PAŃSTWO. 12 marca 2011 r. AKADEMIA EUROPEJSKA Dariusza Rosatiego przy Uczelni Łazarskiego

Transkrypt

1 PAŃSTWO 12 marca 2011 r. AKADEMIA EUROPEJSKA Dariusza Rosatiego przy Uczelni Łazarskiego Dr Małgorzata Kaczorowska Instytut Nauk Politycznych Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytet Warszawski PAŃSTWO - PROGRAM WARSZTATU Istota, pojęcie Koncepcje genezy państwa Zarys historycznego rozwoju państwa Rozwój nowoczesnego państwa Funkcje państwa Państwo narodowe w obliczu globalizacji Kryzys czy nowa epoka? 1

2 PAŃSTWO termin [1] Nie było rozumiane jednoznacznie GRECY swoje państwa nazywali polis; RZYMIANIE początkowo przyjmowali określenie civitas lub res publica, a gdy cesarstwo zastąpiło republikę, uŝywano terminu imperium W ŚREDNIOWIECZU dla państw rządzonych przez monarchię uŝywano terminu regnum, ale równocześnie pojawiło się nowe pojęcie: terra W WIEKU XVI zaczęto uŝywać uniwersalnego oznaczenia, mogącego słuŝyć opisaniu kaŝdego państwa, czyli pochodzącego od łac. słowa status, włoskie la stato. Termin ten upowszechnił się w WIEKU XVII i XVIII we Francji, Niemczech i Anglii. PAŃSTWO termin [2] Pojęcie państwo znane w języku polskim juŝ od XII w. oznaczało władanie ziemią, a takŝe władzę, panowanie. Była to więc własności ziemi, własność szlachecka, kasztelańska, okręgowy sąd pana feudalnego. W ZNACZENIU DZISIEJSZYM termin państwo zaczęto przyjmować na ziemiach polskich od przełomu XVIII/XIX w. Do tego czasu państwo polskie określane było jako: republika, rzeczpospolita, królestwo, korona, policja. 2

3 DEFINIOWANIE PAŃSTWA Koncepcja ARYSTOTELESA TÓJELEMENTOWA definicja państwa Georga Jellinka Ujęcie państwa przez KATOLICKA NAUKA SPOŁECZNA MARKSISTOWSKA wizja państwa Koncepcja ARYSTOTELESA ( przed Chr.) Państwo jako pewna wspólnota (organizacja) róŝnych grup ludzi niezbędnych dla jego istnienia; Państwo to wspólnota równych, czyli tylko obywateli pełniących słuŝbę wojskową o uczestniczących w pracy ciał obradujących; Dla istnienia państwa niezbędni są jednak takŝe ludzie nie będący obywatelami: rzemieślnicy, chłopi wszelkiego rodzaju robotnicy; Grupa ludzi pozbawiona podmiotowości politycznej jest konieczna dla zrealizowania przez państwo jego celu, tj. zapewnienia swoim obywatelom doskonałego Ŝycia (PAŃSTWO jest wspólnotą równych, mającą na celu umoŝliwić doskonałe Ŝycie). 3

4 TRÓJELEMENTOWA DEFINICJA PAŃSTWA wg GEORGA JELLINKA ( ) Wymienia jako elementy składowe państwa: ludność, terytorium i władzę najwyŝszą. Państwo jest korporacją osiadłego ludu, wyposaŝoną w bezpośrednią, samorodną władzę zwierzchnią, terytorialną. Definicja G. Jellinka ma szczególne znacznie w prawie międzynarodowym publicznym; Pozwala na odróŝnienie państwa od innych organizacji występujących w stosunkach międzynarodowych. Zgodnie z KARTĄ NARODÓW ZJEDNOCZONYCH państami są suwerenne jednostki geopolityczne. MIĘDZYNARODOWA KONWENCJA O PRAWACH I OBOWIĄZKACH PAŃSTW z 26.XII.1933 r. PAŃŚTWO jako podmiot prawa międzynarodowego powinno posiadać następujące atrybuty: ludność określone terytorium rząd zdolność do utrzymywania stosunków z innymi państwami. PODMIOTOWOŚĆ PRAWNOMIĘDZYNARODOWA PAŚŃTWA obejmuje zdolność do następujących przedsięwzięć: (1) zawierania umów międzynarodowych, (2) utrzymywanie stosunków dyplomatycznych i konsularnych, (3) uczestniczenie w organizacjach międzynarodowych, (4) odwoływanie się do pokojowych sposobów załatwiania sporów międzynarodowych oraz (5) podejmowanie samoobrony. 4

