Przedsiębiorcy. na Lubelszczyźnie. Biznes Dobry. Fakty, liczby, przykłady. konkursu. wybór. Zwycięzcy

Transkrypt

1 Przedsiębiorcy na Lubelszczyź Fakty, liczby, przykłady Zwycięzcy konkursu Biznes Dobry wybór 1

2 Uwagi metodologiczne do części Przedsiębiorcy na Lubelszczyź : 1. w kilku miejscach podano liczbę przedsiębiorstw zarejestrowanych w rejestrze REGON. Aktywna jest tylko połowa z nich, co zostało zaznaczone, zarówno w tekstach wprowadzających, jak i na karcie Wszyscy jesteśmy przedsiębiorcami. W przypadku danych powiatowych dostępne są tylko dane z REGONU, dlatego na karcie tej pokazano przede wszystkim firmy zarejestrowane w 2011 roku. Z badań GUS wynika, że większość z nich (ok procent) nadal działa od roku po rejestracji. Podano także liczbę firm zarejestrowanych w REGON w działach informatyka i komunikacja oraz ochrona środowiska, gdyż ma danych, ile z nich jest aktywnych. 2. Jako zasadę przyjęto jednakowe traktowa przedsiębiorstw prywatnych i publicznych każde z nich kierowane jest bowiem przez menedżera przedsiębiorcę. Na karcie Płaca ważjsza od świadczeń ze względu jednak na dostępność danych, skoncentrowano się na firmach prywatnych. 3. na karcie Miejsca pracy są w przedsiębiorstwach, zgod ze stanem faktycznym i dostępnością danych, podając informacje działowe, zastosowano określe głów sektor publiczny i głów sektor prywatny. 4. starano się podawać informacje dotyczące całej populacji przedsiębiorstw, włącz z firmami mikro. Tam gdzie było to możliwe, wykorzystano dane o firmach zatrudniających powyżej 9 osób. Zostało to zaznaczone w tekście. 5. w kilku przypadkach badań ogólnopolskich (karty: Tysiące przedsiębiorczych kobiet i Odpowiedzialny biznes to my ) dostępne są tylko dane dotyczące makroregionów, a poszczególnych województw. Takie zostały przedstawione. 6. raporty przedstawiają stan danych dostępnych na koc października 2012 r. Przedsiębiorcy na Lubelszczyź Raporty zostały przygotowane w oparciu o następujące źródła: GUS, Eurostat, Centrum Badania Opinii Społecznej (bada dla PKPP Lewiatan), GfK Polonia (bada dla PKPP Lewiatan), materiały Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, MillwardBrown SMG KRC (bada dla PARP), własne ankiety rozsyłane do urzędów i przedsiębiorstw. Te instytucje i firmy wykonały w dużej mierze obliczenia specjal dla nas, za co gorąco dziękujemy. Wykorzystano rówż m.in. listy 500 i 2000 Rzeczpospolitej, raporty Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości i Instytutu Badań nad Gospodarka Rynkową, rankingi międzynarodowe, strategie województw, dane giełdy warszawskiej, raporty instytucji, stowarzyszeń i fundacji. W informacjach historycznych, dotyczących dziejów gospodarczych, podstawowym źródłem była Encyklopedia Historii Gospodarczej Polski (Wiedza Powszechna), a w opisaniu walorów turystycznych pomogły przewodniki Polska Niezwykła (Demart). Uwagi do danych zawartych w raportach prosimy kierować na adres p.a.aleksandrowicz@gmail.com. Zostaną one sprawdzone, a ewentualne poprawki nasione w raportach udostępnionych elektronicz. Uwaga do części Biznes. Dobry wybór. Przygotowując sylwetki nagrodzonych przedsiębiorców staraliśmy się zawsze dotrzeć bezpośrednio do osób nagrodzonych przez Kapituły. Nie w każdym przypadku się to udało, ale w takich sytuacjach laureaci wskazywali osobę, z którą rozmawialiśmy na temat firmy i zwycięzcy/ców konkursu Biznes. Dobry wybór. W kilku przypadkach sylwetki zostały opracowane na podstawie powszech dostępnych informacji, m.in. publikacji prasowych i stron internetowych firm. Raport na temat wkładu przedsiębiorców w rozwój województwa lubelskiego Prezentacje laureatów konkursu Biznes. Dobry wybór ISBN Copyright PKPP Lewiatan Wersję elektroniczną publikacji można pobrać ze strony Publikacja przygotowana w ramach projektu Poprawa wizerunku przedsiębiorców współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Autorzy Zespół PKPP Lewiatan: Kuba Giedrojć (redaktor prowadzący), Joanna Zaręba, Zbigw Gajewski. Raport Przedsiębiorcy na Lubelszczyź : Beata Gąsiorowska (infografika), Anna Rejer (gromadze i przetwarza danych, zarządza ankietami), Grzegorz Brodowski (projekt okładki, layout, DTP), Lech Mazurczyk (koncepcja i wykona modelowych infografik), Piotr Aleksandrowicz (koncepcja całości, teksty i kierownictwo zespołu). Biznes. Dobry wybór oraz opracowa publikacji: Wydawnictwo Tartak Wyrazów ( Magdalena Tokarska-Romańska (redakcja), Krzysztof Machocki, Anna Maria Sobocińska, Julian Tomala (teksty), Anna Maria Sobocińska (zdjęcia laureatów), Aneta Siwiec (fotoedycja), Adam Dziewicki (layout, skład folderu), Wojciech Romański (koordynacja produkcji). Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego g rudzień 2012 r. 2 3

3 Fakty, liczby, wnioski OD WYDAWCY 1. Założycielką lub szefową co trzeciej firmy jest kobieta 2. Pa dominują w ochro zdrowia, edukacji, gastronomii, części usług 3. Polki są bardziej przedsiębiorcze niż pa w Europie 1. Inwestycje biznesu są prawie dwa razy większe niż samorządów proc. inwestycji przedsiębiorcy finansują ze środków własnych 3. Lubelskie mikrofirmy w 2010 r. zainwestowały 870 mln złotych 1. Co tydzień w regio rejestrowanych jest 280 firm 2. Po trzech latach połowa nowych firm w Polsce nadal istje i się rozwija 3. W regio jest 27 razy więcej podmiotów prywatnych niż publicznych 1. Majątek firm w woj. lubelskim wzrósł o 38 proc. w ciągu 8 lat 2. Wynosi ponad 18 tysięcy złotych w przeliczeniu na każdego mieszkańca regionu 3. W woj. lubelskim mamy ponad 3 grosze zysku z każdej złotówki sprzedaży 1. Od debiutu na giełdzie Bogdanka dała 110 proc. zysku 2. Wartość giełdowa lubelskich spółek to ponad 7,5 mld zł 3. Nasze duże spółki giełdowe płacą 1 2 proc. dywidendy 1. W firmach powstaje trzy czwarte produktu krajowego proc. osób na Lubelszczyź docenia wkład przedsiębiorców w zamożność kraju 3. Produkt krajowy przypadający na mieszkańca wzrósł o 10 procent w ostatnich trzech latach 1. Przychody firm w woj. lubelskim wzrosły o 52 procent w ciągu siedmiu lat 2. Blisko 80 procent firm przynosi zyski procent mieszkańców regionu uważa, że jesteśmy pożyteczni dla społeczeństwa Szanowni Czytelnicy, Oddajemy w Państwa ręce wyjątkowe wydawnictwo pierwsze w Polsce opracowa na temat roli przedsiębiorstw i przedsiębiorców w rozwoju województwa. Dane w raporcie zostały zaprezentowane w prosty i bardzo obrazowy sposób. Ich analiza wymaga wykształcenia ekonomicznego. Mówimy o rzeczach kluczowych dla gospodarki, ale przede wszystkim ważnych dla mieszkańców o płacach, miejscach pracy, ochro środowiska itd. Wreszcie każdy mieszkac Polski ma dostęp do materiału, który może samodziel analizować i wyrobić sobie zda, jaką rolę pełnią przedsiębiorcy w Polsce. Raport został opracowany przez czołowych dziennikarzy ekonomicznych. Zespół pod przewodnictwem red. Piotra Aleksandrowicza wykonał ogromną pracę. Powstało łącz 17 raportów dla każdego województwa oraz zbiorczy raport ogólnopolski. Łącz wykorzystano w nich ponad 30 tysięcy danych! Prace nad nimi trwały pół roku. Myślę, że efekt jest imponujący. Choć od transformacji gospodarczej minęło już ponad 20 lat, nikt dotychczas pokusił się o przygotowa takiego opracowania. Tym bardziej jego znacze jest ogromne. Zachęcam media, samorządy i polityków do wykorzystywania zawartych w raporcie danych i analiz, a także nauczycieli do propagowania tej wiedzy wśród uczniów. Drugą część tego wydawnictwa stanowią sylwetki laureatów konkursu Biznes. Dobry wybór, zorganizowanego przez Polską Konfederację Pracodawców Prywatnych Lewiatan. Wśród nich odnajdą Państwo twarze biznesu swojego regionu. Ich dokonania i sukcesy pokazują, że bycie przedsiębiorcą to dobry wybór. Im więcej takich prężnych firm w województwie, tym większe szanse na jego rozwój, a w konsekwencji korzyści dla mieszkańców. Warto zatem wspierać przedsiębiorców w ich rozwoju, bo to inwestycja, która opłaca się każdemu. Zapraszam do lektury! Henryka Bochniarz Prezydent Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan 4 5

4 17 Dęblin 12 Janowiec woj. 74 świętokrzyskie największe ośrodki przemysłowe woj. mazowieckie Puławy Kazimierz Dolny Nałęczów Wojciechów Kraśnik woj. podkarpackie lotniska muzeum muzeum, skansen związane z gospodarką, przedsiębiorczością, rolnictwem zamek, pałac Łuków Kock Kozłówka Lublin Janów Lubelski 2 Radzyń Podlaski Majdanek Świdnik Biłgoraj Międzyrzec Podlaski Łęczna 17 Biała Podlaska Ortel Królewski Hola podziemna trasa turystyczna (kopal, jaski, fortyfikacje, lochy) Zamość Kodeń POJEZIERZE ŁĘCZYCKO-WŁODAWSKIE Poleski Park Narodowy Piaski Roztoczański Krasnobród Park Narodowy ROZTOCZE Chełm 17 świątynia uzdrowiska inne atrakcje turystyczne Terespol 12 BIAŁORUŚ Hrubieszów Korczmin 74 UKRAINA Przedsiębiorcy na Lubelszczyź Gospodarka to, po pierwsze, przedsiębiorcy. To oni tworzą miejsca pracy, płacą większość podatków, inwestują. Państwo mogłoby realizować swoich celów, gdyby było biznesu. I choć brzmi to może górnolot, jest faktem, że Polska rozwija się dzięki przedsiębiorcom. W województwie lubelskim aktywnych przedsiębiorców jest ponad 79 tysięcy. Atlas ten zawiera 16 kart, na których setki informacji, map, liczb i wykresów pokazują, jaka jest skala ich działania. Popatrzmy najpierw, jak sytuuje się województwo lubelskie na mapie Polski. Mamy trochę przemysłu, ale jest umiarkowa wydajny, mamy dość rozwinięte rolnictwo, sadownictwo i szkółkarstwo. Wiele regionów może nam pozazdrościć silnego ośrodka akademickiego w Lubli i walorów turystycznych, od Roztocza przez Zamość, Lublin do Kazimierza Dolnego nad Wisłą. No i mamy wszędzie tysiące przedsiębiorczych ludzi. Ale przedsiębiorczość na tym tere zaczęła się w III Rzeczypospolitej. Już w końcu XIV wieku kupcy lubelscy otrzymali przywilej swobodnego handlu z Wielkim Księstwem Litewskim. Trzy doroczne jarmarki lubelskie w połowie XV wieku były największymi instytucjami handlowymi Polski jagiellońskiej. Handlowano polskim zbożem, litewskimi futrami i ruskimi wołami, a także suknem i metalami ze Śląska i Małopolski. Potem było gorzej i od połowy XVII wieku do II połowy XIX Lublin przeżywał okres załamania. Ożywił się, gdy uruchomiono w 1877 połączenia kolejowe z Warszawą i Kowlem; powstały m.in. fabryki wag i maszyn rolniczych. A Zamość? Ordynacja zamojska, której potęgę stworzył pod koc XVI wieku Jan Zamoyski, to prawdziwy koncern rolniczo-przemysłowy (ordynacja rozrosła się do 23 miast i 816 wsi na powierzchni 17 tys. km kw.). W 1591 r. połowa Lubelskie w pigułce Polska województwo lubelskie Przyrost naturalny na 1000 ludności 0,3-0,8 Produkt krajowy brutto na mieszkańca w 2009 roku, w zł Produkcja sprzedana przemysłu na 1 zatrudnionego, w zł Produkcja sprzedana budownictwa na 1 zatrudnionego, w zł Przeciętne wynagrodze w sektorze przedsiębiorstw Przeciętna powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwie, w ha 6,8 5,5 Podmioty gospodarcze w rejestrze Regon na 10 tys. ludności Spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego na 10 tys. ludności 19 5 ŻrÓdło: gus, dane za 2011 r. 6 7

