Bezpieczny kontakt z wod¹ Pierwsza pomoc podstaw¹ bezpieczeñstwa!

Transkrypt

1 Bezpieczny kontakt z wod¹ Pierwsza pomoc podstaw¹ bezpieczeñstwa!

2

3 Zatrzymanie kr¹ enia i oddychania Niezbêdnym warunkiem prze ycia jest dostarczenie komórkom organizmu tlenu i substancji od ywczych i zale y od prawid³owego funkcjonowania uk³adów decyduj¹cych o podstawowych funkcjach yciowych. Nag³e zatrzymanie oddychania i kr¹ enia mo e mieæ 3 zasadnicze przyczyny: 1. Uk³ad oddechowy Niedro noœæ dróg oddechowych Schorzenia nerwowo miêœniowe Odma i krwiak op³ucnej Aspiracja Obrzêk p³uc 2. Uk³ad kr¹ enia Zaburzenia wytwarzania impulsów i przewodnictwa Choroba wieñcowa z powik³aniami - zawa³ serca Zator têtnicy p³ucnej Kardiomiopatie Tamponada osierdzia Wstrz¹s Niewydolnoœæ kr¹ enia 3. Oœrodkowy uk³ad nerwowy (OUN) Urazy czaszkowo - mózgowe Zatrucia lekami Udar mózgu Infekcje i choroby metaboliczne Guzy mózgowia 3

4 Je eli pierwsze nast¹pi³o zatrzymanie kr¹ enia to w ci¹gu kilku minut ustaje tak e oddech. Je eli pierwsze nast¹pi³o zatrzymanie oddechu to ustanie kr¹ enia nastêpuje po kilku minutach (6-8). Wra liwoœæ ró nych komórek organizmu jest ró na i zwi¹zana z szybkoœci¹ ich metabolizmu. Najbardziej wra liwe na niedotlenienie s¹ komórki oœrodkowego uk³adu nerwowego. Œmieræ kliniczna to okres od zatrzymania kr¹ enia, w którym nie dosz³o jeszcze do nieodwracalnych zmian w oœrodkowym uk³adzie nerwowym - oko³o 4-6 minut - podjêcie reanimacji w tym okresie powoduje przywrócenie funkcji uk³adów kr¹ enia, oddychania i oœrodkowego uk³adu nerwowego - powrót œwiadomoœci. Czynnoœci ratownicze po tym okresie - resuscytacja - na skutek nieodwracalnego uszkodzenia OUN prowadz¹ do przywrócenia funkcji uk³adów oddechowego i/lub kr¹ enia. Je eli nie podejmie siê koniecznych dzia³añ na czas, nieodwracalnie ustanie czynnoœæ biologiczna wszystkich komórek organizmu - œmieræ biologiczna. Jak rozpoznaæ zatrzymanie kr¹ enia? po ok. 5-8 sekundach nastêpuje utrata przytomnoœci po ok. 45 sekundach nastêpuje brak oddechu niewyczuwalne têtno na du ych têtnicach Ÿrenice szerokie, brak reakcji na œwiat³o szare lub sine zabarwienie skóry obni one napiêcie miêœniowe 4

5 Resuscytacja kr¹ eniowo-oddechowa osoby doros³ej Na podstawie wytycznych ERC 2005r. (European Resuscitation Council) Doros³y = osoba uznana przez ratuj¹cego za doros³ego. A - Airway - Drogi oddechowe SprawdŸ czy poszkodowany jest przytomny. W tym celu chwyæ go za barki i potrz¹œnij. Zadaj proste pytanie: Co siê sta³o? Je eli poszkodowany nie reaguje to jest nieprzytomny. Wezwij pomoc. Zrób to sam, albo jeœli w pobli u jest inna osoba, niech ona to zrobi. U³ó poszkodowanego na plecach. Je eli poszkodowany móg³ doznaæ wczeœniej urazu g³owy lub krêgos³upa - najpierw go unieruchom. Udro nij drogi oddechowe. U osoby nieprzytomnej samoistnie dochodzi do zablokowania dróg oddechowych przez opadaj¹cy jêzyk i nag³oœniê. Dlatego powinieneœ wykonaæ jeden z rêkoczynów: o Stañ z boku poszkodowanego. Odegnij g³owê ku ty³owi k³ad¹c rêkê na czole poszkodowanego i unieœ uchwê dwoma palcami drugiej rêki. o Stañ za g³ow¹ poszkodowanego. Wysuñ uchwê ku przodowi i unieœ uciskaj¹c z obu stron w okolicy jej k¹ta. Rêkoczyn ten stosuje siê przy podejrzeniu urazu g³owy lub krêgos³upa. SprawdŸ zawartoœæ jamy ustnej. Przeszkod¹ mo e byæ proteza, wymiociny lub pokarm. Zastosuj manewr wymiatania - siêgnij palcem wskazuj¹cym do tylnej œciany gard³a i usuñ cia³o obce. 5

6 B - Breathing - Oddychanie SprawdŸ czy poszkodowany oddycha. o Pochyl siê nad poszkodowanym o Staraj siê us³yszeæ szmer wdychanego/wydychanego powietrza o Obserwuj ruchy klatki piersiowej o Oddech bada siê przez 10 sekund Je eli poszkodowany nie oddycha - nie wykonuj wstêpnych wdechów! Mimo wszystko powietrze w p³ucach zawiera wystarczaj¹c¹ iloœæ tlenu dla prze ycia poszkodowanego. Metody prowadzenia oddechu zastêpczego: o Metoda usta - usta - ratownik obejmuje swoimi ustami usta poszkodowanego, jednoczeœnie palcami zatyka nozdrza. Po wykonaniu wdechu zwalnia ucisk nosa. o Metoda usta - nos - ratownik wdmuchuje powietrze przez nos poszkodowanego zamykaj¹c jednoczeœnie jego usta. o Metoda usta - przetoka - je eli poszkodowany ma przetokê tchawiczn¹ - tracheotomiê - ratownik wdmuchuje powietrze przez ten otwór zatykaj¹c jednoczeœnie otwory naturalne. Po ka dym wdechu trwaj¹cym ok. 1 sekundy powinien nast¹piæ bierny wydech. Ratownik ca³y czas powinien kontrolowaæ ruchy oddechowe klatki piersiowej poszkodowanego. W celu zapobie enia wdmuchniêciu powietrza do o³¹dka stosuje siê rêkoczyn Sellicka polegaj¹cy na uciœniêciu chrz¹stki pierœcieniowatej - wykonuje go drugi ratownik. Je eli po wykonaniu dwóch wdechów klatka piersiowa poszkodowanego nie opada, nale y ponownie sprawdziæ stan dróg oddechowych. 6

7 C - Circulation - Kr¹ enie Uderzenie przedsercowe - je eli do zatrzymania kr¹ enia dosz³o w obecnoœci ratownika, mo e on uderzyæ piêœci¹ z wysokoœci cm. w czêœæ œrodkow¹ mostka. Zewnêtrzny masa serca o Poszkodowany le y na plecach na twardym pod³o u. o Ratownik klêka z boku poszkodowanego. o Ratownik k³adzie czêœæ d³oniow¹ nadgarstka na mostku 2 palce powy ej ³uku ebrowego. Splata palce obu d³oni jednej nad drug¹. o Uciska mostek na g³êbokoœæ 4,5-5,5 cm w tempie 100/minutê. o Wykonuje siê w cyklach 30:2-30 uciœniêæ - 2 wdechy; ok. 2,5 cyklu/minutê. o Wykonuje siê wykorzystuj¹c ciê ar w³asnego cia³a przy wyprostowanych ³okciach. o Sprawdzenie oddechu i têtna po minucie i nastêpnie po ka dych 5 minutach. Resuscytacjê prowadzi siê do momentu: Powrotu oddychania i kr¹ enia Przekazania poszkodowanego lekarzowi Zmêczenia ratownika uniemo liwiaj¹cego dalsz¹ akacjê ratunkow¹. 7

8 Resuscytacja dziecka 1-8 lat A - Airway - Drogi oddechowe SprawdŸ czy dziecko jest przytomne. W tym celu chwyæ je za barki i potrz¹œnij. Zadaj proste pytanie: Co siê sta³o? Je eli nie reaguje to jest nieprzytomny. Wezwij pomoc. Zrób to sam, albo jeœli w pobli u jest inna osoba, niech ona to zrobi. Nie mo esz oddaliæ siê od dziecka. U³ó dziecko na plecach. Je eli dziecko mog³o doznaæ wczeœniej urazu g³owy lub krêgos³upa - najpierw je unieruchom. Udro nij drogi oddechowe. U osoby nieprzytomnej samoistnie dochodzi do zablokowania dróg oddechowych przez opadaj¹cy jêzyk i nag³oœniê. Dlatego powinieneœ wykonaæ jeden z rêkoczynów: o Stañ z boku dziecka. Odegnij g³owê ku ty³owi k³ad¹c rêkê na czole dziecka i unieœ uchwê dwoma palcami drugiej rêki. G³owa dziecka nie odchyla siê tak bardzo jak u doros³ego - uzyskaj efekt skierowania ust w górê. o Stañ za g³ow¹ dziecka. Wysuñ uchwê ku przodowi i unieœ uciskaj¹c z obu stron w okolicy jej k¹ta. Rêkoczyn ten stosuje siê przy podejrzeniu urazu g³owy lub krêgos³upa. SprawdŸ wzrokiem zawartoœæ jamy ustnej. Przeszkod¹ mo e byæ proteza, zabawka, wymiociny lub pokarm. Tylko je eli stwierdzisz obecnoœæ cia³a obcego - usuñ je. Nie stosuj manewru wymiatania na œlepo. 8

