały wykorzystane m. in.: do badań mutacji EGFR w osoczu chorych na NDRP przeprowadzonych w temacie 3.18, do badania jakości i integralności DNA przeprowadzonego w temacie 3.18, do badania metylacji genów supresorowych w osoczu chorych na raka płuca, do ustawienia metod analizy RNA przeprowadzanej w temacie 3.21, do oceny stężeń VEGF-D u chorych na choroby torbielowate płuc w temacie Wniosek: Opracowany system bankowania zapewnia trwałość oraz wysoką jakość przechowywanych preparatów DNA, ich dostępność do celów przyszłych oznaczeń oraz badań. W związku z zakończeniem badań proszę o zamknięcie zadania badawczego 1.14 W ramach zadania badawczego 1.10 kontynuowano obserwacje dotyczące rozpoznawania mukowiscydozy w wieku dorosłym. W 2014 roku pod opieką IGiChP leczyło się 107 chorych. Średnia wieku chorych to około 25 lat (18 54 lat), zmarło dwoje chorych. W jednym przypadku zgon dotyczył chorego w końcowej fazie mukowiscydozy, z amyloidozą nerek. Chory był hospitalizowany w innym szpitalu z powodu biegunki i rzekomobłoniastego zapalenia jelit. Druga chora zmarła po przeszczepieniu płuc, po którym doszło do powikłań neurologicznych. W 2014 roku rozpoznano mukowiscydozę u dwóch kobiet w wieku 36 i 54 lat przewlekle zakażonych Pseudomonas aeruginosa. Obecnie trwa diagnostyka molekularna. Referaty i publikacje: 1. Exogenous and endogenous determinants of vitamin K deficiency in cystic fibrosis. Patrycja Krzyżanowska, Andrzej Pogorzelski, Wojciech Skorupa, Jerzy Moczko, Jarosław Walkowiak ESPGHAN 47 th Annual Meeting Jerozolima. 2. Wojciech Skorupa - współprzewodniczenie sesji Mukowiscydoza:choroba także dorosłych. Wykład : Strategia postępowania w zaostrzeniach oskrzelowo płucnych. XXXIII Zjazd Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc. Jachranka maja Wojciech Skorupa - współprzewodniczenie sesjom: Antybiotykoterapia i Kazuistyka. Wykład: Zaostrzenie oskrzelowo-płucne w mukowiscydozie. Prezentacja: Rozpoznanie mukowiscydozy u 34-letniej chorej z mykobakteriozą płuc XIII Konferencja Polskiego Towarzystwa Mukowiscydozy Gdynia, października 2014 roku Mikobakterioza u chorych na mukowiscydoze--opis trzech przypadków.[mycobacterial lung disease in patients with cystic fibrosis--report of three cases]. Wyrostkiewicz, Dorota; Skorupa, Wojciech; Jakubowska, Lilia; Zabost, Anna; Kus, Jan Pneumonologia i Alergologia Polska,Volume:82, Issue:6, strony: Wykłady na konferencjach Polskiego Towarzystwa Walki z Mukowiscydozą oraz Matio Fundacji Pomocy Rodzinom i Chorym na Mukowiscydozę. 42

43 Badania dotyczące gruźlicy były prowadzone w 7 zadaniach. Obejmowały one: 1. ocenę diagnostyki mikrobiologicznej gruźlicy, w których skupiono się na metodach biologii molekularnej w wykrywaniu prątków gruźlicy i identyfikacji gatunkowej w oparciu o nowoczesne metody genetyczne; 2. określenie przydatności testów IGRA w wykrywaniu zakażenia prątkiem gruźlicy i 3. analizę przyczyn niepomyślnych wyników leczenia gruźlicy w Polsce; 3. badania genetyczne dotyczące wykrywania DNA prątków gruźlicy w preparatach histopatologicznych. Celem zadania badawczego 1.2. było określenie korelacji między wynikami badania genetycznego a opisem histopatologicznym oraz porównanie wyników uzyskanych dwiema metodami genetycznymi BD ProbeTec ET i GeneXpert Dx. W badanej puli 40 preparatów utrwalonych w parafinie dodatni wynik badania genetycznego otrzymano dla 16 preparatów, w 24 przypadkach wynik ten był ujemny. Wszystkie analizowane materiały miały w opisie histopatologicznym zmiany nasuwające podejrzenie procesu zapalnego (ziarnina, włóknienia, martwica), 28 preparatów poddane było barwieniu w kierunku prątków (Z-N). Dodatni wynik barwienia metodą Z-N uzyskano dla 10 preparatów histopatologicznych, w 8 przypadkach dodatni wynik bakterioskopii potwierdzono badaniem genetycznym. Ujemny wynik barwienia Z-N otrzymano dla 18 preparatów histopatologicznych, dla 12 był on zgodny z ujemnym wynikiem badania genetycznego. W kolejnym etapie badań wykonano analizę porównawczą dwóch metod genetycznych: ProbTec i GeneXpert. Dla 26 (65%) chorych w obu porównywanych metodach otrzymano ujemny wynik badania genetycznego. Dla 6 pacjentów (15%) otrzymano wynik dodatni w badaniu jedną z porównywanych metod (Probetec). Kolejne 8 (20%) stanowiła grupa chorych, w materiałach których wykryto DNA M. tuberculosis complex obiema metodami. Dla żadnego z pacjentów nie uzyskano dodatniego wyniku GeneXpert przy ujemnym wyniku ProbeTec. Wniosek: Badanie molekularne wykonane z materiału utrwalonego w parafinie od chorego z podejrzeniem pozwala na weryfikację diagnozy klinicznej w odległym czasie. Wygłoszone referaty: 1. Sylwia Brzezińska, Małgorzata Szołkowska, Renata Langfort, Ewa Augustynowicz- Kopeć The development of methods for the detection of DNA Mycobacterium tuberculosis in pathological materials from patients with suspected tuberculosis. XV Konferencja Naukowa Biologia Molekularna w diagnostyce Chorób Zakaźnych I Biotechnologii Diagmol Brzezińska S. Porównanie molekularnych metod diagnostyki gruźlicy w materiałach klinicznych utrwalonych w parafinie. XXXIII Zjazd Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc. Jachranka Opublikowane w PiAP w 2013 roku Zalecenia PTChP dotyczące rozpoznawania, leczenia i zapobiegania gruźlicy u dorosłych i dzieci rekomendują zakończenie pełnej diagnostyki laboratoryjnej gruźlicy w ciągu 21 dni. Jest to możliwe jedynie w sytuacji, gdy diagnostyka mikrobiologiczna jest prowadzona na pożywkach płynnych. Aparat VersaTREK/ESP Culture System II jest trzecim, dostępnym w Polsce, systemem do hodowli prątków na pożywkach płynnych. Aparat rejestruje wzrost drobnoustrojów poprzez ciągły pomiar produkcji dwutlenku węgla oraz zużycie tlenu w każdej butelce hodowlanej. Celem zadania 1.4 była ocena przydatności aparatu VersaTrek poprzez określenie korelacji wyników posiewów 43

44 materiałów od chorych z podejrzeniem gruźlicy lub mykobakteriozy w systemach hodowlanych w VersaTREK/ESP Culture System II oraz Bactec MGIT oraz porównanie czasu oczekiwania na wynik w obu systemach. Analizie podano materiały pobrane od 72 pacjentów. Wśród nich 60 (83,3%) miało dodatni wynik bakterioskopii. W aparacie Bactec MGIT uzyskano hodowlę z 53 materiałów (88,3%). W 32 przypadkach (60,4%) stwierdzono wzrost prątków należących do M. tuberculosis complex, a w 21 przypadkach (39,6%) szczepów zidentyfikowanych jako atypowe z grupy MOTT. W przypadku dwóch materiałów stwierdzono kontaminację hodowli, z 7 materiałów (11,7%) prątków nie wyhodowano. W aparacie VersaTREK wyhodowano 52 szczepy (86,7%), w tym 32 (61,5%) należące do M.tuberculosis complex i 20 (38,5%) z grupy MOTT. Kontaminację stwierdzono w 4 przypadkach, prątków nie wyhodowano z 6 materiałów (10,0%). Dwadzieścia dziewięć z badanych 72 materiałów miało wykonane badanie genetyczne. Wynik dodatni uzyskano z 23 materiałów (79,3%). Wśród nich, w obu systemach hodowlanych, wyizolowano prątki gruźlicy od 12 chorych (52,2%), w 10 przypadkach nie uzyskano wzrostu, jedna hodowla uległa kontaminacji. Z 29 materiałów, które miały wykonane badanie genetyczne, w 6 przypadkach otrzymano ujemny wynik badania genetycznego. Wśród tych 6 materiałów uzyskano w 5 przypadkach wzrost prątków z grupy MOTT (co koreluje z ujemnym wynikiem badania genetycznego), jedna hodowla była ujemna. Analizie poddano również czas oczekiwania na uzyskanie hodowli w obu aparatach. Średni czas oczekiwania na wzrost prątków w systemie Bactec MGIT wynosił 8,94 dnia (w zakresie od 3 do 21 dni), zaś w systemie VersaTREK/ESP Culture System II 11,15 dnia (w zakresie od 3 do 35 dni. Wnioski: Aparat VersaTREK może być stosowany w mikrobiologicznym diagnozowaniu gruźlicy i mykobaterioz. Częstość izolacji prątków w aparacie VersaTREK jest taka sama jak w aparacie Bactec MGIT. Średni czas oczekiwania na wzrost mykobakterii w aparacie VersaTREK jest o 1/3 dłuższy niż w aparacie Bactec MGIT. Wygłoszone referaty: Klatt M., Augustynowicz-Kopeć E. Ocena przydatności aparatu VersaTREK /ESP Culture System II w mikrobiologicznym diagnozowaniu gruźlicy. XXXIII Zjazd PTChP, maj 2014, Jachranka k. Warszawy Kolejne zadanie badawcze 1.5 dotyczyło analizy pokrewieństw genetycznych szczepów Mycobacterium tuberculosis complex w oparciu o metody biologii molekularnej. W 2014 roku w ramach zadania określono potencjał dyskryminacyjny metody MIRU-VNTR w oparciu o analizę polimorfizmu 24 loci w genomie 47 szczepów należących do rodziny molekularnej non-beijing. Zastosowano 2 metody genotypowania: 1. Spoligotypowanie oraz 2. MIRU-VNTR. W wyniku analizy spoligotyping wyodrębniono 8 rodzin genetycznych skupiających od 2 do 9 szczepów oraz 11 spoligotypów prezentowanych przez pojedyncze szczepy. W kolejnym etapie badań zastosowano genotypowanie szczepów metodą MIRU- VNTR. Każdy szczep analizowano w dwóch wariantach wariant A (15 loci) i wariant B (24 loci). W analizie porównawczej potencjału dyskryminacyjnego zastosowanych metod genotypowania stwierdzono, że: metoda spoligotyping rozdzieliła szczepy na 19 rodzin molekularnych i posiadała najniższą zdolność różnicowania szczepów; metoda MIRU/VNTR/15loci rozdzieliła szczepy na 28 rodzin molekularnych; 44

45 metoda MIRU/VNTR/24loci rozdzieliła szczepy na 29 rodzin molekularnych i posiadała największy potencjał dyferencyjny dla badanej populacji szczepów. Porównując zdolność różnicowania szczepów metodą MIRU-VNTR w zależności od liczby analizowanych loci, zaobserwowano, że oba warianty (wariant A - 15 loci i wariant B - 24 loci) zróżnicowały w ten sam sposób szczepy w rodzinach: T1 53 (9 szczepów/6 rodzin), T (8 szczepów/1 rodzina), T4_CEU1 39 (5 szczepów/1 rodzina), LAM9 891 (3 szczepy/2 rodziny), H1 47 (3 szczepy/3rodziny), T4 40 (2 szczepy/2 rodziny) i H (2 szczepy/1 rodzina). w rodzinie molekularnej , do której należały 4 szczepy, uzyskano większe zróżnicowanie szczepów przy zastosowaniu wariantu MIRU/VNTR/24loci, wyodrębniając 3 szczepy o wzorze i 1 szczep o wzorze Przy zastosowaniu MIRU/VNTR/15loci wszystkie szczepy należące do tego spoligotypu posiadały ten sam wzór Wnioski: 1. Zastosowanie dodatkowych 9 loci w analizie MIRU-VNTR dla szczepów należących do rodziny molekularnej non-beijing nie spowodowało istotnego wzrostu potencjału dyferencyjnego metody, ponieważ tylko w obrębie jednego spoligotypu obserwowano wyższe zróżnicowanie molekularne szczepów przy zastosowaniu 24 loci. W obrębie pozostałych 7 rodzin molekularnych (spoligotypy: T1 53, T1 1558, T4_CEU1 39, LAM9 891, H1 47, T4 40 i H1 1557) uzyskano takie samo zróżnicowanie szczepów, bez względu na liczbę analizowanych loci. W związku z powyższym, w badaniach populacyjnych (na dużej liczbie szczepów) można ograniczyć się do zastosowania metody MIRU-VNTR/15 loci. 2. Dodatkowe 9 loci powinno uwzględniać się w analizach obejmujących śledzenie transmisji gruźlicy pomiędzy chorymi powiązanymi epidemiologicznie oraz w badaniach zmienności molekularnej prątków non-beijing. 3. Metoda MIRU-VNTR (bez względu na liczbę analizowanych loci) jest przydatna do różnicowania szczepów w rodzinach molekularnych innych niż Beijing, natomiast nie jest wystarczająca do badania pokrewieństwa genetycznego szczepów w obrębie spoligotypu Beijing co wykazano w zadaniu 1.5 realizowanym w roku poprzednim. Doniesienia konferencyjne krajowe: 1. Kozińska M., Rosłan M., Augustynowicz-Kopeć E. Molekularne dochodzenie epidemiologiczne wśród chorych z podejrzeniem gruźlicy poddanych zabiegowi bronchoskopii. XXXIII Zjazd PTChP, maj 2014, Jachranka k. Warszawy. 2. Kozińska M., Passak-Stańda G., Grzesik K., Augustynowicz-Kopeć E. Molekularne dochodzenia epidemiologiczne wśród obficie prątkujących pacjentów szpitala pulmonologicznego. XXXIII Zjazd PTChP, maj 2014, Jachranka k. Warszawy. 3. Romaszko J., Kozińska M., Augustynowicz-Kopeć E., Kuchta R., Siemaszko A., Doboszyńska A. Bezdomni-rezewruar gruźlicy. XXXIII Zjazd PTChP, maj 2014, Jachranka k. Warszawy. 4. Krawiecka D., Kozińska M., Augustynowicz-Kopeć E. Ocena ryzyka transmisji gruźlicy między osobami bezdomnymi i mieszkańcami Domów Pomocy Społecznej z województwa kujawsko-pomorskiego. XXXIII Zjazd PTChP, maj 2014, Jachranka k. Warszawy. 45

46 5. Kozińska M., Augustynowicz-Kopeć E. Drug resistant TB in Poland in XV Konferencja DIAGMOL 2014 Biologia molekularna w diagnostyce chorób zakaźnych i biotechnologii, 25 październik 2014, Warszawa. 6. Kozińska M., Wasiak K., Augustynowicz-Kopeć E. Częstość występowania zakażeń krzyżowych podczas rutynowej diagnostyki chorych z podejrzeniem gruźlicy w Krajowym Referencyjnym Laboratorium Prątka. XVIII Sympozjum Postępy w Medycynie Zakażeń 5 6 grudzień 2014, Warszawa. Doniesienia konferencyjne międzynarodowe: 1. Augustynowicz-Kopeć E., Kozińska M. Drug resistant TB in Poland one year study. 35 th Annual Congress of the European Society of Mycobacteriology, , Wiedeń, Austria. 2. Kozińska M., Augustynowicz-Kopeć E. Characterization of Mycobacterium tuberculosis Beijing family identified in Poland. 35 th Annual Congress of the European Society of Mycobacteriology, , Wiedeń, Austria. 3. Romaszko J., Augustynowicz-Kopeć E., Kozińska M., Zakrzewska M., Buciński A., Doboszyńska A. Active detection of tuberculosis in the community of homeless persons may reduce the incidence of tuberculosis in the general population. ERS Annual Congress Munich 2014, 6 10 wrzesień 2014, Munich, Germany. 4. Zientek J., Kozielski J., Augustynowicz-Kopeć E., Kozińska M., i wsp. Transmission of tuberculosis among people living in border areas of Polish, Czech i Slovakia. II Congress of the Czech Pneumological and Phthiseological Society of CLS JEP wrzesień 2014, Olomouc, Czechy. Wygłoszono: 1. Kozińska M. Transmisja gruźlicy wśród osób blisko spokrewnionych. XXXIII Zjazd PTChP, maj 2014, Jachranka k. Warszawy 2. Kozińska M., Augustynowicz-Kopeć E. Częstość występowania gruźlicy typu Beijing u chorych z MDR, pre-xdr i XDR-TB. XXXIII Zjazd PTChP, maj 2014, Jachranka k. Warszawy W 2014 roku kontynuowano badania nad mechanizmami oporności na pirazynamid zadanie 1.17 wśród szczepów M. tuberculosis rozpoczęte w poprzednich latach. Celem pracy było określenia mutacji w genie pnca oraz zbadanie pokrewieństw genetycznych wśród prątków gruźlicy opornych na PZA. Materiał do badań stanowiło 71 szczepów M. tuberculosis opornych na pirazynamid, które zostały wyizolowanie w latach od chorych pochodzących z różnych rejonów Polski. Wśród analizowanej puli 71 szczepów opornych na PZA, u 62 (87,3%) stwierdzono mutacje w genie pnca. 9 (12,7%) szczepów nie posiadało mutacji w genie pnca oraz w jego regionie promotorowym. Analiza sekwencji nukleotydowych i aminokwasowych genu pnca ujawniła u 20 szczepów 13 mutacji nowych, do tej pory nie zarejestrowanych w bazie TB Drug Resistance Mutation Database. W kolejnym etapie badań przeprowadzono analizę pokrewieństw genetycznych szczepów M. tuberculosis opornych na PZA metodą IS6110 RFLP. Analizę tę wykonano dla 63 szczepów PZA-R, 8 szczepów zostało wyłączonych z tych badań ze względu na słabą wydajność izolacji DNA. Typowanie genetyczne metodą IS6110 RFLP pozwoliło wyodrębnić 29 różnych wzorów RFLP. Wzory pojedyncze prezentowało 20 (31,7%) szczepów, pozostałe 43 (68,3%) zostało rozdzielone pomiędzy 9 klastery, liczące od 2 do 10 szczepów Zestawienie 46

47 wyników typowania metodą IS6110 RFLP oraz analizy sekwencji nukleotydowej genu pnca pozwoliło na identyfikację 10 grup szczepów M. tuberculosis opornych na PZA (klastery A- J), wykazujących pokrewieństwo genetyczne. Grupy te liczyły od 2 do 6 szczepów. Na podstawie wyników genotypowania, analizy sekwencji nukleotydowej genu pnca oraz analizy danych epidemiologicznych i socjodemograficznych o chorych stwierdzono, że w 10 grupach chorych mogło dojść do bliskiego lub przypadkowego kontaktu pomiędzy chorymi. Chorzy zamieszkiwali te same województwa a wyizolowane od nich szczepy były identyczne pod względem profilu DNA, mutacji w pnca oraz fenotypu oporności. Wniosek: Mutacje w genie pnca są głównym mechanizmem oporności na PZA, a ich analiza razem z wynikami genotypowania pozwala na określenie pokrewieństw genetycznych szczepów M. tuberculosis opornych na pirazynamid. Opublikowane: 1. Napiórkowska A, Rüsch-Gerdes S, Hillemann D, Richter E, Augustynowicz-Kopeć E. Characterisation of pyrazinamide-resistant Mycobacterium tuberculosis strains isolated in Poland and Germany. International Journal of Tuberculosis and Lung Disease 2014;18(4): Doniesienia zjazdowe i referaty: 1. Napiórkowska A, Augustynowicz-Kopeć E. Mutacje w genie pnca jako dodatkowy marker w śledzeniu dróg transmisji prątków opornych na pirazynamid. XXXIII Kongres PTCHP, Jachranka, maj Napiórkowska A, Augustynowicz-Kopeć E. Charakterystyka fenotypowa i molekularna szczepów Mycobacterium tuberculosis opornych na pirazynamid wyizolowanych od chorych na gruźlicę w Polsce w latach Krajowa Konferencja Pulmonologów i Mikrobiologów. Zakopane, czerwiec 2014 rok. 3. Napiórkowska A, Augustynowicz-Kopeć E. Mutations in the pnca gene as an additional marker in tracing the transmission of PZA-resistant M. tuberculosis strains between patients. DIAGMOL 2014 XIII Conference on Molecular Biology in Diagnostics of Infectious Diseases and Biotechnology, Warszawa, 25 październik Napiórkowska A: Charakterystyka fenotypowa i molekularna szczepów Mycobacterium tuberculosis opornych na pirazynamid wyizolowanych od chorych na gruźlicę w Polsce w latach Zakopane, 12 czerwiec 2014 rok. 5. Napiórkowska A: Mutations in the pnca gene as an additional marker in tracing the transmission of PZA-resistant M. tuberculosis strains between patients. Warszawa, 25 październik Zadanie badawcze 1.16 stanowi kontynuację badań nad rolą testów IGRA opartych na pomiarze interferonu gamma w diagnostyce latentnego zakażenia prątkiem gruźlicy z krwi i aktywnej postaci gruźlicy z innych materiałów klinicznych. Celem pracy było sprawdzenie wartości diagnostycznej testu T-SPOT.TB z płynów z opłucnej do szybkiej diagnostyki gruźlicy opłucnej, a także sprawdzenie przydatności IGRA w grupie chorych na schorzenia reumatyczne. Wykonano 28 oznaczeń T-SPOT.TB: 7 z krwi i 14 z płynów z opłucnej u pacjentów hospitalizowanych w IGiChP. Test T-SPOT.TB wykonywano dwoma metodami separacji limfocytów T za pomocą komercyjnej techniki Leucosep i za pomocą metodyki nadesłanej z Niemiec z laboratorium w Borstel. Badaniem objęto 6 dorosłych chorych 47