5 z 1400 mieszkańców miasta trudniła się rzemiosłem, wtedy też rozpoczęła pracę pierwsza manufaktura safianów, kurdybanów i kobierców tureckich. Takie są tradycje. W 1990 roku do Polski powrócił system rynkowy. Mamy od 20 lat bezprecedensowy wzrost gospodarczy, powstały tysiące firm, dziesiątki tysięcy ludzi stały się przedsiębiorcami. Z jakim efektem? Popatrzmy na początek XXI wieku. W latach wynagrodzenia realne zwiększyły się Polsce o 32,9 procent, a liczba bezrobotnych zmjszyła z 2,7 mln do 2,0 mln. Sprzedaż detaliczna wzrosła o 30,7 procent. Przybyło 2,4 miliona mieszkań (mamy ich 13,4 miliona). Eksport wzrósł sześciokrot do prawie 190 mld dolarów. Produkt krajowy brutto jest o ponad połowę wyższy niż w 2000 roku i ponad 2 razy wyższy niż u progu przemian. A w poszczególnych regionach? Posłużymy się tylko jedną liczbą. W 2000 roku produkt krajowy brutto na mieszkańca wynosił w województwie lubelskim zł. W 2009 (ostat dostępne dane) zł, czyli był o 79 proc. wyższy. Wzrost 20 minęło bardzo duży, nawet jeżeli uwzględnić ok. 28-procentową inflację w tym czasie. Przedsiębiorcy i firmy mają w tym decydujący udział. Niektóre wydarzenia gospodarcze regionu w czasach III Rzeczypospolitej przedstawiamy poniżej w kalendarium. Województwo lubelskie jest dziś w czołówce gospodarczej Polski, ale przedsiębiorcy mają tu wiele powodów do dumy. Rozwija się zagłębie węglowe i Bogdanka. W Lubli powstał port lotniczy, a w Świdniku produkowane są znakomite helikoptery. Tu mają siedziby firmy stworzone od podstaw przez wybitnych polskich przedsiębiorców Emperia Holding (Artur Kawa) i Black Red White (Tadeusz Chmiel), obie na Liście 500 Rzeczpospolitej. Co roku też kilka zagranicznych firm lokuje tu swoje inwestycje, a tysiące innych zakładają polscy przedsiębiorcy. To pokazuje, że panuje tu duch przedsiębiorczości. Wystarczy spojrzeć, ile firm działa w obszarze telekomunikacji i informatyki. Ponad 2100! Co roku o kilka punktów rozszerza się zasięg szerokopasmowego Internetu dziś 1990 ma do go dostęp 43 procent gospodarstw domowych. Za każdym z tych wydarzeń i wskaźników stoją przedsiębiorcy i ich firmy. Dodajmy, że rówż w rolnictwie mamy setki nowoczesnych gospodarstw rodzinnych, które są rów efektywne jak mikrofirmy przemysłowe czy usługowe. Województwo lubelskie ma szereg silnych stron: korzystne położe przygraniczne dobrze rozwinięte rolnictwo i ogrodnictwo, przemysł rolno- -spożywczy, a także lotniczy i maszynowy względ tania siła robocza aktywność szkół wyższych i środowiska naukowego w Lubli, mocne zaplecze badawcze dla rolnictwa instytuty w Puławach i Lubli znaczna liczba studentów i absolwentów szkół wyższych tradycja tygla kulturowego zróżnicowane, względ zaczyszczone środowisko naturalne Są rówż słabe strony np. ujemny przyrost naturalny, relatyw ni lat Janusz Palikot zakłada w Biłgoraju firmę Ambra produkującą wina musujące, w której przez jedenaście lat zajmował stanowisko prezesa zarządu Tadeusz Chmiel w Chmielku koło Biłgoraja zakłada Black Red White, obec największą polską grupę meblarską z ok. 20-procentowym udziałem w rynku skie nakłady inwestycyjne, relatyw niski poziom handlu zagranicznego. Gdzie zatem są szanse na rozwój gospodarczy województwa lubelskiego? Zapewne jak wszędzie czyli w obszarach, które już są mocną stroną regionu: w rosnącym popycie na produkty żywnościowe wysokiej jakości i ekologiczne, w stosunkowo mocnym środowisku naukowym. Eksperci uważają też, że możliwe jest organizowa tu centrów outsourcingu biznesowego. Ponadto turystyka i agroturystyka, ale także ogrodnictwo, szkółkarstwo i przemysł specjalistycznych maszyn rolniczych. W rankingu atrakcyjności inwestycyjnej województw Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową woj. lubelskie jest jednak na przedostatnim, 15. miejscu. Przed nami dużo pracy. Nasz region może rozwijać się dalej głów dzięki przedsiębiorcom, których dotychczasowe osiągnięcia i znacze dla regionu pokazujemy na kartach naszego atlasu. Zapraszamy do lektury Prywatyzacja Polfy Lublin; kupuje ją polsko-amerykańskie konsorcjum Spectra Baxter Artur Kawa tworzy Eldorado, spółkę handlową, która stała 1990 się już jako Emperia Holding jedną z największych firm Reforma Balcerowicza. Początki go- Denominacja Puławy wchodzą Świdnik kupuje je Prywatyzacja Zakłady Azotowe Prywatyzacja PZL handlowych w Polsce, Powstaje spodarki rynkowej od 2002 roku notowaną województwo złotego na giełdę koncern brytyjsko- kopalni węgla w Polsce na warszawskiej lubelskie -włoski Agusta kamiennego giełdzie Westland Bogdanka 8 9 PKPP Lewiatan Lublin 2008 Otwarcie nowego mostu na Wiśle w Puławach Skarby i biznes Turystyka jest jedną z największych szans dla ludzi przedsiębiorczych i całego regionu. Według danych GUS zakwaterowa i gastronomia przynoszą 1,2 proc. wartości dodanej wytworzonej w dużych firmach w województwie lubelskim. Ten wskaźnik byłby wyższy, gdyby uwzględnić setki małych pensjonatów czy kwater agroturystycznych. Turyści przyjeżdżają tu, bo mamy piękne pejzaże na Roztoczu i pojezierzu Łęczyńsko- -Włodawskim (Poleski Park Narodowy) oraz unikatowe zabytki. Stare Miasto w Zamościu zostało wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa 2010 Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO. Innymi znakomitymi obiektami, uznanymi przez prezydenta RP za pomniki historii, są Kazimierz Dolny, zespół pałacowy w Kozłówce i historyczny zespół architektoniczno- -urbanistyczny Lublina. Są też obiekty historyczne i turystyczne, których źródła tkwią głęboko w przedsiębiorczości. Na przykład zabytkowe wille i pensjonaty w Nałęczowie, kolejka wąskotorowa w Karczmisku kiedyś o znaczeniu przemysłowym, dziś turystyczna atrakcja, czy Muzeum Kowalstwa w znanej z tradycji tego rzemiosła wsi Wojciechów. Są też do zwiedzania kredowe 2010 Początek budowy kilku odcinków drogi szybkiego ruchu S17 Warszawa Lublin Hrebenne podziemia w Chełmie, gdzie surowiec ten, używany w budownictwie, szkołach, do produkcji farb i pudrów kosmetycznych, a potem w hutnictwie, wydobywano i eksportowano już w średniowieczu. Jak piszą autorzy przewodnika Polska Niezwykła : mieszkańcy miasta często potajem kuli kredowe ściany własnych piwnic, a uzyskany urobek korzyst sprzedawali. Spore pieniądze można zobaczyć też na słynnych aukcjach w Janowie Podlaskim. Najdroższy arab tu sprzedany to ogier El Paso, który uzyskał w 1976 roku cenę 1 miliona dolarów. A dolar miał wtedy inną wartość Otwarcie w Świdniku lotniska dla Lublina Fot. Grzegorz Brodowski