9 B - Breathing - Oddychanie SprawdŸ czy dziecko oddycha. o Pochyl siê nad dzieckiem o Staraj siê us³yszeæ szmer wdychanego/wydychanego powietrza o Obserwuj ruchy klatki piersiowej o Oddech bada siê przez 10 sekund Je eli dziecko nie oddycha wykonaj 5 wstêpnych wdechów Metody prowadzenia oddechu zastêpczego: o Metoda usta - usta - ratownik obejmuje swoimi ustami usta dziecka, jednoczeœnie palcami zatyka nozdrza. Po wykonaniu wdechu zwalnia ucisk nosa. o Metoda usta - nos - ratownik wdmuchuje powietrze przez nos dziecka zamykaj¹c jednoczeœnie jego usta. o Metoda usta - przetoka - je eli dziecko ma przetokê tchawicz¹ - tracheostomiê - ratownik wdmuchuje powietrze przez ten otwór zatykaj¹c jednoczeœnie otwory naturalne. Po ka dym wdechu trwaj¹cym ok. 1 sekundy powinien nast¹piæ bierny wydech.ratownik ca³y czas powinien kontrolowaæ ruchy oddechowe klatki piersiowej dziecka. W celu zapobie enia wdmuchniêciu powietrza do o³¹dka stosuje siê rêkoczyn Sellicka polegaj¹cy na uciœniêciu chrz¹stki pierœcieniowatej - wykonuje go drugi ratownik. Je eli po wykonaniu dwóch wdechów klatka piersiowa poszkodowanego nie opada, nale y ponownie sprawdziæ stan dróg oddechowych. 9

10 C - Circulation - Kr¹ enie Uderzenie przedsercowe - je eli do zatrzymania kr¹ enia dosz³o w obecnoœci ratownika, mo e on uderzyæ piêœci¹ z wysokoœci cm. w czêœæ œrodkow¹ mostka. Zewnêtrzny masa serca o Dziecko le y na plecach na twardym pod³o u. o Ratownik klêka z boku poszkodowanego o Ratownik k³adzie czêœæ d³oniow¹ nadgarstka na mostku 2 palce powy ej ³uku ebrowego. Masa u dziecka wykonuje siê jedn¹ rêk¹. o Uciska mostek na g³êbokoœæ 2,5-3,8 cm w tempie 100/minutê o Wykonuje siê w cyklach 30:2-30 uciœniêæ - 2 wdechy; ok. 2,5 cyklu/minutê o Sprawdzenie oddechu i têtna po minucie i nastêpnie po ka dych 5 minutach. Resuscytacjê dziecka prowadzi siê do momentu: Powrotu oddychania i kr¹ enia Przekazania poszkodowanego lekarzowi Zmêczenia ratownika uniemo liwiaj¹cego dalsz¹ akcjê ratunkow¹. Powik³ania resuscytacji Nadmuchanie powietrza do o³¹dka mo e prowadziæ do cofniêcia siê treœci o³¹dkowej i przedostania siê jej do p³uc w efekcie czego mo e rozwin¹æ siê zach³ystowe zapalenie p³uc. Zbyt silny nacisk na mostek mo e prowadziæ do jego z³amania le zlokalizowany nacisk mo e prowadziæ do z³amania eber, oderwania ich od mostka. Z³amane ebra mog¹ uszkodziæ op³ucn¹ powoduj¹c odmê, uszkodziæ naczynia powoduj¹c krwiak. Z³amany wyrostek mieczykowaty mo e uszkodziæ w¹trobê i œledzionê. 10

11 Zad³awienie Bezpieczny kontakt z wod¹ Zad³awienie to zamkniêcie dróg oddechowych przez cia³o obce. Charakterystycznymi objawami u poszkodowanego s¹: - niemo noœæ wykonania oddechu - niemo noœæ mówienia - niemo noœæ kaszlu - czêstym objawem jest chwytanie siê za szyjê Zad³awienie osoby doros³ej Je eli poszkodowany jest przytomny nale y: - nak³oniæ poszkodowanego do odruchu kaszlu - uderzyæ 5 razy w okolicê miêdzy³opatkow¹ - wykonaæ 5 razy rêkoczyn Heimlicha - wywo³anie odruchu kaszlu poprzez uciœniêcia nadbrzusza. Ratownik staje z ty³u poszkodowanego, obejmuje go rêkoma k³ad¹c jedn¹ piêœæ na nadbrzuszu (miêdzy wyrostkiem mieczykowatym a pêpkiem) drug¹ rêk¹ chwyta piêœæ pierwszej. Wykonuje silne uciœniêcia w kierunku górno-tylnym. Z uwagi na mo liwoœæ utraty przytomnoœci przez poszkodowanego ratownik powinien go asekurowaæ - wstawiæ stopê miêdzy stopy poszkodowanego i oprzeæ poszkodowanego o swoje biodro. - Powtarzaæ punkty 2 i 3 do momentu udro nienia dróg oddechowych lub utraty przytomnoœci przez poszkodowanego Je eli poszkodowany jest nieprzytomny nale y: - Wezwaæ pomoc - Skontrolowaæ zawartoœæ jamy ustnej. Usun¹æ widoczne cia³o obce. Zastosowaæ manewr wymiatania na œlepo - siêgn¹æ palcem wskazuj¹cym do tylnej œciany gard³a i usun¹æ cia³o obce. - Udro niæ drogi oddechowe. Wykonaæ jeden z rêkoczynów: - Stañ z boku poszkodowanego. Odegnij g³owê ku ty³owi k³ad¹c rêkê na czole poszkodowanego i unieœ uchwê dwoma palcami drugiej rêki. - Stañ za g³ow¹ poszkodowanego. Wysuñ uchwê ku przodowi i unieœ uciskaj¹c z obu stron w okolicy jej k¹ta. Rêkoczyn ten stosuje siê przy podejrzeniu urazu g³owy lub krêgos³upa. - Próba wentylacji - 2 wdechy i kontrola rezultatów - obserwacja wychyleñ klatki piersiowej. - Repozycja g³owy - powtórzyæ punkt 3 w celu eliminacji wczeœniejszego b³êdu ratownika. - Ponowna próba wentylacji - 2 wdechy i kontrola rezultatów - obserwacja wychyleñ klatki piersiowej. Rêkoczyn Heimlicha 5 razy - ratownik klêkaj¹c nad poszkodowanym k³adzie czêœæ d³oniow¹ nadgarstka jednej rêki na nadbrzuszu poszkodowanego, drug¹ d³oñ opiera na pierwszej i wykonuje silne uciœniêcia w kierunku g³owy i grzbietu poszkodowanego. 11

12 Zad³awienie dziecka Je eli dziecko jest przytomne nale y: - nak³oniæ dziecko do odruchu kaszlu - uderzyæ 5 razy w okolicê miêdzy³opatkow¹ - wykonaæ 5 razy rêkoczyn Heimlicha - wywo³anie odruchu kaszlu poprzez uciœniêcia nadbrzusza. Ratownik staje z ty³u dziecka, obejmuje je rêkoma k³ad¹c jedn¹ piêœæ na nadbrzuszu (miêdzy wyrostkiem mieczykowatym a pêpkiem) drug¹ rêk¹ chwyta piêœæ pierwszej. Wykonuje silne uciœniêcia w kierunku górno-tylnym. Z uwagi na mo liwoœæ utraty przytomnoœci przez dziecko ratownik powinien je asekurowaæ - wstawiæ stopê miêdzy stopy dziecka i oprzeæ je o swoje biodro. Si³a uciœniêæ powinna byæ mniejsza ni u doros³ego. Powtarzaæ punkty 2 i 3 do momentu udro nienia dróg oddechowych lub utraty przytomnoœci przez dziecko Je eli dziecko jest nieprzytomne nale y: - Wezwaæ pomoc - Skontrolowaæ zawartoœæ jamy ustnej. Usun¹æ widoczne cia³o obce. Nie stosowaæ manewru wymiatania na œlepo. - Udro niæ drogi oddechowe. Wykonaæ jeden z rêkoczynów: - Stañ z boku dziecka. Odegnij g³owê ku ty³owi k³ad¹c rêkê na czole dziecka i unieœ uchwê dwoma palcami drugiej rêki. G³owa dziecka nie odchyla siê tak bardzo jak u doros³ego - uzyskaj efekt skierowania ust w górê. - Stañ za g³ow¹ dziecka. Wysuñ uchwê ku przodowi i unieœ uciskaj¹c z obu stron w okolicy jej k¹ta. Rêkoczyn ten stosuje siê przy podejrzeniu urazu g³owy lub krêgos³upa. - Próba wentylacji - 2 wdechy i kontrola rezultatów - obserwacja wychyleñ klatki piersiowej. - Repozycja g³owy - powtórzyæ punkt 3 w celu eliminacji wczeœniejszego b³êdu ratownika. - Ponowna próba wentylacji - 2 wdechy i kontrola rezultatów - obserwacja wychyleñ klatki piersiowej. Rêkoczyn Heimlicha 5 razy - ratownik klêkaj¹c nad dzieckiem k³adzie czêœæ d³oniow¹ nadgarstka jednej rêki na nadbrzuszu poszkodowanego, drug¹ d³oñ opiera na pierwszej i wykonuje silne uciœniêcia w kierunku g³owy i grzbietu dziecka. 12