5 KATOLICKA NAUKA SPOŁECZNE Św. TOMASZ z AKWINU ( ) Katolicka nauka społeczna kościoła państwo (societas perfecta społeczność doskonałą) samowystarczalną, niezaleŝną i samorządną. Istnienie państw wiąŝe się ściśle z występowaniem pewnego porządku prawnego oraz władzy, która by chroniła, miała moŝliwość zaspokajania potrzeb obywateli oraz gwarantowała im pokój od zewnątrz. CELEM PAŃSTWA jest bonum commune, dobro wspólne, które wyraŝa się w zachowaniu pokoju i zapewnieniu powszechnej szczęśliwości doczesnej. PAŃSTWO wg W. LENINA ( ) KONCEPCJA MARKSISTOWSKA PAŃSTWO jest organizacją przymusową, słuŝącą klasie panującej; Jest maszyną do utrzymywania panowania jednej klasy społecznej nad drugą. W. Lenin, Państwo a rewolucja, Warszawa 1949, s

6 PAŃSTWO wg CZESŁAWA ZNAMIEROWSKIEGO ( ) Polski filozof, etyk i prawnik PAŃSTWO to organizacja władcza unormowana konstytucją jest niezbędna dla społeczności o większej liczbie członków, Ŝyjących na większym terytorium; CELEM państwa jest ochrona i obrona członków tej grupom oraz utrzymanie porządku wewnętrznego; W PAŃSTWIE występują: - grupa władcza rządzący - i grupa politycznie bierna, nie zorganizowana masa rządzeni. ELEMENTY POJĘCIA PAŃSTWA JAKO ORGANIZACJI SPOŁECZNEJ PAŃSTWO to forma organizowania się społeczeństwa na określonym etapie jego rozwoju społecznego. PAŃSTWO jest polityczną organizacją społeczeństwa wyposaŝoną w suwerenną władzę, jest teŝ organizacja terytorialną i przymusową. PAŃSTWO jest organizacją polityczną, gdyŝ koncentruje swoją aktywność wokół zarządzania. Państwo jest organizacją suwerenną Państwo jest organizacją terytorialną Państwo jest organizacją przymusową 6

7 PAŃSTWO TO ORGANIZACJA SUWERENNA Wymiar wewnętrzny: władza państwowa jest władzą najwyŝszą (zwierzchnia) na danym obszarze i sama decyduje o swoim zakresie działania. Wymiar zewnętrzny: państwo jest organizacją niezaleŝną od innych państw w podejmowaniu decyzji; Jest ono suwerenne wtedy, gdy: - ma zwierzchnia władzę nad terytorium i ludnością, - kiedy moŝe dobrowolnie nawiązywać równorzędne stosunki z innymi państwami, - być członkiem wybranych przez siebie organizacji międzynarodowych - oraz swobodnie kształtować swoja formę i ustrój społecznogospodarczy. Zakres suwerenności państwa jest ograniczony na skutek międzynarodowych współzaleŝności ekonomicznych, politycznych i militarnych. PAŃSTWO TO ORGANIZACJA TERYTORIALNA tzn. obejmuje ludzi znajdujących się na danym terytorium zakreślonym granicami; Terytorium państwa to zarówno obszar lądowy, jak i wody przybrzeŝne, obszar w głąb ziemi, strefa powietrzna nad jego obszarem oraz statki wodne i powietrzne; Państwo zachowuje wyłączność dodanego terytorium. 7