48 hospitalizowanych w IGiChP w Warszawie, którym wykonano jednocześnie test IGRA T- SPOT.TB z krwi obwodowej i płynu z opłucnej, a także panel badań mikrobiologicznych w kierunku gruźlicy opłucnej (bakterioskopia, posiew, badanie molekularne). Wykonano 286 oznaczeń testu IGRA (QFT) wśród chorych na schorzenia reumatyczne. Badaniem objęto 6 dorosłych chorych hospitalizowanych w IGiChP w Warszawie, którym wykonano jednocześnie test IGRA T-SPOT.TB z krwi obwodowej i płynu z opłucnej, a także panel badań mikrobiologicznych w kierunku gruźlicy opłucnej (bakterioskopia, posiew, badanie molekularne). W pełni nie zrealizowano harmonogramu zadania badawczego ze względu na trudności w zdobyciu materiałów klinicznych (płyny z opłucnej) od chorych z potwierdzoną bakteriologicznie gruźlicą. Wykonano oznaczenia dla 6 chorych hospitalizowanych w IGiChP. Uzyskano 5 negatywnych i 2 nieokreślone wyniki T-SPOT.TB z płynów. Z krwi uzyskano 1 wynik pozytywny, jeden nieokreślony i 5 negatywnych. Gruźlicę mikrobiologicznie potwierdzono w 1 przypadku, Mycobacterium tuberculosis complex wyhodowano z plwociny natomiast płyn z opłucnej był ujemny. W bieżącym roku przebadano 286 chorych ze schorzeniami reumatycznymi, z których część starała się o zakwalifikowanie do leczenia biologicznego. Zgodnie z algorytmem diagnostycznym wykonano test IGRA w celu wykrycia LTBI. Uzyskano 5,2 % wyników pozytywnych co świadczyło o zakażeniu Mycobacterium tuberculosis. Stwierdziliśmy również 9,4 % wyników nieokreślonych, które zazwyczaj były wynikiem słabej reakcji na mitogen czyli na fitochemaglutyninę (PHA) wykorzystaną w teście IGRA jako kontrola pozytywna. Pozostałe wyniki testu IGRA były negatywne co wskazywało na brak zakażenia LTBI. Wniosek: Zbyt mała pula materiałów klinicznych uniemożliwia sformułowanie rzetelnych wniosków dotyczących przydatności testu T-SPOT.TB do wykrywania aktywnej gruźlicy z płynów z opłucnej. W grupie chorych na schorzenia reumatyczne wydaje się, że IGRA są przydatnym narzędziem diagnostycznym. Nieokreślone wyniki mogą być spowodowane przyjmowaniem silnych leków, które blokują reakcję na mitogen. Prace opublikowane: 1. D. Borkowska, E. Radzikowska, J. Załęska, J. Ziołkowski, M. Klatt, Z. Zwolska, E.Augustynowicz-Kopeć, K.Roszkowski-Śliż. Testy IGRA w diagnostyce utajonego zakażenia płuc prątkami gruźlicy w wybranych sytuacjach klinicznych. Pneumonol. Alergol. Pol. 2014; 81: D. Borkowska, J. Ziołkowski, E. Augustynowicz-Kopeć. Gruźlica i latentne zakażenie prątkami gruźlicy u dzieci. Zastosowanie testów uwalniania interferonu-gamma w identyfikacji latentnego zakażenia prątkami gruźlicy u dzieci. Ped. Pol. 2014; 89:1-7. Doniesienia i referaty: 1. D. Borkowska, P. Radwan-Röhrenschef, A. Kempisty, K. Lewandowska, E. Augustynowicz-Kopeć Zastosowanie aplikacyjne testów IGRA (Interferon-Gamma Release Assay). XXIV Spotkanie Polskiej Grupy European Respiratory Society I.2014, Ryn. 2. D. Borkowska, P. Radwan-Röhrenschef, A. Kempisty, K. Lewandowska, E. Augustynowicz-Kopeć Wartość diagnostyczna testu T-SPOT.TB. XXXIII Zjazd Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc V.2014, Jachranka. 48

49 3. D. Borkowska, K. Lewandowska, E. Augustynowicz-Kopeć Zastosowanie testów IGRA w diagnostyce gruźlicy pozapłucnej. Krajowa Konferencja Pulmonologów i Mikrobiologów VI.2014, Zakopane. 4. D. Borkowska, K. Lewandowska, E. Augustynowicz-Kopeć Diagnostyka gruźlicy pozapłucnej wg rekomendacji. Krajowa Konferencja Pulmonologów i Mikrobiologów VI.2014, Zakopane. 5. D. Borkowska, P. Radwan-Röhrenschef, A. Kempisty, E. Augustynowicz-Kopeć Interferon-γ release assay in BALf for a diagnosis of tuberculosis. XV Konferencja Naukowa. Biologia Molekularna w Diagnostyce Chorób zakaźnych I Biotechnologii. DIAGMOL X.2014, Warszawa. 6. D. Borkowska, E. Augustynowicz-Kopeć. Latentne zakażenia prątkami gruźlicy. Warunki wpływające na wiarygodność testów IGRA, interpretacja wyniku. Konferencja Przydatność diagnostyczna testów IGRA w chorobach układu oddechowego i chorobach reumatoidalnych. 18.XII.2014, Warszawa Przydatność testów IGRA wykonywanych z krwi i płynu opłucnowego w różnicowaniu wysiękowych zapaleń opłucnej była kontynuowana w 2014 roku w zadaniu badawczym Celem pracy jest ocena przydatności badania wydzielania interferonu gamma przez limfocyty znajdujące się w płynie z jamy opłucnowej po stymulacji swoistymi antygenami prątka gruźlicy w różnicowaniu wysiękowych zapaleń opłucnej. Rozpoznanie gruźliczego zapalenia opłucnej jest trudne. Płyn opłucnowy jest materiałem skąpoprątkowym, badanie bezpośrednie jest dodatnie jedynie w 5% przypadków, zaś hodowla w 40 60%, natomiast jej ograniczeniem jest długi czas trwania badania. Najlepszą czułość w rozpoznawaniu gruźliczego wysięku opłucnowego mają przezskórna lub videotorakoskopowa biopsja opłucnej. Są to jednak procedury inwazyjne. Badanie stężenia deaminazy adenozyny nie różnicuje gruźlicy od innych zakażeń bakteryjnych. W infekcji gruźliczej odpowiedź immunologiczna ulega kompartmentalizacji limfocyty T CD4+ wydzielające interferon gamma wędrują do miejsca infekcji, w przypadku zapalenia opłucnej do płynu opłucnowego. Należy się więc spodziewać, że w wyniku inkubacji ze swoistymi antygenami prątka wydzielanie interferonu gamma przez limfocyty płynu opłucnowego będzie u chorych na gruźlicę istotnie większe, niż mierzone we krwi. W 2014 roku wykonano badanie T- Spot.TB z płynu opłucnowego i krwi jedynie u 5 pacjentów. Nadal, pomimo monitowania, nie udało się zdobyć materiału od żadnego pacjenta hospitalizowanego w Mazowieckim Centrum Leczenia Chorób Płuc i Gruźlicy. Nie uzyskano żadnego dodatniego wyniku badania wykonanego z płynu opłucnowego, natomiast wśród badań wykonanych z krwi 2 wyniki były dodatnie, 3 ujemne. U 1 osoby stwierdzono dodatni wynik badania genetycznego w kierunku M. tuberculosis w płynie z jamy opłucnowej (ta sama osoba miała dodatni wynik T- spot.tb z krwi). U drugiej osoby z dodatnim wynikiem T-spot.TB nie stwierdzono żadnych innych dodatnich wyników. U jednej osoby rozpoznano gruźlicę płuc - badanie bezpośrednie, genetyczne i posiew plwociny były dodatnie u tej chorej, natomiast testy IGRA z obu materiałów, jak również badania mikrobiologiczne z płynu opłucnowego - ujemne. U pozostałych chorych rozpoznano: nowotwór (2 osoby), zapalenie płuc (1 osoba) i marskość wątroby (1 osoba). Wniosek: Biorąc pod uwagę dotychczas wykonane badania wydaje się, że przydatność testów IGRA w wykluczaniu gruźliczego wysięku opłucnowego może być znacząca. 49

50 Ograniczeniem dotychczasowych badań jest natomiast brak grupy chorych z potwierdzoną bakteriologicznie gruźlicą opłucnej, co umożliwiłoby ocenę przydatności w rozpoznawaniu choroby. Wygłoszone referaty 1. D. Borkowska, P. Radwan-Röhrenschef, A. Kempisty, K. Lewandowska, E. Augustynowicz-Kopeć, Zastosowanie aplikacyjne testów IGRA (Interferon-Gamma Release Assay). XXIV Spotkanie Polskiej Grupy European Respiratory Society I.2014, Ryn. 2. D. Borkowska, P. Radwan-Röhrenschef, A. Kempisty, K. Lewandowska, E. Augustynowicz-Kopeć, Wartość diagnostyczna testu T-SPOT.TB. XXXIII Zjazd Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc V.2014, Jachranka. 3. D. Borkowska, K. Lewandowska, E. Augustynowicz-Kopeć Zastosowanie testów IGRA w diagnostyce gruźlicy pozapłucnej. Krajowa Konferencja Pulmonologów i Mikrobiologów VI.2014, Zakopane. 4. D. Borkowska, K. Lewandowska, E. Augustynowicz-Kopeć Diagnostyka gruźlicy pozapłucnej wg rekomendacji. Krajowa Konferencja Pulmonologów i Mikrobiologów VI.2014, Zakopane. 5. Lewandowska K. "Wartość diagnostyczna testów IGRA w diagnostyce gruźlicy pozapłucnej". Konferencja Przydatność diagnostyczna testów IGRA w chorobach układu oddechowego i chorobach reumatoidalnych. 18.XII.2014, Warszawa. W zadaniu badawczym 1.6 porównywano zgodności rejestrów laboratoriów mikrobiologicznych gruźlicy z Krajowym Rejestrem Zachorowań na Gruźlicę. W 2014 r. oceniano rejestry laboratoryjne z roku 2012 z terenu 9 województw (mazowieckiego, małopolskiego, śląskiego, wielkopolskie, lubelskiego, dolnośląskiego, łódzkiego, zachodniopomorskiego i warmińsko-mazurskiego) w celu sprawdzenia liczby chorych, u których wykryto prątki gruźlicy a nie zostali oni zgłoszeni do Krajowego Rejestru Gruźlicy po zakończeniu okresu rejestracji przypadków za okres 2012r. Analizując dokumentację stwierdzono 49 nie zarejestrowanych przypadków gruźlicy: województwo mazowieckie 13, województwo małopolskie - 2, województwo lubelskie - 1,województwo dolnośląskie 6, województwo łódzkie - 1, województwo śląskie - 16, województwo wielkopolskie - 2, województwo warmińsko-mazurskie - 2, województwo pomorskie - 6. Listy osób nie zgłoszonych do Krajowego Rejestru Zachorowań na Gruźlicę wysłano do poszczególnych inspektorów sanitarnych z prośbą o ustalenie losów chorych i o przypomnienie lekarzom o ich ustawowym obowiązku zgłaszania przypadku gruźlicy. Wymieniono korespondencję z placówkami terenowymi w celu ustalenia przyczyn nie zgłaszania przypadków gruźlicy do Krajowego Rejestru Gruźlicy. Pomimo tych działań nie udało się ustalić losów tych chorych. Analizując przyczyny nie zgłoszenia przypadków gruźlicy do Krajowego Rejestru Zachorowań na Gruźlicę po zakończeniu okresu rejestracji za rok 2013 z terenu województwa podkarpackiego wśród 49 takich przypadków stwierdzono 7 zgonów przed włączeniem leczenia, w związku z tym lekarz uważał, że nie ma obowiązku wysłania formularza zgłoszenia do stacji sanitarno-epidemiologicznej. Analizując niezarejestrowane przypadki gruźlicy z 2013 roku stwierdzono także, że niektóre zakłady karne i areszty śledcze odmawiają współpracy z inspektorami sanitarnymi i zgłoszenia przypadków gruźlicy do Krajowego Rejestru Zachorowań na Gruźlicę. Po upomnieniu przez stację sanitarno- 50

51 epidemiologiczną twierdzono, że nie są one zobowiązane do wysyłania formularzy, gdyż prowadzą własne rejestry. Jest to bezprawne, ponieważ na mocy ustawy są one zobowiązane do przekazywania powyższych danych. Wnioski: 1.Odsetek przypadków gruźlicy niezarejestrowanych w Krajowym Rejestrze Gruźlicy jest niski i świadczy o kompletności jego danych. 2. Ujawniono problem nie zgłaszania przypadków gruźlicy przez zakłady karne i areszty śledcze, choć są one zobowiązane do takich działań ustawą o chorobach zakaźnych. 3. Lekarze nadal nie wiedzą o konieczności zgłaszania przypadków gruźlicy u chorych, którzy zmarli przed włączeniem leczenia z innej przyczyny niż gruźlica, a u których gruźlicę wykryto przed śmiercią. W zadaniu badawczym 1.3 w roku 2014 została przeprowadzona analiza porównawcza parametrów związanych z wysokością nadciśnienia płucnego mierzonego metodami bezpośrednimi (cewnikowanie prawej komory i tętnicy płucnej) oraz pośrednimi (echo serca) w grupie chorych na nadciśnienie płucne (CTEPH albo IPAH), u których stwierdzono i nie stwierdzono mykobakteriozy. Analizie poddano 259 pacjentów: 156 z zakrzepowozatorowym nadciśnieniem płucnym (CTEPH) i 103 z idiopatycznym tętniczym nadciśnieniem płucnym (IPAH), hospitalizowanych Klinice Chorób Wewnętrznych Klatki Piersiowej w latach Rozpoznanie CTEPH i IPAH ustalono według wytycznych Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego, rozpoznanie mykobakteriozy na podstawie kryteriów ATS z 2007 roku. Z uwagi na znaczne różnice w liczebności badanych grup, spośród chorych, którzy nie zachorowali na mykobakteriozę wyłoniono na drodze losowania grupę 30 osób - myko( )_los. Analizie zostały poddane następujące czynniki: w badaniu hemodynamicznym: 1. - ciśnienie w tętnicy płucnej (skurczowe, rozkurczowe, średnie); 2. - ciśnienie zaklinowania w tętnicy płucnej; 3. - pojemność minutowa i wskaźnik sercowy; 4. - saturacja mieszanej krwi żylnej, w badaniu echo serca: 1. - gradient przez zastawkę trójdzielną; 2. - czas akceleracji w tętnicy płucnej; 3. - wymiar rozkurczowy prawej komory; 4. - obecność płynu w worku osierdziowym. Mediany wartości gradientu przez zastawkę trójdzielną wynosiły: w grupie myko(+) - 82 mmhg (38-91), w grupie myko(-) - 65 mmhg (35-135), w grupie myko(-)_los - 65 mmhg (35-114). Różnica pomiędzy grupą myko(+) i myko(-)_los była znamienna (p=0,04). Mediany średniego ciśnienia w tętnicy płucnej (mpap) nie wykazywały istotnych różnic w grupach myko(+) i myko(-) i wynosiły odpowiednio: 54 (39-65) mmhg i 51 (26-127) mmhg. Ciśnienie zaklinowania w tętnicy płucnej (PCWP) u żadnego chorego nie przekraczało 15 mmhg, co łącznie z wysokim mpap potwierdzało przedwłośniczkowy charakter nadciśnienia płucnego. Mediany wartości CI w grupach myko (+), myko (-) i myko (-) los wynosiły odpowiednio: 2.17 l/min/m² (1,68-3,05), 2.47 l/min/m² (1,68-3,05) i 2.49 l/min/m² (1,76-3,86). Różnica pomiędzy grupą myko (+) i myko (-) była na granicy istotności statystycznej (p=0.059), natomiast różnica pomiędzy myko(+) i myko (-) los była istotna (p=0,0056).mediany wartości CO w grupach myko(+), myko(-) i myko(-)_los wynosiły odpowiednio: 4.14 l/min (3,07-6,03), 4.53 l/min (1,85-9,1) i 4.86 l/min (3,25-7,78). Różnica pomiędzy grupą myko (+) a myko (-) była na granicy istotności statystycznej (p=0.05), natomiast różnica pomiędzy grupą myko(+) i myko(-)_los była istotna (0,046). Mediany saturacji mieszanej krwi żylnej wynosiły: w grupie myco (+) 49% (38-63), w grupie myko (-) 61% (29-79), w grupie myko (-) los 63,5% (38-75). Różnica pomiędzy grupą myko (+) a myko (-) los była znamienna statystycznie (p=0.039). 51

52 Wnioski: 1.W grupie chorych na CTEPH albo IPAH, którzy zachorowali na mykobakteriozę stwierdzono w badaniu echokardiograficznym cechy istotnie wyższego nadciśnienia płucnego niż w grupie chorych bez mykobakteriozy. 2. W grupie chorych na CTEPH albo IPAH, którzy zachorowali na mykobakteriozę stwierdzono podczas cewnikowania serca istotnie niższe wartości wskaźnika sercowego, pojemności minutowej serca i saturacji mieszanej krwi żylnej niż w grupie chorych bez mykobakteriozy. Przytoczone dane hemodynamiczne przemawiają za tym, że mykobakterioza rozwinęła się u tych chorych z CTEPH i IPAH, u których upośledzenie funkcji prawej komory było szczególnie nasilone. Prace opublikowane: 1. Ewelina Wilińska, Karina Oniszh, Ewa Augustynowicz-Kopeć, Anna Zabost, Anna Fijałkowska, Marcin Kurzyna, Maria Wieteska, Adam Torbicki, Jan Kuś, Monika Szturmowicz: Non-tuberculous mycobacterial lung disease (NTMLD) in patients with chronic thromboembolic pulmonary hypertension and idiopathic pulmonary arterialny pertension. Pneumonol. Alergol. Pol. 2014; 82(6): Kolejne zadania dotyczyły diagnostyki inwazyjnych zakażeń grzybiczych (kandydozy, aspergilozy) u chorych hospitalizowanych w IGiChP, z zastosowaniem metod klasycznych, serologicznych i molekularnych. W rozpoznawaniu zakażenia grzybiczego bardzo ważne jest wczesne rozpoznanie infekcji z uwagi na jej ciężki przebieg. Ponadto w przypadku diagnozowania zakażeń o etiologii Aspergillus z niektórych materiałów klinicznych można nie uzyskać wzrostu grzybów. W takich przypadkach pomocne w diagnostyce zakażeń są badania serologiczne, takie jak: wykrywanie antygenów ściany komórkowej grzybów, a także badania molekularne oparte na polimerazowej reakcji łańcuchowej (PCR). Wczesne wykrycie materiału genetycznego grzybów w materiałach klinicznych skorelowane z innymi mikologicznymi badaniami diagnostycznymi umożliwia szybkie wdrożenie leczenia przeciwgrzybiczego inwazyjnego zakażenia grzybiczego. Kontynuacja zadania badawczego 1.13 pozwala na ocenę wyników badań diagnostycznych metody klasyczne, serologiczne i molekularne w rozpoznawaniu i monitorowaniu leczenia zakażeń grzybiczych. W okresie od r. do r. wykonano ogółem 1512 posiewów mikologicznych różnych materiałów klinicznych tj. plwocina, materiał bronchoskopowy, krew, mocz, wycinki tkanek i inne od chorych zgodnie z obowiązującymi standardami mikrobiologicznymi..oznaczanie w surowicy krwi antygenu mannanu (Candida) i galaktomannanu (Aspergillus) wykonano testem immunoenzymatycznym PLATELIA CANDIDA i PLATELIA ASPERGILLUS. Przeciwciała anty-candida i anty-aspergillus badano metodą podwójnej dyfuzji w żelu agarozowym wg Ouchterlouy ego oraz metodą ELISA (p/c Aspergillus IgG i p/c Candida Total). Ogółem wykonano 240 badań serologicznych pacjentów hospitalizowanych w dwóch Klinikach IGiChP. Analiza 476 wyników badań przeprowadzonych w dwóch Klinikach IGiChP wykazała dominujący udział grzybów drożdżopodobnych w zakażeniach grzybiczych 167 izolatów drożdżaków a także 1 szczep Scedosporium apiospermum. Za 59,4% (129 izolaty) infekcji grzybiczych odpowiedzialna była Candida albicans, a w następnej kolejności Candida glabrata i Candida tropicalis. Natomiast wśród grzybów pleśniowych Aspergillus fumigatus (21,7%). Wszystkie szczepy C.glabrata i C.tropicalis wykazały 100% aktywność in vitro na antybiotyki polienowe (amfoterycyna B). Gatunek C.tropicalis izolowana od pacjentów I Kliniki była w 83,3% wrażliwa na leki azolowe (flukonazol, itrakonazol, 52

53 worykonazol). Analizując wyniki wrażliwości dla grzybów pleśniowych, 100% aktywność in vitro charakteryzowały się szczepy A.fumigatus na antybiotyki z grupy polienów amfoterycynę B, natomiast w 92,8% na azole itrakonazol. Badania i analiza wyników badań mikologicznych i serologicznych 23 pacjentów hospitalizowanych w dwóch Klinikach wykazała tylko w przypadku 2 chorych dodatnie wyniki antygenów grzybiczych, przeciwciał i hodowli mikologicznych. Wnioski: 1. Wśród wyizolowanych grzybów odpowiedzialna za zakażenia grzybicze w dwóch klinikach IGiChP to Candida albicans a wśród grzybów pleśniowych Aspergillus fumigatus. 2. Analiza wyników badań serologicznych i mikologicznych 12 pacjentów z mukowiscydozą (prawdopodobnie kolonizacja dróg oddechowych) wykazała dodatnie wyniki posiewów materiałów klinicznych przy braku antygenów i przeciwciał w surowicy krwi. 3. Wskazana jest dalsza ocena przydatności markerów serologicznych do rozpoznawania i monitorowania układowych infekcji grzybiczych. Doniesienia zjazdowe i referaty 1. B. Garczewska, K. Matuszkiewicz, M. Maliszewska, E. Augustynowicz-Kopeć. Etiologia i lekowrażliwość grzybów odpowiedzialnych za zakażenia grzybicze pacjentów hospitalizowanych w IGiChP w latach XXXIII Zjazd Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc, r. Jachranka 2. B. Garczewska, S. Jarzynka, K. Matuszkiewicz, E. Augustynowicz-Kopeć. Diagnostyka mikologiczna oraz markery serologiczne w różnicowaniu inwazyjnej aspergilozy płucnej (IPA) i alergicznej aspergilozy oskrzelowo-płucnej (ABPA). Konferencja Postępy w medycynie zakażeń r Warszawa 3. B. Garczewska, S. Jarzynka, K. Matuszkiewicz, E. Augustynowicz-Kopeć. Diagnostyka mikologiczna oraz markery serologiczne w różnicowaniu inwazyjnej aspergilozy płucnej (IPA) i alergicznej aspergilozy oskrzelowo-płucnej (ABPA). Plakat XV Konferencja Biologia Molekularna w Diagnostyce Chorób Zakaźnych i Biotechnologii Diagmol 2014 r r Warszawa SGGW. 4. B. Garczewska, K. Matuszkiewicz, S. Jarzynka, M. Maliszewska, E. Augustynowicz- Kopeć. Aspergiloza etiologia i lekowrażliwość grzybów odpowiedzialnych za zakażenia pacjentów leczonych w IGiChP w latach Konferencja Postępy w medycynie zakażeń r Warszawa Mimo wprowadzenia w ostatnich latach nowych leków przeciwgrzybicznych, zakażenia dermatofitami należą do najczęstszych schorzeń dermatologicznych i nadal stanowią duży problem terapeutyczny. Celem zadania 1.18 w 2014 roku było określenie częstości zakażeń grzybiczych skóry w materiałach od chorych diagnozowanych w Pracowni Mikologii Zakładu Mikrobiologii IGiCHP. Z 335 materiałów pobranych od 290 pacjentów wyniki dodatnie uzyskano w 120 przypadkach (35,82%). Wśród 120 szczepów grzybów 61 zidentyfikowano jako dermatofity (50,84%) 49 jako grzyby drożdżopodobne (40,83%) i 10 grzyby pleśniowe (8,33%) Wśród dermatofitów rodzaj Trichophyton izolowano 59 razy (96,7%) natomiast Microsporum izolowano 2-krotnie (3,3%). Nie odnotowano izolatów z rodzaju Epidermophyton. W grupie 61 przypadków infekcji dermatofitami najczęściej wykrywanym patogenem był Trichophyton mentagrophytes 57 przypadków. Pozostałe gatunki stanowiły: Trichophyton verrucossum (1 przypadek) oraz Trichophyton violaceum (1 przypadek). Najczęstszą lokalizacją zakażenia były paznokcie stóp - 65 materiałów (54,16%%). Zakażenia 53