13 Utrata przytomnoœci Utrata przytomnoœci - to stan, w którym poszkodowany nie reaguje na bodÿce zewnêtrzne. Przyczyny utraty przytomnoœci: - urazy - zwykle urazy g³owy - wstrz¹s - padaczka, udar mózgu i inne choroby uk³adu nerwowego - choroby metaboliczne - cukrzyca - choroby uk³adu kr¹ enia - zawa³ serca, nag³e zatrzymanie kr¹ enia - choroby uk³adu oddechowego - ostra niewydolnoœæ oddechowa - substancje chemiczne - alkohol, leki, jady zwierzêce - zad³awienie, przegrzanie, hipotermia, utopienie, reakcja uczuleniowa, pora enie pr¹dem elektrycznym i inne zwi¹zane z wp³ywem œrodowiska Stan utraty przytomnoœci mo e trwaæ kilka minut lub nawet wiele dni. Nastêpstwa utraty przytomnoœci: niedro noœæ dróg oddechowych spowodowana opadaniem nag³oœni i jêzyka do tylnej œciany gard³a - wymagane rêkoczyny udra niaj¹ce drogi oddechowe zalanie dróg oddechowych œlin¹ b¹dÿ treœci¹ o³¹dkow¹ - wymagana pozycja bezpieczna Rozpoznanie: Ÿrenice: reakcja na œwiat³o - obecna/nieobecna (œmieræ kliniczna, zatrucie) szerokoœæ Ÿrenic - w¹skie (narkotyki), szerokie (œmieræ kliniczna) symetria - obecna/brak (uraz g³owy) skóra wokó³ oczu - krwiak okularowy, zasinienie wokó³ oczu (z³amanie podstawy czaszki) nos: krwotok z nosa wyciek p³ynu mózgowo-rdzeniowego (z³amanie podstawy czaszki) jama ustna: zapach alkoholu zapach acetonu (œpi¹czka cukrzycowa) inny zapach (ró ne zatrucia) cia³a obce: ocena tylnej œciany gard³a - krew, p³yn mózgowo-rdzeniowy (z³amanie podstawy czaszki) ucho - krew, p³yn mózgowo-rdzeniowy (z³amanie podstawy czaszki) y³y szyjne zewnêtrzne: zapadniête (wstrz¹s hipowolemiczny) wype³nione (tamponada serca, odma prê na) koñczyny - napiêcie miêœniowe 13

14 klatka piersiowa: rany - g³êbokoœæ, naruszenie op³ucnej, odma skóra - siniaki wskazuj¹ na miejsca urazów jama brzuszna siniak pod prawym ³ukiem ebrowym (uraz w¹troby) siniak pod lewym ³ukiem ebrowym (uraz œledziony) rany - g³êbokoœæ, wytrzewienie opory patologiczne - gromadzenie siê p³ynu, krwotok wewnêtrzny miednica - ocena stabilnoœci miednicy Postêpowanie: Wezwanie pomocy Ocena oddechu i têtna. Resuscytacja kr¹ eniowo-oddechowa Analiza przyczyn i mo liwych nastêpstw. Je eli poszkodowany oddycha i ma zachowane kr¹ enie, po wykluczeniu urazów - u³o enie w pozycji bezpiecznej. Pozycja bezpieczna Ratownik przywodzi koñczyny górne poszkodowanego do tu³owia Koñczyny dolne uk³ada razem Klêka z tej strony poszkodowanego, w któr¹ zamierza go obróciæ Zgina bli sz¹ koñczynê doln¹ poszkodowanego w kolanie i stabilizuje podk³adaj¹c stopê pod drug¹ koñczynê Rêkê bli sz¹ sobie uk³ada pod k¹tem 90 st. a nastêpnie zgina w ³okciu tak, aby d³oñ by³a skierowana ku górze Dalsz¹ rêkê przek³ada w poprzek klatki piersiowej poszkodowanego i k³adzie jej d³oñ pod bli szym sobie policzkiem ofiary Stabilizuj¹c dalsz¹ koñczynê górn¹ poszkodowanego przy policzku ofiary jedn¹ rêk¹, drug¹ rêk¹ ci¹gnie do siebie uniesione kolano. Poszkodowany obraca siê w stronê ratownika. Ratownik uk³ada koñczynê, za któr¹ ci¹gn¹³ poszkodowanego tak, aby staw biodrowy i kolanowy by³y zgiête pod k¹tem prostym Odgina g³owê poszkodowanego ku ty³owi aby udro niæ drogi oddechowe Gdy to konieczne, wk³ada rêkê pod³o on¹ pod policzek g³êbiej pod g³owê aby utrzymaæ odgiêcie g³owy ku ty³owi Okrywa poszkodowanego chroni¹c przed utrat¹ ciep³a Regularnie sprawdza oddech Po 30 minutach nale y po³o yæ poszkodowanego na drugim boku. 14

15 Drgawki Bezpieczny kontakt z wod¹ Drgawki to reakcja uk³adu nerwowego spowodowana ró nymi czynnikami. Towarzysz¹ jej zmiany œwiadomoœci. Wyró nia siê: drgawki toniczne - d³ugoutrzymuj¹ce siê naprê enie miêœniowe drgawki kloniczne - skurcze miêœniowe o du ej czêstotliwoœci Drgawki mog¹ dotyczyæ czêœci cia³a lub obejmowaæ ca³e cia³o - drgawki uogólnione. Czêsto s¹ powodem powstania wtórnych urazów: z³amañ, krwiaków, wstrz¹œnieñ mózgu i krwotoków. Przyczyny: padaczka urazy czaszkowo-mózgowe zaburzenia przemiany materii zatrucia niedotlenienie d³ugotrwa³y brak snu zespó³ abstynencji poalkoholowej i polekowej, zespó³ odstawienia narkotyków wysoka temperatura cia³a (u dzieci) Rozpoznanie: upadek utrata œwiadomoœci skurcze œlinotok, mo e dojœæ do przegryzienia jêzyka - krew niekontrolowane moczenie siê okres braku œwiadomoœci lub dezorientacji po ustaniu ataku Postêpowanie sprowadza siê do zapewnienia poszkodowanemu warunków ograniczaj¹cych mo liwoœæ dalszych obra eñ: zabezpieczenie przed upadkiem i urazami udro nienie dróg oddechowych, przytrzymywanie g³owy nie zaleca siê wk³adania w usta poszkodowanego jakichkolwiek przedmiotów nie zaleca siê silnego krêpowania cia³a poszkodowanego u³o enie w pozycji bocznej ustalonej po zakoñczeniu napadu drgawkowego kontrola dro noœci dróg oddechowych i funkcji yciowych wezwanie pomocy medycznej w przypadku gdy: - drgawki trwaj¹ d³u ej ni 5 minut - drgawki powracaj¹ - w wyniku napadu dosz³o do urazu - poszkodowany nieprzytomny lub spl¹tany powy ej 5 minut po ustaniu napadu 15

16 Omdlenia Uk³ad kr¹ enia Jest to krótkotrwa³a i przemijaj¹ca utrata przytomnoœci spowodowana nag³ym rozszerzeniem naczyñ. Efektem tego jest zmniejszony nap³yw krwi do mózgu, co powoduje jego niedokrwienie i utratê przytomnoœci. Najczêstsze przyczyny omdleñ: - silne negatywne bodÿce, np. widok krwi, niepomyœlna wiadomoœæ, silny lêk, nieprzyjemne zapachy, duszne pomieszczenia. - ból Typowe objawy poprzedzaj¹ce omdlenie: os³abienie mroczki przed oczami szumy w uszach blada, spocona skóra Utracie przytomnoœci czêsto towarzyszy upadek poszkodowanego, co mo e doprowadziæ do urazów wynikaj¹cych z uderzenie o przedmioty znajduj¹ce siê w otoczeniu. Rozpoznanie: Na podstawie oceny funkcji yciowych: poszkodowany jest nieprzytomny, ale oddech jest zachowany, têtno z regu³y wyczuwalne (mo liwe zwolnienie) Oraz na podstawie wywiadu od œwiadków zdarzenia. 16