6 297 Czy przedsiębiorcy wytwarzają większość dochodu Polski? Rozwijamy się wiem zdecydowa tak zdecydowa 2 11 % 63 raczej raczej tak ŹRÓDŁO: GFK GFK POLONIA DLA DLA PKPP LEWIATAN, 2012 Nasz produkt krajowy wart jest tyle co ton złota Wciągu ostatnich trzech lat produkt krajowy wzrósł o blisko 10 proc. Trzy W woj. lubelskim w latach PKB wzrósł o: 60 czwarte z go powstaje w gospodarce, w sferze budżetowej jedna 50 Produkt krajowy brutto (w mld zł) 51,1 czwarta. Dostrzegają to mieszkańcy 40 województwa lubelskiego, 78 proc. (1 tona złota mln zł) 30 z nich zgadza się ze stwierdzem, 27,4 że to przedsiębiorcy wytwarzają większość dochodu Polski. W naszym wo- 51 mld zł to równowartość: 20 86,4proc. i wyniósł jewództwie powstaje 3,8 proc. polskiego PKB. 51,1 mld zł Województwo lubelskie jest w 2009 r.* tak bogate jak Mazowsze z Warszawą, autobusów miejskich Solaris Urbino 12 (koszt 1 autobusu to około 700 tys. zł) ale nasz dystans do Europy stale się * DANE DLA WOJ. LUBELSKIEGO zmjsza. W 2003 roku produkt krajowy w Polsce na głowę mieszkańca, w Produkt krajowy na mieszkańca Przedsiębiorcy wypracowują Lubelski PKB stanowi 23,7 woj. lubelskim wynosi już 3/4 3,8 liczony według siły nabywczej, wynosił mj niż 50 procent średj w Unii najtańszych biletów lotniczych dookoła świata (cena biletu: 4 tys. zł) Europejskiej. W 2011 roku już 65 procent i można być pewnym, że w 2012 PKB proc. Polski roku wskaźnik ten znowu się zwiększy. tys. zł całego produktu krajowego Produkt krajowy jest bardzo ważny, ale dla jakości życia istotne są tak- a także w szybko rozwijającym się regio na Słowacji zbliżona do PKB, wypracowują przede Mamy niższy produkt krajowy brutto niż w sąsiednich województwach, Wartość dodaną, która jest liczbowo (Východné Slovensko) wszystkim przedsiębiorcy że walory natury czy bezpieczeństwo. woj. mazowieckie woj. podlaskie W tych kategoriach woj. lubelskie ma rolnictwo, leśnictwo mieszkań w Lubli i rybactwo 6,5 (cena 60-metrowego mieszkania to 302 tys. zł) dobrą pozycję na tle innych regionów. 56,4 tys. zł 26,0 tys. zł przemysł podregion bialski 19, podregion budownictwo i więcej niż koszt pierwszej elektrowni atomowej puławski w Polsce, który wysie około 20,3! tys. zł handel, naprawa 7,7 19,9 42 mld zł mln tys. zł pojazdów, transport butelek piwa i gospodarka magazynowa, (cena butelki: 3 zł ) woj. świętokrzyskie podregion lubelski zakwaterowa 1. W firmach powstaje trzy i gastronomia, informacja i komunikacja 29,5 czwarte produktu krajowego tys. zł proc. osób na Lubelszczyź docenia wkład przed- chełmsko-zamojski obsługa rynku 9,1 27,3 tys. zł finanse podregion i ubezpieczenia, siębiorców w zamożność kraju ruchomości samochodów Opel Astra (sztuka za zł) 3. Produkt krajowy przypadający 20,1 tys. zł pozostałe usługi, m.in. administracja na mieszkańca wzrósł publiczna, obrona 27,4 o 10 procent w ostatnich narodowa, edukacja, Słowacja -Východné Slovensko woj. podkarpackie nauka, opieka zdrowotna trzech latach kultura ŹRÓDŁO: OBLICZENIA WŁASNE 33,8 tys. zł 24,1 tys. zł ŹRÓDŁO: GUS, EUROSTAT 10 11

7 Wszyscy jesteśmy przedsiębiorcami Województwo lubelskie ma ogromny potencjał przedsiębiorczości: 9 tys. spółek prawa handlowego i 9,7 tys. cywilnych, ponad 125 tys. osób fizycznych, które zarejestrowały działalność gospodarczą. W 2011 roku ok. 14,5 tys. osób rozpoczęło swoją przygodę z biznesem. Nie zawsze odnoszą sukces. Działalność gospodarcza z natury związana jest z ryzykiem. Błędy w zarządzaniu, trafiony produkt, zbyt silna konkurencja, która wpuści na rynek debiutanta wszystko to sprawia, że co druga nowa firma zamyka działalność w ciągu pierwszych trzech lat istnia. Co wtedy? Jak powiedział Henry Ford: Porażka to po prostu okazja, by zacząć od początku, tym razem inteligentj. Mimo problemów działalność w biznesie jest dobrze postrzegana. Większość mieszkańców woj. lubelskiego chciałaby, aby ich syn czy córka zostali przedsiębiorcami.! 1. Co tydzień w regio rejestrowanych jest 280 firm 2. Po trzech latach połowa nowych firm w Polsce nadal istje i się rozwija 3. W regio jest 27 razy więcej podmiotów prywatnych niż publicznych W naszym województwie codzien re jestrowanych jest rycki 311 ( (9261) 337 (3473) łukowski 692 (7365) puławski opolski kraśnicki 515 (5504) radzyński 515 (5120) 219 (3050) 389 (3492) Lublin 3773 (40 433) janowski lubartowski lubelski 1058 (9678) biłgorajski 625 (6890) świdnicki 570 (5082) 489 (5703) Biała Podlaska 492 (5305) 342 (2925) 337 (3247) 563 (5749) 229 (2429) Zamość 585 (7523) bialski parczewski 184 (2120) włodawski zamojski łęczyński krasnostawski Chełm 531 (5407) tomaszowski 447 (6187) chełmski 352 (3116) hrubieszowski 255 (3811) Czy poparlibyście decyzję swojego dziecka, gdyby zamierzało zostać prywatnym przedsiębiorcą? zdecydowa bym się sprzeciwił raczej bym się sprzeciwił ani, ani tak Firmy z sektora prywatnego w powiatach (2011 r.) powierzchnia koła proporcjonalna do liczby firm nowo rejestrowanych 229 (2429) wiem zdecydowa tak % 35 ŹRÓDŁO: BADANIA OPINII O PRZEDSIĘBIORCACH. GFK POLONIA DLA PKPP LEWIATAN STYCZEŃ 2012 nowo rejestrowane w nawiasie podano liczbę firm ogółem Firmy prywatne w województwie lubelskim raczej tak nowo rejestrowane w 2011 r ogółem stan na 31 XII 2011 r ŹRÓDŁO: GUS -BANK DANYCH LOKALNYCH, DZIAŁALNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTW NIEFINANSOWYCH W 2010 ROKU 56firm Czyli jeden podmiot gospodarczy powstaje co 9 minut * * zakładając, że rejestracja jest możliwa 5 dni w tygodniu, 8 godzin dzien W sumie na koc 2011 r. w woj. lubelskim zarejestrowanych było podmiotów gospodarczych Z badań GUS wynika, że aktywnych firm jest ponad 49 procent. W 2011 r. było ich , 96 procent z nich to mikrofirmy, najczęściej jedno- i dwuosobowe. Firmy aktywne w 2011 r. mikroprzedsiębiorstwa (do 9 pracujących) małe (10-49) 2213 * śred (50-249) * 630 duże (powyżej 249) * 80 *DANE ZA 2010 R. Mamy 34 aktywne firmy na 1000 mieszkańców. We wszystkich pracuje ludzi, średnio ponad 4 osoby w firmie. Struktura pracujących w firmach aktywnych pozostałe przemysł 21,6 32,0 transport i magazyny % 6,7 29,1 10,7 handel i naprawa budownictwo W tym: 5,7 tys. 156,4 tys. w sektorze publicznym w prywatnym Średnio każda firma miała w 2010 roku przychody 1,2 mln zł, 0,3 mln zł 363,1 od w firmach mikro do mln zł w dużych przedsiębiorstwach ŹRÓDŁO: GUS 12 13

8 Zaskakujące, jak mało jest danych o firmach zarządzanych przez kobiety bądź których właścicielkami są pa. Dlatego obok prezentujemy porówna firm kobiecych i męskich w makroregio wschodnim (woj. lubelskie, podkarpackie, podlaskie i świętokrzyskie; danych dla poszczególnych województw stety ma). Różnice między wspomnianymi rodzajami firm wynikają jedy z różnic w charakterach obu płci. Faktem jest bowiem, że mężczyźni częściej zakładają firmy w przemyśle, budownictwie i transporcie, a kobiety w sektorze opieki zdrowotnej, edukacji, gastronomii, obsłudze rynku ruchomości czy innych usługach, gdzie np. o innowacje trudj, podob jak o ekspansję w kraju czy międzynarodową. Ponadto obecne spowol gospodarcze jest siljsze w męskim transporcie i budownictwie niż w usługach, co rzutuje na strategie tych firm. W efekcie okazuje się, że choć zagrożonych jest więcej firm kobiecych niż męskich, to jednak wskaźniki przeżywalności są podobne. Tysiące Przedsiębiorczych Kobiet- szefów firm jest Firmy zarządzane przez kobiety w porównaniu z męskimi...są ostrożjsze przy przyjmowaniu nowych pracowników (proc.) 16,7 13,2 13,4 12,7 wzrost zatrudnia w 2011 r. (fakt) wzrost zatrudnia w 2012 r. (prognoza)...ostroż oceniają i prognozują wzrost zysków i sprzedaży (proc.) 33, ,9 42 prognoza wzrostu zysku w 2012 r. prognoza wzrostu sprzedaży w 2012 r....planują niższe inwestycje w innowacje, nowe technologie, ale zapowiadają więcej nowych produktów (proc.) 16,9 29,1 4,2 1,9 kobiet 21,4 prognoza wzrostu udziału w rynku w 2012 r. 10,7 razy więcej niż pielęgniarek W woj. lubelskim w zakładach opieki zdrowotnej i prywatnych praktykach pracuje pielęgniarek (GUS, Zdrowie i ochrona zdrowia w 2010 r.). Z kolei z danych Eurostatu i GUS wynika, że na tere woj. lubelskiego ponad 25 tys. kobiet kieruje przedsiębiorstwami, choćby jednoosobowymi. Podob zaskakujące jest porówna z nauczycielkami. Otóż jest ich na Lubelszczyź mj niż przedsiębiorczych kobiet*. 2* NAUCZYCIELI W WOJ. LUBELSKIM JEST PONAD 30 TYS., ALE PONIEWAŻ W EDUKACJI 3 NA 4 ZATRUDNIONE OSOBY TO KOBIETY, MOŻNA PRZYJĄĆ, ŻE NAUCZYCIELEK JEST OKOŁO 23 TYS. (GUS, OŚWIATA I WYCHOWANIE W ROKU SZKOLNYM 2010/2011)....są rówż bardziej ostrożne w inwestycjach 26,7 6,7 Unikatowe badania CBOS dla PKPP Lewiatan przeprowadzono w 2012 r. Próba obejmowała w całej Polsce 1500 przedsiębiorstw mikro, małych i średnich, w których wyodrębniono firmy kobiece (ich szefami lub właścicielami są kobiety) i męskie....są też bardziej niż męskie zorientowane na jakość obsługi klienta, mj zaś na cenę i jakość produktu lub usługi. Najważjszy czynnik konkurencyjny w horyzoncie dwóch, trzech lat: (proc.) 12,5 13,4 53,6 60,5 modernizujących i zwiększających moce produkcyjne (proc.) 13,2 26,3 wzrost nakładów na inwestycje w 2011 r. (fakt) 3,6 13,6 wzrost nakładów na inwestycje w 2012 r. (prognoza) Wprowadzają znacz mj innowacji (procent firm, które wdrożyły innowacje w latach ) 21,8 Udział kobiet wśród pracujących na własny rachunek w Polsce 34,2 30,6 38,5 17,8 3,9 % % % % % 31,1 10,7 19,3 Udział kobiet wśród pracodawców w Polsce* * KOBIETY PRACUJĄCE NA WŁASNY RACHUNEK, ZATRUDNIAJĄCE PRACOWNIKÓW...są mj zorientowane na ekspansję międzynarodową i ogólnopolską niż męskie. Odsetek firm wskazujących jako priorytet biznesowy: (proc.) 1,8 działa w Unii Europejskiej i świecie 8,9 6,7 7,3 25,8 20,2 działa w skali całej Polski 16,4 Udział kobiet wśród zakładających firmy w 2010 r. 31,1 Procent kobiet pracujących na własny rachunek powyżej 50 godzin tygodniowo Procent kobiet-pracowników najemnych pracujących powyżej 50 godzin tygodniowo ŹRÓDŁO: GUS, AKTYWNOŚĆ EKONOMICZNA LUDNOŚCI POLSKI, IV KW. 2011; DANE OGÓLNOPOLSKIE W zestawieniu z naszymi sąsiadami mamy najwyższe odsetki kobiet-pracodawców i pań pracujących na własny rachunek w jednoosobowych firmach. 5,1 ŹRÓDŁO: EUROSTAT Odsetek kobiet samozatrudnionych mających pracowników wśród kobiet pracujących ogółem (pracodawcy) Odsetek kobiet samozatrudnionych pracujących na własny rachunek (bez pracowników) wśród kobiet pracujących ogółem Odsetek kobiet samozatrudnionych mających pracowników wśród kobiet samozatrudnionych ogółem Szwecja Niemcy 2,5 32,8 29,3 Czechy W 10 lubelskich spółkach giełdowych w zarządzie zasiadają 3 kobiety. 1,7 4,1 1,8 10,1 15,3 Polska 2,9 11,5 19,9 2,1 7,5 21,9 Litwa 1,3 5,9 18,2 W ich radach nadzorczych zasiada 7 kobiet. Słowacja! wzrost inwestycji w badania wzrost liczby nowych produktów i rozwój w 2012 r. (prognoza) w 2012 r. (prognoza) jakość obsługi klienta cena jakość produktu (usługi) produktowe procesowe organizacyjne marketingowe ŹRÓDŁO: GPW - WYLICZENIA WŁASNE...są bardziej zorientowane na utrzyma się na rynku, mj na wzrost zysku i udziału w rynku. I korzystają częściej Efekt - wśród firm kobiecych więcej jest firm zagrożonych, mj dynamicznych i innowacyjnych. Wskaźniki przeżywalności dla firm założonych przez kobiety Cel strategiczny: (proc.) z kredytów Podział firm według typów: (proc.) i mężczyzn są podobne (proc.) 1. Założycielką lub szefową (proc.) 26,9 23,7 22,8 Firmy założone w 2009 r. aktywne nadal w 2011 r. Firmy założone w 2006 r. aktywne nadal w 2011 r. co trzeciej firmy jest kobieta 21,9 16,8 2. Pa dominują w ochro 13,4 11,1 13,4 11,1 zdrowia, edukacji, 53,7 44,5 9,1 55,8 31,6 9,6 8,5 gastronomii, części usług 3,7 7,7 3. Polki są bardziej 76,3 76,7 43,8 46,1 przedsiębiorcze niż pa utrzyma się na rynku wzrost sprzedaży wzrost zysku wzrost udziału w rynku zagrożony (przewidują spadek na rozdrożu (spadek przychodów, stabilny innowator (przewidują dynamiczny innowator (wzrost w Europie przychodów, zatrudnia, zysku, zatrudnia, zysku, nadal wzrost przychodów, zysku, przychodów, zysków, inwestycji, brak inwestycji i innowacji) inwestują, ale brak innowacji) inwestycji, nowe produkty) zatrudnia, dużo nowych produktów) ŹRÓDŁO: GUS; 14 DANE OGÓLNOPOLSKIE 15

