Dialekty języka polskiego. Wykonały: Paulina Macura i Daria Korzec

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Dialekty języka polskiego. Wykonały: Paulina Macura i Daria Korzec"

Daniel Kot
8 lat temu
Przeglądów:

1 Dialekty języka polskiego Wykonały: Paulina Macura i Daria Korzec

2 Spis treści Dialekt a gwara Pojęcia związane z dialektem i gwarą Geograficzny podział dialektów Cechy dialektów: Śląski Małopolski Wielkopolski Mazowiecki Nowe dialekty mieszane

3 Dialekt a gwara Dialekt charakteryzują swoiste cechy fonetyczne, leksykalne, semantyczne i fleksyjne odróżniające go od ogólnonarodowego języka, używanego przez ogół społeczności zespół gwar ludowych używanych na większym obszarze, termin nadrzędny w stosunku do gwary ludowej Dialekt jest pojęciem szerszym mówiony wariant terytorialny (lokalny) języka narodowego używany na stosunkowo niewielkim terenie

używanych na większym obszarze, termin nadrzędny w stosunku do gwary ludowej Dialekt jest pojęciem

4 Język ogólny Dialekt Gwara

5 Mazurzenie wymowa spółgłosek dziąsłowych sz, ż, cz, dż jako przedniojęzykowozębowe s, z, c, dz np. lepsze = lepse, czas = cas, żeby = zeby rz nie podlega mazurzeniu!!! np. rzeka (a nie zeka), przypali (nie psypali) Fonetyka międzywyrazowa - dwa wyrazy, gdy pierwszy kończy się na spółgłoskę, a drugi rozpoczyna się od głosek m, n, r, l, j, ł, lub od samogłoski -nieudźwięczniająca - pomósz mje = pomóż mi, tak_ jakby -udźwięczniająca pomóż_mje = pomóż mi, tag_jakby Samogłoski pochylone a o, e y występowanie samogłosek pochylonych, czyli gwarowych kontynuantów staropolskich samogłosek długich: ā, ō, ē. Ich realizacja przedstawia się następująco: -a pochylone á - jako dźwięk pośredni między a i o, kontynuant staropolskiego ā, np. górole, downo, krzoki; -o pochylone ó jako dźwięk pośredni między o i u, kontynuant staropolskiego ō, np. wóz, dziadów, kónia; -e pochylone jako dźwięk równy samogłosce y, kontynuant staropolskiego ē, występuje po spółgłoskach twardych i miękkich, np. mlyko, tyz, śpiywo, biyda;

rzeka (a nie zeka), przypali (nie psypali) Fonetyka międzywyrazowa - dwa wyrazy, gdy pierwszy kończy się na spółgłoskę, a drugi rozpoczyna się od głosek m, n, r, l, j, ł, lub od samogłoski

6 Sziakanie (jabłonkowanie) taka sama wymowa spółgłosek dziąsłowych sz, ż, cz, dż i spółgłosek środkowojęzykowych ś, ź, ć,dź jako zmiękczone dziąsłowe sz, ż, cz, dż np. cziarni czielak = czarny cielak Szadzenie - zjawisko polegające na zastąpieniu szeregu spółgłosek zębowych: c, s, z, dz szeregiem spółgłosek dziąsłowych cz, sz, ż,dż; wynika z przesadnego unikania mazurzenia, występuje na Suwalszczyźnie Prejotacja - poprzedzenie samogłosek w nagłosie j niezgłoskotwórczym np. jile, Jewa, janioł = ile, Ewa, anioł Jigła, jindycka, jinnych Labializacja - to zjawisko poprzedzania samogłosek tylnych o niezgłoskotwórczym u, zwykle osłabionym (zapisywanym jako ł), Okno = łokno, golec łorkiestra

wynika z przesadnego unikania mazurzenia, występuje na Suwalszczyźnie Prejotacja - poprzedzenie samogłosek w nagłosie j niezgłoskotwórczym np.