17 Postêpowanie: U³o enie poszkodowanego na plecach Zastosowanie pozycji czterokoñczynowej, tj. jednoczesne uniesienie koñczyn górnych i dolnych. U kobiety w zaawansowanej ci¹ y, zamiast w/w pozycji nale y zastosowaæ u³o enie na lewym boku (b¹dÿ pod³o enie poduszki lub koca pod prawy bok w pozycji na plecach) Zapewnienie dostêpu œwie ego powietrza PoluŸnienie krawata, rozpiêcie ko³nierzyka Do momentu odzyskania przytomnoœci kontrola parametrów yciowych Jeœli po kilku minutach œwiadomoœæ nie powraca wezwanie pogotowia. Nie wolno: cuciæ poszkodowanego przez uderzenia w twarz wlewaæ mu do ust zimnej wody (ryzyko zakrztuszenia!) Powik³ania: Nieodzyskanie przez poszkodowanego przytomnoœci pomimo zastosowania powy szej procedury mo e œwiadczyæ o: innej, powa niejszej przyczynie utraty przytomnoœci urazie czaszkowo-mózgowym, do którego dosz³o w trakcie upadku W tych przypadkach nale y wprowadziæ postêpowanie jak przy utracie przytomnoœci. Nale y pamiêtaæ, e niedro noœæ dróg oddechowych spowodowana opadaniem jêzyka mo e byæ przyczyn¹ nag³ego zatrzymania kr¹ enia! 17

18 Zawa³ serca Zawa³em miêœnia sercowego nazywamy ostre niedokrwienie œciany miêœnia sercowego spowodowane najczêœciej niedro noœci¹ naczynia wieñcowego. Niedokrwienie powoduj¹ce niedotlenienie doprowadza do martwicy i dysfunkcji. Przyczyny mia d yca naczyñ wieñcowych - g³ówna przyczyna nadciœnienie têtnicze cukrzyca oty³oœæ hiperlipidemia (podwy szony poziom t³uszczów we krwi) palenie tytoniu predyspozycja p³ci mêskiej Skutki wstrz¹s kardiogenny zaburzenia rytmu i przewodzenia ostra niewydolnoœæ lewej komory z towarzysz¹cym pe³noobjawowym obrzêkiem p³uc nag³a œmieræ sercowa Objawy ostry ból wieñcowy obecny u 90% chorych (u 10% g³ównie przy wspó³istniej¹cej cukrzycy zawa³ mo e byæ bez objawów bólowych) okreœlany jako trudny do zniesienia okreœlany jako silny ucisk na klatkê piersiow¹ zlokalizowany za mostkiem - ból zamostkowy promieniuj¹cy - do uchwy, do lewej koñczyny górnej, do okolicy miêdzy³opatkowej, do nadbrzusza trwa ponad 20 minut objawy towarzysz¹ce nudnoœci, wymioty niepokój, strach przed œmierci¹ os³abienie dusznoœæ zimne poty powik³ania zaburzenia rytmu serca obrzêk p³uc nag³e zatrzymanie kr¹ enia 18

19 Rozpoznanie poszkodowany pobudzony w wiêkszoœci przypadków przytomny (utrata przytomnoœci w rozleg³ych zawa³ach z powik³aniami) oddech od normalnego do przyspieszonego i sp³yconego têtno przyspieszone - wywo³ane stresem nieregularne - zaburzenia rytmu, dodatkowe skurcze zwolnione - œwie y blok przewodzenia nitkowate lub niewyczuwalne - wstrz¹s kardiogenny pienista wydzielina z ust - przy towarzysz¹cym obrzêku p³uc poszerzenie y³ szyjnych - zastoinowa niewydolnoœæ kr¹ enia Wywiad zebrany od poszkodowanego, jego rodziny lub œwiadków wypadku obejmuj¹cy wczeœniejszy stan zdrowia poszkodowanego a tak e okolicznoœci i zdarzenia, które poprzedzi³y wypadek (stres, sytuacja rodzinna, w pracy), jest pomocny w rozpoznaniu. Postêpowanie U³o enie w pozycji siedz¹cej lub pó³siedz¹cej - zmniejsza powrót krwi ylnej obwodowej do serca i obni a jego obci¹ enie. Ograniczenie ruchów poszkodowanego. Wysi³ek zwiêksza zapotrzebowanie na tlen tak e w obrêbie niedotlenionego obszaru serca - powiêkszenie zmian martwiczych. Zapewnienie komfortu psychicznego - stres zwiêksza zapotrzebowanie na tlen. RozluŸnienie krawata, rozpiêcie ko³nierzyka koszuli. Dostêp œwie ego powietrza Je eli poszkodowany leczy siê na serce i posiada nitroglicerynê, podaæ podjêzykowo, je eli ból nie ust¹pi w ci¹gu 5 minut, dawkê powtórzyæ. Mo na podaæ aspirynê doustnie (przeciwwskazania: choroba wrzodowa, alergia). Wezwanie pomocy. Kontrola stanu poszkodowanego z uwagi na mo liwoœæ gwa³townego pogorszenia siê. W przypadku zatrzymania oddechu i kr¹ enia - Resuscytacja kr¹ eniowooddechowa 19

20 Wstrz¹s hipowolemiczny Wstrz¹s Wynika ze zmniejszonej zawartoœci krwi w naczyniach. Przyczyny: krwotoki zewnêtrzne i wewnêtrzne utrata p³ynów np. przy rozleg³ych oparzeniach (patrz: Oparzenia) silne wymioty/biegunki obfite poty, np. udar s³oneczny Objawy: szybkie, s³abo lub niewyczuwalne têtno blada, zimna skóra, czêsto z towarzysz¹cymi dreszczami zimny pot niepokój, zdezorientowanie Postêpowanie: Jeœli to mo liwe, nale y usun¹æ przyczynê wstrz¹su, np. zatamowaæ krwotok. U³o yæ poszkodowanego w pozycji przeciwwstrz¹sowej, tj. p³asko na wznak z nogami uniesionymi oko³o 30cm wy ej (mo na pod³o yæ wa³ek z koca itp.) Zapobiegaæ utracie ciep³a, poszkodowany powinien le eæ na kocu i byæ te nim przykryty. Uspokoiæ poszkodowanego i staraæ siê zachowaæ spokój w jego otoczeniu. Wezwaæ karetkê pogotowia. Regularnie kontrolowaæ wa ne funkcje yciowe. 20

21 Wstrz¹s kardiogenny Spowodowany jest ostrym spadkiem wydajnoœci pracy serca. Przyczyny: zawa³ miêœnia sercowego zaburzenia rytmu serca zator têtnicy p³ucnej Objawy: szybkie, s³abo wyczuwalne têtno zimna, blada skóra zimny pot dr enia Czêsto dotyczy osób ju leczonych z powodu chorób serca. Postêpowanie: Sprawdziæ podstawowe funkcje yciowe U³o yæ poszkodowanego z lekko uniesion¹ górn¹ po³ow¹ cia³a (patrz: Zawa³ miêœnia sercowego) Uspokoiæ poszkodowanego Chroniæ go przed wyziêbieniem Wezwaæ karetkê W tym rodzaju wstrz¹su NIE WOLNO stosowaæ pozycji przeciwwstrz¹sowej! Mo e ona obci¹ yæ dodatkowo ju i tak przeci¹ one serce! 21

22 Wstrz¹s anafilaktyczny Jest ostr¹, zagra aj¹c¹ yciu reakcj¹ alergiczn¹ ca³ego organizmu. Z regu³y wystêpuje natychmiast po kontakcie z substancjami wyzwalaj¹cymi, mog¹ to byæ np. leki, preparaty krwi, jad owadów (patrz: U ¹dlenie przez owady) Objawy: zaczerwienienie skóry, œwi¹d, obrzêki na ca³ym ciele, czasem pokrzywka dusznoœæ zwi¹zana z obrzêkiem krtani i/lub skurczem oskrzeli spadek ciœnienia zwi¹zany z zapaœci¹ sercowo-naczyniow¹ i zwiêkszon¹ przepuszczalnoœci¹ naczyñ w³osowatych nudnoœci, wymioty Postêpowanie: Przerwaæ kontakt z alergenem (np. zaprzestaæ podawania leku!) Skontrolowaæ podstawowe funkcje yciowe U³o yæ poszkodowanego w pozycji bezpiecznej Wezwaæ karetkê pogotowia. Pamiêtaæ nale y, e poszkodowany we wstrz¹sie jest na ogó³ przytomny! Obci¹ enia psychiczne, jak strach czy ból mog¹ nasilaæ wstrz¹s. Nie nale y stosowaæ u³o enia przeciwwstrz¹sowego w przypadku: urazu czaszkowo-mózgowego dusznoœci nag³ych bólach w klatce piersiowej i/lub nadbrzuszu. Inne rodzaje wstrz¹su: Wstrz¹s neurogenny. Podobny do hipowolemicznego, z tym, e mechanizm powstawania jest odwrotny: objêtoœæ krwi nie ulega zmniejszeniu, za to wskutek zahamowania przewodzenia impulsów nerwowych nastêpuje rozszerzenie naczyñ. W ten sposób krwi jest za ma³o aby je wype³niæ i rozwija siê wstrz¹s. Objawy i postêpowanie - jak przy wstrz¹sie hipowolemicznym. Wstrz¹s septyczny. Podobny do anafilaktycznego. Jest wynikiem ostrej reakcji zapalnej jako odpowiedÿ organizmu na drobnoustroje. Dochodzi do rozszerzenia naczyñ, ucieczki p³ynów z ich œwiat³a oraz wykrzepiania œródnaczyniowego. Objawy i postêpowanie - jak przy wstrz¹sie hipowolemicznym 22