8 PAŃSTWO TO ORGANIZACJA PRZYMUSOWA PrzynaleŜność do niego ma charakter sformalizowany; Określa ją OBYWATELSTWO, Osoby przebywające na terytorium danego państwa są zobowiązane do akceptowania obowiązujących reguł prawnych, Naruszenie prawa wiąŝe się z sankcjami, z moŝliwością wyegzekwowania przestrzegania porządku prawnego zgodnie z procedurą w danym państwie. KONCEPCJE GENEZY PAŃSTWA Koncepcje TEISTYCZNE Św. Tomasz z Akwinu ( ) Koncepcje UMOWY SPOŁECZNEJ Pojawiły się zaląŝkowo juŝ w staroŝytności: Epikur, Platon, Cyceron Właściwy rozwój w XVII i XVIII w.: J.J. Rousseau ( ) Tomas Hobbes ( ) John Locke ( ) Koncepcje PODBOJU I PRZEMOCY Ludwik Gumplowicz ( ) socjolog, prawnik PL Koncepcja MARKSISTOWSKA F. Engels ( ) 8

9 Koncepcje TEISTYCZNE powstanie państwa wiąŝe się z działaniem istoty nadprzyrodzonej W staroŝytności głoszono, iŝ państwo zostało zorganizowane przez tego lub innego Boga; sam władca jest bogiem; W późniejszej wersji kontynuacja koncepcji teistycznych w nowej erze przez chrześcijaństwo - od Boga wywodzi się sama zasada władzy i kaŝda władza, natomiast istniejące konkretnie państwa są dziełem ludzi - niedoskonałym. Państwa mogą być zarówno dobre jak i złe, tzn. takie, którym moŝna się przeciwstawić. Koncepcje UMOWY SPOŁECZNEJ Państwo jest następstwem szczególnego rodzaju umowy zawartej : między członkami społeczeństwa lub/i miedzy nimi a władcą. Zgłaszano róŝne warianty umowy społecznej: (a) JEDNA z WERSJI UMOWY państwo i społeczeństwo powstało w wyniku porozumienia (umowy) jednostek, a które poprzednio Ŝyły w stanie natury; (b) Wg INNEJ WERSJI były dwie umowy: (1) między jednostkami, która doprowadziła do powstania społeczeństw (umowa o zjednoczeniu się) i (2) między społeczeństwem a władzą, która doprowadziła do powstania państwa (umowa o podporządkowaniu się); Koncepcje te negując tezę o boskim pochodzeniu władzy państwowej były fragmentem antyfeudalnych interpretacji polityczno-ustrojowych Pierwsza umowa społeczna umowa ze statki MayFlower 1620 w. 9

10 PIERWSZA UMOWA SPOŁECZNA ZE STATKU MAYFLOWER 1620 r. Mały, drewniany, trójmasztowy galeon handlowy, na którym pierwsi koloniści angielscy, pielgrzymi, w liczbie 102 osób + 30 osób załogi, przybyli do Ameryki Północnej w 1620 roku. Przed zejściem na ląd wszyscy dorośli męscy osadnicy podpisali umowę zwaną Mayflower compact, w której ustalili zasady funkcjonowania nowej społeczności. Plymouth (to samo miejsce lądowania galeony nazywa się dziś Plymouth Rock), uznano za początek angielskiej kolonizacji w Nowej Anglii. Koncepcje PODBOJU I PRZEMOCY Państwo jest następstwem podboju ludów przez inne; Powstające w wyniku podboju państw miało utrwalać podporządkowanie zwycięŝonej większości, a podział na rządzących i rządzonych opiera się na odmienności pochodzenia i róŝnicy ras. Podejście popularne pod koniec XIX w. Państwo Samona 622/ r. n.e. na terytorium Moraw. (wyzwolenie spod władzy Awarów) 10

