Biuletyn DWS.org.pl. spis treści. numer 10 zima Biuletyn.DWS.org.pl nr 10 zima 2011 ISSN

Transkrypt

1 Ano urodziło się! Tym razem po przewidywanym terminie i to sporo. Stał się tak z przyczyn wielu. Po pierwsze, w przewidywanym terminie PT Autorzy nie dopisali. Po drugie, gdy już napisali, mnie z kolei dopadła seria zdarzeń, które pochłonęły mój czas i energię. Ale nie ma nic złego Okazało się więc, że potencjał autorów z naszego forum jednak się miejmy nadzieję chwilowo wyczerpał. Stąd pomysł na poszerzenie kręgu piszących i obecność w tym numerze Biuletynu kolegów z innych for. Na razie miłośników cesarskiej i królewskiej armii: Ale mam nadzieję, że w przyszłości dołączą do nas kolejni. Zapraszam!!! Zaczynamy jakże aktualnym tekstem Grzegorza Wąsowskiego. Temat gorący. I takim zapewne przez wiele miesięcy pozostanie. Tekst o tyle wart uwagi, że skupia się na konkrecie, a to w zalewie byle jakiej często publicystyki, wartość sama w sobie. Teksty Pawła Grudnia i Sławomira Kułacza (znanego już z łamów Biuletynu) są o tyle ciekawe, że Wielka Wojna dla wielu wciąż jest wielką enigmą. A działania na poziomie, o którym obaj piszą, całkowicie popadły w zapomnienie. Nie dziwne to, bo to nie była nasza wojna. Ale skoro toczyła się tutaj, to przeczytać warto. Następny tekst to prawdziwa ozdoba numeru. Poprzedzony solidnym Janowiakowym wprowadzeniem, pamiętnik Leona Błażeja Zwolińskiego. Ten policjant, zastępca komendanta powiatowego PP w Janowie Lubelskim, jeszcze w czasie okupacji spisał wspomnienia. Część dotyczącą września 1939 publikujemy za sprawą Łukasza Pasztaleńca. To naprawdę świetna lektura, znakomity obraz codzienności wojennej, a której nader często w patriotycznym uniesieniu się zapomina. A przy okazji niektóre fragmenty pamiętnika są znakomitym pendant do prac pewnego młodego historyka Luftwaffe. Plan Zachód Michała Miazgi, to kolejna propozycja intelektualnej zabawy. Czy mogliśmy przegrać w lepszym stylu? I na koniec recenzje. Trzy. Kupił, nie kupił Sprawdzić warto przed :) Tadeusz Zawadzki (TZaw1) Biuletyn.DWS.org.pl nr 10 zima 2011 Wydawca, redakcja, DTP: Tadeusz Zawadzki biuletyn-dws@pro.wp.pl Projekt graficzny: Teresa Oleszczuk Biuletyn jest bezpłatny. Prawa Autorów są chronione ustawami i konwencjami międzynarodowymi. Kopiowanie, przedruk i wykorzystanie fragmentów obszerniejszych niż przewiduje ustawa tylko za zgodą Autorów. ISSN Biuletyn DWS.org.pl ISSN spis treści Grzegorz Wąsowski 6. Brygada Wileńska Armii Krajowej przeciwko poszukiwaczom złota w Treblince Paweł Grudzień (pablo8019) Działania niemieckiego 217. rezerwowego pułku piechoty w okolicach Markuszowa ( r.)...4 Sławomir Kułacz (AlterUrsi) Kwatera Tyrolskich Strzelców Cesarskich na cmentarzu w Kamieniu...7 Łukasz Pasztaleniec (Janowiak) Kampania wrześniowa 1939 r. we wspomnieniach janowskiego policjanta...10 Leon Błażej Zwoliński Pamiętnik czasu wojny...14 Michał Miazga Alternatywny plan Zachód. Koncepcja obrony głębokiej...32 Łukasz Pasztaleniec (Janowiak) Grzegorz Motyka, W kręgu Łun w Bieszczadach (recenzja)...38 Łukasz Pasztaleniec (Janowiak) Piotr Niwiński, Działania komunistycznego aparatu represji wobec środowisk kombatantów wileńskiej AK (recenzja) Wojciech Kania (woj45) Edward Kospath-Pawłowski, Chwała i zdrada Wojsko Polskie na Wschodzie (recenzja)..42

2 2 6. Brygada Wileńska Armii Krajowej przeciwko poszukiwaczom złota w Treblince czyli o czym powinniśmy pamiętać w kontekście nowej książki Jana Tomasza Grzegorz Wąsowski W marcu na polskim rynku księgarskim ma ukazać się nowa książka Jana Tomasza Grossa zatytułowana Złote żniwa. W zamiarze autora, publikacja ta ma przybliżyć historię bogacenia się, w pierwszych latach po zakończeniu okupacji niemieckiej, przez część naszych krajan na mieniu pożydowskim. Jeden z istotnych wątków nowej książki Grossa dotyczy procederu przekopywania terenu obozu zagłady w Treblince przez mieszkańców okolicznych wsi w poszukiwaniu kosztowności. Do premiery Złotych żniw zostało jeszcze kilka tygodni. Już dziś wiadomo jednak, że książka ta wywoła żywą dyskusję, czy raczej wymianę ciosów między tymi, którzy chcieliby obraz naszych przodków z tamtych lat sprowadzić do hien cmentarnych z kieszeniami napchanymi precjozami zdartymi z ledwo ostygłych trupów Żydów lub, w najlepszym wypadku, do zbiorowości akceptującej rabowanie mienia ofiar Holocaustu, a tymi, którzy w obronie źle pojętego honoru narodowego będą kwestionować lub pomniejszać fakt, że ten haniebny proceder był rzeczywiście udziałem niektórych naszych rodaków. Jest wysoce prawdopodobne, że w większości mediów wygra wrażliwość bliższa pierwszej z zarysowanych powyżej wizji historii Polski, co dla osób wyznających drugą optykę będzie tylko kolejnym dowodem na słuszność trwania przy swoim. Przegra, jak zwykle w konfrontacji dwóch zwalczających się obozów, prawda. Bo nie satysfakcjonuje ona żadnej ze stron konfliktu. Bo propaganda, niezależnie od swej ideowej charakterystyki, nie znosi niewygodnych dla niej faktów. Bo albo się robi w propagandzie albo się robi w historii. Te zajęcia są nie do pogodzenia, to alternatywa wykluczająca. Pierwsze opinie na temat książki Grossa, formułowane przez tych, którzy, jak twierdzą, zapoznali się z jej maszynopisem, zwracają uwagę na trudną do zaakceptowania tendencję autora do rozszerzania odpowiedzialności jednostkowej, tych naszych rodaków, którzy dopuścili się hańbiących ich dobre imię czynów, których treścią było niezgodne z prawem boskim i ludzkim wzbogacenie się na mieniu pozostawionym przez ofiary Holocaustu, na cały naród, czy też większą jego część. Czy tego rodzaju opinie są uzasadnione treścią książki, będziemy mogli przekonać się wkrótce. Na pewno jednak książka Grossa, mając na uwadze jej spodziewany wielki rezonans medialny, wprowadzi do świadomości ogólnospołecznej informacje, których szersza opinia polska nie posiada, bądź posiadać nie pragnie. Dlatego warto do wątku hien cmentarnych plądrujących kiedyś teren obozu w Treblince dorzucić garść informacji, które, w moim prze- konaniu, są obiektywnie ważne dla odmalowania pełnego obrazu tego epizodu historii. Chcę mianowicie przypomnieć, że jedna z najważniejszych jednostek partyzanckich podziemia antykomunistycznego na Podlasiu, jaką była odtworzona na rozkaz majora Zygmunta Szendzielarza Łupaszki 6. Brygada Wileńska AK, dowodzona kolejno przez ppor./por. Lucjana Minkiewicza Wiktora, por./kpt. Władysława Łukasiuka Młota i kpt. Kazimierza Kamieńskiego Huzara, podjęła w początkach 1946 r. działania porządkowe wymierzone przeciwko osobom uprawiającym na terenie Treblinki proceder grabienia szczątków ludzkich z kosztowności. Oddział ten, operujący zwykle w innych rejonach Podlasia, zawitał w okolice Treblinki w pierwszych dniach lutego 1946 r. Oto co w tamtych dniach zanotował kronikarz 6. Brygady Wileńskiej AK (kronika Brygady wpadła w ręce komunistów po bitwie, którą partyzanci stoczyli z obławą komunistyczną 30 kwietnia 1946 r. pod Śliwowem; następnie przeleżała się w archiwach MSW, dziś pozostaje w zasobach IPN-u): 2.II.1946 r. Zbliżamy się do sławnej Treblinki. Według opowiadań ludności, ciągłe rozkopywanie i ograbianie trupów doszło do ostatnich granic zezwierzęcenia. Wyrywa się zęby, całe szczęki, obcina ręce, nogi, głowy, aby zdobyć kawałek złota. Profanacja, a władze nie przedsiębiorą [żadnych działań przyp. G.W.] celem zabezpieczenia tego jedynego w swoim rodzaju cmentarzyska, na którym spoczywa przeszło 3 miliony [liczba ofiar zawyżona przyp. G.W.] Żydów, Polaków, Cyganów, Rosjan i in. narodowości. 3 4.II.1946 r. Chmielnik. Jesteśmy o trzy km od obozu śmierci. Wywiad przeprowadzony w obozie potwierdził dane o profanacji. Wieczorem 4.II.1946 r. jedziemy do wsi Wólka - Okrąglik na ekspedycję karną przeciw poszukiwaczom złota w Treblince. Przez kolejne dwie noce (z 4/5 i 5/6 lutego 1946 r.) licząca wówczas kilkudziesięciu partyzantów 6. Brygada Wileńska AK