23 Rany Urazy Inne rodzaje wstrz¹su: Ranami nazywamy uraz mechaniczny, powoduj¹cy uszkodzenie b¹dÿ przerwanie ci¹g³oœci skóry i/lub tkanek le ¹cych pod ni¹. Dzielimy je na zamkniête i otwarte. Rany zamkniête Jest to uszkodzenie g³êbszych warstw skóry i/lub tkanek le ¹cych g³êbiej z zachowaniem ci¹g³oœci warstwy powierzchownej. Taki rodzaj urazu najczêœciej powstaje w wyniku uderzenia têpym przedmiotem. G³êboko w skórze z uszkodzonych naczyñ wydostaje siê krew i powstaje tzw. siniak. Objawy: powierzchnia skóry nienaruszona, ale ze zmienionym zabarwieniem (ciemnoniebieskie, fioletowe) obrzêk ból jeœli dosz³o do uszkodzenia du ego naczynia, mo e powstaæ krwiak. Najczêœciej towarzyszy on z³amaniom. Postêpowanie: Przy niewielkich obra eniach brak specjalnego postêpowania. Gdy powstaje obrzêk: ucisn¹æ i sch³odziæ uszkodzone miejsce (przy³o yæ lód lub polewaæ zimn¹ wod¹). Takie postêpowanie powoduje obkurczenie naczyñ i zmniejszenie krwawienia unieœæ uszkodzon¹ czêœæ cia³a (koñczynê); zmniejsza to dop³ywu krwi i tym samym narastanie obrzêku unieruchomiæ; zmniejsza to krwawienie i ból. 23

24 Rany otwarte Rana otwarta to taka, w której ma miejsce przerwanie ci¹g³oœci skóry, co sprzyja zabrudzeniu i zaka eniu rany oraz krwawieniu. Postêpowanie: gdy wystêpuje krwawienie tamowaæ przez przy³o enie ja³owego opatrunku bezpoœrednio na ranê i uciœniêciu go unieruchomienie uszkodzonej czêœci cia³a (koñczyny) zmniejsz to krwawienie i ból zabezpieczenie oderwanych lub amputowanych czêœci cia³a. Nieoderwane do koñca czêœci cia³a nale y przy³o yæ w swoje oryginalne miejsce i przybanda owaæ. Amputowane zabezpieczyæ w ja³owej gazie i przetransportowaæ w wilgoci i ch³odzie z chorym do szpitala (UWAGA! Nigdy nie zamra aæ!) je eli w ranie widoczne s¹ narz¹dy wewnêtrzne, np. jelita, nie wolno odprowadzaæ ich do jamy brzusznej, mo ne jedynie przykryæ je ja³ow¹, wilgotn¹ gaz¹ je eli w ranie widoczne s¹ wbite w ni¹ cia³a obce, np. prêt, nó itp. to nie wolno ich wyjmowaæ ryzyko masywnego Dzielimy go na zewnêtrzny i wewnêtrzny. Jeœli nie zostanie zatamowany, mo e dojœæ do znacznej utraty krwi co w konsekwencji najczêœciej prowadzi do rozwiniêcia wstrz¹su hipowolemicznego. Krwotok zewnêtrzny Nie ma trudnoœci w jego rozpoznawaniu, widaæ wyp³ywaj¹c¹ z rany krew. Postêpowanie: ocena stanu poszkodowanego: œwiadomoœci, oddechu, têtna wezwanie pomocy na³o enie ja³owego opatrunku i uciœniêcie miejsca krwawienia umocowanie opatrunku banda em; kontynuowaæ ucisk do ustania krwawienia. Taki opatrunek nazywamy opatrunkiem uciskowym (nie myliæ z opask¹ uciskow¹!) jeœli opatrunek przesi¹ka krwi¹ - do³o yæ kolejne warstwy nie zdejmuj¹c starego i nie zwalniaj¹c ucisku jeœli krwawienie nadal nie ustaje, unieœæ krwawi¹c¹ koñczynê nie zwalniaj¹c ucisku unieruchomiæ krwawi¹c¹ koñczynê jeœli powy sze metody zawodz¹ zastosowaæ ucisk na têtnice powy ej miejsca krwawienia (têtnica ramienna poni ej do³u pachowego na koñczynie górnej albo têtnica udowa w pachwinie na koñczynie dolnej) w ostatecznoœci stosowaæ opaskê uciskow¹; powinna byæ stosowana raczej w bardzo ciê kich urazach jak amputacje lub zmia d enia. 24

25 U ycie opaski uciskowej nie jest zbyt bezpieczne; potencjalne powik³ania: uszkodzenie nerwów, miêsni b¹dÿ naczyñ krwionoœnych (g³ównie przy stosowaniu zbyt w¹skiej opaski!) martwicy tkanek po³o onych obwodowo od opaski (gdy za³o ona jest zbyt d³ugo i dojdzie do niedokrwienia) Zak³adaj¹c opaskê nale y pamiêtaæ, e: nie wolno zak³adaæ jej na koñczynach poni ej ³okci lub kolan oraz nigdy nie na tu³owiu nale y stosowaæ szeroki banda albo pod³o yæ pod w¹ski szeroki opatrunek (aby powierzchnia ucisku by³a jak najwiêksza) nie nale y poluÿniaæ raz za³o onej opaski uciskowej opaska musi byæ widoczna przez ca³y czas, nie wolno jej przykrywaæ nale y opisaæ opaskê has³em opaska uciskowa oraz godzin¹ jej za³o enia. Technika zak³adania opaski uciskowej: powy ej miejsca krwawienia ratownik kilkukrotnie owija koñczynê szerokim banda em koñce banda a wi¹ e tak, aby mo na by³o w³o yæ w wêze³ kawa³ek drewna (np. ga³¹ÿ, kij) umocowuje w wêÿle ga³¹ÿ/kij i obraca ni¹ tak d³ugo, a krwawienie ust¹pi koñce kija/ga³êzi przymocowuje tak, aby nie dosz³o do jego poluÿnienia (i tym samym do ponownego krwawienia!) opisuje opaskê uciskow¹. 25

26 Krwotok wewnêtrzny W przeciwieñstwie do krwotoku zewnêtrznego, tutaj nie ma miejsca wyp³yw krwi z rany na zewn¹trz cia³a. Rozpoznanie: Na podstawie objawów mog¹cych œwiadczyæ o krwotoku: zmiana zabarwienia skóry (ciemnoniebieskie-fioletowe), zwane potocznie siniakiem wymiotowanie krwi¹ b¹dÿ oddawanie smolistych stolców to czêsto objaw krwawienia z wrzodu o³¹dka lub dwunastnicy oddawanie stolca podbarwionego krwi¹ krwawienie z koñcowego odcinka przewodu pokarmowego oddawanie moczu podbarwionego krwi¹ krwawienie z uk³adu moczowego wykrztuszanie wydzieliny podbarwionej krwi¹ lub krwi krwawienie z p³uc powiêkszenie siê obwodu brzucha, zasinienie pod którymœ z ³uków ebrowych krwawienie z narz¹dów jamy brzusznej (w¹troby, œledziony) krwawienie towarzysz¹ce z³amaniom zamkniêtym; mo e towarzyszyæ temu obrzêk, zasinienie, zwiêkszone ucieplenie. Postêpowanie: ocena stanu poszkodowanego œwiadomoœci, oddechu, têtna wezwanie pomocy zbadanie poszkodowanego i ustalenie rozpoznania przy krwawieniu wewn¹trz koñczyn unieruchomienie u³o enie poszkodowanego w pozycji przeciwwstrz¹sowej (z lekko uniesionymi koñczynami dolnymi) okrycie poszkodowanego okresowa kontrola parametrów yciowych NIE podawaæ poszkodowanemu niczego doustnie. 26

