Bogusław Milerski, Hermeneutyka pedagogiczna. Perspektywy pedagogiki religii, Wydawnictwo Naukowe ChAT, Warszawa 2011, ss.

Transkrypt

1 Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie Bogusław Milerski, Hermeneutyka pedagogiczna. Perspektywy pedagogiki religii, Wydawnictwo Naukowe ChAT, Warszawa 2011, ss. Pod wymownym tytułem Hermeneutyka pedagogiczna. Perspektywy pedagogiki religii ukazała się znakomita książka Bogusława Milerskiego, będąca jego rozprawą habilitacyjną,dotyczącą genezy pedagogiki hermeneutycznej i hermeneutyki pedagogicznej w odniesieniu do pedagogiki religii. Autor prezentuje dorobek pedagogiki religii odwołując się do mało znanej na gruncie polskim literatury niemieckojęzycznej, przyjmując własną wykładnię hermeneutyki, co staje się wartością dodaną monografii. B. Milerski zajął się fenomenem kształcenia przybliżając czytelnikom pedagogiczną teorię rozumienia i interpretacji. W Polsce pedagogiką religii od wielu lat zajmuje się Cyprian Rogowski z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, jednak sytuuje on problematykę pedagogiki religii na gruncie pedagogiki wyznaniowej (katolickiej). Do grona badaczy zaliczyć należy także J. Bagrowicza z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, który wprowadził pedagogikę religii w struktury uniwersytetu, równocześnie powołując czasopismo naukowe Paedagogia Christiana. W dalszej części można wymienić: R. Chałupniaka, J. Kotowskiego, Cz. Kustrę, Z. Marka, J. Michalskiego, R. Niparko, M. Nowaka, M. Patalona, A. Rynio, P. Tomasika. Wszyscy wymienieni powyżej badacze w jakimś stopniu przyczyniają się do rozwoju pedagogiki religii w Polsce, ale nie można jeszcze mówić o jej ugruntowanej tożsamości, która niewątpliwie występuje na gruncie niemieckim.

2 Niestety, tradycja katechetyczna zawęża badania hermeneutyczne do kerygmatu chrześcijańskiego, zubażając tym samym pojęcie rozumienia i interpretacji do nauki Kościoła. Dużym wyzwaniem dla współczesnych badaczy jest ujmowanie pedagogiki w egzystencjalnym wymiarze kształcenia. Standaryzacja i operacjonalizacja kształcenia jest potrzebna, ale ma swoje granice, stąd zajmowanie się pedagogiką zorientowaną hermeneutycznie jest uzasadnione i konieczne, zarówno dla badaczy pedagogiki religii, jak i pedagogiki w ogólne. Bogusław Milerski jest duchownym ewangelickim, rektorem Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej, gdzie jest również kierownikiem Katedry Pedagogiki Religii oraz profesorem nadzwyczajnym Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej na Wydziale Nauk Pedagogicznych. Zastępca redaktora naczelnego półrocznika naukowego Studia z Teorii Wychowania. Autor zajmuje się problematyką pedagogicznoreligijną od 20 lat. Dotąd opublikował monografię Religia a szkoła (1998) oraz liczne artykuły z pedagogiki religii, kultury i filozofii wychowania. Prace powyższe mają wymiar interdyscyplinarny, gdyż autor pisze z perspektywy pedagogicznej i teologicznej, w obu naukach zdobył tytuł doktora habilitowanego. Liczne kontakty międzynarodowe, zwłaszcza na gruncie niemieckim czynią pracę aktualną w perspektywie dyskursu pedagogiczno - religijnego. W prezentowanej rozprawie zajął się studium hermeneutyki pedagogicznej, jako pedagogicznej teorii rozumienia i interpretacji. Przedmiotem badań uczynił hermeneutyczne podstawy kształcenia bytu ludzkiego w kategorii zmiany sposoby samorozumienia i przemiany egzystencjalnej oraz do humanistycznej tradycji filozofii kształcenia w znaczeniu Bildung (s. 13). Autor zajął się uprawomocnieniem pojęcia rozumienia na podstawie dorobku pedagogiki religii z szczególnym uwzględnieniem tradycji niemieckiej. Analizując niemiecką pedagogikę hermeneutyczną odwołał się do W. Flitnera, choć najwięcej miejsca poświęcił wybitnej postaci O.F. Bollnowa, gdyż to właśnie on nadał prymat perspektywie hermeneutycznej w badaniach pedagogicznych. B. Milerski w swojej pracy wykorzystał badania jakościowe, zajął się interpretacją 246