3 3 wypuszczała w teren patrole, w celu ujęcia zdemoralizowanych rodaków uprawiających haniebny proceder profanowania szczątków ofiar hitlerowskiego obozu zagłady w Treblince w poszukiwaniu złota i innych kosztowności. Winnych, którzy zostali przez partyzantów schwytani, ukarano solidnymi batami. Z przywołanego powyżej fragmentu kroniki oddziału partyzanckiego wynika kilka interesujących kwestii. Po pierwsze, zjawisko grabienia ludzkich szczątków na terenie Treblinki miało miejsce jeszcze w 1946 roku, a jego skala w tym czasie musiała być niemała, skoro praktyki te były szeroko komentowane przez okolicznych mieszkańców. Po drugie, według przywołanej w kronice 6. Brygady oceny okolicznej ludności, władze komunistyczne przez cały czas od odejścia Niemców z Podlasia w sierpniu 1944 r. aż do przynajmniej początków 1946 r. (czyli przez blisko półtora roku!), pomimo, że dysponowały rozbudowanym aparatem przymusu, nie podjęły żadnych środków zaradczych mających ukrócić plądrowanie cmentarzyska w Treblince. Po trzecie, część ludności zamieszkującej wsie położone nieopodal Treblinki jednoznacznie potępiała hieny cmentarne grasujące na terenie byłego obozu. Obecność oddziału partyzanckiego wykorzystała dla opisania tego procederu partyzantom, licząc zapewne na podjęcie przez nich działań wymierzonych w osoby dopuszczające się okradania ludzkich szczątków. I nie zawiodła się. Dla każdego badacza okresu pierwszych lat rządów komunistów w Polsce jest mniej więcej jasne, że instytucje przymusu państwowego, które w normalnym, tj. szanującym wolność i własność indywidualną, państwie prawa są wykorzystywane dla ochrony obywateli oraz porządku, były wówczas narzędziem w rękach partii komunistycznej do zaprowadzenia i utrzymania zniewolenia komunistycznego na ziemiach polskich. Z tego powodu Milicja Obywatelska praktycznie nie zajmowała się tropieniem i zwalczaniem złodziejstwa, ale była pochłonięta wspieraniem Urzędu Bezpieczeństwa oraz Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego w działaniach wymierzonych przeciwko wrogom władzy ludowej, czy pomocą w werbunku agentury na potrzeby UB. Rolę stróżów prawa i porządku spełniało natomiast, w miarę swych możliwości, ścigane przez władze państwowe podziemie antykomunistyczne. Bardzo duża liczba zachowanych do naszych czasów raportów przeróżnych struktur podziemnych z informacjami o wykonanych przez nie w latach akcjach przeciwko przestępcom pospolitym, w szczególności złodziejom, jest dowodem zarówno na to, że mające miejsce podczas okupacji niemieckiej zjawisko silnego osłabienia poszanowania norm społecznych, przejawiające się m.in. istotnym wzrostem przestępczości, utrzymywało się także w okresie tuż powojennym, jak i na to, że zagrożona pospolitym bandytyzmem ludność szukała i znajdowała swoich obrońców nie na posterunkach MO, lecz pośród partyzantów walczących z komunistami o wolność. I to właśnie m.in. z tego powodu znaczna część ludności partyzantkę antykomunistyczną popierała i udzielała jej pomocy, dzięki czemu oddziały żołnierzy wyklętych mogły tak długo, bo aż do przełomu lat czterdziestych i pięćdziesiątych ubiegłego stulecia, utrzymać się w terenie. Dlatego też nie należy dziwić się, że z poszukiwaczami złota w Treblince, z którymi powinny i mogły szybko oraz skutecznie uporać się państwowe agendy przymusu, starali się rozprawić partyzanci. Uważam, że ważne jest, aby przywołany w niniejszym tekście epizod z dziejów 6 Brygady Wileńskiej AK nie umknął naszej świadomości. Zwłaszcza, że obraz leśnych w polskich mundurach z orłem w koronie na czapkach i ryngrafem z Matką Boską Ostrobramską na piersiach, bo tak właśnie prezentowały się oddziały walczące w 1946 roku pod rozkazami Łupaszki, Wiktora i Młota, ścigających i karzących chłostą amatorów mienia zamordowanych w Treblince ofiar Holocaustu może nie pasować do wizji, którą lada moment prezentować będą co poniektóre media. Warto ten obraz wszem i wobec przywoływać, w imię pełnej prawdy o naszych przodkach, w tym kontekście historycznym. Niech mi będzie wolno wspomnieć na koniec, że epopeja odtworzonej na Podlasiu 6. Brygady Wileńskiej AK zakończyła się dopiero jesienią 1952 r., kiedy to komunistom udało się rozbić ostatnie grupy partyzantów z tego oddziału. Z grona kolejnych dowódców tej jednostki partyzanckiej, jak również dowódców jej pododdziałów, zwanych szwadronami, nie ocalał nikt. Padła w kolejnych walkach bądź została zamordowana w komunistycznych kazamatach także większość szeregowych żołnierzy 6. Brygady. Wszyscy oni dotrzymali zapewnienia, jakie zawarli w odezwie pochodzącej z 1946 r., kolportowanej na terenie Podlasia, sygnowanej: 6. Partyzancka Brygada Wileńska AK: Nie obchodzą nas partie lub te, czy owe programy. My chcemy Polski suwerennej, Polski chrześcijańskiej, Polski polskiej. [ ]. Tak jak walczyliśmy w lasach Wileńszczyzny, czy na gruzach kochanej stolicy Warszawy z Niemcami, by świętej Ojczyźnie zerwać pęta niewoli, tak dziś do ostatniego legniemy, by wyrzucić precz z naszej Ojczyzny Sowietów. Święcie będziemy stać na straży wolności i suwerenności Polski i nie wyjdziemy dotąd z lasu, dopóki choć jeden Sowiet będzie deptał Polską Ziemię. Grzegorz Wąsowski Fundacja Pamiętamy ( Tekst został opublikowany między innymi na stronie:

4 4 Działania niemieckiego 217. rezerwowego pułku piechoty w okolicach Markuszowa ( Paweł Grudzień (pablo8019) Przełamanie rosyjskiego frontu pod Gorlicami w pierwszych dniach maja 1915 r. doprowadziło do generalnego odwrotu wojsk rosyjskich, w trakcie którego armie austro-węgierskie i sprzymierzone z nimi oddziały niemieckie stopniowo odzyskiwały utracone wcześniej tereny i zajmowały w pościgu coraz większe obszary Królestwa Polskiego. Rosjanie cofali się stawiając zacięty opór na kolejnych liniach obrony jedną z nich, na której walki rozgorzały w dniach 31 lipca 3 sierpnia 1915 r. była pozycja ciągnąca się od wzgórz leżących na północ od Lublina wzdłuż drogi prowadzącej z Lublina do Kurowa i dalej do Puław. Na tej linii przyszło toczyć ciężkie walki m.in. legionistom Piłsudskiego (słynna bitwa pod Jastkowem), natomiast na odcinku Kurów Markuszów chlubne karty swej historii zapisała w tych dniach niemiecka 47. Rezerwowa Dywizja Piechoty. Dywizja, która w 1915 r. składała się z dwóch brygad: 93. (217. i 218. rezerwowy pułk piechoty dalej rez. pp) i 94. (219. i 220. rez. pp), swój szlak bojowy rozpoczęła w okolicach Verdun we Francji jednak z końcem 1914 r. została przetransportowana na front wschodni. Tu, na wiosnę 1915 r., wzięła udział w przełamywaniu rosyjskich pozycji w Beskidach, a latem 1915 r., przydzielona do austrowęgierskiej 4 Armii i należącego do niej VIII Korpusu, znalazła się na terenach Lubelszczyzny działając w okolicach Kraśnika, Chodla i Nałęczowa. 31 lipca o godzinie 5.45 rano 217. rez. pp wymaszerował z Nałęczowa. Przed Piotrowicami Małymi przecięto linię kolejową Chełm Nowa Aleksandria (dzisiejsze Puławy) i skierowano się w kierunku Bronic, gdzie pułk otrzymał rozkaz, by w pociętej wąwozami dolinie rzeki Kurówki, na północ od Kalenia, przygotować się do działań ofensywnych. Zadanie rozpoznania terenów leżących na osi planowanego natarcia otrzymał II batalion. Rozpoznanie wykryło najpierw na północnych krańcach doliny rosyjskie ubezpieczenia, które jednak nie stawiły oporu i wycofały w kierunku północnym. Patrole stwierdziły następnie iż nieprzyjaciel zajmuje słabo obsadzone (jak się wtedy jeszcze wydawało) pozycje na północ od szosy Markuszów Kurów, które ciągnęły się w kierunku północnozachodnim od wzgórza 186. Swoistym dopełnieniem prowadzonego rozpoznania było pochwycenie pierwszych jeńców w liczbie 62. Miało to miejsce na obrzeżach Markuszowa w Łanach, gdzie zapędziła się ubezpieczająca rozpoznanie od strony Zabłocia 5 komp./ii. Dysponując najnowszymi wiadomościami o przeciwniku dowództwo 93. brygady opracowało plan ataku, zgodnie z którym 218. rez. pp (zajmujący pozycje na wschód od 217. rez. pp) miał zaatakować wzgórze 186 i teren na zachód od niego, natomiast 217. rez. pp przypadło zajęcie wzgórz do linii: wschodnia krawędź stawów w Płonkach wzgórze 158 na południe od Kłody. W tym celu bataliony I/217 i III/217 rozwinęły się na lewo od znajdującego się do tej pory w pierwszej linii II batalionu. Dalej na zachód znajdowały się pozycje 219. rez. pp z 94. Brygady. Atak rozpoczął się o godzinie Rozwinięci w tyraliery żołnierze poruszając się szybkimi skokami ok. godziny osiągnęli linię porośniętych zbożem wzgórz przylegających do szosy Markuszów Kurów. Tkwiący w swoich okopach Rosjanie nie dali się zaskoczyć i atakujący od razu dostali się pod silny ostrzał z broni ręcznej i maszynowej, nie próżnowała także nieprzyjacielska artyleria. Wskutek takiej reakcji nieprzyjaciela tempo natarcia gwałtownie spadło, jednak poszczególne kompanie wytrwale posuwały się do przodu, nie zważając na ponoszone straty. Około godziny Niemcy dotarli na odległość pozwalającą na bezpośredni szturm umocnień rosyjskich. Dokonano ostatnich przemieszczeń jednostek (m.in. podciągnięto na pierwszą linię dwie znajdujące się w rezerwie kompanie) i dano sygnał do szturmu. W zapadających ciemnościach kompanie wdarły się do nieprzyjacielskich okopierwsza linia obrony Rosjan na odcinku 217. rez. pp druga linia obrony Rosjan na odcinku 217. rez. pp Pozycje rosyjskie pod Markuszowem

5 5 pów walka wręcz trwała stosunkowo krótko i zakończyła się wyparciem Rosjan z zajmowanych pozycji. Zwycięski szturm kosztował jednak Niemców wielu zabitych i rannych, również w kadrach oficerskich. Ranny został m.in. dowódca I batalionu major von der Osten i jego adiutant porucznik Schellert, podobnie jak i dowódca 4 komp./i porucznik Rosenow. Stracono także podporucznika Bischoffa z 3 komp./i oraz dowódcę 7 komp./ii podporucznika Schrötera, który został raniony w pierś i zmarł w punkcie opatrunkowym (nagrobki dwóch ostatnich oficerów zachowały się do dziś na cmentarzu wojennym w Olesinie). Wszystkie bataliony przeszły tymczasowo do obrony wykorzystując zdobyte umocnienia przeciwnika. W samą porę, bowiem już o godzinie rozległo się głośne Urra! i nastąpił pierwszy kontratak rosyjski na pozycje II batalionu, został jednak krwawo odparty. O godzinie 1.00 w nocy Rosjanie kontratakowali również na odcinku I batalionu, a o 3.00 nad ranem na odcinku III batalionu we wszystkich przypadkach bezskutecznie. Kolejne kontrataki już nie nastąpiły i nad polem bitwy zapadła cisza. Jeden z uczestników walki, sierżant Paul Weiss z 1 komp./i, tak opisywał później te wydarzenia: O godzinie 4 po południu nadszedł rozkaz abyśmy grupkami przesunęli się ku szosie Markuszów Kurów, za którą lekko wznosiło się wzgórze będące celem ataku [wzgórze 186 przyp. aut.]. Zachowując spore odległości miedzy sobą ruszyliśmy skokami naprzód. Wśród żółtych łanów żyta i owsa stanowiliśmy dobry cel dla nieprzyjacielskich strzelców i szybko dostaliśmy się pod ich morderczy ostrzał. Drużyny rozluźniły szyk. Z jednej strony rozległo się wezwanie do ataku na bagnety, z drugiej ktoś zaczął wołać sanitariuszy. Do tego nieprzyjacielskie baterie zaczęły zasypywać nas szrapnelami. Do godziny 6 po południu, kiedy to osiągnęliśmy rów przy szosie, prawie połowa z nas została po drodze trafiona. Z mojej drużyny pozostało jedynie 4 ludzi. Pewnemu 40-letniemu siwobrodemu landwerzyście, który mimo swego wieku był jednym z naszych najodważniejszych żołnierzy, przestrzelono twarz, inny został jednocześnie trafiony dwoma kulami. Naszemu majorowi von der Ostenowi odstrzelono szpic z hełmu. Z napływających stopniowo informacji wynikało iż 1 kompania zostawiła po drodze 50 ludzi. Rosyjskie okopy dostały się teraz pod nasz ostrzał. W zapadającym zmierzchu nadeszły również pozostałe kompanie. Dano sygnał do szturmu. Rozbrzmiał ochrypły ryk Hurra! i kolumny rzuciły się do ataku. Przyjął nas tak wściekły ogień z broni ręcznej i maszynowej, że musieliśmy przypaść do ziemi. Major von der Osten pociągnął nas do przodu. Ponownie rzuciliśmy się skokami naprzód. Rosyjski ogień wkrótce ucichł nieprzyjaciel rzucił się do ucieczki, ścigany naszym ogniem. Obsadziliśmy uparcie bronione okopy, które po mistrzowsku nawzajem się flankowały. Otwory strzelnicze wykonaliśmy po ich drugiej stronie i wystawiliśmy czujki na przedpolu. Około 3 rano na przedpolu pojawiły się gęste rosyjskie kolumny. Głośno krzycząc starali się wprowadzić nas w błąd iż chcą zdezerterować. Ostrzeżeni wcześniejszymi takimi manewrami i bojąc się podstępu otworzyliśmy do nich ogień i dopiero teraz większość z nich rzuciła broń i przeskoczyła za nasze okopy. Pozostali uciekli. Paweł Grudzień Paweł Grudzień Widok ze wzgórza 186 na południe, w kierunku szosy Markuszów Kurów 1 kompania ucierpiała najbardziej: 7 zabitych i 53 rannych; 130 ludzi wyruszyło dalej. Nieprzyjacielskie kule zebrały szczególnie duże żniwo wśród starej kadry 217. pułku, która wyruszyła z nim w pole jeszcze z Magdeburga. Ludzie czuli się nieswojo po tym jak okazało się iż major von der Osten został ciężko ranny a jego adiutantowi przestrzelono rękę. Wstający świt 1 sierpnia rozproszył ciemności i jednocześnie rozjaśnił sytuację na polu walki. Rosyjskie okopy na odcinku biegnącym przez wzgórze 186 zostały wprawdzie zajęte, jednak ich część biegnąca przez wzgórze 163 znajdowała się nadal w rękach przeciwnika. Ponieważ były one tu uformowane w kształt litery S, Rosjanie mogli dzięki temu ostrzeliwać zarówno flankę jak i tyły pułku. Z tego też powodu znajdująca się na lewym skrzydle 9 komp./iii została cofnięta do tyłu z zadaniem utworzenia pozycji ryglującej wzgórze 163. Dalsze posuwanie się naprzód było uzależnione od zdobycia wspomnianych wyżej pozycji rosyjskich zadanie to otrzymał III batalion. Po silnym przygotowaniu artyleryjskim oraz ostrzale z broni maszynowej okopy zostały wespół z 219. pułkiem zdobyte o godzinie III batalion wziął przy tym do niewoli 109 jeńców. Pozycje I i III batalionu dostały się teraz pod wściekły ogień nieprzyjaciela, w tym ciężkiej artylerii, który chciał w ten spo- Widok ze wzgórza 186 w kierunku północnym, wzdłuż drogi prowadzącej do Olempina