27 Krwawienie z nosa Przyczyny: urazy twarzoczaszki choroby krwi, np. hemofilia nadciœnienie têtnicze zapalenie zatok obocznych nosa infekcje górnych dróg oddechowych zamieniona œluzówka (np. w zbyt czêstym u ywaniu kropli do nosa!) Postêpowanie: przy podejrzeniu z³amaniu podstawy czaszki (w wywiadzie uraz g³owy, widoczny wyp³yw krwi z uszu i nosa) nale y unieruchomiæ g³owê i przykryæ miejsce krwawienia (nos, uszy) ja³owym opatrunkiem, bez ucisku. Nie tamowaæ wyp³ywu krwi i p³ynu mózgowo-rdzeniowego. gdy nie podejrzewamy urazu czaszki: A. poszkodowany nieprzytomny: wezwaæ pomoc udro niæ drogi oddechowe skontrolowaæ zawartoœæ jamy ustnej (krew mo e sp³ywaæ po tylnej œcianie gard³a) stosowaæ ucisk na skrzyde³ka nosa do ustania krwawienia sprawdzaæ oddech i kr¹ enie B. Poszkodowany przytomny: posadziæ poszkodowanego, uspokoiæ go, pochyliæ do przodu (aby poszkodowany nie po³yka³ b¹dÿ nie zakrztusi³ siê krwi¹) stosowaæ ucisk na skrzyde³ka nosa do ustania krwawienia przy³o yæ zimny opatrunek (lód) bezpoœrednio na nos i na szyjê w miejscu przebiegu du ych naczyñ. 27

28 Z³amanie jest to przerwanie ci¹g³oœci koœci. Z³amania Podzia³ z³amañ: zamkniête nie ma przerwania ci¹g³oœci skóry w okolicy uszkodzonej koœci otwarte uszkodzona jest tak e skóra; w tym przypadku zawsze przyjmujemy, e rana jest zaka ona! Ka demu z³amaniu mo e towarzyszyæ krwawienie (Patrz: Krwotok), dlatego szczególnie przy z³amaniach du ych koœci np. udowej nale y przewidywaæ mo liwoœæ rozwiniêcia siê wstrz¹su hipowolemicznego (Patrz: Wstrz¹s hipowolemiczny) Objawy z³amania: ból obrzêk i zmiana zabarwienia skóry (zasinienie) zniekszta³cenie koñczyny (wygiêcie w nienaturalny sposób, skrócenie) przy z³amaniu otwartym widoczne koœci i tkanki je otaczaj¹ce utrata funkcji z³amanej koñczyny czasami s³yszalne tarcie o siebie od³amów kostnych. Uwaga! NIE WOLNO poruszaæ z³aman¹ koñczyn¹, by to sprawdziæ, poniewa z³amane, ostre koñce koœci mog¹ spowodowaæ uszkodzenie naczyñ i nerwów biegn¹cych w pobli u! Skrêcenie Jest to uszkodzenie struktur oko³ostawowych (wiêzade³, torebki stawowej itp.) Nie towarzyszy mu uszkodzenie koœci. Najczêœciej skrêcenie ma miejsce w obrêbie nastêpuj¹cych stawów: barkowo-obojczykowego palców odcinka szyjnego krêgos³upa kolanowego skokowego. Objawy skrêcenia: ból obrzêk oraz zmiana zabarwienia skóry (zasinienie) zniekszta³cenie stawu na skutek narastaj¹cego obrzêku utrata ruchomoœci stawu. 28

29 Zwichniêcie Jest to przemieszczenie przylegaj¹cych do siebie powierzchni stawowych. Mo e towarzyszyæ mu uszkodzenie torebki stawowej. Pomiêdzy przemieszczone powierzchnie stawowe mog¹ dostaæ siê tkanki miêkkie, co zdecydowanie utrudnia nastawienie zwichniêtego stawu. Zwichniêciu mo e towarzyszyæ uszkodzenie s¹siaduj¹cych naczyñ i nerwów, podobnie jak w z³amaniu. Zwichniêcia (urazowe) najczêœciej dotycz¹ nastêpuj¹cych stawów: ramiennego ³okciowego palców skokowego. Objawy zwichniêcia: ból zniekszta³cenie stawu przymusowe u³o enie zasinienie koñczyny, och³odzenie, brak wyczuwalnego têtna obwodowo w stosunku do zwichniêcia jeœli ma miejsce ucisk na naczynia brak czucia, pora enie koñczyny obwodowo w stosunku do zwichniêcia jeœli ma miejsce uszkodzenie nerwów. W ka dym z przedstawionych powy ej trzech przypadkach postêpowanie praktyczne jest podobne, dlatego w razie w¹tpliwoœci na miejscu zdarzenia nie ma potrzeby ustalenia w³aœciwego rozpoznania czy jest to z³amanie, skrêcenie, czy zwichniêcie. Postêpowanie przy z³amaniach, skrêceniach i zwichniêciach: Usuniêcie odzie y znad miejsca uszkodzenia, mo na rozci¹æ Jeœli s¹ obecne rany - przykrycie ja³owym opatrunkiem Jeœli jest obecne krwawienie - zatamowanie Stabilizacja uszkodzonej koñczyny poprzez unieruchomienie w pozycji w jakiej siê znajduje. Nastawienie koñczyny mo e spowodowaæ dodatkowe powik³ania miêdzy innymi nasilenie krwawienia, uszkodzenie naczyñ i nerwów oraz - przy z³amaniach zamkniêtych - mo liwoœæ spowodowania z³amania otwartego! 29

30 Zasada unieruchomienia jest nastêpuj¹ca: przy z³amaniach unieruchamia siê dwa s¹siaduj¹ce stawy przy uszkodzeniach stawu unieruchamia siê staw i s¹siaduj¹ce z nim koœci przy z³amaniach koñczyn palce ZAWSZE musz¹ byæ widoczne dla zapewnienia kontroli prawid³owego ukrwienia koñczyny! jeœli na miejscu zdarzenia nie ma materia³u do unieruchomienia to: * jeœli z³amana jest koñczyny górna mo na j¹ unieruchomiæ, mocuj¹c do tu³owia * jeœli z³amana jest koñczyny dolna, mo na j¹ unieruchomiæ razem z drug¹ koñczyn¹ doln¹ materia³ stosowany do unieruchamiania musi byæ przymocowany za pomoc¹ np. banda a lub chust i dzieli siê na miêkki czêœci odzie y, poduszki oraz sztywny np. elementy drewniane, metalowe itp. Unieruchamiaj¹c koñczynê, materia³ usztywniaj¹cy najlepiej jest w miarê mo liwoœci wymodelowaæ i dopasowaæ do kszta³tu uszkodzonej koñczyny. Korzyœci wynikaj¹ce z unieruchomienia: zmniejszenie ból na zasadzie braku ruchów uszkodzonej koñczyny (wyeliminowanie tarcia od³amów kostnych) zmniejszenie powik³añ obrzêku, krwawieñ itp. U ka dego poszkodowanego nale y podejrzewaæ uraz g³owy w nastêpuj¹cych przypadkach: upadku z wysokoœci znalezieniu poszkodowanego, który jest nieprzytomny po zadzia³aniu têpego urazu przy skokach do wody (szczególnie p³ytkiej) przy ra eniu piorunem lub pora eniu pr¹dem przy uszkodzeniach zabezpieczeñ g³owy, takich jak np. kask lub niewystarczaj¹cych zabezpieczeniach przy uprawianiu sportów odci¹ onych wysok¹ urazowoœci¹. 30

31 Obra enia pow³ok czaszki Uszkodzenie w obrêbie pow³ok czaszki mo e spowodowaæ masywne krwawienie, poniewa okolica ta jest obficie unaczyniona. Postêpowanie: Za³o enie opatrunku na miejsce krwawienia i jego uciœniêcie. Z³amania koœci czaszki Mog¹ dotyczyæ: mózgoczaszki twarzoczaszki podstawy czaszki Objawy z³amania podstawy czaszki: ból g³owy wymioty ró nego stopnia zaburzenia œwiadomoœci zmiana zabarwienia skóry wokó³ oczu (czêsto koloru fioletowo niebieskiego), tzw. krwiak okularowy zmiana zabarwienia skóry w okolicy wyrostka sutkowatego mo liwoœæ wycieku p³ynu mózgowo-rdzeniowego i/lub krwi z uszu, nosa lub po tylnej œcianie gard³a têtno zwolnione jeœli dochodzi do wzrostu ciœnienia wewn¹trzczaszkowego, przyœpieszone jeœli wspó³istnieje wstrz¹s hipowolemiczny. Postêpowanie: 1. Za³o enie opatrunku na miejsce uszkodzenia, ale przy z³amaniu otwartym - bez stosowania ucisku 2. Jeœli wycieka p³yn mózgowo-rdzeniowy nie nale y hamowaæ wp³ywu, gdy grozi to wzrostem ciœnienia wewn¹trzczaszkowego mo na tylko przy³o yæ ja³owy opatrunek 3. Jeœli u poszkodowanego stwierdza siê obecnoœæ penetruj¹cych w g³¹b czaszki cia³ obcych, nie wolno ich usuwaæ tylko zabezpieczyæ w miejscu, w którym siê znajduj¹ (przy u yciu opatrunku). Cia³a obce o takim umiejscowieniu mog¹ byæ usuniête tylko w warunkach sali operacyjnej. 31