11 Koncepcja MARKSISTOWSKA Była rozwinięciem historycznej interpretacji powstania państwa podnoszonej przez etnologa US L.H. Morgana ( ); Powstanie państwa jest wynikiem szeregu przeobraŝeń jakie dokonywały się w społecznościach rodowo-plemiennych; Nastąpiły podziały oraz specjalizacja pracy Wspólna własność środków pracy ustąpiła ich prywatnej własności Prywatna własność środków produkcji umoŝliwiła eksploatację siły roboczej oraz zawłaszczanie wytworzonego produktu W konsekwencji nastąpił podział społeczeństwa na dwie klasy społeczne: posiadaczy środków produkcji oraz pozbawionych tych środków, Wyłoniła się elita władzy, wprowadzone zostały daniny i podatki konieczne dla utrzymania rozwijanego aparatu państwowego w tym aparatu przymusu. ZARYS HISTORYCZNEGO ROZWOJU PAŃSTWA [1] EWOLUCJA PAŃSTWA MIĘDZY STAROZYTNOŚCIĄ A WSPÓŁCZESNOŚCIĄ DOPROWADZIAŁA DO: (1) zmiany koncepcji obywatela wraz z upowszechnieniem i zrównowaŝeniem praw obywateli, niezaleŝnie od ich pochodzenia rodowego, etnicznego i religii; (2) Przejścia od więzi rodowych i plemiennych do klasowych i narodowych, które są obecnie społeczną podstawą władzy państwowej; (3) Stworzenia i poszerzenia sfery monopolistycznego, wyłącznego stosowania przymusu przez państwo, które obecnie prawnie zabrania aktów zemsty rodowej lub osobistej, samosądów i innych form przemocy; (4) Zmiany źródeł uprawomocnienia (legitymizacji władzy publicznej; uznanie władzy za godną akceptacji i posłuszeństwa następuje coraz częściej w formie demokratycznego tworzenia struktur władzy (np. wolne wybory, decyzje zgodne z wolą większości), rzadziej źródłem władzy jest charyzma przywódców; (5) Wyraźniejszego rozgraniczenia miedzy sferą władzy publicznej państwa a sferą prywatnych interesów obywateli. 11

12 ZARYS HISTORYCZNEGO ROZWOJU PAŃSTWA [2] 1. Państwo antyczne: despotie wschodnie Mezopotamia, Egipt, Indie, Chiny) 2. Grecja (od polis arystokratycznej (VII w. p.n.e.), po polis oligarchiczną (VII-VI w p.n.e.), tyranię (w VI w. p.n.e.), aŝ po polis demokratyczne (V w. p.n.e.)) 3. Rzym Królestwo, republika (IV w. p.n.e.), Cesarstwo (pryncypat i dominat I w. p.n.e. i I w n.e.) aŝ po upadek cesarstwa początek V w. n.e. rozpad imperium na część wschodnią (Konstantynopol) i zachodnia (Rzym), które upada ostatecznie w 476 r. 4. Kontynuacja cesarstwa na Wschodnie r. od czasu podziału Imperium Romanum czyli czasy Bizancjum 5. Średniowiecze system feudalny: władca Franków Karol Młot ZARYS HISTORYCZNEGO ROZWOJU PAŃSTWA [3] 5. FEUDALIZM EUROPEJSKI formy państwa: (1) Monarchię patrymonialną: - Monarchię protofeudalną, która rozwinęła się w państwach, w których feudalizm wyłonił się bezpośrednio ze wspólnoty pierwotnej, a nie z antycznego niewolnictwa (Ruś Kijowska w X w.) - Monarchia wczesnofeudalna (VI-X w.) - Rozdrobnienie feudalne (zwykle XI-XIII w. i to nie we wszystkich krajach) (2) monarchię stanową (XIII-XVI w.) (3) monarchię absolutną (XVI-XIX w.) (4) feudalne republiki miejskie, a wiec występujące w średniowieczu komuny, czyli wspólnoty miejskie: Wenecji, Bolonii, Florencji oraz Psków, Nowogród w Rosji. 12