6 6 sób zapobiec dalszemu natarciu. Dowództwo brygady nakazało pomimo tego kontynuowanie ataku: pułk 218 nacierać miał po wschodniej stronie drogi wzgórze 186 folwark Olempin, natomiast pułk 217 po jej zachodniej stronie. Dowództwa obydwu pułków uzgodniły jako moment rozpoczęcia ataku godzinę pp nacierał dwoma batalionami (od lewej: I/217 i II/217) urzutowanymi w 2 3 linie. Każdy z batalionów atakował dwiema kompaniami na odcinku o szerokości 200 metrów. Za I batalionem posuwał się będący w rezerwie III batalion wraz z kompanią karabinów maszynowych. Kompanie szły naprzód luźnymi tyralierami przez kartofliska i łany zbóż w kierunku rosyjskich pozycji, które ciągnęły się od folwarku Olempin w kierunku Kłody. Za tymi pozycjami wzgórza zaczynały opadać ku szerokiemu pasmu mokradeł, ciągnącemu się wzdłuż brzegów rzeki Białka. Ogień nieprzyjacielskiej artylerii nie ustawał nawet na chwilę, dlatego też posuwanie się do przodu było bardzo czasochłonne. Co prawda w porównaniu do ostrzału artyleryjskiego ogień wrogiej piechoty i karabinów maszynowych był stosunkowo słaby, jednak postanowiono iż szturm nastąpi dopiero o zmierzchu. Około godziny 21.00, pomimo tego iż nie było jeszcze połączenia z II batalionem (dotarł na pozycje wyjściowe niedługo potem), dowodzący obecnie I batalionem podporucznik Friedrich wydał rozkaz do szturmu. Oświetlone łunami z płonących zagród okopy rosyjskiej przedniej linii zostały zajęte pomimo silnego ostrzału przeciwnika. W ręce zwycięzców wpadło ponad 100 jeńców, 2 karabiny maszynowe oraz duże ilości amunicji. Rozgrzane walką czołowe kompanie nie spoczęły na laurach przebiły się przez płonący folwark, zaatakowały i zajęły także leżące na północ od Olempina okopy głównej pozycji Rosjan. Z dowództwa brygady nadszedł wówczas rozkaz by nie posuwać się poza linię zdobytych umocnień. Natarcie zostało zatem wstrzymane a czołowe kompanie I i II batalionu po przekroczeniu zdobytych umocnień, okopały się ok. 400 m na północny-zachód od Olempina, na przedpolu głównych pozycji rosyjskich. Zadanie obsadzenia zdobytych rosyjskich pozycji przypadło III batalionowi, który tuż po udanym szturmie został przesunięty do przodu. Wysłane na lewo patrole nawiązały łączność z sąsiednim 219 pułkiem przy okazji biorąc do niewoli 120 Rosjan (łącznie tego dnia pułk wziął do niewoli 2 oficerów i 445 żołnierzy). Zauważono również iż w wyniku bitewnego zamieszania pomiędzy pułkami 217. a 219. powstała ok. 300-metrowa luka aby zapobiec ewentualnemu wtargnięciu tędy Rosjan, przesunięto na lewe skrzydło I batalionu 11 komp./iii z karabinem maszynowym, po jednym karabinie maszynowym przydzielono również I i II batalionowi. Po ucichnięciu gwaru bitewnego prawdziwym wydarzeniem dla przemęczonych żołnierzy było pojawienie się długo oczekiwanych kuchni polowych wreszcie zamiast przeciwnikiem mogli oni zająć się kubkiem ciepłej kawy oraz lekturą listów dostarczonych za pomocą poczty polowej. Sielanka nie trwała jednak długo. 2 sierpnia o 4.30 rano ponownie odezwała się nieprzyjacielska artyleria, co więcej, od strony Kłody wynurzyły się z porannej mgły gęste tyraliery rosyjskiej piechoty, którymi natychmiast zajęły się niemieckie armaty. Wstający dzień unaocznił także popełnione w nocy niedopatrzenie okazało się bowiem iż III batalion zamiast głównych pozycji rosyjskich na północ od folwarku Olempin zajął w nocy okopy na południe od niego. Batalion otrzymał rozkaz by natychmiast skorygować pomyłkę. W międzyczasie Rosjanie zbliżyli się do pozycji niemieckich na 700 metrów przed frontem II batalionu i 500 metrów przed frontem I batalionu. Wykorzystując zrytą pociskami ziemię, okopali się oni w ciągnącym się od strony Kłody obniżeniu terenu. Rosyjska artyleria, w szczególności ciężka, nieustannie ostrzeliwała pozycje pułku wykorzystując dodatkowo w tym celu obserwację lotniczą. O godzinie ogień artyleryjski osiągnął takie natężenie jakiego nie obserwowano od długiego czasu. Niemiecka artyleria nie pozostawała dłużna w odpowiedzi i wkrótce w niebo wzbiły się gęste czarne kłęby dymu z płonących zabudowań Kłody. Rosyjska piechota podjęła w tym momencie próbę obejścia prawego skrzydła II batalionu wychodząc z lasu na północny-wschód od folwarku Olempin. Jednak kiedy tylko wynurzyła się z doliny ciągnącej się od strony Bobowisk została natychmiast odrzucona do niej z powrotem celnym ogniem 8 komp./ii i nie próbowała już szczęścia po raz kolejny. Planowany uprzednio na późne popołudnie niemiecki atak w kierunku wspomnianego wcześniej pasa mokradeł został ostatecznie odwołany, dzięki czemu wieczorem można było dostarczyć zaopatrzenie poszczególnym kompaniom. Za dnia wskutek nieprzyjacielskiego ostrzału nie udało się dokonać. Powoli zaczęto nabierać podejrzeń graniczących z pewnością iż silny ogień rosyjskiej artylerii oraz sporadyczne ataki rosyjskiej piechoty miały służyć jedynie osłonie rozpoczynającego się odwrotu. Wysłane naprzód patrole potwierdziły te przypuszczenia nieprzyjacielskie okopy naprzeciwko pozycji I i II batalionu były opuszczone, w rejonie płonącej Kłody znajdowały się jedynie nieliczne rosyjskie straże tylne. Gdy wreszcie ustał nękający ostrzał rosyjskiej artylerii, przystąpiono 3 sierpnia do porządkowania pola bitwy. Zebrano w jego trakcie m.in. 400 rosyjskich i sporo niemieckich karabinów oraz dużą ilość amunicji. Straty 217. rez. pp w walkach od 31 lipca do 3 sierpnia wyniosły ogółem: I batalion 24 zabitych, 125 rannych, 3 zaginionych; II batalion 18 zabitych, 62 rannych i 1 zaginiony; III batalion 14 zabitych, 47 rannych. Poległych żołnierzy niemieckich pochowano na istniejącym do dzisiaj cmentarzu wojennym w Olesinie, obok drogi krajowej Lublin Puławy. O godzinie 4.30 rano 4 sierpnia zameldowano o całkowitym odwrocie Rosjan. Niedługo potem pozycje 47. Rezerwowej Dywizji przejęły oddziały austriackie, Niemcy zaś zostali przesunięci na inny odcinek frontu. Paweł Grudzień (pablo8019) Bibliografia: Das Reserve-Infanterie-Regiment Nr. 217 im Weltkriege, Berlin 1932 Österreich-Ungarns letzter Krieg , Zweiter Band, Das Kriegjahr 1915, Wiedeń 1931 Niniejszy artykuł jest częścią powstającego opracowania nt. przebiegu I wojny światowej na Lubelszczyźnie w latach ).

