MIĘDZYNARODOWY SŁOWNIK TERMINOLOGICZNY ELEKTRYKI

Transkrypt

1 2. PN-IEC Międzynarodowy słownik terminologiczny elektryki. Część 111: Fizyka i chemia, lipiec Krystyn Pawluk, Time-related quantities, Prace Instytutu Elektrotechniki, z. 210, str , Dr inż. Zbigniew Nartowski MIĘDZYNARODOWY SŁOWNIK TERMINOLOGICZNY ELEKTRYKI 1. Wprowadzenie Na początku prawie każdej normy zamieszczany jest rozdział terminologia, w którym zdefiniowane są zastosowane w tej normie terminy. Wiele terminów powtarza się w różnych normach i stąd powstała konieczność ujednolicenia terminologii w całym obszarze tematyki normalizacyjnej. Międzynarodowa Komisja Elektrotechniczna (IEC) podjęła przed laty prace nad Międzynarodowym słownikiem terminologicznym elektryki (International Elektrotechnical Vocabulary, w skrócie IEV). W niniejszym tekście stosowana jest skrócona nazwa słownik IEV. Słownik IEV jest to wielojęzyczny słownik ogólnego zastosowania, obejmujący obszary elektrotechniki, elektroniki i telekomunikacji. Obejmuje on obecnie około 1800 haseł terminologicznych, z których każde odpowiada określonemu pojęciu. Międzynarodowy słownik terminologiczny elektryki wydawany jest w postaci wieloarkuszowej normy oznaczonej dawniej IEC 50, a od roku 1997 stosowane jest nowe oznaczenie IEC Cały słownik jest podzielony na około 80 części, z których każda odpowiada jednej dziedzinie i stanowi oddzielny arkusz normy IEC. Części słownika noszą numer 3 cyfrowy a przykładowe oznaczenie części (arkusza) normy jest następujący: IEC Słownik IEV służy w pierwszej kolejności autorom opracowań normalizacyjnych. 2. Zakres przedmiotowy słownika IEV. W przedstawionej poniżej tablicy l, zestawione zostały, w oparciu o katalog norm IEC na rok 2001, części słownika IEV. Tytuły tych części podane zostały w języku polskim w oparciu o odpowiednie Polskie Normy, tam gdzie takie normy istnieją (według Katalogu Norm PKN na rok 2001). W pozostałych przypadkach zamieszczono nieoficjalne tłumaczenie angielskiego Tabl. l. Zestawienie części słownika IEV Numer części Tytuł części Matematyka Fizyka i chemia Elektromagnetyzm Obwody elektryczne i magnetyczne Urządzenia elektryczne i magnetyczne Kompatybilność elektryczna i magnetyczna Niezawodność i jakość obsługi Uziemienia i ochrona przeciwporażeniowa Izolacyjne materiały stałe, ciecze i gazy Materiały i podzespoły magnetyczne Odpowiadająca norma krajowa Pr PN-IEC Pr PN-IEC (111) PN-IEC :2000 Pr PN-IEC PN-IEC :2001 PN-IEC (221):

2 Terminy ogólne dotyczące pomiarów w elektryce. Przyrządy pomiarowe elektryczne. Przyrządy pomiarowe elektroniczne. Przekładniki pomiarowe Sterowanie automatyczne Telesterowanie Aparatura jądrowa. Zjawiska fizyczne i pojęcia podstawowe Aparatura jądrowa. Przyrządy Maszyny wirujące Transformatory i dławiki Aparaty elektryczne dla przestrzeni zagrożonych wybuchem Transduktory Kondensatory energetyczne Aparatura łączeniowa, sterownicza, bezpieczniki Sprzęt elektroinstalacyjny Przekaźniki elektryczne Elektroenergetyczna automatyka zabezpieczeniowa Kable elektryczne Linie napowietrzne Izolatory Ogniwa pierwotne i baterie Ogniwa wtórne i baterie Przyrządy półprzewodnikowe i obwody scalone Lampy elektronowe Obwody drukowane Energoelektronika Przyrządy piezoelektryczne dla regulacji częstotliwości Podzespoły elektromechaniczne i konstrukcje mechaniczne dla urządzeń elektronicznych PN-IEC :2000 PN-IEC :2000 PN-IEC :2000 PN-93/E PN-IEC :200 PN-IEC :2000 Pr PN-IEC PN-IEC 50(551):1994 PN-IEC 60050(581): elektrycznej. Pojęcia ogólne. elektrycznej. Wytwarzanie. elektrycznej. Planowanie i kierowanie w systemie elektroenergetycznym. elektrycznej. Eksploatacja. elektrycznej. Stacje elektroenergetyczne. Prace pod napięciem. Taryfy elektryczne. PN-92/E PN-IEC 60050(603):1999 PN-IEC 60050(604):1999 PN-93/E Nr 46 27