13 ZARYS HISTORYCZNEGO ROZWOJU PAŃSTWA [4] 6. PAŃSTWO NOWOśYTNE Państwo renesansowe (od XVII w.) Władza absolutna nieskrępowana władza monarchy/króla/księcia nad poddanymi władza jednego człowieka który ma wyłączność tworzenia prawa i kierowania całokształtem spraw państwowych przy jednoczesnym pozostawaniu poza kontrolą społeczną, władza ta nie jest ograniczona przez Ŝadne instytucje np. Sejm, sejmiki; innymi słowy monarcha jest suwerenem. Absolutyzm dwie postaci: (a) tradycyjna państwo, w którym wszystko pozostało po staremu: dawny reŝim, dawna władza dawne i nie rozwiązane problemy; (b) oświecona (modernizacyjna) państwo dostrzegające konieczność przeprowadzenia reform społecznych, aby zapobiegać nie kontrolowanym wybuchom społecznym (rewolucjom, buntom): - Prusy Fryderyka II - Austria cesarza Józefa II - Rosja za panowania Katarzyny II (przyjęła część idei absolutyzmu). ETAPY ROZWOJU NOWOCZESNEGO PAŃSTWA [5] POSTULAT BEZPIECZEŃSTWO WOLNOŚĆ RÓWNOŚĆ BRATERSTWO OCHRONA ŚRODOWISKA DOMINUJACY TYP PAŃSTWA Uniwersalne prawa do przeŝycia i bezpieczeństwa Osobiste prawa wolnościowe Prawa politycznego udziału i współudziału we władzy Prawa socjalne Prawa ekologiczne KONSEKWENCJE INSTYTUCJONALNE PAŃSTWO: suwerenność, legitymizowany monopol państwa PAŃSTWO KONSTYTUCYJNE: niezbywalne prawa ludzkie, podział władz, parlamentarna zasada > PAŃSTWO PRAWNE: demokracja polityczna, suwerenność narodu, powszechność i równość prawa wyborczego PAŃSTWO SOCJALNE: nowoczesne państwo dobrobytu (welfare state) PAŃSTWO EKOLOGICZNE: konstytucjonalizacja ochrony środowiska naturalnego K.A. Wojtaszczyk, W. Jakubowski, Społeczeństwo Małgorzata Kaczorowska i polityka. Podstawy nauk politycznych, wyd. III popr., Warszawa 2003, s

14 FUNKCJE WSPÓŁCZESNEGO PAŃSTWA KRYTERIA: (1)ZASIĘG PRZESTRZENNY DZIAŁANIA PAŃSTWA (2) DZIEDZINY DZIAŁANIA PAŃSTWA (3) CEL DZIAŁANIA ZASIEG PRZESTRZENNY DZIAŁANIA PAŃSTWA Funkcja wewnętrzna - polega na zapewnieniu porządku i bezpieczeństwa w kraju, - regulowanie stosunków wewnątrzpaństwowych; - organizowanie niektórych dziedzin Ŝycia społecznego; - funkcje tę realizują m.in.: organy administracji, policja, prokuratura, sądownictwo, słuŝby więzienne. Funkcja zewnętrzna - to całokształt działalności prowadzonej w zakresie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi, zmierzającej do ochrony interesów, których rzecznikiem jest dane państwo; - funkcję tę realizują przede wszystkim słuŝby dyplomatyczne kraju. 14

15 DZIEDZINY DZIAŁANIA PAŃSTWA Funkcja wewnętrzna Zapewnienie porządku i bezpieczeństwa wewnątrz kraju Funkcja zewnętrzna Utrzymanie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi w celu ochrony interesów będących wyrazem racji stanu Funkcja gospodarczo-organizatorska Wpływanie na procesy ekonomiczne poprzez określoną politykę gospodarczą Funkcja socjalna Działania zmierzające do zapewnienia minimum egzystencji (minimum socjalne) CEL DZIAŁANIA Funkcja adaptacyjna - procesy przystosowania się państwa do zmieniających się uwarunkowań cywilizacyjnych Funkcja regulacyjna - wpływanie na zachodzące procesy społeczne Funkcja innowacyjna - inicjowanie przez państwo nowych procesów i przeobraŝeń społecznych 15