7 7 Kwatera Tyrolskich Strzelców Cesarskich na cmentarzu w Sławomir Kułacz (AlterUrsi) W połowie maja 1915 roku, po ponad 7 miesiącach rosyjskiej okupacji, w widłach Wisły i Sanu znów rozgorzały walki. Los Galicji odmieniał się dzięki ofensywie 11. Armii niemieckiej i 4. Armii austro-węgierskiej, rozpoczętej 2 maja pod Gorlicami. Niemiecka armia weszła w rejon Przemyśl Sieniawa, a cały odcinek Sanu od Sieniawy do ujścia był celem 4. Armii austro -węgierskiej pod dowództwem gen. piech. arcyksięcia Józefa Ferdynanda, która składała się z XIV i IX Korpusu. Przeciwnikiem była 3. Armia rosyjska gen. Radko Dimitrijewa (XV, IX, X, III Korpus). Około 15 maja front zastygł ciągnął się od Tarnobrzega do Niska, stąd do Rudnika, Sarzyny, Leżajska i Sieniawy. Przez następny miesiąc toczyły się tu zaciekłe walki pozycyjne. Tyrolczycy nad Sanem XIV austriacki korpus z Innsbrucka zawędrował nad dolny San już w październiku 1914 roku. Z nim interesujące nas cztery pułki cesarsko-królewskich Tyrolskich Strzelców Cesarskich (k.u.k. Tiroler Kaiserjäger-Regimenter 1, dalej: TKJR) o kolejnych numerach 1., 2., 3., 4. Brały udział w próbie forsowania Sanu pod Leżajskiem ( ), walkach o przyczółek pod Nową Wsią i Racławicami ( ) i walkach pod Rozwadowem ( ) 2. W maju 1915 roku strzelcy weszli w dobrze znany sobie rejon. To właśnie Tyrolczycy urządzili w Nowym Kamieniu, wówczas Steinau, cmentarz dla swoich kolegów poległych kilka dni wcześniej pod Warchołami (obecnie dzielnica Niska). Jak doszło do walk pod Warchołami? W miejscowości tej linia frontu ciągnąca się od Tarnobrzega skręcała w kierunku południowo-wschodnim, w stronę Rudnika. Odcinek Warchoły Rudnik kontrolowała 8. dywizja piechoty, w której składzie znajdowały się cztery pułki Kaiserjägrów, a odcinki kontrolowane przez te pułki bezpośrednio ze sobą sąsiadowały, a nawet przenikały. Koło Przędzela powstało dodatkowo wybrzuszenie, nazwane wtedy kufrem (niem. Koffer), słabo obsadzone 3 a stanowiące dla Rosjan naturalny cel ataku. Co prawda doszło na opisanym odcinku do potężnego włamania Rosjan i przejściowej utraty Rudnika (20/21.05), ale najgorsze dla strzelców cesarskich były wydarzenia z początku czerwca. IX i nowoprzybyły XIV Korpus rosyjski 1 czerwca runę- 1 Okręg rekrutacyjny tych pułków to cały Tyrol, w tym część po 1919 roku należąca już do Włoch Innsbruck, Brixen (dziś Bressanone) i Trient (dziś Trento). 2 L. von Fabini, Tiroler Kaiserjäger am San 1914/15. Wien 1934, s Por. Österreich-Ungarns letzter Krieg. Band II. Wien 1931, s Wieczorem 31 maja obsadę kufra stanowiło 1350 ludzi 3. i 170 ludzi 4. Pułku. ły na XIV Korpus austro-węgierski. Pierwsze uderzenie przyjął 1. TKJR pod Warchołami, po nim 2. TKJR pod Podwoliną i 3. TKJR w najbardziej niedogodnym do obrony odcinku, czyli kufrze koło Przędzela 4. Jednostki te oderwały się od wroga wieczorem 2 czerwca i wycofały na stanowiska w rejonie Jata Jeżowe. Jednostki sąsiednie również zmuszone były ustąpić, wobec czego 4 L. von Fabini, Op. Cit., s Strzelec tyrolski

8 8 3 czerwca linia frontu biegła już od Sarzyny, przez Jeżowe do Przyszowa Kameralnego. Obrona stanowisk pod Warchołami kosztowała 1. TKJR 15 oficerów i 942 żołnierzy zaginionych, rannych i zabitych. Z 440 ludzi I batalionu tego pułku pierwszy dzień przeżyło tylko kompania wróciła z pola bitwy z 40, 3. kompania z 7 ludźmi. Także 2. TKJR meldował dotkliwe straty nie mniej niż 800 zaginionych, rannych i poległych. W 3. TKJR było 342 ludzi, wobec stanu z 1 czerwca, kiedy było ich TKJR skurczył się do rozmiarów jednego batalionu TKJR walczył jeszcze w rejonie Jata Sójkowa, reszta tyrolskich pułków została odesłana do Steinau jako rezerwa. opr. Sławomi Kułacz, Österreich-Ungarns letzter Krieg Założenie cmentarza Wobec postępów Rosjan nie było możliwe pochowanie na miejscu poległych żołnierzy, których ciała, wraz z rannymi zabrano przy odwrocie w rejon Jeżowego. II batalion [2. TKJR] ulokował się w pięknej niemieckiej wiosce Steinau. Pierwszą akcją bojową nowo sformowanej jednostki był grób poległych kolegów przy kościele w sąsiednim Kamieniu. Piękne, proste urządzenie, obelisk z napisem:»naszym Bohaterom! Wzniesione przez XIV Korpus «wspomina Cordier 7. Do obelisku prowadził tak zwany Alpensteig [dosł. alpejska ścieżka] z kamieni, ozdobiony jodłami. 9 czerwca dokonano także uroczystego poświęcenia wielkiego cmentarza w niemieckim Steinau wraz z mszą polową i przemową dowódcy korpusu 8. Przemawiał także miejscowy proboszcz ewangelicki. Nie przeczuwał, że pięć dni później wybuchnie pożar i zamieni w popiół jego kościół jak i większą część miejscowości. 9 Kwatera obecnie Omawiana kwatera znajduje się w centrum cmentarza parafialnego w Kamieniu. Porównanie stanu obecnego ze stanem widocznym na zdjęciach wskazuje, że pola grzebalne zostały przekopane a na ich miejscu znajdują się pochówki współczesne. Zachował się w częściowo zmienionej formie skalniak na kwaterze o wymiarach 9 4,30 m. Góruje nad nim kapliczka słupowa na betonowym fundamencie, z boniowanym trzonem, z trzema płycinami, przykryta dachówką ceramiczną, zwieńczona krzyżem, o wysokości całkowitej 2,30 m. Jest elementem oryginalnego urządzenia kwatery. Współcześnie dodano do niej marmurową tablicę o następującej treści W TYM MIEJSCU / SPOCZYWAJĄ ŻOŁNIERZE / POLEGLI W CZASIE / I WOJNY ŚWIATOWEJ. / Niech dobry Bóg / da Im wieczny pokój / Kamień r. / Tablicę ufundował / Samorząd Gminy / Towarzystwo Przyjaciół / Kamienia. Wobec wzbogacenia wiedzy o genezie kwatery wnioskuję o uszczegółowienie treści napisu przy okazji najbliższych prac remontowych. Proponowana treść: TU SPOCZYWAJĄ ŻOŁNIE- [za:] A. Bossi-Fedrigotti, Kaiserjäger linia frontu 31 maja linia frontu 3 czerwca Zmiana położenia między 31 maja a 3 czerwca 1915 Kamień i Steinau - wycinek austriackiej mapy sztabowej 5 A. Bossi-Fedrigotti, Kaiserjäger Ruhm und Ende. Nach dem Kriegstagebuch des Oberst v. Cordier. Graz 1977, s W oryginale: Unseren Helden! Erreichtet vom XIV Edelweiß-Korps Edelweiß to nazwa wyróżniająca korpusu, dosłownie szarotka. Kwiat ten jest w wielu armiach symbolem wojsk górskich. 7 Major von Cordier, dowódca IV batalionu 2. TKJR, po 2 czerwca II batalionu. 8 Feldmarschalleutnant Josef Ritter Roth von Limanowa-Łapanów. 9 Ibidem, s. 84 [Tłum S.K.] W oryginale Zimmerbrand pożar mieszkaniowy. Pomnik Strzelców Cesarskich poległych pod Warchołami, Stróżą i Rudnikiem