3 Telekomunikacja, kanały i sieci. Drgania, sygnały i urządzenia związane. Transmisja. Propagacja fal radiowych. Anteny. Łączność radiowa i nadajniki, odbiorniki, sieci i eksploatacja. Komutacja i sygnalizacja telekomunikacji. Sieci telekomunikacyjne, eksploatacja. Zintegrowane sieci cyfrowe (ISDN) - Część 1. Zagadnienia ogólne. Telegrafia, telekopie i komunikacja danych. Telefonia. Radiofonia, telewizja, transmisja danych. Radiokomunikacja satelitarna. Linie transmisyjne i falowody. Telekomunikacja światłowodowa. Akustyka i elektroakustyka. Zapis i odtwarzanie fonii i wizji. Zapis cyfrowy sygnałów fonii i wizji. Trakcja elektryczna. Nadprzewodnictwo. Kolejowa sygnalizacja i urządzenia zabezpieczające. Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Grzejnictwo elektryczne. Oświetlenia. Spawanie elektryczne. Radiologia i fizyka radiologiczna. Elektrobiologia. PN-93/E PN-IEC 60050(714):1998 PN-IEC 50(721):1998 PN-IEC 60050(722):2000 PN-IEC :1999 PN-IEC 50(801):1998 PN-IEC 50(811):1997 PN-IEC :2001 PN-IEC 60050(851):2001 Uwaga: Zestawienie wykonano na podstawie Katalogu Norm IEC 2001 oraz Katalogu Polskich Norm Struktura słownika IEV Każda część słownika IEV jest wydana w postaci osobnego zeszytu i dzieli się na rozdziały (oznaczone numerami dwucyfrowymi) w których zamieszczone są hasła (pozycje) oznaczone również numerami (dwucyfrowymi). Każda pozycja słownika składa się z terminu i definicji, która precyzyjnie określa znaczenie tego terminu. Przykład: w części 195 Uziemienie i ochrona przeciwporażeniowa w rozdziale Napięcia i prądy znajduje się pozycja: napięcie dotykowe spodziewane - napięcie między równocześnie dostępnymi częściami przewodzącymi, kiedy części te nie są dotykane ani przez człowieka ani przez zwierzę Tekst ten został przytoczony z PN-IEC :2001, stanowiącej wierne tłumaczenie oryginału IEC :1998. Pierwsze trzy wyrazy wpisane po numerze pozycji podają termin, a dalsze wiersze stanowią definicję odnoszącą się do tego terminu. Słownik IEV jest sformułowany w dwóch oficjalnych językach IEC, to jest w języku francuskim i angielskim, niektóre dawniejsze części zawierały też tekst rosyjski. Ponadto w każdej pozycji słownika podany jest odnośny termin również w językach dodatkowych, 28

4 do których należą: arabski, niemiecki, hiszpański, włoski, japoński, polski, portugalski i szwedzki. Język polski został wprowadzony na sesji plenarnej IEC w 1949 r. dzięki staraniom polskiej delegacji w skład której wchodzili profesorowie K. Kolbiński, J. Skowroński i S. Szpor. Czasem są stosowane równolegle dwa terminy, albo jeden z nich jest zalecany lub nie zalecany. Terminy zamieszczone w słowniku IEV powinny być stosowane we wszystkich normach IEC. Zazwyczaj w konkretnej normie, dotyczącej określonego tematu, w rozdziale zawierającym definicje terminów stosowanych w tej normie, są powtórzone terminy i definicje podane w słowniku IEV. Uwidacznia się to adnotacją o przykładowej treści: (IEV ). Występują jednakże również przypadki kiedy specyfika normy wymaga nieco innego sformułowania (modyfikacji) definicji podanej w słowniku IEV. Wtedy stosowany jest inny zapis, przykładowo: (IEV MOD). Często występują też bardzo wyspecjalizowane hasła, które są stosowane sporadycznie w specjalistycznych normach, a nie są wprowadzone do słownika IEV. W każdej części słownika znajduje się alfabetyczny indeks terminów, zestawiony dla określonego języka. 4. Prace nad słownikiem IEV Za prowadzenie prac w IEC dotyczących słownika IEV jest odpowiedzialny Komitet Techniczny TC1 Terminologia, który powołuje odpowiednie, wyspecjalizowane międzynarodowe Grupy Robocze WG. Wiele części słownika jest jednakże opracowywana w specjalistycznych Komitetach Technicznych przy współpracy z TC1. Rewizję i gruntowną nowelizację poszczególnych części słownika IEV przeprowadza się w długich okresach czasu, rzędu lat. Zmiany o niedużym zakresie są wprowadzane w okresach kilkuletnich, wydając opracowanie dokumentujące zmiany (Amendment). Normalizacja europejska, prowadzona w zakresie elektryki przez CENELEC, nie zajmuje się słownikiem terminologicznym IEV. W krajach CENELEC jest stosowana wieloarkuszowa norma IEC 60050, czyli słownik IEV. 5. Wersja polska słownika IEV Wersja polska słownika IEV jest wydana i nadal wydawana w częściach jako norma PN. W tablicy l podano numery odpowiednich norm PN. Polskie normy są wiernym tłumaczeniem normy IEC: dwujęzyczny tekst (francuski i angielski) zastąpiono tekstem polskim. Występujące czasem drobne różnice między sformułowaniami oryginału w obu tych językach, niekiedy pomagają w ustaleniu najlepszego sformułowania tekstu polskiego. W tekście PN, oprócz pełnego tekstu polskiego podawane są też, według słownika IEV, same terminy w językach: francuskim, angielskim i niemieckim, a w niektórych normach także w języku rosyjskim. Prace nad słownikiem IEV prowadzi w pierwszej kolejności Normalizacyjna Komisja Problemowa nr 8 ds. Terminologii, Dokumentacji i Symboli Graficznych, Oznaczeń Wielkości i Jednostek Miar w Elektryce (NKP8). Ze względu na bardzo obszerny zakres tematyczny terminologii wiele części zostało opracowane przez specjalistyczne NKP. Z natury rzeczy występują tu pewne trudności koordynacyjne. Mimo starań i organizacyjnych środków występują czasem w różnych częściach słownika (szczególnie opracowanych w różnym czasie) pewne różnice w definicjach, a niekiedy nawet i w przyjętych terminach. Istnieje pogląd, że ustalenia terminologiczne przyjęte w częściach słownika o niższej numeracji (np. 151) obejmujących zagadnienia podstawowe powinny być respektowane przez autorów części o wyższej numeracji (np. 604). Nr 46 29