9 25 Pomnażamy Czy typowy przeciętny przedsiębiorca jest osobą zamożną? wiem zdecydowa tak zdecydowa % nasz majątek raczej 55 raczej tak ŹRÓDŁO: GFK POLONIA DLA PKPP LEWIATAN, 2012 Majątek firm w regio dziś jest wart tyle co Stadionów Wwojewództwie lubelskim środki trwałe brutto miały w 2010 roku wartość 108 mld Narodowych zł. Mj więcej połowa tego majątku należy do przedsiębiorców i przedsiębiorstw oraz rolników. Pozostała część Biała Podlaska to drogi, mosty, li kolejowe, budynki 21,9 15,7 publiczne, szkoły, szpitale, mieszkania. Pew dlatego przedsiębiorców łukowski uważa się za zamożnych tak sądzi 73 8,2 bialski 5,4 procent mieszkańców naszego regionu. To pogląd uprawniony w odsie- 10,0 radzyński 6,4 4,1 7,6 niu do średnich i dużych firm. Jednak rycki parczewski znakomitą większość polskich przedsiębiorstw ponad 95 procent stano- 7,0 8,0 4,5 3,6 wią małe firmy, których majątek to często tylko komputer, biurko i samochód. 10,2 lubartowski włodawski puławski 5,8 6,2 (wartość Stadionu Narodowego: 1,6 mld zł) Średnio majątek brutto mikrofirmy (do 5,9 dziewięciu zatrudnionych) w Polsce wynosi 101 tys. zł. łęczyński Środki trwałe w przedsiębiorstwach* maszyny, 8 lat wcześj wartość środków Przez 8 lat wzrosły o: 30,9 budynki, urządzenia są warte w naszym województwie trwałych wynosiła tylko 27,9 39,3 38 Jest zatem dość skromny, ale przedsiębiorcy stale starają się go powięk- Lublin Chełm 51,5 18,4 szać. Jak mówi właściciel Getin Holding 37,1 28,2 opolski 32,2 21,4 Leszek Czarnecki: Pieniądze są jedy mld zł 28mld zł proc. 8,9 świdnicki miernikiem skali sukcesu, a liczą się ambicja, porównywa się do innych i in- kraśnicki 4,3 lubelski 16,4 chełmski * tylko firmy zatrudniające powyżej 9 pracowników 12,9 6,1 3,5 krasnostawski 3,4 westowa w firmę. 25,4 Środki trwałe Ponad 11 Aktywa trwałe netto tylko Te aktywa to: środki trwałe 29,5 środki trwałe w budowie 3,8 9,5 16,3 na mieszkańca w firmach składających bilans w tym: grunty 1,8 2,2 9,3 hrubieszowski (w tys. zł) 35,6 i rachunek wyników mają wartość wartości w 2010 r. w 2002 r. budynki 19,7 materialne i prawne urządzenia techniczne mld zł 0,7! janowski zamojski i maszyny długoterminowe Zamość 10,0 6,4 aktywa finansowe 8,6 28,4 5,9 8,5 mld zł 2,0 4,6 19,6 5,5 warte są środki środki transportu 1,1 1. Majątek firm w woj. trwałe w rolnictwie mld zł pozostałe 0,5 pozostałe 1,3 lubelskim wzrósł o 38 proc. Aktywa obrotowe W tym: Można by za zbudować w ciągu 8 lat Środki trwałe na mieszkańca mają wartość należności 2. Wynosi ponad 18 tysięcy biłgorajski tomaszowski w ciągu ośmiu lat wzrosły o krótkoterminowe złotych w przeliczeniu na 14,7 8,6 41,3 Wartość brutto proc. 19,8 8,4 mld zł Stadionów 7,2 5,3 inwestycje finansowe Narodowych każdego mieszkańca regionu środków trwałych krótkoterminowe 3. W woj. lubelskim mamy w przedsiębiorstwach 5,8 Z każdej złotówki kapitału Wskaźnik rentowności ponad 3 grosze zysku z każdej złotówki sprzedaży * CZARNYM KONTUREM w 2010 r. (w tys. zł na mieszkańca)* zapasy własnego wypracowujemy obrotu wynosi 3,6 proc. 5,4 przychody 1,8 zł Mamy 3,6 grosza zysku I MNIEJSZĄ LICZBĄ POKAZANO WARTOŚCI pozostałe i 7 groszy zysku netto. z każdej złotówki sprzedaży. ŹRÓDŁO: GUS, DANE DOTYCZĄ PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH, W KTÓRYCH LICZBA Z ROKU 2002 PRACUJĄCYCH PRZEKRACZA DZIEWIĘĆ OSÓB mld zł 0,3 ŹRÓDŁO: GUS, DANE ZA 2010 R ,3 12,9 Kapitały własne to już mld zł

10 Więksi niż fiat i PZU Cywilizacja i zysk idą ręka w rękę powiedział kiedyś prezydent USA Calvin Coolidge. To prawda. Bez zysków firm byłoby rozwoju gospodarczego. Z zysków finansowane są innowacje i inwestycje, z zysków rodzą się nowe miejsca pracy. A skąd biorą się zyski? Oczywiście, to nadwyżka przychodów nad kosztami, ale żeby uzyskać przychody, potrzebne są towary lub usługi, na które jest popyt. Wówczas konsumenci oceniają, że przedsiębiorcy są pożyteczni. W woj. lubelskim tak właś uważa 74 proc. mieszkańców. Ale też, by pojawiły się przychody i zyski, potrzebna jest praca samych przedsiębiorców. Dużo pracy. Cieszy, że ten wysiłek jest dostrzegany. 50 proc. mieszkańców naszego województwa i dwie trzecie w całej Polsce uważa, że przedsiębiorcy pracują więcej niż inni. Przychody firm w naszym regio są W większości powiatów woj. lubelskiego produkcja sprzedana przemysłu jest wielokrot większa niż dochody samorządów. Tylko w 3 powiatach mjsza - tam, gdzie ma dużych przedsiębiorstw * GUS podaje produkcji sprzedanej dla tego powiatu ze względu na tajemnicę statystyczną (w powiecie dominuje jedna firma). Podajemy wartość produkcji sprzedanej tej firmy na podstawie Listy 2000 Rzeczpospolitej * Lublin (6 razy) * rycki puławski (12 razy) Czy przedsiębiorca pracuje więcej niż inni? zdecydowa wiem tak zdecydowa % raczej raczej tak ŹRÓDŁO: GFK POLONIA DLA PKPP LEWIATAN, 2012 R. łukowski (4 razy) radzyński (3 razy) bialski ,2 mld zł wyniosły przychody firm w woj. lubelskim 10PKO BP (16,2 mld zł) 6 razy parczewski (2 razy) włodawski * lubartowski (2 razy) łęczyński (8 razy) * Biała Podlaska (2 razy) Chełm (2 razy) ,5 * 2,2 firmy zatrudniające 9 osób Są 4 dochody firm zysk netto 3 80 razy większe 2 60 niż w 2004 r. 1 58, , ,2 razy większe niż dochody gmin Są także większe od dochodów wielu firm znanych z działalności w całej Polsce Grupa PZU (18,6 mld zł) 5 razy Fiat Auto Poland (16,5 mld zł) 5 razy Orange Polska (14,9 mld zł) 6 razy Przedsiębiorcy wypracowali* mld zł zysków 2,2 121 Zyski są o świdnicki (5 razy) opolski (2 razy) chełmski Auchan Polska (6,5 mld zł) 14 razy lubelski (2 razy) krasnostawski (4 razy) ! kraśnicki (2 razy) hrubieszowski 1. Przychody firm Zamość w woj. lubelskim janowski (2 razy) wzrosły o 52 procent Grupa Empik Media & Fashion (3,2 mld zł) 28 razy w ciągu siedmiu lat zamojski Blisko 80 procent firm przynosi zyski biłgorajski (4 razy) tomaszowski (2 razy) procent mieszkańców dochody gmin (w mln zł) regionu uważa, że jesteśmy pożyteczni produkcja sprzedana przemysłu dla społeczeństwa w mln zł i jako wielokrotność dochodów gmin ŹRÓDŁO: LISTA 500 RZECZPOSPOLITA, OBLICZENIA WŁASNE procent większe niż w 2005 r. ŹRÓDŁO: GUS ŹRÓDŁO: LISTA 500 RZECZPOSPOLITA, GUS, OBLICZENIA WŁASNE