54 paznokci rąk wystąpiły w 22,5% przypadków, naskórka stóp w 10.83%, skóry gładkiej w 10% przypadków. w (10,8 %). Rzadziej stwierdzono infekcje w obrębie przestrzeni m/palcowych stóp skóry gładkiej (1,66%) i owłosionej skóry głowy (0,83%). Z wyhodowanych 43 szczepów z rodzaju Candida (87,75%) najczęściej występowała C. parapsilosis 28 przypadków (23,33%) natomiast C. albicans pojawiała się w 13 przypadkach (10,83%). Szczepy C. parapsilosis izolowano z paznokci stóp - 15 przypadków (12,5%) oraz z paznokci rąk 9 (7,5%). C. albicans wykrywano jedynie w zeskrobinach z paznokci rąk - 12 przypadków (10%). W pojedynczych przypadkach hodowano szczepy należące do rodzajów: Trichosporon, Saccharomyces, Malassezia, Rhodotorula. Grzyby pleśniowe stanowiły 8,33% wszystkich izolatów. W 10 przypadkach, w których wystąpiły zakażenia grzybami pleśniowymi hodowano szczepy z następujących rodzajów: Scopulariopsis, Acremonium, Fusarium, Aspergilllus, Alternaria. Zakażenia grzybami pleśniowymi dotyczyły głównie paznokci stóp i najczęściej wiązały się z mikrourazami płytki paznokciowej. Wnioski: 1. Dominującą postacią grzybicy powierzchownej była grzybica paznokci stóp. 2. Ze zmian na skórze i jej wytworach najczęściej izolowano dermatofit - Trichophyton mentagrophytes. 3. Drugim czynnikiem etiologicznym grzybicy paznokci były grzyby drożdżopodobne z rodzaju Candida (C. parapsilosis i C. albicans). 4. Zakażenia powierzchowne spowodowane przez grzyby pleśniowe dotyczyły głównie paznokci stóp i występowały w niewielkiej ilości przypadków. Referaty i publikacje: 1. Matuszkiewicz K., Garczewska B., Maliszewska M., Augustynowicz Kopeć E., Analiza wyników posiewów materiałów pobieranych ze zmian na skórze od pacjentów zgłaszających się do Pracowni Mikologii Zakładu Mikrobiologii IGiCHP w latach XXXIII Zjazd Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc maja 2014r. Jachranka Badania przeprowadzone w ramach w/w tematu dostarczyły istotnej wiedzy klinicznej i diagnostycznej. Na szczególną uwagę zasługują wnioski: 1. Stwierdzenie nie zgłaszania przypadków gruźlicy przez zakłady karne i areszty śledcze, które są zobowiązane do takich działań ustawą o chorobach zakaźnych. Poza tym lekarze nadal nie wiedzą o konieczności zgłaszania przypadków gruźlicy u chorych, którzy zmarli przed włączeniem leczenia z innej przyczyny niż gruźlica, a u których gruźlicę wykryto przed śmiercią. 2. Badanie molekularne wykonane z materiału utrwalonego w parafinie od chorego z podejrzeniem gruźlicy pozwalają na weryfikację podejrzenia klinicznego choroby. 3. Metoda MIRU-VNTR (bez względu na liczbę analizowanych loci) jest przydatna do różnicowania szczepów w rodzinach molekularnych innych niż Beijing, natomiast nie jest wystarczająca do badania pokrewieństwa genetycznego szczepów w obrębie spoligotypu Beijing. 4. W molekularnych dochodzeniach epidemiologicznych w kierunku gruźlicy stwierdzono, że mutacje w genie pnca są głównym mechanizmem oporności na PZA, a ich analiza razem z wynikami genotypowania pozwala na precyzyjne określenie pokrewieństw genetycznych wśród szczepów M. tuberculosis opornych na pirazynamid. Oprócz w/w temat zawiera szereg zadań badawczych omawiających kliniczne postępy w diagnostyce chorób układu oddechowego. Temat wymaga kontynuowania. 54

55 TEMAT 2.: SYTUACJA EPIDEMIOLOGICZNA I DOSKONALENIE PROGRAMU ZWALCZANIA GRUŹLICY W POLSCE Kierownik: dr hab. n. med. Maria Korzeniewska- Koseła, prof. nadzw. IGiChP Wyniki analiz zawartych w realizowanych zadaniach pozwalają na dokładną ocenę sytuacji epidemiologicznej gruźlicy w kraju i w poszczególnych województwach w roku 2013 i w ciągu ostatnich 10 lat. Dane analizowane w realizowanych zadaniach są danymi kompletnymi, co jest konsekwencją faktu, że Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc z siedzibą w Warszawie został wskazany jako krajowa specjalistyczna jednostka właściwa w zakresie gruźlicy decyzją głównego inspektora Sanitarnego, z dnia r., działającego w oparciu o przepis art. 30 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 2008r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. Nr 234, poz.1570, z późn. zm.) w związku z art. 5 pkt. 4 i art. 10 ustawy z dnia 14 marca 1985r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 2006r. Nr 122, poz. 851, z późn. zm.). Główny Inspektor Sanitarny wskazując Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc jako krajową specjalistyczną jednostkę właściwą w zakresie gruźlicy uwzględnił okoliczność, że Zakład Epidemiologii Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie współpracuje z WHO oraz z ECDC w nadzorze nad gruźlicą w Polsce i przekazuje tym międzynarodowym organizacjom dane epidemiologiczne o zachorowaniach w Polsce. W Polsce nie ma odrębnego programu odnoszącego się do zwalczania gruźlicy; podobna sytuacja jest w wielu krajach UE. Wszystkie elementy składające się na walkę z gruźlicą tj. wykrywanie, leczenie, i zapobieganie realizowane są w ramach ogólnych środków przeznaczonych na ochronę zdrowia. Wyniki uzyskane w zadaniach badawczych realizowanego tematu pozwalają na sformułowanie następujących wniosków: Sytuacja epidemiologiczna gruźlicy ulega powolnej poprawie, nie obserwuje się niekorzystnych zjawisk jak wzrost zapadalności w grupie dzieci i narastanie lekooporności. W realizacji programu zwalczania gruźlicy w pełni zachowują swoją aktualność wnioski i zalecenia z lat poprzednich. W zakresie oceny sytuacji epidemiologicznej. W 2013 roku w sytuacji epidemiologicznej gruźlicy nie nastąpiły zmiany, które wskazywałyby na narastanie niekorzystnych zjawisk. Nieznacznie wzrósł odsetek gruźlicy wielolekoopornej wśród chorych na gruźlicę z potwierdzeniem bakteriologicznym (w 2013 roku uzyskano z laboratoriów prątka dane o lekowrażliwości u większości chorych na gruźlicę z dodatnimi wynikami posiewów), jest stale niższy <1% chorych z definitywnym rozpoznaniem gruźlicy. Niska jest zapadalność na gruźlicę u dzieci (gruźlica dziecięca jest wskaźnikiem aktywnej transmisji zakażenia M. tuberculosis w społeczności). Liczba i udział cudzoziemców wśród chorych na gruźlicę w Polsce utrzymuję się na podobnym poziomie, co w ubiegłym roku. W 2013 roku na gruźlicę zachorowało osób, o 292 mniej niż w roku Zapadalność na gruźlicę wszystkich postaci w 2013 roku wyniosła 18,8 i była niższa o 4,1% w porównaniu z rokiem poprzednim i o 24,5% niższa niż przed dziesięcioma laty. Średni roczny spadek zapadalności w ocenianym pięcioleciu wynosił -2,0% i był niższy niż w poprzednim pięcioleciu (-3,1%). 55

56 Nowe zachorowania na gruźlicę było ich (6.665) współczynnik 16,6 (17,3) stanowiły 88,3% (88,4%) ogółu zachorowań w 2013 roku. Ponowne zachorowania było ich 847 (877) - współczynnik 2,2 (2,3) - stanowiły 11,7% (11,6%) zarejestrowanych przypadków. Od wielu lat ponowne zachorowania stanowią w Polsce znaczący odsetek w ogólnej liczbie zarejestrowanych chorych. Dominująca postać gruźlicy, jaką jest gruźlica płuc, stanowiła w 2013 roku 94,3% (93,1%) wszystkich zachorowań. Odnotowano (7.018) przypadków gruźlicy płuc współczynnik 17,8 (18,2). W 2013 roku, podobnie jak w latach poprzednich, zapadalność na gruźlicę wzrastała wraz z wiekiem: od 2,0 (1,6) wśród dzieci do 14 roku życia do 33,7 (34,8) wśród osób w wieku 65 lat i starszych. Mediana wieku zachorowań na gruźlicę mieściła się jak w latach poprzednich w przedziale lata. Największy odsetek zachorowań (44,7% ogółu) mieścił się w przedziale wieku lata. Zgłoszono 116 (95) przypadków gruźlicy u dzieci do 14 roku życia. Wśród zachorowań w tej grupie wieku zarejestrowano 62 (52) przypadków gruźlicy płuc i 54 (43) przypadków gruźlicy pozapłucnej. Definitywne rozpoznanie gruźlicy uzyskano w 13 przypadkach gruźlicy płuc (21,0%) i w 7 przypadkach gruźlicy pozapłucnej (13,0%). Zachorowania wśród dzieci stanowiły 1,6% (1,3%) ogółu zachorowań na gruźlicę w 2013 roku. W ocenianym roku zarejestrowano 113 (166) przypadków zachorowań na gruźlicę wśród młodzieży w wieku lat współczynnik 5,2 (7,3). Było to o 53 przypadki mniej niż w roku poprzednim. Potwierdzenie bakteriologiczne gruźlicy uzyskano u 59 młodocianych chorych (52,2%). W 2013 roku gruźlica została potwierdzona bakteriologicznie u (5.070) chorych, w tym w (4.870) przypadkach gruźlicy płuc. Zapadalność na wszystkie postaci gruźlicy potwierdzonej bakteriologicznie wynosiła 12,5 (13,2), zapadalność na gruźlicę płuc 12,1 (12,6). W ostatnich latach zmniejsza się udział gruźlicy płuc włóknisto-jamistej przewlekłej. Jej rozpoznawanie jako nowego zachorowania wskazuje na opóźnione wykrycie. W analizowanym roku zarejestrowano 34 (36) chorych z tą postacią gruźlicy i stanowili oni 0,5% (0,5%) nowo zarejestrowanych chorych na gruźlicę płuc. W roku 2004 ten udział wynosił 1,7%. Zmniejsza się również liczba i udział zachorowań na gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu. W 2013 roku, podobnie jak w latach poprzednich, mężczyźni chorowali na gruźlicę ponad dwukrotnie częściej niż kobiety. Stosunek zachorowań mężczyźni/ kobiety wyniósł 2,2 (2,2). Zarejestrowano (5.109) zachorowań w grupie mężczyzn współczynnik 26,8 (27,4) i (2.433) zachorowania w grupie kobiet współczynnik 11,4 (12,2). Zachorowania wśród mężczyzn stanowiły 68,8% (67,7%) ogółu zachorowań. W 2013 roku, podobnie jak w roku ubiegłym, co było wówczas nowym zjawiskiem, mieszkańcy miast chorowali na gruźlicę częściej niż mieszkańcy wsi. Zarejestrowano (4.716) zachorowań w miastach i (2.826) zachorowań wśród mieszkańców wsi. Zapadalność mieszkańców miast wynosiła 20,0 (20,2), mieszkańców wsi 17,1 (18,6). W ostatnim dziesięcioleciu ( ) zapadalność na gruźlicę pozapłucną zmniejszyła się znacząco od 2,1 do 1,1 na Chorzy wyłącznie na gruźlicę pozapłucną 415 (524) współczynnik 1,1 (1,4) stanowili 5,7% (6,9%) wszystkich zarejestrowanych w 2013 roku. Zmiany pozapłucne współwystępowały w 34 (47) przypadkach ze zmianami w płucach. W 2013 roku, podobnie 56

57 jak w latach poprzednich, najczęstszą postacią gruźlicy pozapłucnej było gruźlicze zapalenie opłucnej 142 (190) zachorowań. Gruźlicze zapalenie opłucnej stanowiło 34,2% (36,3%) wszystkich przypadków o lokalizacji pozapłucnej. Inne postacie gruźlicy pozapłucnej zarejestrowane w 2013 roku to kolejno: gruźlica obwodowych węzłów chłonnych 104 (132) chorych; gruźlica kości i stawów 44 (58), w tym 17 (23) przypadki gruźlicy kręgosłupa; gruźlica narządów moczowo-płciowych 58 (57) zachorowań, w tym 49 (54) przypadków gruźlicy narządów moczowych i 9 (3) narządów płciowych. Gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu zarejestrowano w 7 (9) przypadkach. W roku 2013 nie było zachorowań na gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych wśród dzieci (0-14) i młodzieży (15-19). Wśród chorych zarejestrowanych z powodu gruźlicy w 2013 roku było 52 (48) cudzoziemców. Przypadki gruźlicy u cudzoziemców stanowiły 0,7% (0,6%) wszystkich zachorowań. Nieliczne były także zachorowania na gruźlicę u osób zakażonych HIV. Do Krajowego Rejestru Zachorowań na Gruźlicę (dane z 2012 roku) zgłoszono 15 (17) przypadków współwystępowania gruźlicy i HIV (w ostatnich latach każdego roku zgłaszano po kilkanaście takich zachorowań). Wg. danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego- Państwowego Zakładu Higieny w 2013 roku gruźlica była chorobą wskaźnikową u 35 (26) chorych na HIV/AIDS. Wśród chorych w 2013 roku na gruźlicę odnotowano 250 (243) osób przebywających w aresztach śledczych i zakładach karnych (zapadalność 298,0). W 2013 roku zwiększyła się liczba rejestrowanych chorych na gruźlicę wywołaną przez prątki oporne na najmniej 1 lek p/prątkowy. Takich przypadków, zgodnie ze sprawozdaniami MZ-13, na koniec 2013 roku było 128 (112), w tym 44 (37) przypadków gruźlicy wielolekoopornej (MDR-TB), z opornością na INH i RMP równocześnie. Wg. danych Krajowego Rejestru Zachorowań na Gruźlicę wśród chorych zarejestrowanych w 2013 roku wykryto 40 (31) przypadki gruźlicy wielolekoopornej. Chorzy ci stanowili 0,8% (0,7%) ogółu chorych na gruźlicę płuc potwierdzoną bakteriologicznie. Zakład Mikrobiologii Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc dokonał weryfikacji szczepów nadesłanych przez terenowe laboratoria i zdiagnozowanych tam jako szczepy MDR-TB, pochodzących od chorych zgłoszonych do Rejestru w 2013 roku i chorych zgłoszonych w latach poprzednich. W porównaniu z ubiegłym rokiem wzrosła liczba chorych na gruźlicę płuc przewlekłą tzw. chroników. W końcu 2013 roku w poradniach gruźlicy i chorób płuc w całej Polsce odnotowano 130 takich chorych. Stanowili oni 2,8% chorych na gruźlicę płuc potwierdzoną bakteriologicznie. W 2013 r. podobnie jak w latach poprzednich utrzymywały się znaczne różnice w zapadalności między województwami. Przy średniej dla kraju zapadalności na gruźlicę czynną wszystkich postaci 18,8 (19,6) - zapadalność w poszczególnych województwach w 2013r. wahała się od 9,9 (10,6) w woj. wielkopolskim i 12,5 (13,3) w woj. podlaskim do 27,4 (30,2) w woj. lubelskim i 24,3 (29,3) w woj. świętokrzyskim. Również w zakresie innych parametrów epidemiologicznych występują różnice niekiedy znaczne między województwami. I tak zapadalność na gruźlicę potwierdzoną bakteriologicznie - przy średniej dla kraju 12,5 (13,2), wahała się od: 7,8 (8,7) w woj. wielkopolskim i 8,4 (8,1) w woj. warmińsko-mazurskim do 16,5 (19,7) w woj. lubelskim i 16,4 (13,1) w woj. dolnośląskim. 57

58 Znaczące różnice między województwami występują także w zakresie udziału chorych na gruźlicę płuc potwierdzoną w badaniu bakteriologicznym wśród ogółu chorych na tą zakaźną postać gruźlicy. Przy średnim dla kraju odsetku 68,2 (69,4) w przekroju wojewódzkim mieści się w dość szerokim przedziale wartości od 90,5 (89,7) w woj. kujawsko-pomorskim i 84,6 (80,1) w woj. podlaskim do 60,4 (62,3) w woj. łódzkim i 61,0 (67,2) w woj. lubelskim. Podobnie jak w przypadku zapadalności na gruźlicę wszystkich postaci, tak również w przypadku gruźlicy płuc (stanowiącej 94,3% ogółu zachorowań) jak i zapadalności na gruźlicę pozapłucną występują znaczne różnice między województwami. Przy średniej wartości zapadalności dla kraju 1,1 (1,4) - rejestrowana zapadalność na gruźlicę pozapłucną w poszczególnych województwach wahała się od 0,4 (1,2) w woj. podlaskim do 1,9 (2,0) w woj. śląskim. Udział gruźlicy pozapłucnej w ogólnej liczbie zachorowań na gruźlicę wahał się od 3,0% w woj. opolskim do 8,1% w woj. śląskim. Znaczne różnice między województwami występują także w zakresie zapadalności na gruźlicę wśród dzieci. W województwach: lubelskim, opolskim i podlaskim nie zarejestrowano żadnego przypadku gruźlicy w grupie do 14 roku życia. W 2 województwach zarejestrowano więcej niż 10 zachorowań, najwięcej ich było w woj. mazowieckim - 52 (41); w woj. śląskim 28 (15). Zapadalność na gruźlicę u dzieci była najwyższa w woj. mazowieckim 6,3 (5,0) i śląskim 4,4 (2,3). Różnice między województwami rejestrowane są także w zakresie zapadalności na gruźlicę wśród młodocianych lat. Zapadalność wahała się od 1,0 (5,9) w woj. zachodniopomorskim i 1,1 (2,2) w woj. warmińsko-mazurskim do 13,6 (16,1) w woj. mazowieckim i 13,0 (19,0) w woj. lubelskim. W 3 województwach zapadalność w ocenianym roku była wyższa niż w 2012r. W pozostałych województwach była niższa. Duże są różnice są między poszczególnymi województwami w udziale ponownych zachorowań na gruźlicę (wznów), wśród nowo zarejestrowanych chorych. Przy średnim dla kraju odsetku 11,7 (11,6) udział ten wahał się od 20,4 (12,3) w woj. opolskim i 15,2 (12,0) w woj. dolnośląskim do 7,5 (8,3) w woj. podkarpackim. i 8,0 (10,0) w woj. podlaskim. Różnice między województwami występują także przy ocenie udziału gruźlicy włóknistojamistej późnej postaci gruźlicy wśród ogółu nowo zarejestrowanych przypadków gruźlicy płuc. Różnice miedzy województwami występują także w zakresie udziału chorych wydalających prątki oporne na co najmniej 1 lek p/prątkowy wśród chorych na gruźlicę płuc. W poszczególnych województwach występuje znaczny rozrzut tego udziału od 2,4 % w woj. podlaskim i 2,8% w woj. pomorskim do 9,9% w woj. podkarpackim i 8,9% w woj. świętokrzyskim Umieralność W 2012 roku gruźlica była przyczyną zgonu 630 (640) osób. Współczynnik umieralności był niższy niż w roku poprzednim 1,6 (1,7). Podobnie jak w latach poprzednich główną przyczyną zgonów z powodu gruźlicy była gruźlica płuc zmarło na nią 616 (609) chorych współczynnik 1,6 (1,6). Z powodu gruźlicy o innej lokalizacji zmarło 14 (31) chorych. Wśród zmarłych z powodu gruźlicy znaczący jest odsetek chorych w wieku 65 lat i więcej. Stanowili oni 37,9% (40,0%) ogółu zmarłych z tej przyczyny. Współczynnik umieralności w 58

59 tej grupie był najwyższy i wynosił 4,4 (4,9). Nie zarejestrowano zgonów na gruźlicę wśród dzieci i młodzieży. Mężczyźni umierali z powodu gruźlicy trzykrotnie częściej niż kobiety odpowiednio współczynniki 2,6 (2,7) i 0,8 (0,7). Podobne różnice występowały także w latach poprzednich. Umieralność z powodu gruźlicy mieszkańców miast (1,7) i mieszkańców wsi (1,6) była podobna jak w roku poprzednim (1,7 i 1,7). Najwyższą umieralność z powodu gruźlicy zarejestrowano w województwie śląskim 2,9 (3,1) i kolejno w woj: lubuskim 2,5 (1,9) i dolnośląskim 1,9 (1,9). W woj.: podlaskim 0,8 (1,8) i kujawsko-pomorskim 1,0 (1,2) odnotowano najniższą umieralność z powodu gruźlicy. Zgony z powodu gruźlicy stanowiły 0,2% ogółu zgonów w Polsce i 24,5% (20,7%) zgonów z powodu wszystkich chorób zakaźnych i pasożytniczych. Do Krajowego Rejestru zgłoszono znacznie mniej zgonów niż wskazują dane GUS oparte na kartach zgonu. Wśród chorych na gruźlicę zarejestrowanych w 2012 roku, u których oceniano wyniki leczenia, z powodu gruźlicy zmarło 191 chorych tzn. 2,5% kohorty. W zakresie realizacji podstawowych składowych programu zwalczania gruźlicy. 1). W zakresie wykrywania chorych na gruźlicę dominującą metodą, o tendencji wzrostowej, pozostaje wykrywanie z objawów. Bierne wykrywanie przypadków gruźlicy tzn. poszukiwanie choroby u osób, które zgłosiły się z powodu objawów jest metodą wykrywania gruźlicy w społeczności zalecaną przez Światową Organizację Zdrowia. Ważne jest zatem szkolenie lekarzy, zarówno podstawowej opieki zdrowotnej jak specjalistów (diabetolodzycukrzyca jest czynnikiem ryzyka gruźlicy; reumatolodzy- leczenie biologiczne sprzyja zachorowaniom na gruźlicę), by szybko identyfikowali chorych z podejrzeniem gruźlicy. 2.) Ocena skuteczności leczenia przeciwprątkowego, przeprowadzona w skali kraju jak i poszczególnych województw wykazała średni i niepoprawiający się poziom skuteczności leczenia przeciwprątkowego. Wynika to głównie z faktu, że raportowanie o wynikach leczenia nie jest nadal, wbrew międzynarodowym standardom, jak opublikowane w 2012 roku standardy UE, obowiązkowe. Wśród chorych, których wyniki leczenia są znane, zbyt wysoki odsetek przerywa leczenie. Jednocześnie zbyt wielu chorych leczonych jest za długo. Potrzebne są zmiany legislacyjne, nakładające na lekarzy obowiązek monitorowania i raportowania wyników leczenia chorych na gruźlicę. PODSUMOWANIE W porównaniu z rokiem poprzednim zarejestrowano w Polsce mniej zachorowań. Zakład Epidemiologii i Organizacji Walki z Gruźlicą prowadził pełną weryfikację zgłaszanych przypadków przy pomocy rejestrów laboratoryjnych; taki sposób weryfikacji danych wprowadzono całościowo w 2011 roku. Zapadalność 18,8/ umiejscawia nasz kraj w grupie krajów o niskiej zapadalności (<20,0/ ). W 2012 roku (dane z 2013 roku nie są jeszcze dostępne) w krajach Unii Europejskiej oraz w Norwegii i Islandii na gruźlicę zachorowało osób; współczynnik zapadalności dla całej grupy wyniósł 13,5. W większości krajów UE współczynnik zapadalności jest niższy niż 10 na (np. Grecja 4,9; Finlandia 5,1; Niemcy i 59