16 FORMA PAŃSTWA To konstytucyjnie określony sposób organizacji Ŝycia politycznego i społecznego (czyli sposób rządzenia w państwie); By określić sposób rządzenia w państwie, naleŝy ustalić: - formę rządu, - ustrój terytorialno-prawny, - oraz styl rządzenia przyjęty w danym kraju. FORMA PAŃSTWA FORMY PAŃSTWA (kryteria podziału) ZASADY ORGANIACJI APARATU PAŃSTWOWEGO STRUKTURA TERYTORIALNO PRAWNA REśIM POLITYCZNY ISTOTA GŁOWY PAŃSTWA: -MONARCHIA Absolutna Konstytucyjna parlamentarna - REPUBLIKA: Arystokratyczna demokratyczna RELACJE MIĘDZY ORGANAMI PAŃSTWOWYMI (forma rządu/ SYSTEMY POLITYCZNE): Parlamentarny Prezydencki Półprezydencki Kanclerski Premierowski Parlamentarno-komitetowy (rządy zgromadzenia) -Państwo UNITARNE -Państwo REGIONALNE -Państwo ZŁOśONE: * unia personalna * unia realna * konfederacja * federacja - Państwo demokratyczne - Państwo autorytarne - Państwo totalitarne 16

17 STRUKTURA TERYTORIALNO- PRAWNA PAŃSTWA Terytorialna dystrybucja władzy państwowej róŝnicuje państwa na: Struktura terytorialno-prawna Państwa unitarne Państwa zregionalizwane Państwa złoŝone Związki państw - konfederacje Federacje GLOBALIZACJA To proces, w którym zaczynają tracić na znaczeniu granice państw narodowych; Wzrasta znaczenie zjawisk ekonomicznych, politycznych, socjalnych i kulturowych w rozwoju społeczeństw narodowych, a ich oddziaływanie ma charakter globalny, ogólnoświatowy. 17

18 GŁOWNE WYMIARY GLOBALIZACJI Wymiar gospodarczy to ujednolicanie rynków i obracanych na nich róŝnorodnych towarów, znoszenie barier w handlu międzynarodowym. Wymiar kulturalny rozwój masowej turystyki, kultury, Komercjalizacja produktów kulturowych, rozprzestrzenienie się ideologii konsumeryzmu. Wymiar polityczny powstały organizacje międzynarodowe tj.: Bank Światowy, MFW, WTO. POZYTYWNE STRONY GLOBALIZACJI Globalizacja ekonomiczna - dzięki usunięciu barier wolnego handlu towarem i kapitałem Promuje konkurencję, efektywność, pomnaŝa miejsca pracy (kiedy brak kryzysu) PodwyŜszanie jakości usług Integracja społeczeństwa Nośnik rozwoju nowych technologii Przyciąganie inwestycji Rozszerzanie demokracji Powstawanie pokojowego systemu światowego 18

19 NEGATYWNE SKUTKI GLOBALIZACJI Rozpad państw narodowych Zanik toŝsamości narodowej Migracje obywatele niezasymilowani Migracje (przyczyna powstawanie gett etnicznych) Konflikty międzyrasowe i etniczne Napięcie między prawami obywatela i człowieka Powstanie i rozrastanie się globalnych dysproporcji Wzrost bezrobocia Zanikanie tradycji i zwyczajów ToŜsamość Narodowa 19

20 Naród wspólnota o podłoŝu etnicznym, gospodarczym, politycznym, społecznym i kulturowym wytworzona w procesie dziejowym, przejawiająca się w świadomości swych członków. ChociaŜ naród wyróŝnia się na tle innych zbiorowości, to jednak nie jest moŝliwe precyzyjne zdefiniowanie tego pojęcia. W socjologii nie ma jednej definicji tego pojęcia, istnieją teŝ rozbieŝności między stanowiskiem socjologów, antropologów i historyków. Naród - wspólnota ludzi zamieszkujących teren, o wspólnej przeszłości historycznej, wspólnym języku, własnej kulturze. Czynniki konstytutywne narodu kwestia istnienia świadomości narodowej, czyli kwestia postrzegania własnej zbiorowości jako narodu. Grupy etniczne spełniające obiektywne warunki zaistnienia narodu: wspólna kultura, język, religia, historia czy pochodzenie etniczne, których członkowie nie postrzegają siebie jako naród, nie są uznawane za narody, np. niektóre plemiona afrykańskie. Amerykanie mają róŝne pochodzenie etniczne, ale łączy ich historia i styl Ŝycia. Chińczycy posługują się róŝnymi językami, ale łączy ich to samo pismo. 20