7 MAPA DIALEKTÓW

8 Dialekt śląski Wymowa udźwięczniająca ostatnią głoskę pierwszego wyrazu w połączeniach wyrazowych, np: tag_robili, mógbyź_mi (pomóc) Brak mazurzenia Sziakanie (jabłonkowanie) Samogłoski pochylone 1-os. lp. cz. przeszłego np. byłech, robiłech

mógbyź_mi (pomóc) Brak mazurzenia Sziakanie (jabłonkowanie)

9 Powiedzioł mi wczora chlapiec 1.Powiedzioł mi wczora chłapiec, że nie umiem chleba napiyc. Cieszyn, Opawa, Frydek, Morawa, chleba napiyc. 2. Jo się na to rozgniewała, móki, soli napojczała. Cieszyn, Opawa, Frydek, Morawa, napojczała. 3. Taki się mi chlyb wydarził, spoza skury kot wyłaził. Cieszyn, Opawa, Frydek, Morawa, kocur łaził. 4. Z jednej stróny woda ciekła, z drugi stróny mysz uciekła. Cieszyn, Opawa, Frydek, Morawa, mysz uciykła. `

Cieszyn, Opawa, Frydek, Morawa, napojczała. 3. Taki się mi chlyb wydarził, spoza skury kot wyłaził.

10 Dialekt małopolski Mazurzenie Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca Samogłoski pochylone Przejście wygłosowego -ch jako -k, np. tych = tyk, na polach = na polak (Spisz ch na f) Podhale - 1-os. lp. cz. przeszłego np. byłek, robiłek

11 Siwy dym Kiebyś miała rozum i do ludzi zdanie Hej! To byś mnie kochała za samo śpiywanie Siwy dym, siwy dym Biołe sadze niesie Hej! Pockoj mnie dziywcynko przy zielonym lesie.

12 Dialekt wielkopolski Brak mazurzenia fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca- np. szeź_arów, laz_uruojs = sześć arów, las urósł Samogłoski pochylone -ow jako -ew np. majowy = majewy Labializacja

13 Dialekt mazowiecki Mazurzenie Fonetyka ubezdźwięczniająca międzywyrazowa np. tak_jakby Stwardnienie grupy li w ly np. lypa, malyna Przejście nagłosowego (na początku) ja- w je-, np. jak = jek, jagoda = jegoda, oraz ra- w re-, np. rano = reno Po spółgłoskach wargowych miękkich pojawiają się dodatkowe spółgłoski, np. mniasto

lypa, malyna Przejście nagłosowego (na początku) ja- w je-, np.

14 Nowe dialekty mieszane Termin stosowany na określenie odmian języka polskiego używanej na ziemiach zachodnich i północnych Polski, tzw. ziemiach odzyskanych. Powstały ze zmieszania się kilku różnych gwar. Stały się polszczyzną ogólną z elementami gwarowymi.

15 Język kaszubski Od 2005 roku język regionalny z możliwością wprowadzenia do urzędów jako język pomocniczy W województwie pomorskim Można zdawać maturę z języka kaszubskiego Inne znaki fonetyczne niż w języku polskim Spółgłoski które w wielu gwarach polskich ulegają mazurzeniu w kaszubszczyźnie upodabniają się do ś, ź, ć, dź - kaszubienie

kaszubskiego Inne znaki fonetyczne niż w języku polskim Spółgłoski które w wielu

16 Mazurzenie

17 Fonetyka międzywyrazowa TAK_JAKBY TAG_JAKBY

18 Ziemniaki Grule Podhale Rzepy Orawa Pyry Wielkopolska Kobzale, knule, jabłka Śląsk Kartofle Mazowsze i Śląsk Bulwy Pomorze Pantówki - Kujawy

19 Źródło multimedialny przewodnik po gwarach polskich pod red. Haliny Karaś (Uniwersytet Warszawski) Wikipedia Wielki Słownik Poprawnej Polszczyzny PWN pod redakcją Andrzeja Markowskiego

Podobne dokumenty

Tyle języków, ile pragnień dialekt, dialektyzmy i dialektyzacja języka.

Tyle języków, ile pragnień dialekt, dialektyzmy i dialektyzacja języka. Dialekt to odmiana języka narodowego, charakterystyczna dla określonego terytorium. W ramach dialektu wyróżnia się także gwary (odmiany