60 Włochy 5,2; Holandia 5,7; Czechy 5,8; Słowacja 6,4; Dania 7,0;). Najniższą w całej Europie zapadalność odnotowano w Islandii 3,4. W Polsce utrzymywały się, obserwowane w latach wcześniejszych, różnice zapadalności w poszczególnych województwach. Najwyższą zapadalność na gruźlicę zarejestrowano w woj. lubelskim, woj. świętokrzyskim i woj. śląskim; najniższą w woj. wielkopolskim i woj. podlaskim. W Polsce potwierdzenie bakteriologiczne gruźlicy płuc tzn. potwierdzenie dodatnimi wynikami posiewów uzyskano w 66,6% przypadków. Utrzymują się, obserwowane w Polsce od lat, znaczące różnice między województwami dotyczące odsetka przypadków gruźlicy płuc potwierdzonej bakteriologicznie. W Polsce największa zapadalność na gruźlicę występuje od lat w starszych grupach wieku, które mogły zostać zakażone w czasach, gdy gruźlica była bardziej rozpowszechniona. Gruźlica u dzieci stanowiła w 2013 roku niewielki odsetek ogółu zachorowań (1,6%, współczynnik 2,0 na ). W UE oraz w Norwegii i Islandii w 2012 roku odsetek dzieci wynosił 5%; średni współczynnik zapadalności w tej grupie wieku (3,6) także był wyższy niż w Polsce. Polska należy do krajów, gdzie przewaga płci męskiej wśród chorych na gruźlicę jest jedna z najwyższych w Europie. Ponad dwukrotna przewaga mężczyzn była w 2012 roku jeszcze tylko w 5 krajach: na Malcie, w Grecji, Litwie, Łotwie, Estonii; średnio w krajach UE/EOG wynosiła 1,7:1. W Polsce 2013 roku, podobnie jak w latach ubiegłych, odsetek przypadków gruźlicy pozapłucnej w całkowitej liczbie zachorowań był niski. Krajem o b. niskiej proporcji gruźlicy pozapłucnej były w 2012 roku Węgry (3%). W UE odsetek chorych na gruźlicę pozapłucną wynosił 23%. W wielu krajów europejskich udział gruźlicy pozapłucnej jest większy, przekraczając 40% w Szwecji, Holandii i Wielkiej Brytanii. Różnice tłumaczyć można różnicami charakterystyki chorych w krajach Europy środkowej. W Polsce umieralność z powodu gruźlicy obliczana z certyfikatów zgonów zmniejszyła się w porównaniu z rokiem ubiegłym (współczynnik: 1,6 zgony na ludności) (dane o umieralności dostępne w 2013 roku pochodzą z roku 2012). W Polsce, w odróżnieniu od Europy zachodniej, imigracja ma niewielki wpływ na wskaźniki epidemiologiczne gruźlicy (0,7% wszystkich zachorowań w 2013 roku). W zachodniej Europie charakterystykę gruźlicy kształtują imigranci, pochodzący zwykle z krajów o złej sytuacji epidemiologicznej gruźlicy, stanowiący często większość chorych. W 2012 roku największy odsetek osób urodzonych w innym kraju wśród ogółu przypadków odnotowano w Szwecji i w Norwegii (85%). Dodać należy, że w większości krajów UE/EOG raportuje się kraj urodzenia chorych na gruźlicę, w Polsce (po raz ostatni w 2013 roku, ponieważ nowy formularz nie zawiera miejsca na taka informację)- obywatelstwo. W Polsce współwystępowanie zakażenia HIV i gruźlicy jest od lat zjawiskiem rzadkim (gruźlica jako choroba wskaźnikowa dla AIDS u 35 osób w 2013 roku). Powszechne badania chorych na gruźlicę w kierunku HIV obowiązują w 16 krajach UE. Najwyższy odsetek przypadków gruźlicy, w których wykryto także HIV stwierdzono w 2012 roku w Estonii 17%. Korzystnym zjawiskiem w Polsce jest ciągle niski odsetek przypadków gruźlicy z opornością prątków na leki (MDR-TB stanowiła 0,8% przypadków gruźlicy potwierdzonej 60

61 bakteriologicznie). Odsetek MDR-TB wśród chorych ze znanym wynikiem lekowrażliwości wyniósł w całej UE, Norwegii i Islandii 5%. Kraje, gdzie MDR-TB występuje najczęściej to Estonia, Łotwa i Litwa, stanowiąc od 11,3 do 23% nowych przypadków gruźlicy płuc. Dane o wrażliwości na leki przeciwprątkowe szczepów M. tuberculosis, wyhodowanych od chorych, przesyłają wszystkie laboratoria w kraju, wykonujące te badania. Wykazy laboratoryjne pełnią dodatkową ważną rolę - umożliwiają bieżące uzupełnianie niezgłoszonych przypadków poprzez porównanie z danymi Rejestru. Zbyt wysoki jest odsetek chorych przerywających leczenie. Nie poprawia się raportowanie o wynikach leczenia (sytuację poprawić mogą jedynie zmiany legislacyjne, zobowiązujące lekarzy do nadsyłania wyników leczenia, jak zobowiązują do zgłaszania zachorowań). WNIOSKI: W 2013 roku w epidemiologii gruźlicy w Polsce nie wystąpiły nowe zjawiska. Od lat dominującą grupę chorych na gruźlicę stanowią mężczyźni w wieku średnim i podeszłym. Utrzymują się różnice zapadalności na gruźlicę między województwami. Zapadalność na gruźlicę spada stopniowo ale jest nadal wyższa niż średnia w krajach UE, Norwegii i Islandii. Korzystnym zjawiskiem jest niski odsetek dzieci wśród chorych na gruźlicę w Polsce, niski odsetek osób zakażonych HIV wśród chorych na gruźlicę, niski odsetek chorych na gruźlicę wywołaną przez prątki lekooporne. ZADANIA AUTORSKIE ZWIĄZANE Z REALIZACJĄ TEMATU Nr.2 RAPORT: 1. Gruźlica I choroby układu oddechowego w Polsce w 2013 r. red. Maria Korzeniewska- Koseła. Instytut Gruźlicy I Chorób Płuc, Warszawa ROZDZIAŁY PODRĘCZNIKA: 1. Szczuka I., Korzeniewska- Koseła M.: Gruźlica. W: Choroby zakaźne i pasożytniczeepidemiologia i profilaktyka. Red. Baumann-Popczyk A., Sadkowska- Todys M., Zieliński A. 2014, strony Wydawnictwo Medyczne alfa-medica Press. 2. Grzelewska- Rzymowska I., Korzeniewska- Koseła M., Kruczak K.: Gruźlica i mikobakteriozy. Interna Szczeklika Podręcznik Chorób Wewnętrznych. Wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków PRACE ORYGINALNE: 1. Rowińska-Zakrzewska E., Korzeniewska-Koseła M., Roszkowski-Śliż K.: The epidemiological situation of tuberculosis in Poland: Part I. According to notifications rates, the incidence of tuberculosis varies in different regions of Poland: is this true? Pneumonol. Alergol. Pol. 2014,82 (4), Rowińska-Zakrzewska E., Korzeniewska-Koseła M., Roszkowski-Śliż K.: The epidemiological situation of tuberculosis In Poland: Part II. What are the causes of the different epidemiological situation in various regions of Poland? Pneumonol. Alergol. Pol. 2014,82 (5), Korzeniewska- Koseła M.: Gruźlica w Polsce w 2012 roku. Przegl. Epidemiol. 2014, 68, Korzeniewska-Koseła M.: Tuberculosis In Poland In Przegl. Epidemiol 2014,68,

62 PRACE KAZUISTYCZNE: 1. Korzeniewska-Koseła M., Żołnowska B., Bestry I.: 51-letni mężczyzna z przewlekłym kaszlem. Medycyna Praktyczna 2014, 4 (278), PRACE POGLĄDOWE: 1. Częste problemy w praktyce pediatrycznej w pytaniach i odpowiedziach. Gruźlica u dzieci. Medycyna Praktyczna- Pediatra Wydanie Specjalne 1/2014. empedium. 2. Korzeniewska- Koseła M., Kuchar E.: Pytania do eksperta. Odpowiedzi na rewelacje z mediów. Medycyna Praktyczna. Szczepienia. 2014,2 (10), Korzeniewska- Koseła M.: Pytania do eksperta. Odpowiedzi na rewelacje z mediów. Niektórzy twierdzą, że szczepienia noworodków i dzieci przeciwko gruźlicy w Polsce nie są potrzebne. Medycyna praktyczna-pediatria.2014, 05(95), STRESZCZENIA ZJAZDOWE. 1. Kozińska M., Korzeniewska-Koseła M., Augustynowicz-Kopeć E.: Gruźlica lekooporna w Polsce w 2012 roku-weryfikacja danych z CRG i KRLP. Sesja doniesień oryginalnych: Gruźlica i mykobakteriozy. XXXIII Zjazd PTChP; maja 2014 roku, Jachranka. 2. Korzeniewska-Koseła M.: Tuberculosis and young age. ERS Siemion I., Korzeniewska-Koseła M., Kuś J.: Tuberculosis (TB) in homeless population in Poland.ERS Lewandowska K., Korzeniewska-Koseła M., Siemion I., Kuś J.: Extrapulmonary tuberculosis (EPTB) in Poland. ERS Korzeniewska- Koseła M.: Gruźlica- czy możemy jej skutecznie zapobiegać. Konferencja Szczepionki przeciwko szczególnie niebezpiecznym chorobom zakaźnym organizowana przez Ośrodek Diagnostyki i Zwalczania Zagrożeń Biologicznych Wojskowego Instytutu Higieny i Epidemiologii, Puławy, rok. Materiały zjazdowe. WYKŁADY: 1. Korzeniewska- Koseła M.: Gruźlica z uwzględnieniem lokalizacji pozapłucnych. Warszawa rok. Konferencja: Śródmiąższowe choroby płuc, zakażenia układu oddechowego i choroby obturacyjne. 2. Korzeniewska- Koseła M.: Gruźlica Kurs Postępy w chorobach wewnętrznych. Kurs Nr /1-05/ Korzeniewska- Koseła M.: Gruźlica w Polsce i na świecie. Konferencja prasowa Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc z okazji Światowego Dnia Gruźlicy rok. 4. Korzeniewska- Koseła M.: Badania osób z kontaktu- współczesne zalecenia. Warszawa rok. VII Konferencja z okazji Światowego Dnia Gruźlicy Warszawsko- Otwockiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc. 5. Korzeniewska-Koseła M.: Zasady leczenia gruźlicy w Polsce i na świecie. Olsztyn rok. Konferencja w ramach projektu Zdrowe płuca dla wszystkich. 6. Korzeniewska-Koseła M.: Infekcje płucne wikłające leczenie lekami biologicznymi. Sesja: Rzadsze infekcyjne choroby płuc. XXXIII Zjazd PTChP; maja 2014 roku, Jachranka. 7. Korzeniewska- Koseła M.: Gruźlica Kurs Postępy w chorobach wewnętrznych org. Przez klinikę Medycyny Rodzinnej, Chorób Wewnętrznych i Chorób Metabolicznych Kości CMKP. 62

63 8. Korzeniewska-Koseła M.: Łuszczyca a gruźlica i leczenie biologiczne. Polska Akademia dermatologii i Wenerologii. IX Sympozjum Naukowo- Szkoleniowe Zarządu Głównego PTD Dermatologia oczekiwania i potrzeby. Wisła, rok. 9. Korzeniewska-Koseła M.: Badania osób z kontaktu z gruźlica- aktualne zalecenia. Wykład na zaproszenie Zarządu Oddziału Warszawskiego Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych, Warszawa, rok. 10. Korzeniewska-Koseła M.: Pozapłucna lokalizacja gruźlicy. Oddział Warszawsko- Otwocki PTChP. Szkoła Pneumonologii PTChP, sesja szkoleniowa Nr.38; rok. 11. Korzeniewska- Koseła M.: Gruźlica w Polsce w 2013 roku. Krajowa Konferencja Pulmonologów i Mikrobiologów, Zakopane, rok. 12. Korzeniewska- Koseła M.: Epidemiologia gruźlicy. Kurs: Etiologia, obraz kliniczny oraz mikrobiologiczna diagnostyka gruźlicy i mykobakterioz rok 13. Korzeniewska- Koseła M.: Gruźlica- czy możemy jej skutecznie zapobiegać. Konferencja Szczepionki przeciwko szczególnie niebezpiecznym chorobom zakaźnym organizowana przez Ośrodek Diagnostyki i Zwalczania Zagrożeń Biologicznych Wojskowego Instytutu Higieny i Epidemiologii, Puławy, rok. 14. Korzeniewska-Koseła M.: Gruźlica. Wykład na kursie Postępy w chorobach wewnętrznych Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, rok. 15. Korzeniewska-Koseła M.: Epidemiologia gruźlicy. Kurs: Etiologia, obraz kliniczny oraz mikrobiologiczna diagnostyka gruźlicy i mikobakterioz rok. 16. Korzeniewska-Koseła M.: Rozpoznawanie zakażenia prątkiem gruźlicy- rola odczynu tuberkulinowego i testów IGRA. VI Kongres Top Pulmonological Trends r. 17. Korzeniewska-Koseła M.: Zapobieganie gruźlicy u osób po przeszczepieniach narządów. VI Kongres Top Pulmonological Trends r. 18. Korzeniewska-Koseła M.: Rola IGRA u chorych na przewlekłe choroby zapalne o podłożu immunologicznym, kwalifikowanych do leczenia biologicznego. Konferencja Przydatność diagnostyczna testów IGRA w chorobach układu oddechowego i chorobach reumatoidalnych Komitetu Immunologii i Etiologii Zakażeń Człowieka PAN i Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc, r. UDZIAŁ W ZJAZDACH: 1. XXXIII Zjazd PTChP; maja 2014 roku, Jachranka. 2. Udział w Zjeździe ERS: Korzeniewska-Koseła M.: Tuberculosis and young age. European Respiratory Society Annual Congress 2014, Monachium. Siemion I., Korzeniewska-Koseła M., Kuś J.: Tuberculosis (TB) in homeless population in Poland. European Respiratory Society Annual Congress 2014, Monachium. Lewandowska K., Korzeniewska-Koseła M., Siemion I., Kuś J.:Extrapulmonary tuberculosis (EPTB) in Poland. European Respiratory Society Annual Congress 2014, Monachium. 3. Udział w obradach grupy roboczej przygotowującej dokument na zlecenie Komisji Europejskiej, Sztokholm. ORGANIZACJA KONFERENCJI 1. Konferencja prasowa Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc z okazji Światowego Dnia Gruźlicy rok. 63

64 2. Krajowa Konferencja Pulmonologów i Mikrobiologów, Zakopane, rok. PRZEWODNICZENIE SESJI 1. M. Korzeniewska- Koseła, J. Kuś. Infekcje płucne- wybrane zagadnienia. Konferencja: Śródmiąższowe choroby płuc, zakażenia układu oddechowego i choroby obturacyjne rok. 2. M. Korzeniewska- Koseła, E. Augustynowicz-Kopeć. Sesja 2. Konferencja z okazji Światowego Dnia Gruźlicy Warszawsko- Otwockiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc, rok. 3. Sesja Narodowego Programu Zwalczania Grypy: Profilaktyka Zakażeń Układu Oddechowego. XXXIII Zjazd PTChP; maja 2014 roku, Jachranka. 4. Sesja doniesień oryginalnych: Gruźlica i mykobakteriozy. XXXIII Zjazd PTChP; maja 2014 roku, Jachranka. 5. Korzeniewska-Koseła M.: Sesja 4-Leczenie paliatywne raka płuca. Oddział Warszawsko- Otwocki PTChP. Szkoła Pneumonologii PTChP, sesja szkoleniowa Nr.38; rok. 6. Korzeniewska- Koseła M.: Przewodniczenie obradom w dniu roku. Krajowa Konferencja Pulmonologów i Mikrobiologów, Zakopane, rok. Nagrody: III nagroda za pracę oryginalną Redaktora Naczelnego PiAP (Rowińska- Zakrzewska E., Korzeniewska-Koseła M., Roszkowski- Śliż K.: Gruźlica pozapłucna w Polsce w latach Pneumonl. Alergol Pol. 2013, 81(2), ). Medal 80-lecia PTChP przyznany wybitnym członkom oddziału Warszawsko-Otwockiego PTChP oraz zasłużonym dla Towarzystwa. Powołanie do zespołu mającego na celu wypracowanie kierunków rozwoju lecznictwa w zakresie chorób układu oddechowego w województwie lubuskim uchwała Zarządu województwa lubuskiego. WSPÓŁPRACA ZAGRANICZNA: 1. Maria Korzeniewska-Koseła- przygotowanie na zlecenie Komisji Europejskiej dokumentu: Framework Action Plan to Fight Tuberculosis in the European Union: Gaps and Options analysis. European Centre for Disease Prevention and Control, Stockholm. Autorzy (kolejność alfabetyczna): Carzol M., de Colombani P., Davies P., Dinca I., Drobniewski F., Goletti D., Hollo V., Ködmön C., Korzeniewska- Koseła M., Kotila S., Lönnroth K., Lucenko I., Rønning K., Sanchez-Cambronero L., Sandgren A., Schuppe M., Thomas L., Varleva T., Voitzwinkler F., de Vries G. (praca przygotowywana do druku). 2. Maria Korzeniewska-Koseła- udział w pracach grupy przygotowującej raport, bez autorstwa: Epidemiology of tuberculosis in big cities of the European Union and European Economic Area countries. G de Vries, R W Aldridge, J A Caylà, W. H. Haas, A Sandgren, N A van Hest, I Abubakar, the Tuberculosis in European Union Big Cities Working Group. Eurosurveillance, Volume 19, Issue 9, 06 March Maria Korzeniewska-Koseła- przygotowanie danych odnośnie sytuacji gruźlicy w Polsce na prośbę autorów, bez autorstwa: L. D Ambrosio, M. Dara, M. Tadolini, R. Centis, G. Sotgiu I wsp. on behalf of the European national programme representatives. 64

65 Tuberculosis elimination: theory and practice in Europe. Eur Respir J 2014; 43: Maria Korzeniewska-Koseła- udział w powstaniu WHO Global Tuberculosis Report jako National respondent who contributed to reporting and verification of data WHO European region i ECDC Report. 65

66 Temat 3: BADANIA NAD PATOGENEZĄ, ROZPOZNAWANIEM I LECZENIEM CHORÓB NOWOTWOROWYCH KLATKI PIERSIOWEJ Kierownik: prof. dr hab. n. med. Kazimierz Roszkowski-Śliż Zastępca: prof. dr hab. n. med. Elżbieta Wiatr Ocena przydatności badani TK klatki piersiowej z zestawieniu z badaniem PET-CT w klasyfikacji zajęcia węzłów chłonnych u pacjentów z niedrobnokomórkowym rakiem płuca przed planowanym zabiegiem operacyjnym. Badania rozpoczęto r.; opracowaniu poddano dane 55 pacjentów z rakiem płuca poddanych przedoperacyjnemu badaniu PET-CT; pacjenci hospitalizowani lub konsultowani w IGiChP z rakiem niedrobnokomórkowym płuca poddani badaniu TK i PET-CT pacjenci poddani analizie i zestawieniu porównawczemu badań TK i PET-CT pod kątem oceny cechy N z uwzględnieniem podziału węzłów chłonnych na 4 grupy w/g kryterium ich wielkości (5-10mm, 11-15mm,16-20mm,>20mm). Analiza statystyczna Prace opublikowane związane z opracowywanym zagadnieniem-w Pneumonologii i Alergologii Polskiej w roku 2014: Ocena zaawansowania niedrobnokomórkowego raka płuca (NDRP) metodą tomografii komputerowej (TK) i pozytonowej tomografii emisyjnej skojarzonej z tomografią komputerową (PET-CT); Ocena wznowy po leczeniu niedrobnokomórkowego raka płuca (NDRP) przy użyciu tomografii komputerowej (TK) i pozytronowej tomografii emisyjnej skojarzonej z tomografią komputerową (PET/CT). Prace opublikowane związane z opracowywanym zagadnieniem-w Pneumonologii i Alergologii Polskiej w 2014 Użyteczność metody FDG PET-CT w ocenie pojedynczych zmian ogniskowych w płucach - doświadczenia własne. Wnioski końcowe do zestawienia w następnym roku. Uzasadnienie kontynuowania i wniosek z prowadzonego tematu badawczego. Praca polega na zestawieniu kryteriów metabolicznych i morfologicznych węzłów chłonnych w raku płuca - ocena odsetka węzłów powiększonych w TK niezajętych procesem nowotworowym oraz aktywnych metabolicznie węzłów niezajętych. Wyniki pracy mogą mieć znaczenie w ocenie operacyjności guzów płuca. Ponadto ocena dużej grupy pacjentów kierowanych na badanie PET-CT z Instytutu pozwala także na wyodrębnianie grup pacjentów, których wyniki można opracować w innych aspektach onkologicznych Planowana jest kontynuacja zadania badawczego w 2015 roku. Współpraca: Zakład Patomorfologii, Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Euromedic; Zakład Medycyny Nuklearnej WUM 66