11 4,4 Pączkowa kapitału Wartość giełdowa naszych spółek jest Przychody ze sprzedaży wybranych firm giełdowych z woj. lubelskiego 30 czerwca 2012 r. wartość giełdowa spółek (w mln zł) Emperia Holding Lubelski Węgiel Bogdanka Zakłady Azotowe Puławy LZPS Protektor z woj. lubelskiego notowanych na WGPW wynosiła ,7mln zł ŹRÓDŁO: RAPORTY SPÓŁEK Zysk/strata netto Tymczasem ich nominalny kapitał akcyjny tylko (w mln zł) Emperia Holding 702 Lubelski Węgiel Bogdanka Zakłady Azotowe 596 LZPS Protektor Puławy ,9mln zł Zmiana kursu ŹRÓDŁO: RAPORTY SPÓŁEK (w proc., =100) LWB Indeks sektora paliwowego 112,8 JSW Indeks sektora surowcowego 96, r. (w proc.) Liderami w grupie 10 giełdowych spółek województwa lubelskiego (rynek podstawowy) są Emperia, Zakłady Azotowe Puławy i Lubelski Węgiel Bogdanka. Wszystkie od dnia debiutu przyniosły od 100 do 200 procent zysku. Wyniki giełdowe Bogdanki są w ostatnim roku lepsze niż Jastrzębskiej Spółki Węglowej czy indeksu sektora surowcowego (patrz wykres notowań). Dobre rezultaty finansowe miały w ubiegłym roku ZA Puławy. Dlatego wielu inwestorów nadal lokuje pieniądze w akcjach lubelskich spółek. Są też firmy, które dziś od dnia debiutu przyniosły straty. To przede wszystkim efekt kryzysu finansowego i mjszej skłonności inwestorów do ryzyka. Obok rynku podstawowego na giełdzie istje także rynek NewConnect, przeznaczony dla młodych firm działających m.in. w sektorach tzw. nowych technologii. Ich aktywa to głów walory intelektualne założycieli, pomysły i patenty. W woj. lubelskim są już 4 spółki notowane na New- Connect. Stopa zwrotu (w proc.) 89,5 Emperia Holding Lubelski Węgiel Bogdanka Zakłady Azotowe Puławy 106,2 LZPS Protektor 59,6 54,9 46,6 52,9 48,1 30,7 9,3 20,3 08 b.d. b.d. b.d b.d. b.d * 08* 09* 10-4, , ,6-68,1 * SPÓŁKA NIE BYŁA NOTOWANA NA GIEŁDZIE -50,8-53,1 Liczba transakcji Stopa dywidendy (dane za rok 2011) ŹRÓDŁO: GPW (w szt.) Emperia Holding Lubelski Węgiel Bogdanka Zakłady Azotowe Puławy razy większa niż ich kapitał akcyjny! , , ,2 Obrót akcjami spółek 1. Od debiutu na giełdowych giełdzie Bogdanka z regionu dała 110 proc. zysku (w mln zł) Kalendarium spółek zysk strata Zmiana kursu od debiutu do r., w proc., Wartość giełdowa powierzchnia koła proporcjonalna do zysku (straty) z inwestycji 3388 DEBIUT: r. DEBIUT: r. lubelskich spółek Sanwil Holding Zakłady Chemiczne 2395 to ponad 7,5 mld zł ,5% Permedia DEBIUT: r. DEBIUT: r. DEBIUT: r. 3. Nasze duże spółki Lubelski Węgiel Bogdanka Wikana DEBIUT: r. DEBIUT: r. DEBIUT: r. DEBIUT: r. Mewa 51,1 giełdowe płacą 1 2 LZPS Protektor Emperia Holding DEBIUT: r. Asseco Business Solutions Interbud - Lublin proc. dywidendy -15,7% +191,7% +256,3% Zakłady Azotowe -99% -21,4% +110,4% -62,7% Puławy -78% +138,2% ŹRÓDŁO: GPW , r.

12 Naprzód Czyli inwestycje Inwestycje są najważjsze dla rozwoju. Dlatego co roku przedsiębiorcy prywatni inwestują w województwie lubelskim 4 5 mld zł. Ktoś powiedział, że droga do sukcesu w biznesie jest zawsze w budowie. To trafne powiedze, dosłow i w przenośni. Dlatego każdy przedsiębiorca inwestuje na miarę swoich możliwości finansowych. Przeciętna duża firma (powyżej 249 zatrudnionych) zainwestowała w Polsce w 2010 roku 22,3 mln zł, firma mikro (do 9 zatrudnionych) 15,1 tys. zł. Prywatny przedsiębiorca inwestuje, ile może, w firmę, nawet kosztem własnej konsumpcji (w proc.) wiem zdecydowa tak zdecydowa raczej ŹRÓDŁO: GFK POLONIA DLA PKPP LEWIATAN, STYCZEŃ 2012 raczej tak Mieszkańcy regionu doceniają to zaangażowa. Jak widać na wykresie powyżej, 38 proc. z nich uważa wręcz, że prywatny przedsiębiorca inwestuje w firmę, ile może, nawet kosztem własnej konsumpcji. kilometrów dróg (koszt budowy drogi gminnej to 2 mln zł za kilometr) kilometrów wodociągów (60 tys. zł za kilometr sieci w tere wiejskim) 4, , mld złotych to równowartość: Nakłady inwestycyjne według liczby pracujących (mld zł) do 9 osób 250 2,5 0,9 osób ogółem ,6 4,9 osób 0, osób TYLKO PRZEDSIĘBIORSTWA NIEFINANSOWE, WEDŁUG SIEDZIBY FIRMY ŹRÓDŁO: GUS Nakłady inwestycyjne (w zł na mieszkańca w 2010 r.) Nakłady inwestycyjne w środki trwałe (mld zł) środki transportu maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia budynki 0,3 2,0 ogółem 3,5 1,3 W FIRMACH ZATRUDNIAJĄCYCH POW. 49 OSÓB, WYBRANE SEKCJE ŹRÓDŁO: GUS mld złotych zainwestowali w 2010 r. przedsiębiorcy w woj. lubelskim* kilometrów światłowodu (40 tys. zł za kilometr sieci głównej) * Tylko sektor prywatny, wszystkie sekcje PKD, według lokalizacji inwestycji Nakłady inwestycyjne firm Na jednego mieszkańca (w mld zł, sektor prywatny) wyniosły w 2010 r. 2,23 2,42 2,63 3,45 4,40 4,49 4,21 zł To więcej o 77 proc. proc. inwestowanych niż inwestycje przez firmy pieniędzy samorządów: pochodzi z ich własnych 2370 środków mln zł zainwestowały najmjsze firmy mln zł (poniżej 10 osób 870 zatrudnionych) 028 boisk piłkarskich Orlików lubartowski włodawski (koszt budowy Orlikato 1,1 mln zł) puławski łęczyński woj. mazowieckie Lublin kilometrów chodników21! 3012 opolski Chełm (200 zł za metr bieżący chodnika o szerokości 1,5 metra) miejskich latarni Inwestycje biznesu są (koszt latarni to 7 tys. zł) lubelski świdnicki chełmski krasnostawski prawie dwa razy większe kraśnicki niż samorządów woj. świętokrzyskie proc. inwestycji krytych basenów 2834 przedsiębiorcy finansują (koszt budowy kompleksu basenów to 20 mln zł) kilometrów kanalizacji zamojski (200 tys. zł za kilometr Zamość 1551 ze środków własnych janowski małych wiejskich sieci w tere wiejskim) 2520 woj. podkarpackie Lubelskie mikrofirmy oczyszczalni ścieków (koszt to 500 tys. złotych) w 2010 r. zainwestowały 2265 DANE DOTYCZĄ PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH, W KTÓRYCH tomaszowski 870 mln złotych LICZBA PRACUJĄCYCH biłgorajski ŹRÓDŁO: GUS, PARP, MF, INFORMACJE WŁASNE PRZEKRACZA 9 OSÓB woj. lubelskie 1952 rycki 661 łukowski 785 radzyński 720 parczewski 1719 Biała Podlaska 1069 bialski 1008 hrubieszowski

13 Budujemy Przedsiębiorcy konstruują i produkują urządzenia chroniące ziemię, wodę i powietrze, budują instalacje zmjszające zaczyszczenia. W województwie lubelskim w tym sektorze zarejestrowanych jest prawie 500 firm. Na dodatek to przedsiębiorcy finansują ochronę środowiska. Płacą większość podatków i zasilają w ten sposób budżet państwa i samorządów, które za te środki budują oczyszczal ścieków, ujęcia wody, sieci kanalizacyjne itd. Równocześ przedsiębiorcy sami, z własnych środków, finansują instalacje w swoich firmach. W poszczególnych województwach od 20 do nawet ponad 60 procent nakładów na ochronę środowiska i gospodarkę wodną stanowią bezpośred wydatki przedsiębiorców (średnio w Polsce 44 proc.). Dlatego błędna jest opinia, że przedsiębiorcy zwracają uwagi na to, jaki wpływ na otocze ma ich działalność, a tak twierdzi, stety, 57 proc. mieszkańców regionu. Zielona Polska powstaje w dużej mierze dzięki przedsiębiorcom. Zieloną polskę Inwestycje w ochronę środowiska w puławski 62,9 łukowski 33,0 kraśnicki 36,4 lubartowski 33,2 janowski 28,9 świdnicki 16,2 PODREGION LUBELSKI 125,2 rycki 20,3 PODREGION PUŁAWSKI 195,8 radzyński 17,7 opolski 14,2 bialski 52,3 PODREGION BIALSKI 106,0 Biała Podlaska 3,2 procentach finansowane są w naszym województwie przedsiębiorców Prawie połowa nakładów Około 26 proc. nakładów na gospodarkę wodną na ochronę środowiska to środki pochodzi od przedsiębiorców własne przedsiębiorców struktura nakładów struktura nakładów (w proc.) (w proc.) inne środki włodawski inne środki (2 073 tys. zł) własne ( tys. zł) 12,9 własne ( tys. zł) ( tys. zł) 1,4 3,0 kredyty 25,8 45przez 45,1 i pożyczki parczewski 20,0 lubelski 24,1 oraz instalacje do redukcji zaczyszczeń 13 oczyszczalni pyłowych o zdolności 13 ton/rok biłgorajski Inwestycje na jednego mieszkańca wyniosły (w zł) to znaczy łęczyński 23, ,8 256! krasnostawski ,8 Zamość mln zł wyniosły 7, proc. w regio inwestycje zł Lublin WOJEWÓDZTWO więcej niż 5 lat wcześj w środowisko i gospodarkę 32,9 LUBELSKIE hrubieszowski Chełm Nakłady wodną w 2010 r. 11,5 na inwestycje W 552,1 mln zł 6,4 240 naszym regio działa w ochronę 2. W woj. lubelskim przedsiębiorcy sfinansowali i gospodarkę środowiska 40 proc. z nich wodną 3. Mamy 489 firm zarejestrowanych w tym firm zajmujących się recyklingiem rekultywacją poborem, uzdatniam ściekami w 2010 r. (w mln zł) ŹRÓDŁO: GUS i dostarczam wody sektorze PODREGION CHEŁMSKO-ZAMOJSKI 125,0 zamojski 16,1 tomaszowski 22,8 chełmski 24,2 kredyty i pożyczki krajowe ( tys. zł) 14,7 fundusze ekologiczne ( tys. zł) 9,5 Tylko w 2010 roku przybyło: środki z zagranicy ( tys. zł) 25,4 środki z budżetu (9 715 tys. zł) 2,4 Przedsiębiorcy zwracają uwagi na to, jaki wpływ na otocze ma ich działalność wiem zdecydowa raczej ŹRÓDŁO: GFK POLONIA DLA PKPP LEWIATAN, 2012 krajowe ( tys. zł) 17,4 fundusze ekologiczne (1 029 tys. zł) 0, % 11 zdecydowa tak 46 raczej tak środki z budżetu ( tys. zł) 23,2 środki z zagranicy ( tys. zł) 31,4