32 Wstrz¹œnienie mózgu Jest to taki stan, w którym na skutek nag³ego zadzia³ania si³y (przyœpieszenie, hamowanie) dochodzi do przeniesienia siê dr eñ na mózgowie i jego czasowych odkszta³ceñ. W tym przypadku nie ma uszkodzenia mózgu. Objawy: nag³a, chwilowa utrata przytomnoœci niepamiêæ wsteczna po odzyskaniu przytomnoœci poszkodowany nie pamiêta co siê sta³o nudnoœci, wymioty ból g³owy. St³uczenie mózgu Jest to ró nego stopnia uszkodzenie mózgu (wynaczynienie krwi, rany, rozerwanie) powstaj¹ce na skutek znacznej ró nicy ciœnieñ w jamie czaszki. Objawy: zmienny stopieñ zaburzeñ œwiadomoœci w zale noœci od miejsca uszkodzenia (np. przy st³uczeniu p³ata czo³owego poszkodowany mo e byæ przytomny, przy st³uczeniu pnia mózgu poszkodowany jest nieprzytomny i mo e dojœæ do natychmiastowego zgonu) ró nego stopnia zaburzenia neurologiczne w zale noœci od miejsca st³uczenia (np. zaburzenia mowy, pamiêci przy uszkodzeniu p³ata skroniowego, zaburzenia widzenia przy uszkodzeniu p³ata potylicznego itp.) pora enia nerwów czaszkowych. 32

33 Postêpowanie w przypadku urazu g³owy: 1. Ocena zagro enia poszkodowanego i ratownika na miejscu zdarzenia, oraz w przypadku gro ¹cego niebezpieczeñstwa, przeniesienie poszkodowanego w inne, bezpieczne miejsce 2. Wezwanie pomocy 3. Bardzo istotne dla dalszego postêpowania jest dok³adne zebranie wywiadu dotycz¹cego mechanizmu urazu oraz tego, czy dosz³o do utraty przytomnoœci, jeœli tak - to na jaki okres czasu 4. Zbadanie poszkodowanego: o w przypadku sytuacji wysokiego ryzyka uszkodzenia odcinka szyjnego krêgos³upa o wykonanie stabilizacji szyi i g³owy z równoczesnym udro nieniem dróg oddechowych (rêkoczyn wysuniêcia uchwy, bez odginania g³owy ku ty³owi) o ocena oddechu i têtna i w razie koniecznoœci rozpoczêcie resuscytacji kr¹ eniowo oddechowej o ocena ryzyka wymiotów i zabezpieczenie dróg oddechowych jeœli poszkodowany ma prowadzon¹ stabilizacjê g³owy i krêgos³upa, to w przypadku wyst¹pienia wymiotów nale y ca³y czas kontynuuj¹c stabilizacjê obróciæ go na bok o ocena i zatamowanie ewentualnych krwawieñ, unieruchomienie z³amañ. 5. Zabezpieczenie poszkodowanego przed utrat¹ ciep³a 6. Okresowa kontrola funkcji yciowych 7. Mo na oceniæ Ÿrenice oraz przeprowadziæ badanie wed³ug skali Glasgow. 33

34 Objawy: trudnoœci w oddychaniu odksztuszanie krwi odma podskórna Uszkodzenie krtani i tchawicy Postêpowanie: Udro nienie dróg oddechowych Wezwanie pomocy. Uszkodzenie naczyñ szyjnych Uszkodzenie naczyñ w obrêbie szyi mo e dotyczyæ zarówna y³ jak i têtnic. Skutki: uszkodzenie y³ szyjnych mo e spowodowaæ zator powietrzny uszkodzenie têtnic szyjnych wskutek szybkiego wyp³ywu krwi, pod ciœnieniem prowadzi do wykrwawienia poszkodowanego. Objawy: widoczna rana szyi krwawienia ylne wyp³ywa ciemna krew (w przypadku uszkodzonej y³y) krwawienie têtnicze jasnoczerwona krew wyp³ywa pod du ym ciœnieniem (w przypadku uszkodzonej têtnicy). Postêpowanie: W przypadku uszkodzonej y³y nale y zatamowaæ krwawienie, przyk³adaj¹c ja³owy opatrunek, foliê. W przypadku braku powy szych materia³ów mo na przy³o yæ rêkê. W przypadku krwawienia têtniczego dzia³anie musi byæ bardzo szybkie! Krwawienie nale y zatamowaæ, stosuj¹c ucisk na uszkodzon¹ têtnicê. Ucisk (na têtnicê szyjn¹) mo e byæ tylko jednostronny. Uciskanie têtnic po obydwu stronach szyi powoduje zaburzenia ukrwienia mózgowia! Urazy tego typu mog¹ towarzyszyæ urazom g³owy. Zawsze nale y je podejrzewaæ w nastêpuj¹cych okolicznoœciach: uraz spowodowa³ utratê przytomnoœci poszkodowanego uraz dotyczy³ górnej po³owy cia³a, a szczególnie szyi i g³owy uraz spowodowa³ zaburzenia œwiadomoœci w przypadku zatrucia lekami i alkoholem. 34

35 Urazy, które predysponuj¹ do uszkodzeñ krêgos³upa s¹ nastêpuj¹ce: upadki z wysokoœci skoki na g³owê do p³ytkiej wody wypadki komunikacyjne (szczególni motocyklowe) uderzenia w g³owê. Skutki: Urazy krêgos³upa mog¹ powodowaæ z³amania krêgów, przemieszczenie kr¹ ków miêdzykrêgowych itp. i doprowadziæ do ucisku rdzenia krêgowego (np. przez od³am kostny). Urazy rdzenia krêgowego mog¹ prowadziæ do wstrz¹œnienia i st³uczenia rdzenia, przerwania jego ci¹g³oœci oraz uszkodzenia nerwów rdzeniowych. W zale noœci od wysokoœci, na której zosta³ uszkodzony rdzeñ krêgowy, mog¹ mieæ miejsce zaburzenia oddychania poszkodowanego: przy uszkodzeniu powy ej czwartego krêgu szyjnego nie ma przekazywania pobudzeñ drog¹ nerwu przeponowego do przepony przy uszkodzeniu poni ej ma miejsce tylko czêœciowe pora enie przepony. Zdarza siê, e uraz rdzenia krêgowego ma pod³o e jatrogenne, tzn. zosta³ spowodowany wskutek nieumiejêtnie udzielonej pomocy. Objawy: Uszkodzenia krêgos³upa: ból w przypadku z³amania krêgów stwierdzana przy badaniu poszkodowanego bolesnoœæ wyrostków koœcistych zniekszta³cenie krêgos³upa (nienaturalne wybrzuszenie), zniekszta³cenie krzywizn krêgos³upa: garb, uskok ograniczenie ruchomoœci krêgos³upa, np. przymusowe ustawienie g³owy. Uszkodzenia rdzenia krêgowego: mo liwoœæ wyst¹pienia zaburzeñ oddychania w zale noœci od wysokoœci uszkodzenia rdzenia wyst¹pienie tzw. wstrz¹su rdzeniowego na skutek uszkodzenia oœrodków wspó³czulnych nagle dochodzi do rozszerzenia naczyñ, w których zalega krew (jest to sytuacja analogiczna do omdlenia) pora enie koñczyn i tu³owia pora enie pêcherza moczowego (tzw. pêcherz neurogenny) i zwieracza odbytu. 35

36 Postêpowanie: Wezwanie pomocy Unieruchomienie g³owy i szyi oraz tu³owia Ocena funkcji yciowych oddech, têtno: - jeœli poszkodowany wymaga prowadzenia resuscytacji kr¹ eniowo-oddechowej udro nienie dróg oddechowych poprzez wysuniêcie uchwy, - jeœli poszkodowany nie wymaga prowadzenia resuscytacji kr¹ eniowo-oddechowej, tamowania krwawieñ oraz innych nag³ych dzia³añ. Nie nale y go poruszaæ do czasu przyjazdu pogotowia ratunkowego! Jeœli poszkodowany musi byæ przeniesiony, jest to mo liwe po uprzednim unieruchomieniu g³owy, szyi i tu³owi Stany zagro enia zdrowia i ycia zwi¹zane z urazami w obrêbie klatki piersiowej dotycz¹ g³ównie zaburzeñ funkcjonalnych w obrêbie uk³adów oddechowego i kr¹ enia. Z³amania eber Objawy: zmiana zabarwienia skóry nad miejscem uszkodzenia ból w miejscu zadzia³ania urazu, nasilaj¹cy siê podczas kaszlu, g³êbszego wdechu, przy poruszaniu siê. Postêpowanie: Nie ma specjalnego postêpowania w przypadku z³amania ebra nie jest zalecane unieruchamianie klatki piersiowej poprzez za³o enie opaski elastycznej. 36