9 9 [za:] A. Bossi-Fedrigotti, Kaiserjäger Msza polowa podczas poświęcenia cmentarza w Steinau, 9 VI 1916 RZE 1., 2., 3. I 4. PUŁKU TYROLSKICH STRZELCÓW CESARSKICH POLEGLI W WALKACH KOŁO NISKA I RUDNIKA W DNIACH 1 2 CZERWCA 1915 R. Co się zaś tyczy narodowości pochowanych, to na obecnym etapie badań można posłużyć się statystykami sporządzanymi w epoce, gdzie kryterium był język potoczny żołnierza. Struktura narodowościowa Tyrolu znalazła odbicie strukturze pułków rekrutujących się tamże: 1. TKJR 58% Niemcy austriaccy, 38% Włosi, 4% inni 2. TKJR 55% Niemcy austriaccy, 41% Włosi, 4% inni 3. TKJR 59% Niemcy austriaccy, 38% Włosi, 3% inni 4. TKJR 59% Niemcy austriaccy, 38% Włosi, 3% inni 10. Sławomir Kułacz Sławomir Kułacz (AlterUrsi) Kwatera na cmetarzu w Kamieniu, stan na 2010 r. Tekst jest jednocześnie publikowany w dwumiesięczniku Skarby Podkarpackie. 10 M. von Ehnl, Ergänzungsheft 9 zum Werke Österreich-Ungarns letzter Krieg. Die österreichisch-ungarische Landmacht nach Aufbau, Gliederung, Friedensgarnison, Einteilung und nationaler Zusammensetunzg im Sommer Wien 1934, tabela I; Benennung, Ergänzung, Friedensgarnison und Einteliung der Truppenkörper des k.u.k. Heeres, der k.k. Landwehr und der k.u. Honvéd im Sommer 1914.

10 10 Kampania wrześniowa 1939 r. we wspomnieniach janowskiego Opracowanie Łukasz Pasztaleniec (Janowiak) Prezentowany poniżej materiał jest fragmentem odpisu pamiętnika ostatniego zastępcy komendanta powiatowego Policji Państwowej na powiat janowski i jednocześnie ostatniego komendanta posterunku tej formacji w Janowie Lubelskim, starszego przodownika PP Leona Błażeja Zwolińskiego. Pamiętnika, który jest źródłem o tyle cennym, iż jak dużo na to wskazuje powstał w czasie okupacji niemieckiej. 1. Życiorys Leona Zwolińskiego Autor prezentowanych zapisków urodził się 20 IX 1896 r. w miejscowości Wielącz (pow. Zamość) w rodzinie Franciszka i Anny z d. Szelążek. Z wykształcenia był agronomem. W 1915 r. pod odbyciu przeszkolenia kawaleryjskiego w obozie szkoleniowym rekrutów w Jastkowie koło Lublina został żołnierzem 2. pułku ułanów II Brygady Legionów Polskich. W jednostce tej służył do jej internowania w lutym 1918 r. Po internowaniu 2. pułku ułanów wraz z innymi żołnierzami tej jednostki umieszczony został w obozach znajdujących się na terenie Węgier. W przypadku Zwolińskiego były to obozy w Huszt i Marmarosz-Sziget. W końcu marca 1918 r. wraz z dwoma kolegami udało mu się zbiec i po pobycie w Borysławiu, gdzie wraz sześcioma innymi ukrywającymi się legionistami pracował w kopalni nafty, w końcu kwietnia przy pomocy członkiń Ligi Kobiet i członków Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) dotarł w swoje rodzinne strony. Tam zaangażował się w działalność w POW, a we wrześniu 1918 r. zorganizował posterunek służby bezpieczeństwa, na czele którego 1 listopada rozbroił posterunek austriackiej żandarmerii oraz oddział niemieckich żołnierzy. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości L.B. Zwoliński służył w formacjach bezpieczeństwa publicznego. Początkowo był funkcjonariuszem Policji Komunalnej powiatu chełmskiego a następnie Policji Państwowej (PP). W tej służył początkowo w powiecie chełmskim, skąd w 1919 r. na własną prośbę przeniósł się do powiatu janowskiego. Służbę tę zakończył we wrześniu 1939 r. jako zastępca komendanta powiatowego PP na powiat Janów Lubelski i jednocześnie komendant posterunku tej formacji w Janowie Lubelskim w stopniu starszego przodownika PP. Dnia 1 IV 1921 r. kościele w Pawłowie Zwoliński zawarł związek małżeński z Kazimierą Siebielec. Miał z nią troje dzieci. Dwie córki: Danutę (zmarła osiem miesięcy po narodzinach, Muzeum Regionalne w Janowie Lubelskim St. przod. Leon Błażej Zwoliński. Zdjęcie z 1934 r. pochowana na cmentarzu w Urzędowie) i Henrykę Annę oraz syna Janusza Tadeusza. Oprócz pracy zawodowej i życia rodzinnego L.B. Zwoliński zaangażował się także w działalność w Związku Legionistów Polskich. Uczestniczył też w sypaniu Kopca Józefa Piłsudskiego w Krakowie w 1935 r. W okresie okupacji niemieckiej Zwoliński wciągnął się w pracę konspiracyjną w szeregach Służby Zwycięstwu Polsce (SZP) na terenie powiatu janowskiego. Rozpoczął także, choć na początku nie miał takiego zamiaru, służbę w policji granatowej na tym terenie. W jej trakcie początkowo był komendantem posterunku w Kawęczynie, a od 15 III 1940 r. pełnił funkcję kierownika jednego z dwóch rejonów Policji Polskiej, na jakie na początku marca podzielony został powiat janowski. Podlegał mu rejon nr 2 z siedzibą w Kraśniku i posterunkami w Kraśniku, Zakrzówku, Wilkołazie, Urzędowie, Dzierzkowicach, Gościeradowie, Annopolu, Kosinie, Radomyślu i Trzydniku. Działalność L.B. Zwolińskiego w janowskim obwodzie SZP oraz jego służba w Policji Polskiej, do której wraz z upływem czasu nastawiony był łagodnie rzecz ujmując coraz bardziej sceptycznie, trwały do początku czerwca 1940 r. Wtedy