14 Miejsca pracy są w przedsiębiorstwach Większość mieszkańców województwa lubelskiego pracuje w przedsiębiorstwach oraz gospodarstwach rolnych. W sektorze prywatnym takich osób w regio jest 614 tys. Do tego należy doliczyć ponad 34 tys. pracujących w przedsiębiorstwach publicznych, głów w przemyśle i transporcie. Dlatego mieszkańcy naszego województwa uważają (86 proc.), że to przedsiębiorcy dają zatrud większości Polaków. Niestety częściej słyszymy w mediach o tworzonych miejscach pracy, lecz o zwolniach. Zwol to zawsze trudna decyzja dla przedsiębiorcy, tym trudjsza, im bardziej uwarunkowana czynnikami zewnętrznymi, na przykład pogorszem koniunktury. Dane GUS na temat płac i zatrudnia wskazują jednak, że w kryzysie przedsiębiorcy starają się chronić miejsca pracy, a jeśli to koczne, ograniczają koszty, zmjszając wynagrodzenia. Pamiętajmy też, że nawet jeżeli 5 proc. osób trzeba zwolnić, to dzięki poprawie konkurencyjności firmy 95 proc. pozostałych ma nadal pracę. W regio na każde 5 osób rycki łukowski puławski radzyński lubartowski 4W 2010 r. przedsiębiorcy przyjęli Głów to przedsiębiorcy Wskaźnik zatrudnia A liczba pracujących roś W 2011 r. zatrudniliśmy do pracy w woj. lubelskim stworzyli w regio doszedł już do w tys. osób ,9 775 * Pracujący do 2009 r. osób pełnosprawnych (bez rolnictwa) 750 W 2010 przyjęliśmy do pracy osoby nowych miejsc pracy proc ** absolwentów ŹRÓDŁO: GUS; *2011 WSKAŹNIK WG BAEL W GRUPIE LAT, ** DANE PO AKTUALIZACJI SPISU ROLNEGO Z 2010 R. pracują w firmach i gospodarstwach rolnych Pracujący - według branży, dane za 2010 r. głów sektor prywatny głów sektor publiczny rolnictwo, leśnictwo, przemysł - ogółem łowiectwo i rybactwo Biała Podlaska bialski parczewski edukacja włodawski opieka zdrowotna i pomoc społeczna łęczyński budownictwo handel hurtowy Chełm i detaliczny; naprawa opolski Struktura pracujących samochodów świdnicki lubelski chełmski w powiatach i motocykli Lublin sektor sektor krasnostawski prywatny publiczny działalność w zakresie działalność administracja usług administrowania związana z kulturą, informacja! Według faktycznego miejsca pracy; bez podmiotów gospodarczych publiczna i obrona i działalność rozrywką i rekreacją i komunikacja zatrudniających do 9 osób. narodowa; wspierająca kraśnicki obowiązkowe Większość miejsc pracy hrubieszowski Struktura pracujących zabezpieczenia działalność jest w przedsiębiorstwach społeczne profesjonalna, pozostała Zamość w woj. lubelskim 2. W sektorze prywatnym pracuje ponad trzy razy więcej janowski naukowa działalność sektor prywatny (razem z mikrofirmami) działalność związana i techniczna usługowa z obsługą rynku zamojski ludzi niż w publicznym ruchomości 3. W 2010 roku to głów 7270 sektor publiczny przedsiębiorcy stworzyli działalność związana transport 22,6 tys. miejsc pracy z zakwaterowam i gospodarka biłgorajski tomaszowski działalność finansowa i usługami gastronomicznymi ŹRÓDŁO: GUS magazynowa i ubezpieczeniowa ŹRÓDŁO: GUS 26 27

15 z naszych podatków Przedsiębiorcy płacą CIT (podatek od zysków) i VAT. W skali kraju jest to kwota około 160 mld zł. W woj. lubelskim wpływy te są wielkie, ale to dlatego, że wiele ogólnopolskich firm płaci podatki w Warszawie. Rówż indywidualny podatek dochodowy PIT w części pochodzi od przedsiębiorców tak rozliczają się m.in. osoby prowadzące działalność gospodarczą. Znaczna kwota podatków zasila budżety lokalne. Samorządy mają udział w podatku CIT i PIT. Wpływy z VAT też w znacznej części wracają do regionów, jako dotacje dla samorządów np. na oświatę. Takie dotacje i subwencje stanowią ponad połowę dochodów gmin. Do tego dochodzą podatki i opłaty lokalne. Przedsiębiorcy płacą w miastach i gminach podatek od ruchomości i od środków transportowych oraz wnoszą liczne opłaty wynikające z działalności. 64,5 proc. wszystkich wpływów podatkowych budżetu centralnego i samorządów pochodzi od pracodawców, głów przedsiębiorców. Przedsiębiorcy z regionu w 2011 r. wpłacili ok. 360,0 Lubelski US 655,4 Lubelski Urząd Skarbowy w Lubli obsługuje tylko firmy - największych płatników w województwie i przynosi prawie połowę dochodów z CIT i VAT. 12,3 Ryki 0,7-8,7 1,2 Łuków 23,8 15,7 Puławy 33,6 44,0 23,7 26,1 Lubartów 2 1,6 0,2 Radzyń Podlaski 14,7 23,1 Łęczna Biała Podlaska -41,6 7,5 9,7 55 0,8-0,1 10,1 Parczew 135 proc. kosztu utrzymania szkolnictwa podstawowego i średgo w naszym województwie w 2011 r. 11,3 8,2 I US w Lubli 157,5 160,2 Podatki płacone przez przedsiębiorców uwzględnione w budżetach samorządów 0,9 (w zł na osobę) 21,3 II US w Lubli Biała Podlaska 40,4 53,6 292 Włodawa W woj. lubelskim o stwierdzeniu: typowy prywatny przedsiębiorca jest uczciwy wobec państwa (płaci podatki i przestrzega prawa), takie zebraliśmy opi: wiem zdecydowa raczej % 43 zdecydowa tak raczej tak mld zł podatków CIT i VAT, 1,4 razy więcej, niż kosztuje utrzyma szpitali w naszym województwie To równocześ: proc. razy więcej niż wydatki razy więcej niż wydatki wydatków z budżetu na policję w województwie samorządów na kulturę państwa na sądownictwo lubelskim w 2011 r. w województwie w 2011 r. w Polsce w 2011 r. Wpływy z podatków na tere Izby Skarbowej w Lubli (w mln zł) 5000 *podatek od czynności cywilnoprawnych 2 2,9 Na budżety samorządowe 4,7 587,8 55,5 składają się podatki łukowski 162, bialski płacone przez PIT 5 radzyński ,8 przedsiębiorców, m.in. 2131,8 0 ŹRÓDŁO: MF -7,2 34,1 32,9 rycki Opole Lubelskie 238 udział w podatku CIT, Chełm parczewski W porównaniu z sąsiadami podatki 0,4 11,9 III US w Lubli 168 podatek od środków 711,8 lubartowski w Polsce są umiarkowa wysokie 2,8 168 włodawski transportowych, opłata puławski 160 całkowite wpływy podatkowe i na ubezpiecze społeczne (proc. PKB) 12,3 13,7 348 targowa, podatek od łęczyński udział podatków i składek od pracodawców Krasnystaw ruchomości, opłata za w całkowitych wpływach podatkowych (w proc.) 255! Lublin ,6 20,8 zezwole na sprzedaż Szwecja opolski Chełm Kraśnik -8,1 10,4 46,3 213 świdnicki 270 alkoholu, opłata Dania 64,6 Litwa Hrubieszów 230 chełmski 1. W 2011 roku Izba lubelski eksploatacyjna. Na mapie 48,5 2, , ,6 krasnostawski Skarbowa w Lubli 75,9 0,8 kraśnicki uwzględniliśmy tylko część 28,1 53,1 198 zebrała 589 mln zł podatku 9,4 9,7 150 Zamość podatków stanowiących Janów Lubelski hrubieszowski Polska od zysku CIT Wpływy zamojski janowski 161 dochód samorządów, którą 31,8 z podatków 0,8 4,4 Zamość Dwie trzecie podatków jednoznacz można 64,5 (dane za 2011 r., w mln zł) Niemcy w Polsce płacą przedsiębiorcy -3,9 42,5 30,2 przypisać przedsiębiorcom. 39,5 1,5 osoby 51,6 Czechy Biłgoraj 21,6 3. Jesteśmy najważjszym Słowacja VAT biłgorajski tomaszowski prowadzące 33,8 28,3 źródłem dochodów dla działalność gospodarczą ,8 Tomaszów Lubelski 70,0 CIT 1,4 samorządów ŹRÓDŁO: MF, MSW, OBLICZENIA WŁASNE ŹRÓDŁO: EUROSTAT ŹRÓDŁO: MF , , ,3 Mieszkańcy woj. lubelskiego doceniają, że podatki od biznesu finansują np. budowę dróg czy administrację zdecydowa 10 raczej % wiem zdecydowa tak raczej tak 48 ŹRÓDŁO: GFK POLONIA DLA PKPP LEWIATAN, 2012 PCC * VAT CIT 54,6 1739,1