37 Niestabilna klatka piersiowa Definicja o niestabilnej klatce piersiowej mo na mówiæ w przypadku z³amania trzech lub wiêcej eber w dwóch miejscach. Objawy: ból zaburzenia oddychania opaczne ruchy klatki piersiowej oddech paradoksalny. Oddech paradoksalny w tym przypadku polega na tym, e w trakcie wdechu uszkodzona czêœæ klatki piersiowej zapada siê, a pozosta³a - unosi. Podczas wdechu ruchy klatki piersiowej wykonywane s¹ odwrotne. Postêpowanie: Wezwanie pomocy Udro nienie dróg oddechowych Ustabilizowanie klatki piersiowej, poprzez unieruchomienie z³amanych eber. Pocz¹tkowo mog¹ to byæ rêce ratownika. Mo na poszkodowanego po³o yæ na uszkodzonym boku pozycja taka stabilizuje z³amane ebra oraz poprawia oddychanie i zmniejsza ból. 37

38 Objawy: Cia³o obce w oku piek¹cy ból ³zawienie, zaczerwienienie zaburzenia widzenia Pamiêtaj: Cia³o obce, które spowodowa³y uraz i tkwi¹ wbite w jak¹kolwiek czêœæ oka lub powiekê mog¹ byæ usuwane tylko przez lekarza! Jeœli nie ma rany i cia³o obce znajduje siê luÿno pod powiek¹, mo e je usun¹æ dowolna osoba. Jeœli cia³o nie daje siê usun¹æ, mimo, e wydaje siê nie byæ wbite, równie nale y zg³osiæ siê do lekarza. Postêpowanie: Pod powiek¹ doln¹: poszkodowany patrzy w górê odci¹gn¹æ powiekê palcami jednej rêki, drug¹ rêk¹ za pomoc¹ kawa³ka miêkkiej chusteczki pocieraæ delikatnie wnêtrze powieki w kierunku do nosa. Pod powiek¹ górn¹: poszkodowany patrzy w dó³ uchwyciæ palcami jednej rêki górn¹ powiekê za rzêsy i naci¹gn¹æ j¹ w dó³, nad doln¹ powiekê, po czym puœciæ ja i pozwoliæ jej powróciæ do pozycji wyjœciowej. (W ten sposób istnieje szansa, e rzêsy dolnej powieki oczyszcz¹ wnêtrze powieki górnej) Gdy ostre cia³a obce, takie jak opi³ki metalu itp. tkwi¹ w powiece to NIE rozpoczynamy ich usuwania, ale banda ujemy obie ga³ki oczne i transportujemy chorego do lekarza. Obie ga³ki oczne powinny pozostaæ w bezruchu. Nie stosowaæ adnych maœci lub kropli do oczu! 38

39 Obra enia chemiczne oczu Zadzia³anie œrodków r¹cych na ga³kê oczn¹ powoduje jego oparzenie i martwicê. Postêpowanie polega na przemyciu oka wod¹: 1. Zabezpiecz rêce przed poparzeniem (gumowe rêkawice) 2. Poszkodowanego u³o yæ na p³askiej powierzchni, g³owê odwróciæ w stronê oparzonej ga³ki ocznej (gdy obie s¹ oparzone - przemywaæ na przemian) 3. Ochroniæ zdrowe oko (przykryæ opatrunkiem) 4. Rozszerzyæ palcami powieki chorego oka Uwaga! Przy oparzeniu wapnem nale y NAJPIERW usun¹æ grudki wapna z oka a potem je przemywaæ! (Wapno palone wchodzi w reakcjê z wod¹ daj¹c r¹c¹ zasadê!) 5. Wlewaæ wodê do oka od strony nosa w kierunku skroni, przez ok. 20 minut 6. W miarê mo liwoœci poszkodowany powinien poruszaæ ga³k¹ oczn¹ 7. Widoczne uszkodzenia tkanek osuszyæ gazikami 8. Obanda owaæ oczy i pozostawiæ w bezruchu 9. Zapewniæ transport do lekarza, do tego czasu opiekowaæ siê poszkodowanym. 39

40 Zatrucia Zatrucie to zbiór ró norodnych objawów ze strony ró nych uk³adów, spowodowanych wnikniêciem do organizmu substancji truj¹cej (toksyny lub œrodka chemicznego) w dawce toksycznej. Nale y pamiêtaæ, e ka da substancja mo e byæ trucizn¹, nawet leki! Zatrucia mog¹ byæ wynikiem celowego dzia³ania (zabójstwo, samobójstwo) b¹dÿ pomy³ki (dzia³anie przypadkowe) Objawy zatrucia s¹ niecharakterystyczne. Jeœli poszkodowany jest nieprzytomny i nie mo emy znaleÿæ innej przyczyny utraty œwiadomoœci, mo na podejrzewaæ zatrucie. Objawy u³atwiaj¹ce rozpoznanie zatrucia: Z uk³adu pokarmowego: nudnoœci, wymioty, biegunka, bóle brzucha Z uk³adu oddechowego: trudnoœci w oddychaniu, sp³ycenie/zwolnienie oddechu Z uk³adu nerwowego: zwê one lub nadmiernie poszerzone Ÿrenice, ból g³owy, zaburzenia œwiadomoœci (z jej utrat¹ w³¹cznie), drgawki Ze skóry, b³on œluzowych: oparzenie, zaczerwienienie, pêcherze. Pomocne mo e byæ równie otoczenie poszkodowanego: miejsce znalezienia chorego (gara pracuj¹cy silnik samochodu lub mieszkania opalane piecem ryzyko zatrucia tlenkiem wêgla; na wsiach przy pracach rolniczych ryzyko zatrucia œrodkami ochrony roœlin) opakowania po lekach, œrodkach ochrony roœlin wymiociny Postêpowanie: Ratuj¹c nale y uwa aæ, aby samemu siê nie zatruæ! (Przewietrzenie pomieszczenia, szybkie wyniesienie poszkodowanego itp.) Przeniesienie chorego w bezpieczne miejsce Sprawdzenie przytomnoœci chorego (Uwaga! Nie wdychaæ powietrza wydychanego przez chorego!) Wezwanie karetki pogotowia Jeœli to mo liwe jak najszybsze usuniêcie trucizny z organizmu: z przewodu pokarmowego przez sprowokowanie wymiotów (tylko u przytomnych!), ze skóry, oczu przez przemycie czyst¹ wod¹ Zabezpieczenie wszelkich znalezionych przy chorym opakowañ po lekach, œrodkach chemicznych, wymiocin i zabraniem ich razem z poszkodowanym do szpitala 40

41 Metody eliminacji trucizn: Zatrucie przez przewód pokarmowy: Wywo³ujemy wymioty wykonuj¹c po kolei nastêpuj¹ce czynnoœci: podanie ok. 1 litra letniej wody do wypicia dra nienie tylnej œciany gard³a palcem w/w 2 kroki powtarzaæ do uzyskania czystych wymiocin zabezpieczyæ próbkê wymiocin do badania toksykologicznego UWAGA! Prowokowanie wymiotów jest niedozwolone u osób: nieprzytomnych z niesprawnym odruchem kaszlowym zatrutych kwasami, zasadami lub innymi œrodkami r¹cymi, które mog¹ uszkadzaæ prze³yk zatrutych œrodkami dra ni¹cymi, jak benzyna czy nafta zatrutych substancjami oleistymi (mog¹ nie wywo³aæ odruchu kaszlowego) Zatrucie przez drogi oddechowe: wyniesienie chorego na œwie e powietrze przy braku œwiadomoœci - resuscytacja UWAGA! Nie wolno u ywaæ urz¹dzeñ elektrycznych oraz ognia, w tym papierosów ryzyko wybuchu! Zatrucie przez skórê: zabezpieczenie ratuj¹cego przed ska eniem (rêkawice gumowe) zdjêcie ska onej odzie y z poszkodowanego sp³ukanie ska onych miejsc na skórze letni¹ wod¹ przez kilka minut nie pocieraæ ska onych miejsc, nie u ywaæ szczotek, pumeksów itp. do zobojêtniania wolno u ywaæ WY CZNIE wodê! zabezpieczyæ skórê ja³owym opatrunkiem (w miarê mo liwoœci) Zatrucie drog¹ iniekcji (pok¹sanie przez wê e, u ¹dlenia owadów) OpóŸniamy wch³anianie trucizny: unieruchomienie poszkodowanego za³o enie opaski uciskowe powy ej miejsca wstrzykniêcia jadu, jednak w taki sposób, aby by³o wyczuwalne têtno (hamowanie odp³ywu ylnego) ob³o enie miejsca iniekcji zimnymi ok³adami (obkurczenie naczyñ). 41