21 Naród wg Ernesta Gellnera [definicja kulturowa] Dwie osoby naleŝą do tego samego narodu, jeŝeli uczestniczą w tej samej kulturze (system idei, znaków skojarzeń, sposobów zachowania i porozumiewania się) [definicja woluntarystyczna] Zbiór osób (np. mieszkających na danym terytorium lub mówiących danym językiem) staje się narodem, gdy są one stanowczo przekonane, iŝ z tytułu współprzynaleŝności do owego zbioru mają wobec siebie obowiązki w pewne prawa. Tym, co czyni z nich naród, jest wzajemne uznanie się za rodaków, a nie jakakolwiek inna wspólna cecha, która przysługuje wyłącznie im i odróŝnia ich od reszty ludzi. E. Gellner, Narody i nacjonalizm, PIW, Warszawa 1991, s. 16. Grupa etniczna (Inaczej: etnos), w znaczeniach antropologicznym i społecznym zbiorowość, która postrzega siebie samą i postrzegana jest przez otaczające ją zbiorowości jako odrębną i specyficzną ze względu na jedną lub więcej cech takich jak: - kulturę (język, gwarę, obyczajowość, religię, pismo itp.) - genealogię (wspólne losy/wspólna historia wspólni przodkowie, itp.) - poczucie posiadania własnego terytorium i praw do niego - odrębność osobowościową (stereotypy - czyli jak inni ich postrzegają (względnie trwałe), autostereotypy - czyli wyobraŝenia o samych sobie) Pojęcie etnosu jest labilne i subiektywne. Etnosy tworzą się w trakcie dziejów i zanikają. Etnosy łączą się lub wchłaniają inne. Czasem z etnosów ewoluują narody. 21

22 Grupa etniczna c.d. Pojęcia "grupa etniczna" nie naleŝy mylić z grupą etnograficzną - szczególnego rodzaju społecznością wydzieloną na podstawie wąskich, umownych i najczęściej subiektywnych kryteriów przyjętych przez etnografa. W znaczeniu politycznym termin grupa etniczna określa zbiorowość ludzi odróŝniającą się od większości społeczeństwa jakiegoś państwa, ale nieidentyfikującą się z Ŝadnym narodem tworzącym inne państwo, np. Romowie (w wielu państwach Europy), Łemkowie (w Polsce) czy Arumuni (w Grecji). Państwo narodowe NaleŜy uznać za jednostkę regionalną, odzwierciedlającą społeczne, kulturowe cechy grup ludnościowych lub teŝ w najlepszym razie za jednostkę administracyjną, która spełniałaby waŝne funkcje municypalne. [A. Toynbee, D. Ikeda] Państwo narodowe staje się zbyt małe i ciasne do rozwiązywania duŝych problemów, ale jednocześnie zbyt duŝe do rozwiązywania problemów małych To forma organizacji politycznej i polityczny ideał; gdzie pokrywają się relacje obywatelstwa i narodowości; To polityczna wspólnota związania wewnętrzne; Narodowo homogeniczna i jednorodna. [Andrew Heywood] 22

23 Współcześnie Wielki biznes, korporacje międzynarodowe, stworzyły potęŝne organizacje. W wielu przypadkach poczucie przynaleŝności do takiej organizacji jest dziś silniejsze, niŝ świadomość przynaleŝności obywatelskiej do danego państwa. Perspektywy dla państwa narodowego - dwa wymiary Pesymistyczny - państwo narodowe przechodzi do lamusa historii Optymistyczny (realistyczny) - państwo narodowe w obliczu procesu internacjonalizacji i integracji (np. europejskiej) trzyma się dość dobrze i ma przed sobą perspektywy rozwnoju 23