16 62 Typowy prywatny pracodawca troszczy się o swoich pracowników Płaca 93 Polska woj. lubelskie Ważjsza wiem zdecydowa 6 7 zdecydowa 13 tak % raczej od Świadczeń tak proc. pracowników w woj. lubelskim raczej zapytanych o ich pracodawcę odpowiedziało, że go szanuje W przeciętnej rodzi proc. dochodu na osobę Zbadań gospodarstw domowych wynika, że w województwie lubelskim 62 proc. dochodów z naszego regionu ponad pochodzi z wynagrodzeń* 8000 mieszkańców stanowią wynagrodzenia, 33 proc. świadczenia społeczne wypłacanych głów 6000 Wynagrodzenia wypłacają głów 2000 * DOCHÓD ROZPORZĄDZALNY, ŹRÓDŁO: GUS, przedsiębiorcy. Ponadto finansują oni przez firmy BUDŻETY GOSPODARSTW DOMOWYCH W 2011 R. w części emerytury i renty (poprzez W 2011 r. miesięczny fundusz pracowniczy** W kolejnych latach rósł i wynosił: HOTELARSTWO wpłaty składek) oraz w całości zasiłki 2089 I GASTRONOMIA w przedsiębiorstwach powyżej 9 osób wyniósł dla bezrobotnych (poprzez składki do HANDEL HURTOWY 8000 mln zł I DETALICZNY; Funduszu Pracy) NAPRAWA POJAZDÓW TRANSPORT SAMOCHODOWYCH I MOTOCYKLI Często można spotkać się z opinią, I GOSPODARKA MAGAZYNOWA 6000 że prywatni przedsiębiorcy mało płacą pracownikom, bo sami chcą wię zł Przeciętne fundusz 2356 BUDOWNICTWO Biała Podlaska cej zarobić. Sprawa jest tak prosta. Płace w sektorze budżetowym są 3000 pracowniczy łukowski bialski miesięczne 2485 PRZETWÓRSTWO 2133 zł 2106zł wynagrodzenia 567mln zł 3719 PRZEMYSŁOWE radzyński brutto w 2010 r. ** PRZECIĘTNE WYNAGRODZENIE POMNOŻONE PRZEZ PRZECIĘTNE ZATRUDNIENIE wyższe, bo tak chce parlament, rząd 2463 zł w powiatach* w branżach Przeciętne wynagrodze brutto Przeciętne wynagrodze brutto było o i samorządy. Przedsiębiorca prywatny (dla sektora (w zł) 2831 DZIAŁALNOŚĆ rycki w woj. lubelskim roś co roku 51% parczewski prywatnego) W ZAKRESIE USŁUG (w zł) jest natomiast zależny jedy od uwarunkowań rynkowych i poziom płac ADMINISTROWANIA 2252 zł 3600 zł 2202 zł SEKTOR I DZIAŁALNOŚĆ WSPIERAJĄCA PRZEDSIĘBIORSTW lubartowski włodawski 3000zł SEKTOR wyznacza rynek, popyt i podaż pracy. puławski 2382 zł 1880 zł BUDŻETOWY 2600 zł DZIAŁALNOŚĆ Przedsiębiorcy dążą rówż do jak najwyższych dochodów, żeby mieć środki I TECHNICZNA LICZBA PRACUJĄCYCH zł PROFESJONALNA, 2200 zł * DANE DOTYCZĄ PODMIOTÓW NAUKOWA łęczyński GOSPODARCZYCH, W KTÓRYCH Lublin 3436 zł 1800 zł PRZEKRACZA 9 OSÓB wyższe niż w 2005 r. na rozwój firmy. Pracownicy w woj. lubelskim rozumieją reguły prowadzenia GOSPODAROWANIE 4000 DOSTAWA WODY; opolski 3275 zł Chełm 0 Najlepiej zarabia się w: zł świdnicki 2396 zł górnictwie i wydobywaniu ŚCIEKAMI I ODPADAMI ORAZ DZIAŁALNOŚĆ lubelski ADMINISTRACJA biznesu i choć bywają zadowoleni ZWIĄZANA 2716 zł 5527 zł chełmski PUBLICZNA Z REKULTYWACJĄ 2382 zł I OBRONA NARODOWA; z warunków pracy czy płacy, to jednak 2108 zł 3861 OBOWIĄZKOWE krasnostawski ZABEZPIECZENIA zapytani o swojego pracodawcę odpowiadają, że go szanują (93 proc.). DZIAŁALNOŚĆ kraśnicki 2941 ZWIĄZANA 2712 zł SPOŁECZNE Z OBSŁUGĄ 2227 zł hrubieszowski RYNKU NIERUCHOMOŚCI zamojski 2052 zł EDUKACJA ROLNICTWO, janowski zł LEŚNICTWO, 2278 zł Zamość wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze! ŁOWIECTWO OPIEKA 3389 I RYBACTWO 2305 zł ZDROWOTNA do układów klimatyzacyjnych 5187 zł I POMOC DZIAŁALNOŚĆ SPOŁECZNA 1. 6,8 mld złotych FINANSOWA tomaszowski biłgorajski 3108 wynagrodzeń wypłaciły I UBEZPIECZENIOWA 2300 zł 2116 zł INFORMACJA WYTWARZANIE firmy z naszego regionu 4013 I KOMUNIKACJA I ZAOPATRYWANIE W ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ, swoim pracownikom* GAZ, PARĘ WODNĄ, 2659 GORĄCĄ WODĘ I POWIETRZE DZIAŁALNOŚĆ 2. Najlepiej płacimy DO UKŁADÓW ZWIĄZANA 4021 KLIMATYZACYJNYCH Z KULTURĄ, informacji i komunikacji górnikom brutto ponad 4021 zł GÓRNICTWO ROZRYWKĄ I WYDOBYWANIE I REKREACJĄ 5,5 tys. zł miesięcz procent pracowników szanuje swojego 5527 pracodawcę * Dotyczy firm zatrudniających powyżej dziewięciu osób ŹRÓDŁO: GUS ŹRÓDŁO: GFK POLONIA DLA PKPP LEWIATAN

17 Najwięksi i Najcenjsi Na najnowszej liście wartości firm według Rzeczpospolitej kopal węgla Bogdanka wyceniono na 4,3 mld złotych. Na podium są też Zakłady Azotowe Puławy (1,9 mld) i Black Red White (1,8 mld) producenta mebli Tadeusza Chmiela. Cieszy fakt, że wśród 64 lubelskich firm, obecnych na liście 2000 największych w Polsce, tak dużo (29) jest przedsiębiorstw przemysłowych. Choć usługi tworzą już większość produktu krajowego, przedsiębiorstwa przemysłowe stanowią jednak trwałą podstawę całej gospodarki. Cieszy rówż stały wzrost zysków i przychodów dużych firm regionu. W efekcie właściciele większych przedsiębiorstw cieszą się poważam wśród mieszkańców regionu (53 proc.), podob jak prezesi i dyrektorzy (45 proc.). Martwi, że na społecznej drabi prestiżu znacz gorzej od szefów dużych przedsiębiorstw wypadają właściciele warsztatów i małych firm (25 proc.) oraz sklepów (17 proc.). A przecież oni także tworzą produkt krajowy i miejsca pracy.! 1. Mamy 9 firm wśród 500 największych w Polsce 2. Wartość Bogdanki lidera wartości w regio wynosi 4,3 mld zł proc. mieszkańców woj. lubelskiego darzy szacunkiem właścicieli dużych firm Zakłady Azotowe Puławy SA GK (Puławy) Stokrotka sp. z o.o. 3 Jakim poważam cieszą się Na liście 500 największych Przychody Bogdanki, lidera w wydobyciu właściciele dużych firm? polskich firm węgla, zwiększyły się w ciagu 5 lat czterokrot wiem mln zł małym średnim % bardzo dużym 2000 dużym pochodzi z woj. lubelskiego ŹRÓDŁO: GFK POLONIA DLA PKPP LEWIATAN, 2012 Wartość Bogdanki jest razy większa niż budżet Lublina Najcenjsze marki (w mln zł) PetroDom-Eko Domański s.j b.d Biała Czysta de Luxe 3 b.d. b.d. 14 Podlaska 550 Zakłady Mięsne Real Gas sp. z o.o. Łmeat-Łuków SA Naj naj naj... (Łuków) Największe przychody Najwyższa rentowność netto PGE Dystrybucja SA ze sprzedaży (w mln zł) (w proc.) STOCK Polska sp. z o.o. Tradis sp. z o.o b.d b.d. b.d. Lublin Emperia Holding SA GK Meble - Black Red White sp. z o.o. -22 (Biłgoraj) b.d Lubelski Węgiel Bogdanka SA GK 916 (Puchaczów) 34 9 Tezet SA Black Red White SA GK (Biłgoraj) Największe firmy w województwie przychody przeciętne ze sprzedaży zatrud (w mln zł) (etaty) zysk/strata netto Największe zyski netto (w mln zł) ŹRÓDŁO: RANKING MAREK, RZECZPOSPOLITA 2011 ŹRÓDŁO: LISTA 500, RZECZPOSPOLITA , Emperia Holding Najwyższa wydajność (przychody na 27 zatrudnionego, w mln zł) Tezet Rosną przychody, są zyski Asseco Business Solutions Zakłady Azotowe Puławy Dynamika przychodów od 2006 r. (w proc.) Dynamika zysku netto od 2006 r. (w proc.) Emperia Holding Najwyższa efektywność (zysk na zatrudnionego, w tys. zł) 729 Makrochem Najwyższe zatrud (w etatach) Emperia Holding , (w mln zł) ŹRÓDŁO: LISTA 500, RZECZPOSPOLITA ŹRÓDŁO: LISTA 500, RZECZPOSPOLITA ŹRÓDŁO: LISTA 2000, RZECZPOSPOLITA 2012 Emperia 449 Zakłady Azotowe Puławy Lubelski Węgiel Bogdanka STOCK Polska Tezet 424 Najwyższy podatek dochodowy (w mln zł) Największym inwestorem regionu jest Lubelski Węgiel Bogdanka, który wydał na rozwój mln zł w 2011 r. Żołądkowa Gorzka 254 Najwyższy wzrost przychodów (2011/2010, w proc.) STOCK Polska Na liście 2000 Rzeczpospolitej są 64 firmy z woj. lubelskiego z następujących branż: przetwórstwo przemysłowe handel hurtowy i detaliczny, naprawa samochodów i motocykli 19 dostawa wody, gospodarowa ściekami i odpadami oraz rekultywacja; energia 5 budownictwo 4 transport i gospodarka magazynowa 3 pozostała działalność Najcenjszą marką w województwie jest Czysta de Luxe, warta jest 550mln zł To dwa razy więcej niż budżet Chełma ŹRÓDŁO: LISTA 500, RZECZPOSPOLITA Black Red White

18 101,5 W 2011 r. mieliśmy w woj. lubelskim Łączne przychody z eksportu Coraz aktywj penetrujemy świat Jesteśmy 443 w 2011 r. wyniosły* 43 8,3mld zł Co stanowiło konkurencyjni 12,6proc. firmy-eksporterów przychodów ogółem nasze firmy mają filie i spółki za granicą * DANE PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH SEKTORA PRZEDSIĘBIORSTW, W KTÓRYCH LICZBA PRACUJĄCYCH PRZEKRACZA 9 OSÓB. ŹRÓDŁO: GUS 2011, 2010 Eksport z Lubelszczyzny jest razy większy niż eksport owoców i warzyw z całej Polski Liczba jednostek zagranicznych Główne Wartość eksportu (filii, spółek i oddziałów) firm kierunki eksportu (mln zł) 2007 r r. z woj. lubelskiego (w nawiasie Białoruś podano udział 13 eksportu w sprzedaży 5 ogółem ogółem, w 2011 r.) Niemcy Ukraina Czechy 6 Rumunia Rosja 6 ŹRÓDŁO: GUS, DANE ZA 2010 R. Białoruś Liczba firm-eksporterów w Polsce Kanada UE Mołdawia Kazachstan (w tys.) Ukraina 15 Chorwacja BiH Serbia Turcja Japonia 14 Iran Chiny Pakistan 13,8 USA Indie Tajwan 13 ZEA 12, ŹRÓDŁO: GUS, DANE OGÓLNOPOLSKIE Od stuleci handel zagraniczny jest źródłem dobrobytu. Umożliwia najlepsze wykorzysta kapitału i pracy. Dzięki mu konsumenci mają większy wybór towarów i niższe ceny. Natomiast zdolność do eksportu jest dowodem na konkurencyjność poszczególnych przedsiębiorstw i narodowej gospodarki. Województwo lubelskie z 13-procentowym udziałem eksportu w przychodach ze sprzedaży znajduje się poniżej średj krajowej, ale ma tak znanych eksporterów jak Zakłady Azotowe Puławy, WSK PZL Świdnik czy Black Red White. Wyniki których pokazujemy na mapie. Ich łączne przychody z eksportu stanowią około 40 proc. eksportu z regionu i to dzięki mu powstały i istją w nich setki miejsc pracy. W sumie eksporterami jest ponad 400 firm z woj. lubelskiego. Mieszkańcy naszego regionu doceniają fakt, że konkurencyjność na rynku globalnym i eksport wzmacniają prestiż kraju. Ze stwierdzem, że prywatni przedsiębiorcy budują siłę ekonomiczną Polski na świecie, zgadza się tu 64 proc. osób.! 1. Co siódma firma jest eksporterem* 2. Średnio co ósma złotówka sprzedaży pochodzi z eksportu 3. Kierunki eksportu z regionu: Unia Europejska, ale rówż Chiny, USA, Rosja * Dotyczy firm zatrudniających powyżej dziewięciu osób Nie tylko wśród dużych, lecz także wśród MSP jest w Polsce wielu eksporterów. Najwięcej w (w proc.) przemyśle 53,3 handlu 26,8 transporcie 5,8 działalności profesjonalnej usługowej i technicznej 3,8 budownictwie 3,0 ŹRÓDŁO: GFK POLONIA DLA PKPP LEWIATAN ŹRÓDŁO: GUS, DANE OGÓLNOPOLSKIE Prywatni przedsiębiorcy budują siłę ekonomiczną Polski na świecie (w proc.) wiem zdecydowa tak 18 6 zdecydowa 4 raczej raczej tak 43 (31 %) 29 Stella Pack Lubartów 433 (90 %) 239 WSK PZL Świdnik Świdnik FŁT Kraśnik Kraśnik Brazylia (45 %) (71,5 %) 1158 Zakłady Azotowe Puławy Puławy 715 (41,8 %) 666 Black Red White Biłgoraj 221 (37 %) 112 Stanchem Lublin 99 (24 %) 94 SM Spomlek Radzyń Podlaski 61* 63 (20,6 %) OSM Krasnystaw Krasnystaw 97 (18 %) PPH Standard Lublin * 2009 r.; ŹRÓDŁO: LISTA 500, RZECZPOSPOLITA, GUS, SPÓŁKI