11 11 zagrożony aresztowaniami, jakie Niemcy zaczęli prowadzić w szeregach członków SZP w powiecie janowskim uciekł i rozpoczął tułaczkę. Początkowo ukrywał się w miejscowości Boby (gm. Urzędów). Później przeniósł się na teren sąsiedniego powiatu lubelskiego. Wszędzie tam angażował się w działalność konspiracyjną. Później działał ponownie na terenie swojego macierzystego powiatu, który w między czasie zmienia nazwę z janowskiego na kraśnicki. Prócz działalności konspiracyjnej i starań mających na celu zapewnienie środków utrzymania dla siebie i swojej rodziny, którą wspomaga też część przyjaciół z czasów międzywojennych, Zwoliński rozpoczął pisanie pamiętnika. W chwili obecnej trudno dokładnie stwierdzić, kiedy dokładnie to miało miejsce. Jedyne, co w tej chwili można powiedzieć to tyle, iż opisany niżej odpis pamiętnika kończy się na wydarzeniach z połowy 1941 r. Wnioskować można z tego, że spisał go po tej dacie. Po wkroczeniu na ziemie polskie Sowietów L.B. Zwoliński po krótkim okresie spokojnego życia ponownie zaczął się ukrywać. Ukrywał się także jego syn, który w czasie okupacji niemieckiej także zaangażował się w konspirację. Nie wiadomo na razie, czy działali oni wtedy w podziemiu antykomunistycznym. W obliczu zagrożenia aresztowaniem i represjami Zwoliński podjął decyzję o wyjeździe na Ziemie Zachodnie, jego syn Janusz wstąpił zaś na ochotnika do 2 Armii Wojska Polskiego. Po wyjeździe na Ziemie Odzyskane L.B. Zwoliński zgłosił się do pracy w organizującym się Sądzie Okręgowym w Wałczu, gdzie pracował do 1947 r. Później przeniósł się na teren województwa olsztyńskiego. Tam zatrudnił się w PGR Lężajny, dokąd przybyła też jego żona. W okresie od 1950 do 1958 r. pracował w PGR Górowo. Później przeszedł na emeryturę i wrócił wraz z żoną do Lublina, gdzie po ciężkiej chorobie zmarł 5 VII 1966 r. Dwa dni później pochowany został na cmentarzu parafialnym w Janowie Lubelskim. W uroczystościach pogrzebowych wziął udział ostatni przedwojenny burmistrz Janowa Lubelskiego oraz kolega Zwolińskiego z szeregów konspiracji antyniemieckiej, Robert Bijasiewicz Orlik. Według zapisków L.B. Zwolińskiego był on, jak będzie można przeczytać na początku prezentowanego materiału, wielokrotnie odznaczony. Otrzymane przez niego odznaczenia: Krzyż Niepodległości, dwukrotnie Krzyż Zasługi, a ponadto Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości, Medal Dwudziestolecia Odzyskanej Niepodległości oraz Medal Pamiątkowym za Wojnę Prócz tego posiadał także Odznakę Pamiątkową Więźniów Ideowych. W czasie działalność w konspiracji antyniemieckiej awansowany został do stopnia kapitana Dzieje pamiętnika Niemniej interesujące od życiorysu L.B. Zwolińskiego są dalsze dzieje pisanego przez niego pamiętnika. W 1970 r. zapi- 1 Prezentowany życiorys jest tylko szkicem biografii L.B. Zwolińskiego. Dokładna biografia z wyjaśnieniem wszystkich nieścisłości i luk wymaga szerokich kwerend archiwalnych i bibliotecznych. ski te zostały znalezione w czasie rozbiórki jednego z domów w Ratoszynie. Później, w bliżej na razie nieokreślonym czasie, trafiły do Komendy Powiatowej Milicji Obywatelskiej w Bełżycach, gdzie przekazano je do archiwum. Tam w marcu 1973 r. znalazł je zastępca komendanta powiatowego, 37-letni wówczas kpt. Edward Dąbrowski. Do bełżyckiej KP MO Dąbrowski trafił w 1972 r. po wcześniejszej pracy m.in. na stanowisku komendanta posterunku MO w Kraśniku i Kazimierzu Dolnym a później zastępcy komendanta powiatowego MO w Łukowie. Z racji zainteresowania historią Dąbrowski, nawiasem mówiąc pochodzący z położonej niedaleko Janowa Lubelskiego wsi Zdziłowice, chciał przejąć znalezione zapiski, ale na przeszkodzie stanęło powiadomienie Komendy Wojewódzkiej MO w Lublinie. W takiej sytuacji E. Dąbrowski postanowił dokonać odpisu. Zajęło mu to kilka dni. W trakcie tej czynności zdarzało się, iż pracował do drugiej, trzeciej w nocy. Ostatecznie przepisywanie zakończył, co odnotował w tworzonym przez siebie odpisie, 23 III 1973 r. o godzinie Niewiadome na razie pozostają dalsze losy oryginału pamiętników. E. Dąbrowski, który później pracował m.in. w KW MO w Zamościu, kilka lat temu podejmował próby dotarcia do niego, ale nie przyniosły one rezultatu. 3. Wygląd oryginału pamiętnika oraz wygląd odpisu Według charakterystyki oryginału pamiętnika L.B. Zwolińskiego, opracowanej przez E. Dąbrowskiego, zapiski te zostały sporządzone ołówkiem chemicznym koloru zielonego w ośmiu ponumerowanych (I VIII) 14-kartkowych zeszytach szkolnych w kratkę. Cztery spośród tych zeszytów było w zielonych, a drugie cztery w żółtych okładkach. Na okładkach znajdowała się informacja o producencie: Klutscher Zellulose Und Papierfabrik A.G. Klutsche O/S; Społem Centrala Handlowa Spółdzielni Spożywców Wytwórnia Zeszytów w Warszawie. W czasie sporządzania odpisu oryginał pamiętnika był uszkodzony przez gryzonie. Odpis pamiętnika sporządzony został przez Dąbrowskiego w Terminarzu Dziennym»Tenor 71«na rok 1971, wydanym w nakładzie ponad 130 tysięcy egzemplarzy przez Centralę Księgarstwa Dom Książki ZOWAG. Z zapisów, które zachowały się w zdekompletowanym terminarzu (brakuje stron obejmujących okres od 1 stycznia do 11 maja, od 21 do 31 maja oraz strony dotyczącej 18 maja) wynika, że wcześniej E. Dąbrowski używał go podczas pełnienia funkcji zastępcy komendanta powiatowego MO w Łukowie. Odpis, w którym pisownia i interpunkcja jak odnotował jego autor przedstawiona została tak, jak w oryginale, wykonany został długopisem o jasnoniebieskim wkładzie (choć są też dopiski i poprawki wkładem ciemnoniebieskim) na stronach terminarza dotyczących okresu od 1 czerwca do 11 listopada. Na ostatniej z wymienionych stron E. Dąbrowski opisał ponadto podany powyżej wygląd oryginału. Wszystkim tym stronom, których łącznie jest 141 (acz warto dodać, że soboty i niedziele w terminarzu odnotowane zostały na jednej stronie), nadana została także paginacja.