67 Ocena zmian mikroskopowych w rakach niedrobnokomórkowych płuca (NSCLC) po leczeniu chemioterapią neoadjuwantową. W mijającym roku zoperowano 15 raków płuca, wcześniej leczonych chemioterapią neoadjuwantową (9) lub chemio- radioterapią (6). Wszystkie guzy oceniane były jak dotychczas pod kątem regresji nowotworu, zmian mikroskopowych, w oparciu o klasyfikację zaproponowaną przez Junkera i wsp. (Chest 120, , 2001), w modyfikacji wg Pataer i wsp. (J Thorac Oncol. 2012; 7). W badanej grupie było 9 mężczyzn, w wieku od 57 do 70 lat ( średnia wieku 63,1) oraz 6 kobiety, w wieku 46 do 63 lat (średnia wieku 56,8). W sześciu przypadkach chorzy otrzymali obok chemioterapii również radioterapię. W 10 przypadkach wykonano lobektomię (górną prawą -5, górną lewą -2, dolną lewą 1, dolną prawą - 2), w 2 bilobektomię (usunięcie płata dolnego i środkowego), w 3 pneumonektomię prawostronną (2) i lewostronną (1), w jednym przypadku lobektomię górną lewą z segmentem 6. Wśród usuniętych nowotworów rozpoznano 4 raki płaskonabłonkowe, w 5 raka gruczołowego, w 1 raka wielkokomórkowego neuroendokrynnego złożonego, z komponentem raka płaskonabłonkowego. W 4 przypadkach nie stwierdzono zachowanego utkania nowotworowego, rozpoznano ognisko ponowotworowe. W jednym przypadku znaleziono niewielkie ognisko nowotworu, pod postacią zatoru naczyniowego, w tkankach otaczających margines chirurgiczny naczyniowy (R1). W pozostałych 14 przypadkach margines chirurgiczny oskrzela i naczyniowy nie były objęte naciekiem nowotworowym (R0). W 4 przypadkach znaleziono zatory z komórek raka w naczyniach limfatycznych i krwionośnych (L1V1) podścieliska nowotworu, w 2 tylko w naczyniach krwionośnych (V1), w 1 tylko w naczyniach limfatycznych (L1). W pozostałych 9 przypadkach nie stwierdzono zatorów nowotworowych w świetle naczyń. W żadnym przypadku nie stwierdzono naciekania pasm włókien nerwowych. Średnica widocznego makroskopowo guza wynosiła od 1,0 do 9,0 cm, średnio 3,9 cm. W jednym przypadku nie stwierdzono makroskopowo widocznego guza. W 3 przypadkach naciek nowotworowy zajmował opłucną płucną, w 1 obejmował całą jej grubość, przekraczając jej ciągłość. W 4 przypadkach stwierdzono ognisko ponowotworowe, bez zachowanego utkania raka, w 5 przypadkach zmiany po leczeniu wykazywały duży stopień nasilenia, w 3 średni, i również w 3 mały lub brak było cech uszkodzenia nowotworu. Przede wszystkim stwierdzano reakcję ze strony podścieliska guza, pod postacią rozlanego włóknienia podścieliska, z ziarniniakami resorpcyjnymi, obliteracją naczyń krwionośnych guza, bądź martwicy nowotworu, z niewielkim fragmentem zachowanego utkania nowotworowego. U 2 chorych stwierdzono przerzuty w węzłach chłonnych grupy N1, u 3 w grupie węzłów N2. W 3 przypadkach stwierdzono zaawansowanie raka w stopniu IA, w 5 IB, w 1 IIA, w 1 IIB, w 4 IIIA. W jednym przypadku nie określono stopnia zaawansowania, ze względu na brak guza (yptxn0). 67

68 Zmiany po leczeniu klasyfikowano, jako dotyczące komórek guza, jego podścieliska (włóknienie, zwapnienia, ziarniniaki resorpcyjne, odczyn histiocytarny, złogi pylicze, obliteracja naczyń krwionośnych) lub obu komponentów. W zdecydowanej większości przypadków widoczna była przede wszystkim odpowiedź ze strony podścieliska nowotworu, pod postacią włóknienia, z nasiloną obliteracją światła naczyń krwionośnych, występowaniem ziarniniaków resorpcyjnych. Martwica była różnie rozległa, obejmowała od 2% do 100% przebadanej powierzchni guza, w 5 guzach nie występowała w ogóle. We wszystkich przypadkach wykonywano barwienia histochemiczne (wykazujące istnienie śluzu śródcytoplazmatycznego) i immunohistochemiczne (TTF1, CK34BE12, p63) w celu określenia podtypu histologicznego raka. Stopień regresji zmian wg klasyfikacji Junkera i wsp. (brak reakcji na leczenie 3 LCNEC G3 T3N1L1V1R0 IIIA lub niewielka) ADC G2 T3N2L1V1R0 IIIA SQCLC G2 T2aN2L0V0R0 IIIA II a 6 ADC G2 T1aN1L0V0R0 IA (częściowa regresja, ADC G3 T2aN0L1V1R0 IB ponad 10%) SQCLC G3 T3N0L0V1R0 IIB ADC G3 T2aN2L1V1R0 IIIA SQCLC G3 T2bN0L0V0R0 IB ADC G3 T2aN0L0V1R0 IB II b 6 FP Gx T2aN1L0V0R0 IIA (częściowa regresja, FP Gx T2aN1L0V0R0 IIA z pozostawieniem FP Gx TxN0L0V0R0 X poniżej 10%) FP Gx T1bN0L0V0R0 IA FP Gx T1bN0L0V0R0 IA ADC G3 T2aN0L0V0R0 IB ADC rak gruczołowy, SQCLC rak płaskonabłonkowy, LCNEC rak wielkokomórkowy neuroendokrynny, FP ognisko ponowotworowe Raki niedrobnokomórkowe płuca po leczeniu neoadjuwantowym (2014) 15 przypadków M: 9; rozpiętość wieku: 57-70, śr. 63,1 K: 6; rozpiętość wieku: 46-63, śr. 56,8 Pneumonektomia prawostronna : 2 Pneumonektomia lewostronna : 1 Lobektomia górna lewa : 3 Lobektomia górna prawa : 5 Lobektomia dolna lewa : 1 Lobektomia dolna prawa : 2 Bilobektomia : 1 68

69 Lokalizacja guza : centralna 4 obwodowa 11 Średnica guza 1,0 9,0 cm, śr. 3,9 cm Typ histologiczny: rak płaskonabłonkowy 4 rak gruczołowy 5 rak wielkokomórkowy neuroendokrynny 1 ognisko ponowotworowe 5 Stopień zaawansowania pt1an0, pt1bn0 IA 3 pt2an0 IB 5 pt2an1 IIA 1 pt3n0 IIB 1 pt3n1, pt3n2, pt2an2 IIIA 4 ptxn0 1 Różnicowanie między łagodnym a złośliwym charakterem płynów z jam ciała przy użyciu cytometrii przepływowej. Nadmierne, nieprawidłowe gromadzenie się płynu w jamach ciała, tj. opłucnej, osierdziu lub otrzewnej, może mieć wiele przyczyn, zarówno nowotworowych, jak i innych, m. in. zapalnych, związanych z zaburzeniami krążenia, hipoproteinemią. W badaniu cytologicznym, które wykonuje patolog, najważniejsza jest ocena płynu pod kątem obecności komórek nowotworowych. W naszym materiale, ze względu na specyfikę działalności Instytutu, najczęściej trzeba brać pod uwagę możliwość obecności komórek raka (przede wszystkim raka płuca, rzadziej raków przerzutowych, np. z piersi), międzybłoniaka złośliwego lub chłoniaka. Podstawowym badaniem wykonywanym z płynu pobranego od pacjenta jest badanie cytologiczne rozmazu barwionego hematoksyliną i eozyną (HE). Jest to badanie szybkie, proste i tanie, jednak często niewystarczające. Komórki obecne w płynie, to komórki złuszczone, a więc często, z przyczyn fizjologicznych, obumierające i ulegające zwyrodnieniu, które deformuje kształt jądra komórkowego i całej komórki dając w mikroskopie obraz tzw. komórki atypowej. Takie rozpoznanie nie satysfakcjonuje lekarza klinicysty, ponieważ nie jest jednoznaczne. W związku z tym pojawia się konieczność opracowania metody, która pozwoli na zwiększenie wydajności badania cytologicznego płynu, a więc da możliwość postawienia bardziej zdecydowanego rozpoznania. Celem naszego badania jest ocena płynów z jam ciała (opłucnej lub osierdzia) w badaniu przy użyciu cytometru przepływowego pod kątem zawartości DNA, indeksu proliferacyjnego mierzonego ekspresją Ki-67 oraz ekspresji antygenu p53 w komórkach. Można oczekiwać, że w przypadku obecności komórek nowotworowych w płynie, badanie w cytometrze pozwoli wykryć populację komórek o nieprawidłowej zawartości DNA (tzw. aneuploidii) w jądrach komórkowych, komórek o zwiększonym indeksie proliferacyjnym lub podwyższonej ekspresji białka p53. Zadanie zostało zakończone. Po przeanalizowaniu uzyskanych danych stwierdzono, że wyniki, ze wględu na częste trudności techniczne, tj. niską komórkowość materiału, a także 69

70 brak możliwości uzyskania powtarzalności metody, mają niską wiarygodność. Odstąpiono od publikacji pracy. Ocena skuteczności skojarzonego leczenia niedrobnokomórkowego raka płuca w III (N 2 ) stopniu zaawansowania choroby. W roku 2014 leczono chirurgicznie z powodu niedrobnokomórkowego raka płuca 423 chorych. Dominowała postać gruczołowa raka. Dokładny rozkład postaci hiso-patologicznych i stopień zaawansowania był następujący Tab. 1 Count of F5: Rozpoznanie histopatologiczne podstawowwe F5:Rozpoznanie histopatologiczne podstawowwe Total ognisko ponowotworowe 5 rak gruczołowy 184 rak mieszany (płaskonabłonkowy/gruczołowy) 13 rak neuroendokrynny 1 rak niedrobnokomórkowy 1 rak płaskonabłonkowy 165 rak pleomorficzny 6 rak úluzowonabłonkowy (mucoepidermalny) 1 rak wielkokomórkowy 7 rak wielkokomórkowy neuroendokrynny 19 rakowiak atypowy 11 rakowiak typowy 10 (blank) Grand Total 423 W leczeniu skojarzonym standardem jest terapia pooperacyjna. Stopień zaawansowania przedstawia tabela nr 2 Tab. 2 Count of F5: Rozpoznanie histopatologiczne podstawowwe F5:Grupa nowa Total IA 80 IB 134 IIA 90 IIB 54 IIIA 61 IIIB 3 IV 1 (blank) Grand Total

71 Liczba pacjentów, którym podano chemioterapię pooperacyjną jest trudna do podania ponieważ nie wszyscy pacjenci zgłaszają się do tutejszej przychodni na kontrole. Przypuszczalnie ok. 40% pacjentów po lobektomii z cechą N1 otrzymało terapię adjuwantową. Z województwa mazowieckiego leczonych było 75% pacjentów, 25% są to pacjenci z pozostałych województw, tabel nr 3. Tab. 3 Count of P: Województwo P:Województwo Total dolnośląskie 3 kujawsko-pomorskie 3 łódzkie 15 lubelskie 25 mazowieckie 325 opolskie 3 podlaskie 16 śląskie 20 świętokrzyskie 1 warmińsko-mazurskie 5 wielkopolskie 10 zachodniopomorskie 3 (blank) Grand Total 429 Analiza amplifikacji i ekspresji kinazy fgfr1 w płaskonabłonkowym raku płuca. W ostatnich latach zwrócono uwagę na znaczenie receptora czynnika wzrostu fibroblastów (ang. fibroblast growth factor receptor) FGFR1, należącego do rodziny receptorowych kinaz tyrozynowych, w niedrobnokomórkowym raku płuca (ang. non-small-cell lung cancer NSCLC). Badania wykazują, że amplifikacja genu kodującego kinazę FGFR1 dotyczy od około 10% do nawet 22% przypadków raka płaskonabłonkowego, czyniąc kinazy FGFR obiecującym celem molekularnym w terapii przeciwnowotworowej. Obecnie trwa szereg badań klinicznych z inhibitorami skierowanymi przeciwko kinazom z rodziny FGFR, aczkolwiek żadna z cząsteczek nie uzyskała do tej pory rejestracji. Cel pracy W roku 2014 zrealizowano 2 pierwsze cele badawcze: 1. Ocena amplifikacji FGFR1 w płaskonabłonkowym raku płuca. 2. Ocena heterogenności amplifikacji kinazy FGFR1 w płaskonabłonkowym raku płuca. Kolejne cele planowane na rok Zbadanie korelacji między amplifikacją genu, a ekspresją białka FGFR1. 2. Zbadanie korelacji amplifikacji i ekspresji z wybranymi czynnikami histoklinicznymi (m.in. typ nowotworu, stopień zaawansowania klinicznego, stopień złośliwości, ptnm). 71

72 3. Określenie znaczenia prognostycznego i predykcyjnego na podstawie zestawienia wyników badań molekularnych z danymi klinicznymi (np. czas przeżycia całkowitego, czas do progresji, odpowiedź na leczenie). Metodyka Do badania wykorzystano utrwalone w formalinie i zatopione w parafinie (FFPE, ang. Formalin Fixed Paraffin Embedded): fragmenty pochodzące z guza o określonym w badaniu histologicznym typie pierwotnego, płaskonabłonkowego raka płuca pobrane od 23 chorych operowanych w Klinice Chirurgii IGiChP, komórki z linii komórkowej raka płuca ze stwierdzoną amplifikacją i wysoką ekspresją genu FGFR1 (H1581), stanowiące kontrolę dodatnią, oraz mysie xenografty z uprzednio określoną liczbą kopii genu za pomocą analizy z wykorzystaniem mikromacierzy. Poziom amplifikacji genu FGFR1 określono poprzez analizę FFPE o grubości ok. 5 um za pomocą techniki fluorescencyjnej hybrydyzacji in situ (FISH, ang. Fluorescent in situ hybridization) z wykorzystaniem sond ZytoLight SPEC FGFR1/CEN 8 Dual Color Probe. Badanie wykonano zgodnie z oryginalnym protokołem wykonania testu. Po obróbce wstępnej preparatów, na szkiełka nakładano ok. 10 µl specyficznej sondy i denaturowano 10 min. w 76 o C, a następnie sondy hybrydyzowano w 37 o C przez noc. WYNIKI 1. Ocena poziomu amplifikacji genu FGFR1 w preparatach FFPE zabarwionych metodą FISH Tkanka nienowotworowa w preparacie obejmująca naczynia, fibroblasty itp., stanowiła miejsce kontrolne, zawierające jądra prawidłowych komórek; jeżeli w komórkach widoczne były 1 lub 2 wyraźnie oddzielone sygnały z każdej sondy (zielony: FGFR1 i czerwony: centromer 8 (CEN8)), to uznawano, że sondy związały się prawidłowo. Następnie cały preparat skanowano pod mikroskopem fluorescencyjnym (powiększenie 40 ) w celu: odszukania obszarów z jądrami komórek nowotworowych, w których widoczna jest amplifikacja genu FGFR1, określenia heterogenności preparatu (czy sygnały rozmieszczone są równomiernie w całym preparacie, czy też znajdują się w nim oddzielne pola ze skupiskami jąder komórkowych, w których widoczna jest amplifikacja FGFR1). Sygnały z sond liczone były przy powiększeniu 100x w 20 całych, nienakładających się jądrach komórek nowotworowych, w trzech różnych polach (w sumie 60 jąder w jednym preparacie) (Rycina 1). Poziom amplifikacji określano następnie za pomocą poniższych kryteriów [Schildhaus i wsp., Modern Pathology, 2012]: Wysoki poziom amplifikacji: Stosunek liczby sygnałów FGFR1/ CEN8 2 Średnia liczba sygnałów FGFR1 na komórkę 6 10% procent komórek zawierających 15 sygnałów FGFR1 lub dużych skupisk sygnałów 72

73 Niski poziom amplifikacji: 5 sygnałów FGFR1 w 50% komórek nowotworowych Optymalizacja warunków oznaczenia liczby kopii genu FGFR1 za pomocą metody FISH Opracowanie kontroli dodatniej Jako kontrolę dodatnią wykorzystano utrwalone FFPE preparaty linii komórkowej raka płuca H1581, ze stwierdzoną amplifikacją i podwyższoną ekspresją genu FGFR1. Zawiesinę komórek odwirowano, zatapiano w preparacie Cytospin oraz utrwalano w formalinie i bloczku parafinowym wg standardowej procedury. Następnie skrawki grubości 5 µm osadzono na szkiełkach i barwiono metodą FISH, zgodnie z protokołem wykonania testu. Oznaczenie wykonano w 3 niezależnych powtórzeniach. Wyniki oceny amplifikacji genu FGFR1 w preparatach z linii komórkowej H1581 przedstawiono w tabeli (Tabela 1.): Tabela 1. Ocena poziomu amplifikacji metodą FISH w linii komórkowej H1581. średni średnia liczba % komórek stosunek sygnałów zawierających wynik FGFR1/CE N8 FGFR1/komó rkę >=15 sygnałów >=5 sygnałów barwienia 2,6 5,3 0,0 51,7 dodatni Optymalizacja czasu trawienia tkanki pepsyną W celu ustalenia optymalnego czasu wymaganego do strawienia tkanki za pomocą pepsyny, preparaty FFPE osadzone na szkiełkach trawiono w 37 o C przez kolejno 3; 5; 7; 10; 15 min (Ryciny 2-3). Wykazano, że optymalny czas inkubacji przy którym jądro pozostaje w nienaruszonym stanie, a pozostałe składniki komórki ulegają strawieniu wynosi ok. 10 min. Określenie amplifikacji genu FGFR1 Xenografty Przebadano 12 mysich xenograftów ludzkiego płaskonabłonkowgo raka płuca, w których liczba kopii genu była ustalona wcześniej za pomocą mikromacierzy. Wg opisanych powyżej kryteriów, wysoki poziom amplifikacji genu FGFR1 wykryto w 3 materiałach, niski poziom w 1 materiale, a w 9 materiałach amplifikacji nie obserwowano (Tabela 2.). Materiały tkankowe od chorych na płaskonabłonkowego raka płuca Z 52 przebadanych fragmentów guza płaskonabłonkowego raka płuca pochodzących od 23 chorych, 3 (5,8%) określono jako niediagnostyczne, w 21 materiałach (40,4%) wykryto wysoki poziom amplifikacji genu FGFR1 oraz w 2 (3,8%) niski poziom amplifikacji. W 26 materiałach (50%) nie obserwowano amplifikacji. 73

74 Tabela 2. Wyniki oceny poziomu amplifikacji w mysich xenograftach. % komórek wynik zawierających Lp. barwienia średni stosunek FGFR1/CE N8 średnia liczba sygnałów FGFR1/komór kę 74 >=15 sygnałów >=5 sygnałów Kopie FGFR1 1 Niski poziom 1,7 4,8 0,0 50,0 amplifikacji 2 dodatni 2,7 9,0 10,0 83,3 7,0 3 ujemny 1,2 2,0 0,0 1,7 4 ujemny 1,1 3,9 0,0 23,3 4,0 5 ujemny 1,1 3,2 0,0 11,7 3,0 6 dodatni 2,1 5,3 3,3 53,3 7,0 7 ujemny 1,1 3,2 0,0 8,3 3,0 8 ujemny 1,5 4,2 0,0 33,33 5,0 9 ujemny 1,2 2,7 0,0 3,3 3,0 10 ujemny 1,4 4,0 0,0 30,0 3, ujemny 1,4 3,0 0,0 20,0 3,5 12 ujemny 1,2 4,1 0,0 38,3 3,5 Tabela 3. Wyniki oceny heterogenności amplifikacji genu FGFR1 w materiałach pobranych od chorych na płaskonabłonkowego raka płuca. Lp. wynik barwienia średni stosunek FGFR1/CEN8 średnia liczba sygnałów % komórek zawierających FGFR1/ komórkę >=15 sygnałów >=5 sygnałów 1 Pacjent 1 Niski poziom 1,6 5,8 0,0 70,0 amplifikacji 2 Pacjent 1 ujemny 1,4 3,4 0,0 20,0 3 Pacjent 1 ujemny 1,4 4,1 0,0 33,3 4 Pacjent 2 ujemny 1,5 4,6 0,0 41,7 5 Pacjent 2 ujemny 1,2 3,9 0,0 30,0 6 Pacjent 2 Niski poziom 1,4 4,6 0,0 55,0 amplifikacji 7 Pacjent 3 dodatni 2,8 6,3 0,0 76,7 8 Pacjent 3 dodatni 2,6 6,0 3,3 66,7 9 Pacjent 3 ujemny 1,1 2,1 0,0 0,0 2. Badanie heterogenności amplifikacji genu FGFR1 w obrębie pojedynczego guza W celu określenia heterogenności amplifikacji genu FGFR1 przeanalizowano od 3 do 5 fragmentów pojedynczego guza pochodzących od 10 pacjentów. Heterogenność amplifikacji genu FGFR1 w obrębie pojedynczego guza raka płaskonabłonkowego płuca obserwowano u 3/10 pacjentów (30%) (Tabela 3.). Z kolei w

75 materiałach pochodzących od pozostałych 7 pacjentów nie obserwowano heterogenności amplifikacji genu FGFR1 (dane nie przedstawione). WNIOSKI Amplifikację genu FGFR1 w stwierdzono materiałach od 9 (39%) chorych na płaskonabłonkowego raka płuca co stanowi wartość niemal dwukrotnie wyższą niż w przypadku opisanego w literaturze (ok. 20%) [Schildhaus i wsp. 2012]. Niewielka grupa badana (23 chorych) nie pozwala jednakże na wyciągnięcie konkluzywnych wniosków dotyczących faktycznej częstości amplifikacji genu FGFR1 w populacji chorych na płaskonabłonkowego raka płuca. Heterogenność amplifikacji genu FGFR1 stwierdzono u 3/10 pacjentów, jednakże nieznany jest związek miedzy jej występowaniem, a odpowiedzią na leczenie inhibitorami FGFR1. Należy oszacować zasadność badania kilku fragmentów guza w analizie diagnostycznej materiałów od chorych na płaskonabłonkowego raka płuca. Występowanie heterogenności w obrębie pojedynczego guza będzie jednym z czynników analizowanych w powiązaniu z odpowiedzią na leczenie chorych inhibitorami kinazy FGFR1. 75

76 Rycina 1. Amplifikacja genu FGFR1 (zielone sygnały sond), CEN8 (czerwone sygnały sond). Rycina 2. Preparaty inkubowane 5 min. w roztworze pepsyny słabo widoczne jądra komórek nowotworowych. Mikroskop fluorescencyjny, powiększenie 100x, filtr DAPI. Rycina. 3 Preparaty inkubowane z pepsyną przez 10 min. widoczne dobrze rozdzielone jądra komórek nowotworowych. Mikroskop fluorescencyjny, powiększenie 100x, filtr DAPI. Literatura: Schildhaus H.U., Heukamp L.C., Merkelbach-Bruse S. i wsp. Definition of a fluorescence insitu hybridization score identifies high- and low-level FGFR1 amplification types in squamous cell lung cancer. Modern Pathology, 2012, Nov;25(11):