19 107 budynki 30 stado Bilans 277 podstawowe Rolnik (w tys. zł) kapitał aktywa własny ziemia 468 trwałe aktywa zobowiązania aktywa pasywa 97 obrotowe długoterminowe ogółem ogółem maszyny zapasy 68 i środki zobowiązania transportu stado krótkoterminowe obrotowe 30 prawdziwy mikroprzedsiębiorca 74 inne ŹRÓDŁO: FADN I POWSZECHNY SPIS ROLNY Przychody gospodarstwa proc. obrotów mikrofirmy Wwojewództwie lubelskim jest 255 tysięcy gospodarstw rolnych, w znacznej większości bardzo małych. Często przyno- rolnego to z naszego województwa Dochód z rodzinnego szą dochodu, bo sprzedają swoich Roczne przychody koszty gospodarstwa rolnego W 255 woj. lubelskim mamy 833 produktów. Nie oznacza to jednak, że (w tys. zł) ma wśród rolników prawdziwych przedsiębiorców. dopłaty 130tys. zł Dochód na osobę Efektywność ekonomiczną gospodarstw rolnych bada Instytut Ekono- z rodziny 52 pełnozatrudnioną miki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej. Obserwuje ponad 700 tysięcy żywiec wołowy 9 68 gospodarstwa rolne Ale tylko Liczba gospodarstw pod względem obszaru gospodarstw rolnych w Polsce, a które z nich (ponad 5 tysięcy) prowa- żywiec drobiowy 9 tys. zł przychody czynsze 4 dzą rachunkowość rolniczą, dzięki czemu możemy się dowiedzieć, jakie mają mleko i przetwory 44 ogółem odsetki podatki 6 przychody i koszty. ma powyżej 15 ha powierzchni poniżej 1 ha 1-2 ha 2-3 ha 3-5 ha 5-10 ha ha 15 ha Na Lubelszczyź w badaniach tych wynagrodzenia w 2010 roku uczestniczyły 284 efektywne ekonomicz rodzinne gospodar- żywiec wieprzowy 67 W 2011 r. rolnicy sprzedali w skupie a zwierzęce za produkty roślinne za amortyzacja 43 stwa rolne. To mogą być małe obszarowo gospodarstwa, ale całe pod szkłem, koszty użytków rolnych proc to gospodarstwa duże sadownicze czy wielkoobszarowe ogółem pozostałe 5 indywidualne mln zł mln zł zorientowane na produkcję mięsa, mleka czy zboża. Ilustracja obok pokazuje pozostałe 10 produkcja usługi zwierzęca W przeliczeniu koszty utrzymania ziemniaki 7 na jednego przeciętne dochody i koszty tych właś gospodarstw. Liczby dowodzą, że buraki cukrowe 12 regionu było to żywca rzeźnego mleka 135 maszyn i budynków 9 mieszkańca kilogramów litrów są to rzeczywiście mikroprzedsiębiorstwa. rośliny oleiste 13 Rolnicza firma raportuje, ekonomiści obliczają (badania FADN) energia 25 pozostałe gospodarstwa w woj. lubelskim pod względem wartości ekonomicznej średnich i dużych prowadziły w 2010 r. rachunkowość rolniczą na potrzeby systemu FADN. Oto portret przeciętnego z nich:! koszty owoce 30 Roczny czas pracy Czyli w każdym Do tego wykorzystują środki ochrony roślin 12 Czyli zatrudniają, ogólnogospodarcze własnej wynosi pracuje, średnio licząc, , średnio licząc, 1. 1,3 mln złotych wynoszą 43 0,61 nasiona i sadzonki 13 średnio aktywa efektywnego gospodarstwa nawozy 24 godzin rocz warzywa i kwiaty 32 rolnego w regio godzin osoby na pełny etat pracy najemnej osoby na pełny etat 2. Pracują w nim średnio Zatem w takiej rolniczej Średnio gospodarują na Wartość jej wiele ponad 2 osoby produkcja koszty 45,2 mikrofirmie pracują produkcji wynosi zł zboża 70 roślinna bezpośred 3. Ich produkcja wyniosła pasze 70 w sumie przecięt przecięt 312 tysięcy Wartość przychodów wiele ha ziemi własnej przeciętnej mikrofirmy złotych 340tys. zł ponad 2 osoby. i dzierżawionej w woj. lubelskim* * DO 9 ZATRUDNIONYCH 36 37

20 Jesteśmy Innowacyjni 592 mln zł nakładów lubelskich firm na innowacje to i-padów 3 (cena: 2100 zł) Biała Podlaska łukowski bialski282tysiące Według badań GUS województwo lubelskie ma podobny odsetek przedsiębiorstw innowacyjnych wśród firm przemysłowych jak w Polsce 17,1 proc. Tu działają producenci maszyn rolniczych Sipma i firma państwa Weremczuków (piszemy o nich obok). W sumie przedsiębiorcy w województwie w 2010 r. zainwestowali w innowacje prawie 0,6 mld zł. Jednak to zdecydowa za mało. W Polsce nakłady na badania i rozwój jako odsetek produktu krajowego (0,74 proc.) są wielokrot niższe niż W jednostkach 19,8 USŁUGI PRZEMYSŁ u europejskich liderów Niemiec, Danii, Finlandii czy Szwecji. Ten wskaźnik badawczo-rozwojowych na Lubelszczyź radzyński Nakłady firm 0,83 0,44 0,48 0,52 0,54 w przedsiębiorstwach na działalność w woj. lubelskim wynosi zaledwie 0,58 rycki parczewski woj. lubelskiego o innowacyjną 0,11 0,10 b.d. 0,06 0,05 proc. (168 zł na mieszkańca w 2010 r.). pracowało w 2010 r. 641osób proc. więcej niż w 2005 r. wynosiły: lubartowski (w mld zł) ŹRÓDŁO: GUS Według Adama Górala, twórcy Asseco, innowacyjność to doskonale inwestującym w innowacje 3424 a w usługowym 673 włodawski Średnio nakłady w jednym produktu, a kocz wymyśle tego, czego nikt inny wymyślił. w 2010 r. wynosiły puławski przedsiębiorstwie przemysłowym łęczyński tys. zł tys. zł To daje szansę na sukces polskim kreatywnym przedsiębiorcom, także tym, chełmski Sprzedaż produktów Odsetek firm Przedsiębiorstwa Od kosiarki do maszyny Lublin innowacyjnych* innowacyjnych którzy mają wystarczających środków. ( r., w proc.) innowacyjne zbierającej seler Chełm PRZEMYSŁ USŁUGI ( r.) opolski świdnicki Tradycja produkcji maszyn rolniczych w Lubli ma już 3,4 17,1 17,4 Lubelskie 12 wśród ogółu blisko 200 lat. Dziś liderem na rynku jest Sipma, producent 6 16,6 lubelski przedsiębiorstw przemysłowych 2,8 Dolnośląskie 13,3 kosiarek, zgrabiarek, rozsiewaczy i kilkudziesięciu innych 14,7 Kujawsko-Pomorskie 17,9 0,5 9,4 nowoczesnych maszyn i urządzeń. Najlepszą weryfikacją ,5 Lubuskie 15,9! krasnostawski 0,8 10,9 produktu jest jego konkurencyjność na rynku światowym. 6,7 Łódzkie 13,4 kraśnicki hrubieszowski 1,1 10,3 Sipma, która znalazła się na 14. miejscu w rankingu firm 10,6 Małopolskie 16,3 1,1 innowacyjnych Rzeczpospolitej, eksportuje je m.in. do 1. W innowacje inwes- 12, b.d. 8,5 Mazowieckie 17,3 6,5 większości państw europejskich, a także do USA, Tunezji, tujemy w regio 15,6 5,3 Opolskie 19,3 Zamość Egiptu, Chin, Arabii Saudyjskiej i Australii. ok. 0,6 mld złotych rocz 0,6 13,7 janowski wśród ogółu przedsiębiorstw usługowych 8,5 0,7 Podkarpackie 20,7 Ale na Lubelszczyź działają także inni producenci 12,8 2. W przemyśle 17,1 procent zamojski 5,0 Podlaskie 17,0 innowacyjnego sprzętu rolniczego. Firma państwa 0,3 8,3 lubelskich firm GUS uznaje ,4 Pomorskie 15,3 Weremczuków przez 30 lat działalności opracowała 2,4 13,4 za innowacyjne i wdrożyła wiele nowoczesnych, kiedy nawet 12,9 1,1 Śląskie 20,3 12,4 tomaszowski unikatowych w skali świata maszyn do zbioru porzeczek, 3. W sferze badań i rozwoju 5,7 Świętokrzyskie 16,5 b.d. 0,6 11,4 malin i wiśni, a także warzyw. Współpracuje m.in. w przedsiębiorstwach biłgorajski 10,7 Warmińsko-Mazurskie 18,6 0,9 8,7 z Instytutem Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierwicach regionu pracuje ponad 11,2 Wielkopolskie 16,2 1,2 12,4 i Uniwersytetem Przyrodniczym w Lubli. I oczywiście 600 osób 2,9 15,5 1,3 Zachodniopomorskie 11,9 też jest eksporterem. * PRZYCHODY ZE SPRZEDAŻY PRODUKTÓW INNOWACYJNYCH - NOWYCH ALBO ISTOTNIE ULEPSZONYCH - JAKO ODSETEK PRZYCHODÓW ZE SPRZEDAŻY OGÓŁEM ŹRÓDŁO: GUS