24 Czynniki determinujące sytuację ustrojowospołeczną państw narodowych i toŝsamość ich mieszkańców (Władysław Misiak) GLOBALIZACJA FORMY INTEGRACJI MIEDZYNARODOWEJ REGIONALIZM Federalizm FORMY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO Państwo narodowe SOJUSZE MILITARNE Separatyzm To dąŝenie do wyodrębnienia się z jakiejś grupy, całości. Najbardziej typowym jest separatyzm narodowościowy, a jednym z jego przejawów secesja narodowa. DąŜenie do odrębności pod względem narodowym, politycznym, etnicznym, religijnym; działalność mająca na celu wyodrębnienie mniejszości narodowych. Separatyzm jest dąŝeniem do oderwania się określonego terytorium od jakiegoś państwa i utworzenia odrębnej struktury państwowej lub przyłączenia się tego terytorium do sąsiedniego kraju. 24

25 Narody aspirujące do utworzenia własnego państwa NARÓD Baskowie Czeczeni Katalończycy Szkoci Abchazowie Kurdowie Gagauzi Palestyńczycy Osetyjczycy Tamilowie Tybetańczycy Ujgurzy ZAMIESZKIWANE PAŃSTWO Hiszpania i Francja Rosja Hiszpania Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii Irlandii Północnej Gruzja Turcja, Iran, Irak, Syria Mołdawia Izrael Rosja, Gruzja Sri Lanka Chiny Chiny DąŜenia do połączenia z państwem macierzystym Region Irlandia Północna Cypr Północny Górny Karabach Ogaden Oficjalnie naleŝy do Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii Irlandii Północnej Cypr AzerbejdŜan Etiopia Chce się przyłączyć do Republiki Irlandii Turcja Armenia Somalia 25

26 Regiony w Europie Zjednoczone Królestwo: Szkocja, Walia, Irlandia Północna; Hiszpania - 17 wspólnot autonomicznych, wśród nich: Kraj Basków, Katalonia, Galicja, Andaluzja. Włochy 20 regionów: Włochy północne (Mediolan), Włochy południowe (z Sycylią). Belgia: Flandria i Walonia (perspektywa rozpadu). Niemcy - 16 landów (silna toŝsamość Bawarii). Szwajcaria - 26 kantonów. Portugalia Azory, Madera (regiony autonomiczne; dyskusyjny status państwa regionalnego). Węgry - mniejszość rumuńska na Węgrzech; Romungrzy - największa językowo-etnograficzna grupa Romów na Węgrzech. Rumunia - mniejszość węgierska (6,6% ludności); część mniejszości węgierskojęzycznej zamieszkującej rumuński Siedmiogród zwana jest Szeklerami (węg. l.poj.: Székely, l.mn.: Székelyek). Część badaczy skłania się ku poglądowi, Ŝe Szeklerzy są nie Węgrami, lecz potomkami Hunów. Słowacja - mniejszość węgierska na południu Słowacji (9,5% ludności). Bałkany - państwa postjugosłowiańskie (np. Kosowo od 2007 r. niepodległe państwo). Polska: Śląsk, Kaszuby, Mazury, Małopolska. Kierunki rozwoju państw/narodów/regionów w Europie Integracja albo regionalizacja (procesy sprzeczne) Integracja oraz regionalizacja (procesy paralelne) Europa regionów czy Europa z regionami 26

27 BIBLIOGRAFIA K.A. Wojtaszczyk, W. Jakubowski, Społeczeństwo i polityka. Podstawy nauk politycznych, wyd. III popr., Warszawa A. Heywood, Klucz do politologii. NajwaŜniejsze ideologie, systemy, postaci, wyd. PWN, Warszawa A. Antoszewski, R. Herbut (red. naukowa), Leksykon politologii wraz z Aneksem o: reformie samorządowej, wyborach do sejmu, prezydenckich oraz gabinetach rządowych, Wyd. Alta 2, Wrocław W. Lamentowicz, Państwo współczesne, Warszawa B. Szmulik, M. śmigrodzki (red. naukowa), Wprowadzenie do nauki o państwie i polityce, Wyd. Uniwersytetu Marii Curie- Skłodowskiej, Lublin E. Zieliński, Nauka o państwie i polityce, Dom wydawniczy ELIPSA, Warszawa KONIEC BARDZO DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ 27