5 Tłumaczenie norm a w szczególności norm terminologicznych stawia czasem przed autorami szczególne problemy językowe. Na ogół ustalenia merytoryczne normy nie mogą być kwestionowane i sformułowanie przekładu powinno w sposób czytelny i logiczny oddawać sens oryginału. Natomiast dobór słownictwa polskiego daje pewną, zwykle niewielką swobodę. Występuje tu czasem problem odpowiedzialności za kształtowanie polskiego języka technicznego. Sprawa ta dotyczy w szczególności NKP8, jako Komisji wiodącej w terminologii. Przedstawiciele NKP8 biorą czynny udział w pracach międzynarodowych zespołów terminologicznych działających w TC1. 30 BIBLIOGRAFIA Z DZIEDZINY TERMINOLOGII ELEKTRYCZNEJ (Część 1) Bibliografia obejmuje Polskie Normy i niektóre wydawnictwa zwarte. Polskie Normy z dziedziny terminologii zestawiono w układzie wg ICS - edycja 4 (International Classifikation for Standars) w grupach i podgrupach. W bibliografii zamieszczono PN z dziedziny terminologii elektrycznej i wybrane inne, uznane za niezbędne także elektrykom. Wykaz PN zestawiono ze zbioru aktualnego na dzień r. Publikacja tej bibliografii w zamierzeniu Redakcji Biuletynu INPE ma zachęcić do korzystania ze słownictwa znormalizowanego wszystkich, którzy usiłują tworzyć własne być może nie wiedząc, że wyważają drzwi otwarte. Najsłabszą stroną prezentowanej bibliografii jest bardzo szczupły i niekompletny rozdział wydawnictw zwartych, ale od czegoś trzeba zacząć i dlatego jest to jej część 1., a ciąg dalszy nastąpi. 1. Polskie Normy Terminologia (zasady i koordynacja) PN-ISO 860:1998 Działalność terminologiczna. Harmonizacja pojęć i terminów IDT ISO 860:1996 PN-ISO 1951:1998 Symbole leksykograficzne i konwencje typograficzne przeznaczone do stosowania w terminografii EQV ISO 1951:1997 PN-ISO 6156:1998 Format do wymiany rekordów terminologicznych/leksykograficznycn na taśmie magnetycznej (MATER) IDT ISO 6156:1987 PN-ISO 10241:1997 Normy terminologiczne. Opracowanie i układ IDT ISO 10241:1992 PN-EN 45020:2000 Normalizacja i dziedziny związane - Terminologia ogólna (45) Zastępuje PN-N-02000:1994 PN-ISO :2001 Działalność terminologiczna - Terminologia - Zastosowania komputerów Słownictwo Zagadnienia ogólne. Terminologia. Normalizacja. Dokumentacja. (Słownictwo) PN-EN ISO 7345:1998 Izolacja cieplna. Wielkości fizyczne i definicje IDT EN ISO 7345: 1995; IDT ISO 7345:1987 PN-EN ISO 9346:1998 Izolacja cieplna. Wymiana masy. Wielkości fizyczne i definicje IDT EN ISO 9346:1996; IDT ISO 9346:1987+AMD1:1996 PN-ISO 129:1996 Rysunek techniczny. Wymiarowanie. Zasady ogólne. Definicje. Metody wykonania i oznaczenia specjalne IDT ISO 129:1985 PN-ISO 129/Ak:1996 Rysunek techniczny. Wymiarowanie. Zasady ogólne. Definicje. Metody wykonania i oznaczenia specjalne (Arkusz krajowy) PN-ISO :1994 Dokumentacja techniczna wyrobu. Terminologia. Terminy dotyczące rysunków technicznych: ogólne i rodzaje rysunków IDT ISO :1992