77 Ocena zmian morfologicznych oraz immunofenotypu komórek w badaniu mikroskopowym grasicy u chorych z miastenią w zależności od rodzaju autoprzeciwciał i przebiegu klinicznego choroby. Miastenia to rzadka choroba neurologiczna objawiająca się męczliwością mięśni szkieletowych narastającą pod wpływem zwykłego wysiłku fizycznego. Objawy mogą mieć różne nasilenie, aż do zagrożenia życia włącznie i dotyczą różnych grup mięśniowych. Często ustępują po odpoczynku, ale zwykle pacjenci wymagają przewlekłego, specjalistycznego leczenia. Miastenia jest chorobą autoimmunizacyjną, spowodowaną wytworzeniem autoprzeciwciał skierowanych przeciwko różnym antygenom połączenia nerwowomięśniowego. Najczęściej stwierdza się obecność przeciwciał przeciwko receptorom dla acetylocholiny (AChR), rzadziej przeciwko receptorom dla mięśniowospecyficznej kinazy tyrozyny (MuSK). U pacjentów z miastenią wykryto również obecność wielu innych autoprzeciwciał np. przeciwko titinie, ryanodinie lub LRP4 (low-density lipoprotein receptorrelated protein 4), ale ich znaczenie kliniczne nie jest jeszcze dokładnie poznane. U większości pacjentów stwierdza się zmiany zapalne (rozrost grudkowy) lub nowotworowe (grasiczaki) w obrębie grasicy, a tymektomia jest jedną z metod leczenia tej choroby o różnie ocenianej skuteczności. Zakład Patomorfologii IGiChP dysponuje unikatowym materiałem pochodzącym z grasic ponad 300 pacjentów z miastenią. Większość z nich była leczona w Klinice Neurologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego w Warszawie, z którą nawiązaliśmy współpracę, co umożliwia uzyskanie informacji klinicznych dotyczących tej grupy chorych. Cel badania Celem badania jest ocena zależności pomiędzy zmianami morfologicznymi w grasicy oraz immunofenotypem jej komórek a obrazem klinicznym miastenii, nasileniem jej objawów, skutecznością tymektomii i typem autoprzeciwciał stwierdzanych w surowicy. Materiał i metoda Spośród pacjentów z miastenią, od których materiał był badany w Zakładzie Patomorfologii Instytutu Gruźlicy, do badania wybierani są tylko pacjenci skierowani do IGiChP z Kliniki Neurologii WUM w Warszawie. Wykorzystany zostanie materiał z bloczków parafinowych zarówno archiwalny jak i pochodzący z bieżącej diagnostyki. Badanie mikroskopowe obejmuje ocenę: - charakteru zmian: zmiany zapalne (rozrost grudkowy) nowotwór (typ histologiczny, stopień zaawansowania) /inwolucja; - nasilenia zmian zapalnych wyrażonego m. in. liczbą grudek chłonnych oraz stosunkiem limfocytów B do T. Parametry będą oceniane zarówno w preparatach barwionych hematoksyliną-eozyną jak i przy użyciu reakcji immunohistochemicznych; W badaniu klinicznym uwzględniona jest ocena: nasilenia objawów miastenii przed zabiegiem chirurgicznym; rodzaju stosowanego leczenia przed zabiegiem i odpowiedzi na to leczenie; rodzaju miastenii w zależności od rodzaju autoprzeciwciał stwierdzanych w surowicy; odpowiedzi choroby na leczenie chirurgiczne (ustąpienie objawów, zmniejszenie, nasilenie, bez zmian). 77

78 ROK 2014 Z grupy około 300 pacjentów operowanych w IGiChP z powodu miastenii, wybrano 96 osób skierowanych z Kliniki Neurologii WUM w Warszawie. Z KN WUM uzyskano informacje dotyczące nasilenia objawów choroby przed zabiegiem chirurgicznym (w skali I V), o stosowanym leczeniu immunosupresyjnym (sterydoterapia) oraz o obecności w surowicy krwi przeciwciał przeciwko titinie. U ośmiu pacjentów stwierdzono obecność w/w przeciwciał. Mediana wieku u tych pacjentów wynosiła 61,5 roku (u pacjentów titino(-): 27 lat), a w obrazie mikroskopowym materiału z grasicy stwierdzano: grasicę inwolucyjną (3 przypadki) lub grasiczaki (typu AB 2 przypadki, typu B2 1 przypadek i typu A 1 przypadek). W jednym przypadku nie udało się dotrzeć do archiwalnego materiału z grasicy. Zmiany morfologiczne u pacjentów z przeciwciałami przeciw titinie nie wykazywały istotnych różnic w stosunku do zmian u pacjentów bez tych przeciwciał. Mała grupa chorych nie pozwala wyciągnięcie wniosków na tym etapie badania. Ponadto, w b.r. z archiwum Zakładu Patomorfologii IGiChP wybrano 25 przypadków pacjentów z miastenią o różnie nasilonym przebiegu klinicznym, u których w badaniu mikroskopowym stwierdzono rozrost grudkowy grasicy. Materiał jest przygotowany do dalszych etapów badania. Ocena skuteczności różnych skojarzeń leków cytostatycznych w chemioterapii niedrobnokomórkowego raka płuca. W 2014 roku prowadzono obserwację chorych zakwalifikowanych do leczenia w latach poprzednich i prowadzono nabór nowych chorych z nieoperacyjną postacią niedrobnokomórkowego raka płuca do leczenia chemicznego. Jednocześnie kontynuowano badania nad znaczeniem różnicowania neuroendokrynnego raka płuca i wpływie tego zjawiska na wyniki leczenia. Łącznie oceniono ekspresję markerów neuroendokrynnych chromograniny A i synaptofizyny w wycinkach z guzów u 185 leczonych chorych. Dla lepszej oceny typu histologicznego wykonano również barwienia mucikarminem na obecność śluzu. Ekspresję badanych markerów neuroendokrynnych oceniano metodą półilościową i określono ją jako brak ekspresji, słabą ekspresję lub wyraźną ekspresję. W badanej grupie było 185 chorych w wieku od 26 do 74 lat. U wszystkich oceniono wstępnie stan sprawności w skali WHO 0-4. W stanie sprawności 0 było 15 chorych, w stanie sprawności 1 było 92 chorych, w stanie sprawności 2 było 72 chorych i w stanie sprawności 3 było 6 chorych. Na podstawie rutynowych badań oceniających rozległość procesu chorobowego stwierdzono u 118 chorych stadium zaawansowania IIIB a u 51 chorych stadium zaawansowania IV. U wszystkich chorych prowadzono skojarzoną, dwulekową chemioterapię opartą na cisplatynie. Ocenę odpowiedzi na leczenie przeprowadzono po 2 kursach leczenia według ogólnie przyjętych zasad. W tabeli 1 przedstawiono ekspresję markerów neuroendokrynnych w zależności od typu histologicznego raka 78

79 Tabela 1 Typ histologiczny Razem Ekspresja markerów neuroendokrynnych Brak Słaba Wyraźna Rak gruczołowy Rak płaskonabłonkowy Rak wielkokomórkowy Rak niedrobnokomórkowy Rak niedrobnokomórkowy żle zróżnicowany Razem 185 (100%) 98(53%) 45(24.3%) 42(22.7%) Wyraźną ekspresję badanych markerów neuroendokrynnych stwierdzono ogółem u 42 spośród 185 chorych, co stanowi 22.7%, słabą u 45 chorych ( 24.3%) a brak ekspresji u 98 (53%) w grupie 185 chorych. Brak ekspresji wykazywało większość raków płaskonabłonkowych 84.1%, natomiast wyraźną ekspresję markerów neuroendokrynnych stwierdzono w 68,4% przypadków raka niedrobnokomórkowego źle zróżnicowanego. Ponadto wykonano dodatkowe barwienia na śluz, co pozwoliło na dokładniejszą ocenę typu histologicznego. W badanej grupie rozpoznano raka gruczołowego u 67/185 (36.2%) chorych. Bez tego barwienia u większości z tych chorych rozpoznawano niedrobnokomórkowego raka płuca. W tabeli 2 przedstawiono wyniki leczenia w zależności od zróżnicowania neuroendokrynnego raka. Tabela 2 Ekspresja markerów neuroendokrynnych Razem Odpowiedź na leczenie PR SD PD Brak Słaba Wyraźna Razem W badanej grupie u żadnego chorego nie stwierdzono całkowitej regresji zmian, u 58 chorych wyniki leczenia oceniono jako częściową regresję zmian, u 94 chorych stwierdzono stabilizację a u 33 chorych rozpoznano progresję po 2 kursach leczenia. Nie zaobserwowano wyraźnej zależności stopnia odpowiedzi na leczenie od różnicowania neuroendokrynnego raka w poszczególnych grupach. U 128 obserwowanych chorych możliwa była ocena czasu przeżycia. W grupie chorych w stadium zaawansowania IIIB mediana czasu przeżycia była 11 miesięcy a w grupie chorych w stadium zaawansowania IV 6 miesięcy. W obserwowanej grupie 128 chorych wyraźną ekspresję markerów neuroendokrynnych obserwowano jedynie u 36 co nie pozwoliło na ocenę ewentualnego wpływu zróżnicowania neuroendokrynnego na przeżycie leczonych chorych. Badanie będzie kontynuowane w następnym roku na większej grupie chory 79

80 Ocena skuteczności chirurgicznego leczenia niedrobnokomórkowego raka płuc. W okresie od stycznia do połowy grudnia 2014 wykonano 402 resekcje miąższu płucnego z powodu pierwotnego raka płuca. Gromadzono informacje dotyczące stopnia zaawansowania raka, rozległości wykonanej resekcji i częstości występowania powikłań pooperacyjnych. RODZAJ HIST-PAT L % ognisko ponowotworowe 5 2,2 rak gruczołowy ,1 rak mieszany (płaskonabłonkowy/gruczołowy) 13 3,2 rak neuroendokrynny 1 0,2 rak niedrobnokomórkowy 1 0,2 rak płaskonabłonkowy ,5 rak pleomorficzny 6 1,5 rak wielkokomórkowy 6 1,5 rak wielkokomórkowy neuroendokrynny 17 4,2 rakowiak atypowy 10 2,5 rakowiak typowy 10 2,5 RAZEM RODZAJ OPERACJI L % Bilobektomia 22 5,5 Culmenektomia-res. seg ,2 Lingulectomia - res. języczka 1 0,2 Lobektomia ,3 Pneumonektomia 27 6,7 RB - resekcja klinowa 6 1,5 Segmentektomia 2 0,5 RAZEM STADIUM ZAAWANSOWANIA L % IA 75 18,7 IB ,2 IIA 86 21,4 IIB 52 12,9 IIIA 58 14,5 IIIB 2 0,5 IV 3 0,7 RAZEM W powyższych tabelach przedstawiono charakterystykę operowanych pacjentów obejmującą rodzaj wykonanych operacji, rozpoznanie histopatologiczne oraz stadium zaawansowania. Godnym podkreślenia jest fakt, że spośród 343 resekcji płata 129 wykonano techniką VATS 80

81 (małoinwazyjną). W grupie operowanych z powodu raka płuca (402 pacjentów) zarejestrowano 5 (1,2%)zgonów szpitalnych (do 30 dni). W 2014r kontynuowano biopsję igłową węzłów chłonnych śródpiersia drogą fiberobronchosonografi (EBUS). W przypadku uzyskania wyniku dodatniego (meta w węzłach chłonnych śródpiersia) odstępowano od wykonania mediastinoskopii. Na tej podstawie ustalano stopień zaawansowania raka płuca jako N2 i kierowano chorego do leczenia zachowawczego (chemio/radioterapia). W równie szerokim zakresie stosowano badanie PET-CT w celu oceny rozległości zmian nowotworowych (zajęcie węzłów chłonnych, zmiany satelitarne). Wartość obu w/w metod diagnostycznych a co za tym idzie możliwość rezygnacji z metod inwazyjnych nadal wymagają analizy. Ocena właściwości biologicznych różnych podtypów histologicznych nowotworów nabłonkowych grasicy. Nowotwory nabłonkowe grasicy, czyli grasiczaki i raki grasicy, to rzadkie nowotwory występujące głównie u ludzi dorosłych. W archiwum Zakładu Patomorfologii IGiChP od 1999 roku zgromadzono już ponad 220 takich przypadków, co stanowi unikatowy zbiór w skali kraju. Raki grasicy mają jednoznacznie złe rokowanie, natomiast w grupie grasiczaków występują zarówno nowotwory o agresywnym przebiegu, jak i postacie dobrze rokujące charakteryzujące się wieloletnim przeżyciem i całkowicie wyleczalne po doszczętnej resekcji. Wszystkie grasiczaki są nowotworami złośliwymi, ponieważ mogą dawać przerzuty I wznowy, jednak typ histologiczny, wraz ze stopniem zaawansowania choroby i doszczętnością resekcji, należy do czynników istotnych rokowniczo. Ze względu na heterogenność budowy mikroskopowej i rzadkość występowania choroby, ustalenie prawidłowego typu histologicznego grasiczaka może stanowić duży problem. W tych przypadkach pomocne może się okazać stosowanie dodatkowych reakcji immunohistochemicznych. W ubiegłym roku we wstępnej analizie stwierdziliśmy zależność między ekspresją podoplaniny (antygenu wykrywanego immunohistochemicznie przy użyciu przeciwciała D2-40), a jednym z podtypów histologicznych grasiczaków, tzw. B2. W bieżącym roku postanowiliśmy poszerzyć analizę o kolejne przypadki. Innym barwieniem wykorzystywanym w diagnostyce różnych nowotworów jest immunohistochemiczna ocena indeksu proliferacyjnego wyrażonego ekspresją Ki-67. Wysoki indeks proliferacyjny może świadczyć o złośliwym charakterze rozrostu. Jednak jego ocena w grasiczakach jest trudna ze względu na towarzyszący nowotworowi komponent limfocytarny, nienowotworowy, który również może mieć wysoki indeks proliferacji. Próbą rozwiązania tego problemu może być zastosowanie podwójnego barwienia, które umożliwi jednoczasowe wyznakowanie nowotworowych komórek nabłonkowych oraz komórek proliferujących. Innym sposobem ułatwiającym ocenę aktywności mitotycznej komórek jest wykorzystanie przeciwciała przeciwko fosforylowanej formie białka histonowego H3 (phosphohistone H3, PPH3). Białko histonowe H3 stanowi składnik chromatyny jądrowej, ale tylko w czasie mitozy ulega fosforylacji. Wykrycie tego białka w jądrze komórkowym wskazuje na przystąpienie komórki do procesu podziału mitotycznego. Zastosowanie przeciwciała PPH3 ułatwia wykrycie w skrawku parafinowym komórek w fazie mitozy oraz ich odróżnienie od 81

82 komórek ulegających apoptozie, co w preparacie rutynowo barwionym hematoksyliną i eozyną bywa trudne. Cel badania Celem badania jest ocena właściwości biologicznych, tj. indeksu proliferacyjnego, aktywności mitotycznej, ekspresji różnych antygenów, w tym D2-40, w grasiczakach i rakach grasicy w zależności od typu histologicznego i stopnia zaawansowania choroby. Materiał i metoda W związku ze wstępnymi wynikami uzyskanymi w bieżącym roku metodyka badania została poszerzona o kolejne zagadnienia. Planowane jest wykonywanie badania stopniowo wg poniższych etapów: - wybranie z archiwum Zakładu Patomorfologii preparatów i bloczków parafinowych z przypadków nowotworów nabłonkowych grasicy; - ocena typu histologicznego nowotworu zgodnie z klasyfikacją WHO z 2004 roku oraz stopnia zaawansowania choroby wg klasyfikacji Masaoka i/lub Masaoka-Koga dla grasiczaków lub TNM dla raków grasicy; - korelacja obrazu mikroskopowego z obrazem klinicznym (wiek i płeć pacjentów, współistnienie miastenii); - wykonanie i ocena podwójnego barwienia immunohistochemicznego z przeciwciałami przeciwko cytokeratynie AE1AE3 znakującej komórki nabłonkowe oraz przeciwko antygenowi Ki-67, markerowi komórek proliferujących; - wykonanie i ocena reakcji z przeciwciałem PPH3 przeciwko fosforylowanej formie białka histonowego H3; - wykonanie i ocena reakcji z przeciwciałem D2-40 przeciwko podoplaninie. - analiza uzyskanych wyników. ROK 2014 W bieżącym roku skoncentrowano się na analizie zależności między ekspresją podoplaniny w reakcji z przeciwciałem przeciwko D2-40, a podtypami histologicznymi grasiczaków. Do lipca b.r. przeanalizowano 59 guzów nabłonkowych grasicy (grasiczaków i raków grasicy), a wyniki tego badania przedstawiono w formie plakatu na 5-tym spotkaniu International Thymic Malignancy Interest Group, które odbyło się w Antwerpii (Belgia) we wrześniu b.r.: Malgorzata Szolkowska, Renata Langfort, Sebastian Winiarski, Piotr Rudzinski, Dorota Giedronowicz, Ewa Szczepulska-Wojcik, Beata Maksymiuk, Tadeusz Orlowski: D2-40: a good immunohistochemical marker for B2 thymomas. (Patrz załącznik). Po konferencji kontynuowano temat. W sumie przebadano 72 nowotwory nabłonkowe grasicy. Wstępnie obserwowana zależność między błonowym typem reakcji immunohistochemicznej z przeciwciałem D2-40 przeciwko podoplaninie a podtypem B2 grasiczaków potwierdziła się w dalszej analizie. Wyniki tych obserwacji zebrano w opracowaniu, które szykowane jest do publikacji w niedługim czasie. Poniżej załączono tabelę z przygotowywanej publikacji, podsumowującą uzyskane wyniki. 82

83 Table 1. Podoplanin expression in different histological subtypes and stages of thymic epithelial tumors. Components of combined tumors were assessed separately. Subtypes or stage Nr of cases Memb r. M% Cytop l. C% Neg. N% Subtypes A 3 0 0% 0 0% 3 100% AB % 7 37% 12 63% B % 2 40% 3 60% B % 0 0% 5 15% B % 1 8% 10 77% micronodul 2 0 0% 0 0% 2 100% ar metaplastic 1 0 0% % % carcinoma 5 0 0% 0 0% 5 100% Stage stage % 1 17% 2 33% stage % 8 17% 20 43% stage % 0 0% 4 50% stage % 0 0% 1 20% stage n/a 7 0 0% 1 14% 6 86% Membr. (M) = membranous type of reaction, Cytopl. (C) = cytoplasmic type of reaction, Neg. (N) = negative reaction W bieżącym roku wstępnie wytypowano również 14 grasiczaków do badań indeksu mitotycznego przy użyciu przeciwciała przeciwko PHH3. Ocena czynności płuc u chorych kwalifikowanych do zabiegu operacyjnego z powodu raka płuc. W roku 2014 kontynuowano zadanie badawcze w zakresie oceny czynności płuc u chorych z rozpoznaniem raka płuca zakwalifikowanych do leczenia operacyjnego. Kwalifikacja do leczenia operacyjnego jest w głównej mierze związana z oceną stanu zaawansowania choroby oraz oceną histopatologiczną. Na rodzaj podjętego leczenia mają także wpływ ogólny stan sprawności i choroby współistniejące. Populacja chorych na raka płuca to w około 50% pacjenci w wieku podeszłym, powyżej 65 roku życia, u których częstsze są zwłaszcza choroby współistniejące, w tym choroby układu oddechowego i sercowo-naczyniowego. Materiał i metoda Badanie zostało zaprojektowane i przeprowadzone jako analiza retrospektywna, skoncentrowana na ocenie wyników badań czynności płuc u osób w wieku podeszłym, powyżej 65 roku życia czyli populacji stanowiącej blisko połowę chorych z rozpoznaniem raka płuca. Z powodu potencjalnego wpływu na czynność płuc z analizy wykluczono chorych operowanych po leczeniu neoadjuwantowym. Pacjenci, którzy po leczeniu operacyjnym zostali skierowani na chemioterapię i/lub radioterapię, także nie zostali włączeni do badania. Ostatecznie badanie obejmowało 350 chorych, w tym 234 mężczyzn, średni wiek 63,5±9,1 lat, operowanych w Klinice Chirurgii IGiChP, pozostających w okresie roku po operacji pod 83

84 kontrolą Poradni Chirurgicznej. U wszystkich chorych w ramach rutynowej diagnostyki wykonano badania czynnościowe (spirometria zgodnie z zaleceniami ERS/ATS i PTChP. U wszystkich pacjentów potwierdzono rozpoznanie niedrobnokomórkowego raka płuca z materiału operacyjnego. Dane całej badanej grupy przedstawia tabela 1. Tabela 1. N 350 Płeć K/M 116/234 Wiek (lata) 63,5±9,1 FEV1 L (% wn) 2,22±0,67 (81,3±20,8) FVC L (% wn) 3,50±0,89 (97,1±20,0) FEV1%FVC 64,6±10,7 FEV1%FVC < DGN 176 (50,5%) Wyniki Analizowaną grupę chorych podzielono zgodnie z kryterium wieku podeszłego: powyżej 65 rż (A) i 65 lat (B). Nie stwierdzono istotnych różnic w zakresie parametrów czynności płuc między grupami (FEV1 % pred. 79,6±21,1 vs. 82,6±20,5, FVC % pred. 96,2±20,0 vs. 97,9±20,1) i w podobnym odsetku stwierdzono istnienie obturacji (49% vs. 47%). U chorych w podeszłym wieku rzadziej wykonywano pneumonektomie, częstsze natomiast były resekcje oszczędzające miąższ płuca (9,6 vs 12,8% pneumonektomia, 87,8 vs 85,6% lobektomia, resekcja klinowa i segmentektomia 2,6% vs 1,6%) (tabela 2). Oceniano także występowanie komplikacji i zdarzeń niepożądanych w okresie okołooperacyjnym (do 7 doby po operacji). Analiza obejmowała: zaburzenia rytmu, ostry epizod wieńcowy, niedodmę, niewydolność oddechową, zapalenie płuc, przedłużony przeciek powietrza, odmę, krwawienie, konieczność reoperacji, ropniak opłucnej. Ze względu na nieliczną grupę nie różnicowano komplikacji na pulmonologiczne, kardiologiczne i związane z procedurą chirurgiczną. Wykazano, że w okresie okołooperacyjnym zdarzenia te występują istotnie częściej u chorych po 65 roku życia (41,4 vs 30,5%) (tabela 3). Tabela A>65 rż B<65 rz p n 156 (45,6%) 194 (55,4%) Wiek (lata) 71,5±3,8 57,0 ± 6,7 P<0,0000 K (26,3%) 75 (38,7%) M (73,7%) 119 (61,3%) Palenie (paczkolata) 28±25 26±14 ns Lobektomia Pneumonektomia segmentektomia 137 (87,8%) 15 (9,6%) 4 (2,6%) 166 (85,6%) 25 (12,9%) 3 (1,5%) No. segmentów 4,4±1,9 4,9±2,1 P<0,05 84

