SOCJOLOGIA STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH/GLOBALNE PROBLEMY SPOŁECZNE. Wykład 2 Dr Renata Włoch

Transkrypt

1 SOCJOLOGIA STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH/GLOBALNE PROBLEMY SPOŁECZNE Wykład 2 Dr Renata Włoch

2 PAŃSTWO jako aktor stosunków międzynarodowych

3 PAŃSTWO W ERZE GLOBALIZACJI Szanowni Państwo, Wykład 2 jest poświęcony najważniejszemu aktorowi stosunków międzynarodowych, a zarazem instytucji będącej przedmiotem zainteresowania socjologów. Skupimy się na poszukiwaniu odpowiedzi na następujące pytania i zagadnienia Co to jest państwo? Teoretyczne koncepcje powstania państwa, rozwój państwa Suwerenność i jej rodzaje Globalizacja a demokracja Jeśli nie państwo, to co?

4 PAŃSTWO Suwerenna jednostka geopolityczna Wyposażona w: terytorium + ludność Istnieje mnóstwo definicji państwa. Max Weber uważał, że państwo to instytucja uprawniona do stosowania legalnej przemocy, zazdrośnie strzegąca owego monopolu przed innymi aktorami [współcześnie na przykład mafią lub terrorystami]. My skupimy się na definicji przydatnej z punktu widzenia globalnych procesów społecznych ludność (naród jest nosicielem suwerenności jest to jedna ze zdobyczy procesu modernizacji, przypieczętowana w czasie Rewolucji Francuskiej)+ władza konwencja z Montevideo : zdolność do utrzymywania stosunków dyplomatycznych z tego kryterium zrezygnowano: po II wojnie światowej okazało się, Ŝe niektóre państwa nie są w stanie utrzymywać słuŝby dyplomatycznej, np. w latach Bhutan zrzekł się swej słuŝby dyplomatycznej na rzecz Indii

5 JAK POWSTAŁO PAŃSTWO? Wskażmy kilka najciekawszych teorii społeczno-politycznych dotyczących powstania państwa. Powstanie w drodze naturalnego rozwoju Doktryna teologiczna Powstanie w drodze umowy społecznej Powstanie w drodze podboju Powstanie w drodze rozpadu wspólnot ludzkich

6 KONCEPCJA POWSTANIA PAŃSTWA W DRODZE NATURALNEGO ROZWOJU Arystoteles ( p.n.e.), Polityka państwo należy do tworów natury powstało na drodze naturalnego rozwoju, syntezy mniejszych wspólnot rodzinnych w osady Celem państwa jest zapewnienie ludziom dobrego życia i bezpieczeństwa Nota bene: Arystoteles podał świetną definicję człowieka człowiek jest istotą społeczną (zoon politikon), twierdząc, że jeśli ktoś żyje poza społeczeństwem, jest zwierzęciem lub bogiem

7 DOKTRYNY TEOLOGICZNE (ŚREDNIOWIECZE) Augustyn ( ), De civitate Dei: doktryna o boskim pochodzeniu państwa Tomasz z Akwinu ( ) doktryna o ludzkim pochodzeniu państwa Władza pochodzi od Boga, lecz człowiek ją przekształca

8 KONCEPCJA POWSTANIA PAŃSTWA W DRODZE UMOWY SPOŁECZNEJ Koncepcja ta zyskała szerokie uznanie w XVII i XVIII w. w racjonalistycznej filozofii Oświecenia. Punkt wyjścia: przed ukształtowaniem się państwa ludzkość żyła w stanie pierwotnym - naturalnym Koncepcja Tomasza Hobbesa ( ) Koncepcja Jana Jakuba Rousseau ( )

9 Dzieło Lewiatan Ludzka natura jest skażona - ludzie dążą do dominacji i wykorzystywania innych człowiek człowiekowi wilkiem anarchia niesie strach, niepewność i przemoc - wojna wszystkich przeciwko wszystkim stworzenie państwa potwornego Lewiatana - pomaga ludziom wyjść ze stanu anarchii sm pozostają jednak w stanie anarchii THOMAS HOBBES ANGIELSKI MYŚLICIEL, XVII W.