12 12 Muzeum Regionalne w Janowie Lubelskim Janowscy policjanci przed budynkiem Biura Komendy Powiatowej PP w Janowie Lubelskim. Siedzą na ziemi: NN, NN, NN. Siedzą od lewej: st. przod. L.B. Zwoliński, chorąży Ziółek, inspektor powiatowy PW, Władysław Jocek, sekretarz gminy Kawęczyn, NN, naczelnik więzienia, komisarz Kazimierz Sierakowski, Wacław Radomski, burmistrz miasta Janowa Lubelskiego, Aleksander Augustynowicz, Worobiej, Feliks Rabiński, NN. Stoją: NN, Edward Olszówka, Zygmunt Godlewski, Jan Przybylski, NN, NN, NN, NN. Zdjęcie zrobione z okazji święta PP, Janów Lubelski, 1934 r. 4. Losy odpisu pamiętnika po 1989 r. W 1989 r. E. Dąbrowski postanowił przekazać odpis zapisków L.B. Zwolińskiego rodzinie autora. Po ustaleniu adresu ostatniej żyjącej osoby z najbliższej rodziny Zwolińskiego, syna Janusza 2, który mieszkał w Gdańsku, we wrześniu tego roku skontaktował się z nim i po pewnych perypetiach przekazał mu odpis zapisków jego ojca. Od 2000 r. pamiętnik L.B. Zwolińskiego publikowało w odcinkach pismo Róża w Rodzinie, wydawane przez janowską parafię rzymskokatolicką pw. św. Jana Chrzciciela. Jeszcze przed zakończeniem cyklu, wspomnienia wydane zostały jako publikacja zwarta pod tytułem Pamiętnik spod strzechy. Zauwazyć jednak trzeba, że mimo wykorzystywania Pamiętnika spod strzechy w różnego typu publikacjach (w bibliografii pozycje te oznaczone zostały gwiazdką) 3, w czasie porównywania tej publikacji z odpisem poczynionym przez E. Dąbrowskiego rodzą się wątpliwości, co do tego, czy można 2 Siostra J. Zwolińskiego, Henryka, zmarła w 1979 r., natomiast matka, Kazimiera, zmarła w kwietniu 1989 r. 3 W trakcie prowadzonych poszukiwań autor nie natknął się na wykorzystywanie wspomnień L.B. Zwolińskiego opublikowanych w piśmie Róża w Rodzinie. ją ocenić dobrze. Wprawdzie, przybliżała ona nieznane wcześniej źródło, opatrzone na dodatek bardzo interesującymi zdjęciami L.B. Zwolińskiego i jego najbliższej rodziny, z drugiej jednak strony analiza tego wydawnictwa wykazuje wiele błędów. Ze względu na fakt, iż jest to materiał na oddzielny tekst, który dotyczyłby także cyklu publikowanego na łamach Róży w Rodzinie, wymieńmy przykłady. Po pierwsze, w Pamiętniku można znaleźć informacje, których nie ma w odpisie. Przykładem niech będzie wykaz pracowników janowskiej Komendy Powiatowej PP. W odpisie jak będzie można przeczytać niżej wymienione są trzy osoby: komendant powiatowy PP, kom. K. Sierakowski; urzędnik administracyjny, przod. Feliks Rabiński oraz maszynista, post. Daniluk Józef. Natomiast w Pamiętniku prócz tego wymieniony jest jeszcze, jako urzędnik administracyjny, przod. Feliks Kielman. Innym mankamentem jest zniekształcenie podawanych przez autora zapisków informacji. Przykład według odpisu, co także można przeczytać niżej naczelnik więzienia Szerszow wyjechał z Janowa wraz ze strażnikami więziennymi. Tymczasem w Pamiętniku można przeczytać, że wyjechał ze strażnikiem więziennym. Trzeba jednak pamietać, iż mimo informacji uzyskanych od E. Dąbrowskiego, który twierdził, że przekazał J. Zwoliń-

13 13 skiemu odpis identyczny z tym, jaki sam posiadał nie wolno wydawać tutaj zbyt pochopnych sądów. Sprawa wymaga bowiem dogłębnego zbadania, czego autor niniejszych słów z powodów niezależnych od siebie nie zdołał uczynić. Innym zagadnieniem są błędy popełnione przez autorów wykorzystujących opublikowane zapiski L.B. Zwolińskiego, gdyż tutaj też nie obyło się bez pewnych niedociągnięć. To także jest jednak materiał na osobny tekst, więc również ten problem zostaje tylko zasygnalizowany. 5. Przedstawienie prezentowanego materiału Ze względu na zasygnalizowane powyżej niedociągnięcia opublikowanych dotychczas wersji pamiętnika L.B. Zwolińskiego, prezentowany fragment zapisków zaczerpnięty został z odpisu sporządzonego przez E. Dąbrowskiego. Jedynymi zmianami, jakie zostały w nim poczynione, było dodanie kilku uzupełnień, które zostały dołączone w nawiasach kwadratowych, dodanie w niektórych miejscach znaków interpunkcyjnych, rozwinięcie skrótów użytych przez Autora oraz opatrzenie tekstu szczątkowym aparatem naukowym. Mając świadomość niedostatków niniejszej publikacji, autor poniższych słów ma jednak nadzieję, że przyczyni się ona do dyskusji, której efektem będzie powiększenie wiedzy o L.B. Zwolińskim i jego pamiętniku. *** Na zakończenie tego wprowadzenia chciałbym serdecznie podziękować osobom, które pomogły niżej podpisanemu w trakcie przygotowań niniejszej pracy. Przede wszystkim chciałbym złożyć wyrazy podziękowania dwóm osobom. Pierwszą z nich jest syn L.B. Zwolińskiego, Janusz, któremu dziękuję za wyrażenie zgody na publikację części zapisków Ojca oraz udzielenie wielu ważnych informacji. Drugą osobą, której chciałbym bardzo podziękować jest Pan Edward Dąbrowski, dzięki któremu wspomnienia L.B. Zwolińskiego zachowały się do naszych czasów. Dziękuję mu za poświęcony czas, udzielone informacje, a także udostępnione materiały. Podziękowania kieruję również do Pani Barbary Nazarewicz, pełniącej funkcję dyrektora Muzeum Regionalnego w Janowie Lubelskim, która zgodziła się udostępnić zdjęcia znajdujące się w zasobach podległej jej placówki, ilustrujące poniższy materiał. Jednemu z podwładnych B. Nazarewicz, Piotrowi Widzowi, dziękuję za sprawne załatwienie technicznej strony całej operacji udostępnienia fotografii. B. Nazarewicz oraz P. Widzowi dziękuję ponadto za pomoc w dotarciu do E. Dąbrowskiego. Chciałbym również podziękować dwóm osobom z forum dws.org.pl (w kolejności alfabetycznej): Aleksandrowi AlexowiG Głogowskiemu oraz Piotrowi skrzypolowi Skrzypczakowi, którzy pomogli mi w dotarciu do materiałów przydatnych przy opracowywaniu niniejszej publikacji. Łukasz Pasztaleniec (Janowiak) Bibliografia I. Źródła archiwalne Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Lublinie sygn. 054/48, Materiały z akcji ujawniania w pow. Kraśnik Zbiory Edwarda Dąbrowskiego Odpis pamiętnika L.B. Zwolińskiego Korespondencja z J. Zwolińskim II. Pamiętniki, relacje, wspomnienia Pamiętniki L.B. Zwoliński, Pamiętnik spod strzechy, Biłgoraj bdw. Relacje w zbiorach autora List Janusza Zwolińskiego do autora z 25 III 2010 r. List Janusza Zwolińskiego do autora Notatki ze spotkania z E. Dąbrowskim, Świdnik, 16 XI 2010 r. Notatki z rozmowy telefonicznej z E. Dąbrowskim, przeprowadzonej 11 I 2011 r. III. Czasopisma Róża w Rodzinie IV. Opracowania Litwiński R., Korpus Policji w II Rzeczypospolitej. Służba i życie prywatne, Lublin 2007* 4. V. Artykuły Litwiński R., Okupacyjne losy policjantów w polskiej historiografii. Stan badań i postulaty badawcze, Studia Podlaskie 2007/2008, t. 17*. Łukasiewicz J., Kawalerowie Virtuti Militari związani z Ziemią Janowską (5), Janowskie Korzenie 2006, nr 7*. Zaręba J., Janów Lubelski w okresie okupacji niemieckiej [w:] Janów Lubelski , red. Z. Baranowski, J. Łukasiewicz, B. Nazarewicz, wyd. II popr., Janów Lubelski Żuławski T., Janów Lubelski we wrześniu 1939 r. [w:] Ostatnie walki Wojny Obronnej 1939 roku na Południowej Lubelszczyźnie. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej 4 października 2004 roku w Janowie Lubelskim, red. nauk. A. Kołodziejczyk, Warszawa 2006*. Żuławski T., Janów Lubelski we wrześniu 1939 r., Janowskie Korzenie 2006, nr 7*. 4 W czasie sporządzania niniejszej publikacji do autora niniejszych słów dotarła wiadomość o drugim wydaniu tej książki, lecz do zakończenia pracy nie udało się do niego dotrzeć.