85 Tabela A>65 rż 156 B<65 rz 194 p FEV1 L (% nal.) 2,0±0,58 (79,6± 21,1) 2,4±0,7 (82,6±20,5) p<0,01 (ns) FVC L (% nal.) 3,2±0,8 (96,2±20,0) 3,6±0,9 (97,9±20,1) P<0,0001 (ns) FEV1%FVC 62,2 ±10,8 66,3±10,3 p<0,01 ppofev1 L (%nal) 1,6±0,5 (62,7±18,6) 1,8 ±0,6 (62,9± 18,1) p<0,0001 ns Obturacja 75 (49 %) 91 (47 %) ns Komplikacje 64 (41,4%) 59 (30,5%) P<0,01 Wnioski Pacjenci w podeszłym wieku, powyżej 65 roku życia, mogą być w ocenie czynnościowej kwalifikowani do leczenia operacyjnego podobnie jak chorzy w młodszym wieku, jednak istotnie częściej występują u nich komplikacje w okresie okołooperacyjnym. Tematyka zadania badawczego jest przedmiotem publikacji przyjętej do druku w czasopiśmie Pneumonologia i Alergologia Polska: Monika Franczuk, Stefan Wesołowski: Ocena czynności układu oddechowego w kwalifikacji do leczenia operacyjnego raka płuca. [Assessment of respiratory function in the qualification for lung cancer surgery.] Pneumonol Alergol Pol 2015; 1: xxx-xxx Przydatność oznaczania markerów nowotworowych w płynie osierdziowym w diagnostyce wysiękowego zapalenia osierdzia. W roku 2014 kontynuowano prospektywną walidację opisanej w 2010 roku skali punktowej oceniającej prawdopodobieństwo nowotworowego wysięku osierdziowego u chorych leczonych zabiegowo z powodu zagrażającej tamponady serca. Według krzywej ROC optymalny punkt odcięcia w celu rozpoznania nowotworowego zapalenia osierdzia wynosił 3 pkt (81% czułości i 95% swoistości). Do badania włączono w 2014 roku 5 chorych (3 mężczyzn i 2 kobiety) w wieku lat. W 2 przypadkach chorych poddano perikardioskopii, w 3 perikardiocentezie. Oceniono prawdopodobieństwo nowotworowego zapalenia osierdzia na podstawie skali punktowej opisanej w 2010 roku. Badani chorzy WA LA RE WM RK TK klp ww. chłonne >1cm tak (1 pkt) nie (-2 pkt) Tachykardia >90/min 85

86 Tak (1 pkt) nie (-1 pkt) Zagraż. tamponada (echo) Tak (1 pkt) nie (-1 pkt) Krwisty płyn Tak (1 pkt) nie (-1 pkt) CEA (ng/ml) płyn >5 (3 pkt) <5 (-1 pkt) Cyfra (ng/ml) płyn >95(3 pkt) (2 pkt) <35.5 (-1 pkt) Razem pkt Rozpoznanie neo neo neo neo idiop W 4 przypadkach rozpoznano nowotworową etiologię wysięku osierdziowego (w przebiegu raka płuca - gruczolakorak) na podstawie badania cytologicznego płynu i na podstawie nacieku nowotworowego w wycinku pobranym z worka osierdziowego podczas perikardioskopii. W 1 przypadku rozpoznano idiopatyczne zapalenie osierdzia. Podsumowując dotychczasowe wyniki walidacji (lata ): mediana liczby punktów uzyskanych u 10 chorych z nowotworowym z.o wynosiła 8,5 [0 do10], a mediana w grupie 9 chorych z łagodnym z.o. wynosiła (-4) [1 do (-7)]. Uzyskane wyniki wskazują na wysoką wartość diagnostyczną stosowanej skali, jednak ostateczne wnioski będą możliwe po zwiększeniu liczebności grupy badanej do około 30 przypadków. Zadanie badawcze będzie kontynuowane w 2015 roku. Zastosowanie wybranych markerów nowotworowych dla oceny odpowiedzi na leczenie i rokowania u chorych na raka płuca. W 2014 roku została przeprowadzona łączna ocena wartości rokowniczej wybranych parametrów (takich jak rozległość, typ histologiczny raka płuca, wiek, płeć, przedoperacyjne stężenie CRP, Cyfra 21-1 oraz CEA) u chorych operowanych z powodu raka płuca w 2004 roku. Badana grupa: 50 chorych na niedrobnokomórkowego raka płuca 38 mężczyzn, 12 kobiet, mediana wieku 65 lata (42-89) Podtyp histologiczny: Gruczolakorak 25 chorych, Rak płaskonabłonkowy 21 chorych 86

87 Typ adeno-squamous 4 chorych Stężenie CEA, Cyfra 21-1 w surowicy Cobas Core, stężenie CRP Hitachi Rozległość patologiczna: Ia 13; Ib - 20; IIb 9; IIIa 4; IIIb 3; IV 1 (przerzuty do innego płata). T1 13; T2 32; T3 2; T4 3 G1 4; G2 29; G3 14 Wyniki: Mediana przeżycia 72.5 (4-108) mcy Odsetki chorych przeżywających 1 rok, 2 lata, 3 lata, 4 lata i 5 lat wynosiły: 88%, 72%, 60%, 54%, 54%. Stwierdzono istotne negatywne znaczenie rokownicze przedoperacyjnego stężenia Cyfra 21-1> 2 ng/ml (rycina 1) oraz CRP >10 mg/l (rycina 2). 87

88 Poza tym istotnymi czynnikami rokowniczymi były: zaawansowanie procesu nowotworowego oraz wielkość guza, ocenione w badaniu pooperacyjnym. Jedynym niezależnym parametrem rokowniczym była patologiczna rozległość raka. Znaczenie rokownicze poszczególnych czynników ocenione metodą analizy jedno i wieloczynnikowej przedstawiono w tabeli 1. Tabela 1 Prognostic significance of different variables in 50 NSCLC patients (univariate and multivariate analysis) Univariate analysis HR p CRP* 2, CRP>10 mg/l* CRP>20 mg/l* Cyfra Cyfra 21-1>2 ng/ml CEA CEA>5ng/ml C - stage P- stage Ia-IIb vs III - IV P-stage Ia,Ib vs IIb vs III-IV P-stage p-t Histological type Age Gender % of tumor necrosis

89 G1 vs G2 vs G Multivariate analysis HR p (preoperative factors)* CRP>10 mg/l Cyfra 21-1>2 ng/ml Multivariate analysis HR p (all prognostic factors)* CRP>10 mg/l Cyfra 21-1>2 ng/ml p-stage Ia-IIb vs III-IV *in 46 patients, c-stage - clinical stage of disease, p-stage pathological stage of disease, p-t - pathological tumor size, G1-G3 degree of tumor differentiation Wnioski: W grupie chorych operowanych z powodu niedrobnokomórkowego raka płuca stwierdzono istotne negatywne znaczenie rokownicze przedoperacyjnego stężenia Cyfra 21-1> 2 ng/ml oraz CRP> 10 mg/l a ponadto wyższego stopnia zaawansowania choroby nowotworowej w badaniu patologicznym oraz większych rozmiarów guza ocenionych w badaniu patologicznym. Podwyższone przedoperacyjne stężenie CEA wydaje się odzwierciedlać przede wszystkim typ histologiczny guza (gruczolakorak) i nie ma istotnego wpływu na rokowanie u chorych operowanych z powodu raka płuca. W 2014 roku opublikowano pracę: Monika Szturmowicz, Piotr Rudziński, Aneta Kacprzak, Renata Langfort, Iwona Bestry, Beata Broniarek-Samson, Tadeusz Orłowski. Prognostic value of serum C-reactive protein (CRP) and cytokeratin 19 fragments (Cyfra 21-1) in surgically treated patients with non-small cell lung cancer. Pneumonol. Alergol. Pol. 2014; 82(5): Zakończenie zadania badawczego. Raki płuca z pleomorficznymi, sarkoimatoidalnymi lub sarkomatycznymi elementami (CPSS)- Korelacja kliniczno-patologiczna. Ocena immunofenotypu i markerów biologicznych (badania retro- i prospektywne). W mijającym roku 2014 w materiale operacyjnym ocenianym w Zakładzie Patologii rozpoznano 6 raków z grupy sarcomatoid carcinoma. Wszystkie odpowiadały postaci pleomorficznej, 2 zawierały komponent raka gruczołowego, 2 raka wielkokomórkowego, 2 wykazywały niski stopień dojrzałości, bez cech morfologicznych i immunohistochemicznych pozwalających na określenie podtypu. W 2 guzach występowało również utkanie wrzecionowatokomórkowe, w 2 dodatkowo stwierdzono komponent olbrzymiokomórkowy. W jednym przypadku wykonano pneumonektomię lewostronną, w pozostałych lobektomię, w 4 przypadkach górną prawą, w 1, dolną lewą. We wszystkich przypadkach zastosowano także limfadenektomię. Wśród operowanych chorych było 3 mężczyzn, w wieku od 50 do 79 lat, średnia wieku 66 i 3 kobiety w wieku od 56 do 63 lat, średnia wieku 61 lat. Większość guzów była zlokalizowane obwodowo, w 1 przypadku centralnie. W większości przypadków ocena lokalizacji była trudna, ze względu na rozległe wymiary guza. 89

90 Średnica guzów kształtowała się od 21 mm do 140 mm, średnio 66 mm. We wszystkich przypadkach oceniano rozległość martwicy nowotworowej, istnienie zatorów w naczyniach chłonnych i krwionośnych, naciekanie pasm włókien nerwowych, naciekanie opłucnej płucnej oraz elementy utkania histologicznego, stopień zaawansowania. Wyniki przedstawiono w tabeli. Raki sarkomatyczne 6 Rozległość martwicy 41% (15-75%) Zatory w naczyniach krwionośnych 3 Zatory w naczyniach chłonnych 4 Przerzuty w węzłach chłonnych N1 N2 Naciekanie opłucnej P1 P2 Komponent utkania histologicznego * rak gruczołowy * rak nisko zróżnicowany * rak wielkokomórkowy pt2an1; IIA pt2bn1; IIB pt1bn2; IIIA pt3n0; IIB W każdym przypadku wykonano reakcje immunohistochemiczne z cytokeratyną, wimentyną, TTF1, p63 w celu sprecyzowania komponentu raka (gruczołowy vs płaskonabłonkowy) współistniejącego z postacią pleomorficzną. We wszystkich przypadkach widoczna była koekspresja cytokeratyny (CKAE1/AE3) z wimentyną. Ekspresja TTF-1 była negatywna w 3 rakach, w 2 nisko zróżnicowanych, w których dominowało utkanie wrzecionowatokomórkowe i w jednym, w którym rozpoznano komponent utkania raka wielkokomórkowego. W jednym z nisko zróżnicowanych raków, reakcja anty-ttf-1 była pozytywna, co mogło sugerować różnicowanie gruczołowe w obrębie raka pleomorficznego. W żadnym przypadku w badaniu mikroskopowym nie stwierdzono nacieku raka w brzegu chirurgicznym oskrzela. Aktualna liczba raków z grupy sarcomatoid carcinoma, ocenianych w Zakładzie Patomorfologii od 2000 roku wynosi 85. Raki te należą do rzadkiej grupy pierwotnych nowotworów nabłonkowych płuca, w których diagnostyce reakcje immunohistochemiczne mają niezwykle istotne znaczenie. Pozwalają na rozpoznanie i różnicowanie z nowotworami nienabłonkowymi. Raki te stanowią niewielki procent (ok. 2-3%) raków niedrobnokomórkowych płuca. Wydaje się, że stanowią one 90

91 heterogenną grupę, w której dopiero oznaczenie czynników molekularnych może okazać się przełomowe i pozwoli na ich lepsze zróżnicowanie oraz leczenie. Kontynuowanie zadania badawczego pozwoli zebrać większą liczbę chorych i przeanalizować profil IHC raków, tym bardziej, że dotychczas nie ma zbyt wielu doniesień obejmujących tę rzadką grupę raków pierwotnych płuca. Wartość rokownicza i zawartości DNA w komórkach zlokalizowanych guzów włóknistych opłucnej LFTs W minionym roku kontynuowano analizę obrazu mikroskopowego guzów włóknistych zgodnie z kryteriami przyjętymi w latach ubiegłych: określano komórkowość guza, atypię komórkową i liczbę figur podziału, cechy mikroskopowe podścieliska takie jak obrzęk, włóknienie i szkliwienie oraz cechy łożyska naczyniowego, rozległość pól martwicy, a także inwazyjność rozrostu w stosunku do otaczających tkanek; w barwieniach immunohistochemicznych oceniano ekspresję cytokeratyny AE1/AE3, wimentyny, CD34, CD117, mezotelium, S-100, desminy, CD99 oraz Bcl-2 oraz indeks proliferacyjny Ki-67. Kontynuowano analizę wyników badań cytometrycznych zawartości DNA w komórkach nowotworowych w przypadkach przebadanych w ubiegłych latach. Z badania ze względów technicznych trzeba było wyłączyć część uzyskanych wyników. Przygotowanie materiału z bloczków parafinowych do badania w cytometrze przepływowym w ostatecznej analizie okazało się zbyt trudne i czasochłonne, aby uzyskać wiarygodne i powtarzalne wyniki w większej liczbie przypadków. Kontynuowano analizę zależności obrazu mikroskopowego oraz wyników reakcji immunohistochemicznych od przebiegu choroby. Analiza cytometryczna objęła w sumie 65 przypadków, w tym 29 guzów włóknistych (LFT/SFT), 6 złośliwych guzów włóknistych (MLFT/MSFT) I 30 międzybłoniaków (18 typu epitelioidnego, 4 typu mięsakowego i 8 typu mieszanego). Około 1/3 wyników należało odrzucić ze względów technicznych. W 25% MSFT, 17% SFT i w 38% międzybłoniaków swierdzono nieprawidłowości w obrazie cytometrycznym: aneuploidię lub podwyższony odsetek komórek proliferujących. Początkowo uzyskane wyniki wydawały się obiecujące, ale procedura okazała się długotrwała (trwająca tydzień) a znaczny odsetek wyników był zły technicznie i nie nadawał się do oceny. Z tych powodów odstąpiono od kontynuacji badania. W drugiej, mikroskopowej, części analizy zbadano 51 guzów, które pierwotnie rozpoznano jako guzy włókniste, w tym 7 spełniających kryteria postaci złośliwych (MSFT). W trzech przypadkach nie stwierdzono charakterystycznej dla guzów włóknistych reakcji immunohistochemicznej z przeciwciałem przeciwko CD34 dalsza diagnostyka ujawniła, że jeden z tych guzów odpowiadał nowotworowi pochodzenia nerwowego a drugi guzowi desmoidalnemu. Oba przypadki odrzucono z analizy. W pozostałych guzach stwierdzono koekspresję antygenów CD34, Bcl-2 i CD99. Inne reakcje immunohistochemiczne były pozytywne jedynie w pojedynczych przypadkach. Otrzymane wyniki są zgodne z piśmiennictwem. Zadanie zostało zakończone. Zgromadzone wyniki poddano analizie. Metoda oceny DNA guzów włóknistych w cytometrze przepływowym nie sprawdziła się, wyniki mogą być 91

92 obciążone dużym błędem, nie nadają się do analizy statystycznej oraz do publikacji. Natomiast spostrzeżenia dotyczące obrazu mikroskopowego i różnicowania histologicznego badanej grupy nowotworów uwzględniono i opracowano w formie publikacji w 2012 roku i temat nie będzie już kontynuowany. Ocena przydatności reakcji immunohistochemicznych w diagnostyce różnicowej odczynowego i nowotworowego rozrostu międzybłonka. Odczynowy rozrost międzybłonka może towarzyszyć wielu chorobom opłucnej i płuc, wtórnie zajmujących opłucną. Komórki międzybłonka ulegają znacznym zmianom odczynowym. Stają się większe, okrągłe, często zlewają się ze sobą tworząc komórki olbrzymie, wielojądrowe; łatwo ulegają złuszczeniu, mogą również pojawiać się figury podziału oraz atypia jądrowa. Na podstawie obrazu cytologicznego w barwieniu hematoksyliną i eozyną komórki te trudno jest odróżnić od komórek nowotworowych, zarówno raków jak i międzybłoniaków. U chorych z obecnością płynu w opłucnej wykonuje się badanie cytologiczne osadu uzyskanego z płynu opłucnowego. W oparciu o standardowe barwienie hematoksyliną i eozyną trudno jest określić rodzj zmian nowotworowe czy odczynowe oraz typ nowotworu. Wykonanie reakcji immunohistochemicznych może zwiększyć ilość rozpoznawanych nowotworów z osadu odwirowanego płynu z opłucnej i osierdzia. Celem jest ocena przydatności badań immunohistochemicznych w rozróżnianiu zmian odczynowych międzybłonka od nowotworów, zarówno międzybłoniaków jak i raków, wykonywanych z bloczków parafinowych wykonanych z osadu odwirowanego płynu opłucnowego i osierdziowego. W 2012 roku wprowadzono nową metodę utrwalania materiału uzyskanego z osadu odwirowanego płynu opłucnowego i osierdziowego. Osad zalewany jest specjalną mieszanką alkoholi (preparat o nazwie cytospin), która powoduje wytącenie złogów białka i komórek zawatrych w płynie. Wkonane bloczki parafinowe z tak utrawalonego osadu zawierają znacznie większą ilość materiału komórkowego w porównaniu z osadem utrwalonym formaliną. W 2014 roku zebrano materiał cytologiczny rozmazy z osadu uzyskiwanego podczas odwirowywania płynu opłucnowego w cytowirówce oraz bloczki parafinowe wykonane z pozostałej części materiału po utrwaleniu cytospinem. W Zakładzie Patomorfologii Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc w roku 2014 zbadano 401 płynów z opłucnej i osierdzia. Spośród używanych w naszym Zakładzie przeciwciał, Epithelial Membrane Antigen (EMA) znalazł największe zastosowanie w różnicowaniu odczynowego międzybłonka z komórkami raka i międzybłoniaka. Do panelu rutynowo już stosowanych przeciwciał w diagnostyce komórek nowotworowych w płynach dodano przeciwciała GLUT1 oraz w połowie roku IMP3. Markery te są obecne w komórkach raków i międzybłoniaków i mogą być stosowane w różnicowaniu tych procesów ze zmianami odczynowymi. W dostępnym piśmiennictwie opisywane są pozytywne wyniki stosowania tych przeciwciał w różnicowaniu pomiędzy odczynowym międzybłonkiem a międzybłoniakiem. 92

93 Przeciwciało GLUT 1 zostało wykorzystane w diagnostyce 14 płynów, uzyskując następujące rozpoznania: Komórki raka 7 przpadków Komórki międzybłoniaka 3 przypadki Komórki atypowe 3 przypadki Międzybłonek odczynowy 1 przypadek Przeciwciało IMP3 zastosowano w 2 płynach. W obu reakcja z tym przeciwciałem była ujemna, pomimo obecności komórek międzybłonka w jednym z badanych płynów. Ze względu na trudności w interpretacji wyników barwień GLUT1 oraz brak oczekiwanych reakcji z przeciwciałem IMP3 postanowiono przeprowadzić badania z wykorzystaniem materiału cytologicznego i histologicznego pacjentów ze zmianami odczynowymi międzybłonka, międzybłoniakami i rakami naciekającymi opłucną. Wartość kliniczna oceny biomarkerów w osoczu/surowicy pacjentów z NSCLC. Celem badań wykonanych w ramach niniejszego zadania była optymalizacja metody MS- MLPA do jednoczesnej analizy metylacji wielu genów supresorowych w pozakomórkowym DNA z krwi obwodowej chorych na niedrobnokomórkowego rakz płuca (NDRP) oraz wstępna ocena przydatności klinicznej takiej analizy pod kątem wczesnej diagnostyki NDRP. Materiał i metody: Badania prowadzono na grupach: a) 32 chorych na operowalnego NDRP, zróżnicowanych pod względem morfologii (28 rak gruczołowy, 28 płaskonabłonkowy, 10 inny) i stopnia zaawansowania: (28 stopień I, 24- stopień II, 14 stopień IIIA), b) 8 pacjentów z dodatnim badaniem radiologicznym klatki piersiowej, poddanych zabiegowi operacyjnemu, u których nie potwierdzono raka płuca. (ostateczne rozpoznanie: hamartoma, ziarniniak, gruźliczak i inne), Od wszystkich osób pobierano krew (9 ml) do próbówek hematologicznych zawierających EDTA celem separacji odpowiednio osocza. Pozakomórkowe DNA izolowano z prób osocza za pomocą wystandaryzowanej metody kolumienkowej. W analizie metylacji genów supresorowych wykorzystano metodę PCR oraz sekwenator DNA. Wyniki: Optymalizacja metody MS-MLPA Pierwsze pomiary stopnia metylacji 21 genów supresorowych (zestaw (ME001 MS-MLPA kit; MRC Holland, The Netherlands) w pozakomórkowym DNA prowadzono na kilkunastu archiwalnych próbach osocza od chorych na NDRP, w których wcześniej oznaczono stężenie pozakomórkowego DNA. Dodatkowo przebadano również DNA izolowane z 10 materiałów tkankowych od chorych na NDRP: bloczków parafinowe (FFPE), tkanki świeżej-mrożonej oraz rozmazów cytologicznych. Metoda MS-MLPA skutecznie wykryła metylowane sekwencje pozakomórkowego DNA z osocza chorych na NDRP (rycina 1 & 2). Całkowite stężenie pozakomórkowego DNA w osoczu nie miało wpływu na przebieg reakcji MS-MLPA. Metoda MS-MLPA skutecznie wykryła metylowane sekwencje DNA w preparatach tkankowych od chorych na NDRP. Sposób utrwalenia tkanki: formalina/parafina, mrożenie, czy utrwalenie w alkoholu i barwienie histochemiczne nie obniżały skuteczności MS-MLPA. 93

94 MS-MLPA, oprócz stopnia metylacji wybranych genów supresorowych, może oznaczyć liczbę kopii tych genów w materiale pod kątem aneuploidii i amplifikacji genów. Dotyczy to jedynie materiałów tkankowych i komórkowych, gdzie zachowana jest struktura chromatyny jądrowej. Osocze jest rezerwuarem pozakomórkowego DNA pochodzącego z różnych komórek i tkanek ciała, dlatego analiza liczby kopii genów nie jest możliwa. Rycina 1. Przykładowy raport wyników z analizy metylacji genów supresorowych w pozakomórkowym DNA z osocza chorych na NDRP. Hipermetylowane geny zaznaczono w tabelce na czerwono. Dane analizowano za pomocą programu Coffalyser (MRC Holland). 94

95 Rycina 2. Przykładowy raport wyników z analizy metylacji genów supresorowych w pozakomórkowym DNA z osocza chorych na NDRP. Hipermetylowane geny zaznaczono w tabelce na czerwono. Dane analizowano za pomocą programu Coffalyser (MRC Holland). Wnioski: Metoda MS-MLPA może skutecznie wykrywać metylowane sekwencje pozakomórkowego DNA z osocza, po odpowiedniej optymalizacji protokołu producenta. Skuteczność metody MS-MLPA do wykrywania metylacji DNA nie zależy od całkowitego stężenia pozakomórkowego DNA w osoczu, lecz od zawartości sekwencji metylowanych, pochodzących głównie z komórek raka płuca. Metoda MS-MLPA wykrywa zatem w sposób specyficzny pozakomórkowe DNA pochodzenia nowotworowego. Wstępna ocena przydatności klinicznej analizy metylacji genów supresorowych metodą MS-MLPA pod kątem wczesnej diagnostyki NDRP. W analizie metylacji genów supresorowych pkdna 25/32 (78%) prób osocza chorych na NDRP i 7/8 (87,5%) prób od chorych ze zmianami łagodnymi prezentowało metylację co najmniej jednego genu. Profile metylacji pkdna chorych na NDRP i guzy łagodne różniły się: geny APC, ATM, DAPK1, HIC1, MLH1, RARβ były najczęściej metylowane w NDRP, a TIMP3, TP73 - u chorych na guzy łagodne. Wyniki zebrano w tabeli. 95