3 Recenzja: Bogusław Milerski, Hermeneutyka pedagogiczna... hermeneutyczną i historyczną dochodząc tym samym do sensów i wartości rzeczywistości wychowawczej. We wstępie autor zaznacza, że interpretacja hermeneutyczna jest wynikiem rozumienia jako procesu dedukcyjnego i całościowego odczytania sensów i wartości zapośredniczonych w wytworach kulturowych, w ekspresjach i zachowaniach ludzkich (s. 13). W rozdziale pierwszym autor przybliżył czytelnikom genezę hermeneutyki, która współcześnie jest nurtem bardzo zróżnicowanej refleksji naukowej, stąd przedstawione dokonania twórców hermeneutyki filozoficznej i filozofii hermeneutycznej jako teorii interpretacji ( s ); jako teorii rozumienia w filozofii Schleiermachera (40 49); oraz jako podstawy nauk humanistycznych w filozofii Diltheya (49 71). Ze względu na odmienność koncepcji autor przyjął własną definicję hermeneutyki, która jest teorią rozumienia i interpretacji, której cechą jest antydogmatyzm łączony z przekonaniem o istnieniu horyzontu prawdy jako kryterium poznania (s. 23). Rozdział drugi dotyczy pedagogiki hermeneutycznej i hermeneutyki pedagogicznej, w którym autor zaprezentował wyłącznie problematykę pedagogiczną ze szczególnym naciskiem na analizę literatury niemieckojęzycznej. Zawartość tej części pracy jest istotna z perspektywy związków, jakie zachodzą pomiędzy pedagogiką a tradycją hermeneutyczną. Proces tworzenia się nowoczesnej hermeneutyki w pedagogice był długi, jego początki obejmują dokonania F. D. E. Schleiermachera i W. Diltheya, jak również E. Sprangera, dla którego rozumienie kulturowych form życia społecznego w kontekście kształtowania osobowości stało się przedmiotem dociekań idealizacyjno filozoficznych. Wykładnie Th. Litta i H. Nohla, które przybliża nam autor rozprawy stanowią systematyzację istoty myślenia pedagogicznego. Przez wiele dekad twórcy nie posługiwali się pojęciem pedagogiki hermeneutycznej. Pierwsze określenie pedagogika hermeneutyczna znajduje się dopiero w pracach niemieckojęzycznych od lat 50. XX wieku u W. Flitnera, a na stałe hermeneutykę pedagogiczną wprowadzono dopiero pod koniec lat 70. XX wieku. Autor recenzowanej rozprawy rozróżnienia pomiędzy her- 247

4 meneutyką pedagogiczną a pedagogiką hermeneutyczną upatruje na zasadzie podobieństwa pomiędzy hermeneutyką filozoficzną a filozofią hermeneutyczną, której podjął się O. F. Bollnow w odniesieniu do dokonań W. Diltheya i F. D. E. Schleiermachera, a przecież to on jest, obok W. Flitnera, współtwórcą pedagogiki hermeneutycznej, której nadał prymat w badaniach pedagogicznych. W rozdziale traktującym o rozwoju i kierunku badań w pedagogice religii, autor słusznie wskazał na różnorodność hermeneutyczną w: hermeneutyce kościelnej i pedagogice kerygmatycznej (s ); hermeneutyce tekstu ( ); hermeneutyce doświadczenia ( ); hermeneutyce dyskursu ( ); hermeneutyce symbolu ( ); hermeneutyki narracyjnej ( ); hermeneutyce dialogu i porozumienia ( ). Struktura pracy jest logiczna, poszczególne rozdziały są ze sobą powiązane, praca jest przejrzysta, a zawartość poszczególnych części pracy uzasadniona celem pracy, jakim jest opracowanie hermeneutyki pedagogicznej dla uprawomocnienia pojęcia rozumienia jako kategorii pedagogicznej (15). Poprzez odwołanie się do koncepcji i badań hermeneutycznych na gruncie niemieckim, również anglosaskim i polskim, praca powyższa staje się studium hermeneutyki pedagogicznej, jak sam autor zakładał. Z pewnością prezentowana rozprawa jest godna uwagi, posiada wysoki walor ze względu na jego historyczne i filozoficzne odcienie. Treść książki jest ważna ze względu na dokładną analizę niemieckojęzycznej literatury pedagogiczno religijnej. Dalsze dociekania naukowe można byłoby rozszerzyć o szczegółową analizę literatury anglosaskiej i polskiej. Publikacja B. Milerskiego jest moim zdaniem wysoce specjalistyczna, przeznaczona dla wąskiego grona odbiorców zainteresowanych problematyką hermeneutyki pedagogicznej jako istotnego elementu teorii podstaw kształcenia. Po książkę powinni sięgnąć wszyscy zainteresowani teorią podstaw kształcenia i pedagogiką w ogóle, ponieważ niezależnie od wyznania i przekonań religia jest fenomenem kulturowym, zorientowanym zawsze na człowieka. Przedkładaną rozprawę należy polecić wszystkim zainteresowanym filozofią edukacji, inaczej teorią wychowania 248

5 Recenzja: Bogusław Milerski, Hermeneutyka pedagogiczna... która zajmuje się od strony filozofii osobowością człowieka i człowieczeństwem, jak i edukacją skoncentrowaną na kształtowanie człowieczeństwa, jego postaw i zachowań. Publikacja może stanowić również inspirację hermeneutyczną dla innych subdyscyplin naukowych pedagogiki, takich jak teoria wychowania i wszystkie jej orientacje badawcze, czym szczegółowo zajmuje się m.in. Bogusław Śliwerski, jak również pedagogika porównawcza, pedagogika społeczna i inne. W zakończeniu rozprawy autor podkreślił, że istotą kształcenia jako odnowy życia jest wspieranie u wychowanka zdolności rozumienia egzystencji, otaczającego świata i własnej drogi życiowej, dzięki temu praca stanowi wielki wkład w naukowe rozumienie pedagogiki. 249