96 Wnioski: Wstępne badania metylacji genów supresorowych metodą MS-MLPA wskazują, że jakościowa analiza pkdna, ukierunkowana na detekcję bardziej specyficznych względem NDRP zmian epigenetycznych, prezentuje wyższy potencjał diagnostyczny, niż pomiar ilościowy. Profil metylacji genów supresorowych w pozakomórkowym DNA chorych na raka płuca typu gruczołowego wydaje się bardziej złożony (większy odsetek metylowanych genów) niż w przypadku raka płaskonabłonkowego. Geny metylowane najczęściej w pozakomórkowym DNA od chorych z łagodnymi guzami w płucach: TP73, TIMP3, zaangażowane są w regulację procesów cyklu komórkowego, apoptozy i stanu zapalnego. Wygłoszone referaty: 24TH ERS ANNUAL CONGRESS, 6-10 WRZEŚNIA 2014, MONACHIUM, NIEMCY. A. Szpechcinski, M. Gos, R. Struniawski, M. Skronski, W. Kupis, P. Rudzinski, R. Langfort, J. Zaleska, K. Maszkowska-Kopij, T. Orlowski, J. Bal, K. Roszkowski-Sliz, J. Chorostowska-Wynimko. The methylation profiling of multiple tumor suppressor genes in plasma cell-free DNA from patients with NSCLC versus non-malignant tumors - pilot study. Eur Respir J 2014; 44: Suppl. 58: P818. XXXIII ZJAZD POLSKIEGO TOWARZYSTWA CHORÓB PŁUC, MAJA 2014, Jachranka. Adam Szpechciński, Monika Gos, Radosław Struniawski, Michał Skroński, Włodzimierz Kupis, Piotr Rudziński, Renata Langfort, Jolanta Załęska, Krystyna Maszkowska-Kopij, Tadeusz Orłowski, Jerzy Bal, Kazimierz Roszkowski-Śliż, Joanna 96

97 Chorostowska-Wynimko. Czy analiza molekularna pozakomórkowego DNA w osoczu może pomóc w różnicowaniu chorych ze zmianami w obrazie radiologicznym płuc? Niedrobnokomórkowy rak płuca versus zmiany łagodne badanie pilotowe. 4th EUROPEAN LUNG CANCER CONFERENCE (ELCC2014), MARCA 2014, GENEWA, SZWAJCARIA. Adam Szpechcinski, Wlodzimierz Kupis, Renata Langfort, Jolanta Zaleska, Krystyna Maszkowska-Kopij, Radoslaw Struniawski, Tadeusz Orlowski, Kazimierz Roszkowski-Sliz and Joanna Chorostowska-Wynimko. Plasma cell-free DNA concentration and integrity analysis in patients with chest radiological findings: NSCLC versus non-malignant pathologies. Journal of Thoracic Oncology 2014; Volume 9, Number 4, Supplement 1: S9. Nagrody: Złote Stypendium za najlepszą pracę zgłoszoną na XXXIII ZJAZD POLSKIEGO TOWARZYSTWA CHORÓB PŁUC Travel Award za pracę zgłoszoną na 4th EUROPEAN LUNG CANCER CONFERENCE (ELCC2014), MARCA 2014, GENEWA, SZWAJCARIA Najważniejszy wniosek: Otrzymane wyniki potwierdzają celowość podjętych badań, zachęcając tym samym do kontynuowania niniejszego zadania badawczego w kierunku wczesnej diagnostyki oraz monitorowania skuteczności leczenia raka płuca w oparciu o markery genetyczne we krwi obwodowej. Weryfikacja histologiczna zajęcia węzłów chłonnych wnęki i śródpiersia u chorych operowanych z powodu niedrobnokomórkowego raka płuca z kliniczną oceną zaawansowania N1. Materiał i metoda: retrospektywna analiza dokumentacji 174 chorych operowanych w okresie od stycznia 2003 do września 2014 z powodu niedrobnokomórkowego raka płuca ze wstępną kliniczną cechą N1. Wśród analizowanych chorych były 54 kobiety i 120 mężczyzn w wieku od 40 do 83 lat. Kliniczne przedoperacyjne zaawansowanie choroby u 21,8% badanych chorych oceniono na IIA (T1N1), u 71,9% na IIB (T2N1) a u 6,3% chorych na IIIA (T3N1), oceny dokonywano na podstawie badania CT kl piersiowej, w niektórych przypadkach ocenę kliniczną zaawansowania choroby uzupełniono badaniem EBUS. Następnie analizie poddano wyniki pooperacyjnego badania histopatologicznego, w zależności od pozytywnej lub negatywnej weryfikacji chorych podzielono na 2 grupy (w grupie zweryfikowanej pozytywnie wyodrębniono dodatkowo podgrupę chorych, u których cecha N1 zmieniła się na N2). Wyniki: W grupie zweryfikowanej negatywnie (71 osób) u 55% badanych chorych ustalono ostatecznie rozpoznanie raka płaskonabłonkowego, u 35,2% chorych raka gruczołowego, u 7% wielkokomórkowego i u 2,8% chorych raka pleomorficznego. Chorzy z rakiem płaskonabłonkowym w 53,7% mieli rozpoznane zatory z komórek rakowych w naczyniach krwionośnych i limfatycznych guza oraz nacieki zapalne (z mikroropniami) w guzie i wokół guza, u 63,4% z nich obecna była martwica w guzie. Wśród chorych z rakiem gruczołowym 76% miało zatory z komórek raka i 68% martwicę w guzie. W całej grupie zweryfikowanej negatywnie u blisko 22,5% chorych stwierdzono w CT niedodmę płata lub segmentu, u 6-ciu rozstrzenie oskrzeli, a 43,6% miało choroby układu krążenia. 97

98 W grupie chorych zweryfikowanych pozytywnie z potwierdzoną cechą N1 znalazło się 79 osób. U 48,1% chorych z tej grupy rozpoznano raka płaskonabłonkowego, u 36,7%chorych raka gruczołowego, u 10,1% chorych wielkokomórkowego i u 5,1% mieszanego. Chorzy z rakiem płaskonabłonkowym w 55,3% mieli zatory z komórek rakowych w naczyniach krwionośnych i limfatycznych guza oraz w 81,6% martwicę w guzie. Ponadto większość z nich miało nacieki zapalne wokół guza a 1/3 niedodmę części płuca. Chorzy z rakiem gruczołowym w 82,76% mieli obecne zatory z komórek rakowych w naczyniach oraz w 58,6% cechy martwicy w guzie. Tylko niecałe 7% chorych z rakiem gruczołowym miało niedodmę części płuca, zaś choroby układu krążenia występowały u 72,4% chorych w tej grupie. W grupie osób zweryfikowanych pozytywnie, u których w ocenie pooperacyjnej cecha zaawansowania N1 uległa zmianie na cechę N2, znalazło się 24 chorych. Przerzuty nowotworowe stwierdzano w węzłach grupy 1,4,5,6,7, 9, 11, 12 i 13. U 33,3% chorych rozpoznano raka płaskonabłonkowego, u 54,2% raka gruczołowego, u 2-ch raka wielkokomórkowego i u 1-go raka mieszanego. U 70,8% tych chorych stwierdzono obecność zatorów z komórek rakowych w naczyniach krwionośnych i limfatycznych guza, 75% chorych miało cechy martwicy w guzie. Wnioski: Po rozszerzeniu grupy badanych chorych treść wniosków jest podobna jak poprzednio tj. w grupie osób zweryfikowanych negatywnie w większości badań pooperacyjnych obecne były zmiany zapalne i martwica w guzie, w przypadku raków płaskonabłonkowych często z mikroropniami, ponadto u części chorych w tej grupie we wstępnej ocenie radiologicznej obecne były cechy niedodmy. Odsetek zmian niedodmowych w grupie zweryfikowanej pozytywnie był niższy, nieco mniej było zmian zapalnych w badaniu pooperacyjnym. Obecność zmian zapalnych i niedodmowych najprawdopodobniej wpływa na powiększanie się węzłów wnękowych i kliniczną klasyfikację jako cecha N1. Niedodma fragmentu płuca częściej występowała w przypadku raka płaskonabłonkowego. W przypadku raka płaskonabłonkowego częściej obserwowano występowanie martwicy w guzie w grupie chorych zweryfikowanych pozytywnie. W przypadku raka gruczołowego martwica częściej była stwierdzana u chorych zweryfikowanych negatywnie. Tak więc obecność martwicy w guzie i jej wpływ na cechę N1 pozostaje sprawą dyskusyjną. Nieistotna wydaje się być w klinicznej ocenie cechy N1 obecność schorzeń układu krążenia. W grupie osób zweryfikowanych pozytywnie, które pooperacyjnie zmieniły cechę z N1 na N2, częściej rozpoznawano raka gruczołowego 98

99 Walidacja molekularnych metod oznaczania markerów genetycznych jako czynników predykcyjnych dla terapii celowanej pacjentów z niedrobnokommórkowym rakiem płuca. Materiały: materiał tkankowy od chorych na niedrobnokomórkowego guza płuca (NDRP) resekcyjny i biopsyjny, materiał cytologiczny zawierający komórki NDRP, Metody: analiza mutacji somatycznych genu EGFR metodą PNA-LNA PCR clamp, sekwencjonowanie kapilarne metodą Sangera, analiza mutacji somatycznych genu EGFR testem diagnostycznym certyfikowanym do diagnostyki in vitro (CE-IVD) opartym na allelo-specyficznym PCR w czasie rzeczywistym, barwienie immunohistochemiczne w kierunku zmutowanej formy genu EGFR (dele746- A750, L858R) oraz ALK. Cele badania 1. Ocena efektywności allelospecyficznych metod opartych na PCR w czasie rzeczywistym w rutynowej diagnostyce mutacji eksonu 19 i 21 genu EGFR w różnego typu materiałach klinicznych od chorych na niedrobnokomórkowego raka płuca (NDRP). 2. Porównanie efektywności dwóch allelospecyficznych metod detekcji mutacji EGFR w materiałach rozmazów cytologicznych scharakteryzowanych pod względem odsetka komórek nowotworowych. 3. Ocena efektywności oznaczeń mutacji dele746-a750 w eksonie 19 oraz L858R w eksonie 21 genu EGFR na poziomie białka metodą immunohistochemiczną (IHC) z wykorzystaniem przeciwciał specyficznych do zmutowanego białka receptora naskórkowego czynnika wzrostu (EGFR). 4. Ocena efektywności oznaczeń ekspresji kinazy ALK metodą immunohistochemiczną (IHC) z wykorzystaniem specyficznych przeciwciał monoklonalnych. WYNIKI Ocena efektywności allelospecyficznych metod opartych na PCR w czasie rzeczywistym w rutynowej diagnostyce mutacji eksonu 19 i 21 genu EGFR w różnego typu materiałach klinicznych od chorych na niedrobnokomórkowego raka płuca (NDRP). Spośród 707 materiałów pobranych od chorych na niedrobnokomórkowego raka płuca, analizie mutacji metodą PNA-LNA PCR clamp poddano 692 materiały, natomiast testem diagnostycznym opartym na PCR w czasie rzeczywistym certyfikowanym do diagnostyki in vitro (CE-IVD) zanalizowano 164 materiały. Preparaty zostały scharakteryzowane pod względem typu materiału (Tabela 1), typu morfologicznego nowotworu oraz odsetka komórek nowotworowych (Tabela 2). 99

100 Tabela 1. Charakterystyka analizowanych materiałów pod względem typu i sposobu utrwalenia. W materiałach FFPE oraz rozmazach cytologicznych oceniony został odsetek komórek nowotworowych. Tabela 2. Zawartość komórek nowotworowych w analizowanych materiałach. * materiały mrożone pobrano z Banku Tkanek IGiChP TCC (ang. tumor cells content) zawartość komórek nowotworowych, SD± - odchylenie standardowe Mutacje w genie EGFR stwierdzono w 62/707 materiałach (9%): w eksonie 19 o 31 delecji w tym 4 rzadkie, o 1 substytucja p.r748k (c.2243g>a); w eksonie 21 o 28 substytucji p.l858r (c.2573t>g) o 1 rzadki wariant p.l858r (c.2572_2573delinsag) o 1 podwójna mutacja p.l858m+p.l861q (c.2572c >A; c.2582t>a) Wśród chorych z wykrytą mutacją w genie EGFR 71% stanowiły kobiety. Wśród 617 chorych z rakiem gruczołowym płuca, mutacje EGFR stwierdzono u 9,8% (61 pacjentów). 100

101 86 materiałów zostało zanalizowane zarówno wysokoczułą metoda PNA-LNA PCR clamp jak i testem diagnostycznym (CE-IVD) opartym na allelospecyficznym PCR w czasie rzeczywistym (Tabela 3). Tabela 3. Porównanie wyników oznaczenia mutacji EGFR uzyskanych dwiema allelospecyficznymi metodami opartymi na PCR w czasie rzeczywistym. Metoda PNA-LNA PCR clamp w stosunku do testu CE-IVD wykazała: całkowity odsetek zgodnych wyników (ang. Overall Percent Agreement, OPA=95,3%; 95%CI=90,9-99,8) odsetek zgodnych wyników dodatnich (ang. Positive Percent Agreement, PPA= 88%; 95%CI=77,4-99,1) odsetek zgodnych wyników ujemnych (ang. Negative Percent Agreement, NPA = 100%) współczynnik zgodności Kappa=0,9 (95%CI=0,88-0,92). Rozbieżności między wynikami obu metod są spowodowane faktem, iż test CE-IVD oparty na allelospecyficznym PCR w czasie rzeczywistym nie wykrył następujących rzadkich mutacji stwierdzonych metodą PNA-PNA PCR clamp: p.r748k; p.l858r (c.2572_2573delinsag), p.l858m+p.l861q a także delecji p.l747-e749del (w materiale zawierającym <10% TCC). W celu oceny znaczenia klinicznego detekcji rzadkiej lub nowej mutacji, został opracowany następujący algorytm: 1) analiza wpływu zmiany sekwencji nukleotydowej genu na sekwencję aminokwasową białka EGFR 2) w przypadku mutacji zmieniającej sekwencję białka receptora identyfikacja i weryfikacja doniesień o wykryciu danej zmiany w NDRP lub innych nowotworach, za pomocą odniesień literaturowych oraz bazy danych COSMIC, 3) w przypadku nowej, wcześniej nieopisanej mutacji konieczne jest powtórne wykonanie całości analizy, łącznie z ponowną izolacją DNA z tego samego materiału, 101

102 4) w przypadku wykrycia mutacji już opisywanej, potwierdzenie istnienia wiarygodnych danych klinicznych wskazujących na efektywność leczenia IKT chorych na NDRP z mutacją danego typu, 5) w przypadku braku informacji klinicznych wymienionych w punkcie 4, należy ocenić dostępność i wiarygodność badań in vitro określających potencjał aktywujący danej mutacji lub powinowactwo do cząsteczek inhibitorów kinazy tyrozynowej, 6) bioinformatyczna ocena wpływu zmiany sekwencji aminokwasowej na strukturę i funkcję receptora, na przykład z wykorzystaniem oprogramowania PolyPhen2 oraz SIFT. Porównanie efektywności dwóch allelospecyficznych metod detekcji mutacji genu EGFR w materiałach rozmazów cytologicznych scharakteryzowanych pod względem odsetka komórek nowotworowych. Porównano efektywność metody PNA-LNA PCR clamp oraz testu diagnostycznego opartego na allelospecyficznym PCR w czasie rzeczywistym, certyfikowanym do diagnostyki in vitro (CE-IVD), w oznaczaniu mutacji w eksonie 19 i 21 genu EGFR, w 63 materiałach stanowiącymi rozmazy cytologiczne pobrane od chorych na niedrobnokomórkowego raka płuca. Analiza mutacji powiodła się obiema metodami w przypadku 60/63 materiałów (95%), w 2/63 przypadków (3%) materiał oceniono jako niediagnostyczny dla testu CE-IVD oraz w 1 materiał (1,6%) jako niediagnostyczny dla obu metod. W dalszych obliczeniach wykorzystano dane dla 62 materiałów, których analiza była możliwa co najmniej jedną metodą diagnostyczną. Mutację EGFR wykryto w 8/62 materiałów (12,9%) (Tabela 4.). Tabela 4. Porównanie wyników oznaczenia mutacji EGFR uzyskanych dwiema allelospecyficznymi metodami opartymi na PCR w czasie rzeczywistym. (*nd) liczba wyników niediagnostycznych dla jednej z metod (testu diagnostycznego CE- IVD). W celu porównania zgodności wyników przyjęto założenie, że za wynik dodatni uznaje się detekcję mutacji w eksonie 19 lub 21 genu EGFR, podczas gdy wynik ujemny to brak detekcji mutacji lub materiał oceniony jako niediagnostyczny dla jednej z metod. Metoda PNA-LNA PCR clamp w stosunku do testu CE-IVD wykazała: całkowity odsetek zgodnych wyników (ang. Overall Percent Agreement, OPA=95,2%; 95%CI=89,8-100,5) odsetek zgodnych wyników dodatnich (ang. Positive Percent Agreement, PPA= 63%; 95%CI=96-29) 102

103 odsetek zgodnych wyników ujemnych (ang. Negative Percent Agreement, NPA = 100%) współczynnik zgodności Kappa=0,74 (95%CI=0,73-0,75). Metoda PNA-LNA PCR clamp umożliwiła wykrycie następujących mutacji nierozpoznanych testem diagnostycznym CE-IVD: 2 mutacji p.l858r w materiałach rozmazów cytologicznych określonych jako niediagnostyczne dla testu opartego na allelospecyficznym PCR w czasie rzeczywistym Delecji w eksonie 19 genu EGFR, w materiale rozmazu zawierającym 40% komórek nowotworowych. Obecność delecji została potwierdzona za pomocą sekwencjonowania metodą Sangera produktu reakcji PNA-LNA PCR clamp. Ocena efektywności oznaczeń mutacji dele746-a750 w eksonie 19 oraz L858R w eksonie 21 genu EGFR na poziomie białka metodą immunohistochemiczną (IHC) z wykorzystaniem przeciwciał specyficznych do zmutowanego białka receptora naskórkowego czynnika wzrostu (EGFR). Oceniono efektywność diagnostyczną oznaczeń IHC z wykorzystaniem przeciwciał monoklonalnych specyficznych dla zmutowanego białka EGFR (megfr): p.l858r (klon SP125) i p.e746_a750del (SP111), w 45 materiałach tkankowych od chorych na raka gruczołowego płuca. Detekcja mutacji w DNA została przeprowadzona za pomocą PNA- LNA PCR clamp oraz sekwencjonowania metodą Sangera. Mutacje genu EGFR (4 delecje w eksonie 19 oraz 8 substytucji w eksonie 21) zostały wykryte w DNA wyizolowanym z 12 materiałów (27%). Oznaczenie metodą IHC z przeciwciałami anty-(megfr) wykazało 75% czułość i 100% swoistość detekcji względem delecji w eksonie 19 z użyciem przeciwciała E746_A750del oraz 100% czułość i 97% specyficzności względem mutacji w eksonie 21 dla przeciwciała anty-l858r. Silne barwienie (2+) było obserwowane również dla delecji p.e749_p753del oraz w materiale zawierającym podwójną mutacje p.l858m + p.l861q, ale nie dla p.l747_p753delinss (Tabela 5). 103

104 Tabela 5. Szczegółowa charakterystyka wyników analizy IHC anty-megfr materiałów, w których wykryto mutacje genu EGFR na poziomie DNA. Ocena efektywności oznaczeń ekspresji kinazy ALK metodą immunohistochemiczną (IHC) z wykorzystaniem specyficznych przeciwciał monoklonalnych. Oceniono efektywność diagnostyczną oznaczeń IHC z wykorzystaniem przeciwciał monoklonalnych specyficznych dla białka ALK (klon D5F3) w 45 materiałach tkankowych od chorych na raka gruczołowego płuca. Materiały ALK IHC+ zostały dodatkowo ocenione metodą fluorescencyjnej hybrydyzacji in situ (FISH) z wykorzystaniem zestawu diagnostycznego Vysis LSI ALK Break Apart Rearrangement Probes (Abbott). Dodatni wynik barwienia ALK IHC (1+) był obecny w 5 materiałach (11%). Analiza metodą FISH potwierdziła obecność rearanżacji w genie ALK w 2 materiałach, podczas gdy 3 pozostałe zostały ocenione jako niediagnostyczne (Tabela 6). 104

105 Tabela 6. Wyniki analizy 5 materiałów ALK-IHC (+) metodą ALK-FISH. X materiał niediagnostyczny V materiał, w którym oznaczono rearanżację genu ALK ++, intensywność barwienia materiału w oznaczeniu ALK IHC Najważniejsze wnioski Zarówno metoda PNA-LNA PCR clamp oraz certyfikowany do diagnostyki in vitro zestaw oparty na allelospecyficznym PCR w czasie rzeczywistym umożliwiają efektywną i wiarygodną detekcję najczęstszych mutacji genu EGFR w różnego typu materiałach klinicznych od chorych na NDRP. Wysokoczuła metoda PNA-LNA PCR clamp może wykazywać wyższą użyteczność niż test diagnostyczny oparty na allelospecyficznym PCR w czasie rzeczywistym, certyfikowany do diagnostyki in vitro (CE-IVD) w materiałach zawierających niski odsetek komórek nowotworowych oraz preparatach rozmazów cytologicznych. Test CE-IVD oparty na allelospecyficznym PCR w czasie rzeczywistym pozwala identyfikować jedynie najczęstsze (co najmniej 1% frekwencji) mutacje EGFR, będące zarazem najlepiej scharakteryzowane pod względem wartości predykcyjnej dla terapii EGFR-IKT. Metoda PNA-LNA PCR clamp w połączeniu z sekwencjonowaniem umożliwia dodatkowo również detekcję rzadkich alleli genu EGFR, mogących się charakteryzować niejasną wartością predykcyjną dla terapii ukierunkowanej molekularnie. Podstawę diagnostyki mutacji genu EGFR i rearanżacji genu ALK stanowią obecnie testy oparte na analizie DNA. Potencjalną alternatywę mogą stanowić oznaczenia metodą immunohistochemiczną (IHC). Metoda IHC wykazała wysoką czułość i specyficzność detekcji najczęstszych wariantów delecji w eksonie 19 i substytucji w kodonie L858R eksonu 21 genu EGFR, a także możliwość detekcji niektórych rzadkich wariantów. Oznaczanie ekspresji kinazy ALK metodą IHC może stanowić efektywne i opłacalne ekonomicznie narzędzie do selekcji materiałów do diagnostyki metodą FISH. W przypadku materiałów o jakości DNA niewystarczającej dla przeprowadzenia analizy FISH, testy wykrywające ALK oparte na IHC wykorzystujące przeciwciała klonu D5F3 mogą stanowić efektywne narzędzie diagnostyczne. 105