10 KONCEPCJA POWSTANIA PAŃSTWA W DRODZE ROZPADU WSPÓLNOT LUDZKICH Fryderyk Engels ( ) Pochodzenie rodziny, własności prywatnej i państwa właściwym czynnikiem decydującym o powstaniu państwa jest powstanie własności prywatnej i podziału klasowego społeczeństwa

11 KONCEPCJA POWSTANIA PAŃSTWA W DRODZE PODBOJU Ludwik Gumplowicz ( ) Filozofia społeczna (1909) Pierwsze państwa powstają w okresie występowania społeczeństw pierwotnych zorganizowanych w walczące ze sobą hordy i plemiona powstanie państwa wiąże się z podbojem dokonanym przez plemiona silniejsze nad słabszymi

12 ISTNIEJĄ RÓŻNE WSPÓLNOTY POLITYCZNE, A NOWOCZESNE PAŃSTWO JEST TYLKO JEDNĄ Z NICH Inne formy to np. Imperia: asyryjskie, perskie, rzymskie, osmańskie i chińskie Państwa-miasta starożytnej Grecji Grecji: warto pamiętać, że miały one zaledwie kilka tysięcy mieszkańców, więc raczej przypominały średniej wielkości mieściny, w których wszyscy się znali. Ateńska demokracja, polegająca na tym, że wszyscy obywatele (czyli nie kobiety, cudzoziemcy lub niewolnicy) spotykali się na rynku (forum) i bezpośrednio podejmowali decyzje związki miast: np. średniowieczna Liga Hanzeatycka Państwa terytorialne są efektem procesu modernizacji Nowoczesne państwa terytorialne regulują i kontrolują większość aspektów życia społecznego rozrost władzy intensywnej Jasno wyznaczone granice terytorium rozrost władzy ekstensywnej Proces wyłaniania się tych dwóch aspektów władzy nowoczesnego państwa interesująco opisuje amerykański politolog Michael Mann

13 PAŃSTWA NARODOWE Wyłączna kontrola nowoczesnego państwa nad środkami przemocy doprowadziła do opanowania społeczeństw (N. Elias) Kapitalizm i wojny endemiczne => pobudzanie solidarności narodowej przez rząd (Rewolucja Francuska 1789) Naród nacjonalizm prawa obywatelskie

14 Państwo a globalizacja MICHAEL MANN Mann dyskutuje również z badaczami, którzy są przekonani, że procesy globalizacji i współczesne zmiany osłabiają państwo narodowe, i piszą epitafia dla państwa narodowego? Badacze ci uważają, że w miejsce państwa wyłania się nowy rodzaj ludzkiej społeczności (Np. społeczeństwo postindustrialne postmodernistyczne; późny kapitalizm, późna nowoczesność, radykalna nowoczesność, globalny kapitalizm, globalne społeczeństwo)

15 CZTERY GŁÓWNE TEZY NA RZECZ ŚMIERCI PAŃSTWA Kapitalizm Nowe globalne ograniczenia, Post-nuklearyzm polityka tożsamości i nowe ruchy społeczne => nowe transnarodowe społeczeństwo obywatelskie

16 CZTERY GŁÓWNE TEZY NA RZECZ ŚMIERCI PAŃSTWA PODKREŚLAJĄ WPŁYW TAKICH ZJAWISK JAK: Kapitalizm: (globalny, transnarodowy, postindustrialny, informacyjny, konsumencki, neoliberalny i zrestrukturyzowany) podkopuje państwo narodowe jego planowanie makroekonomiczne, zbiorowe państwo dobrobytu, poczucie tożsamości zbiorowej obywateli, całość życia społecznego Post-nuklearyzm podkopuje suwerenność państwa i twardą geopolitykę Nowe globalne ograniczenia, zwłaszcza zagrożenia środowiskowe i populacyjne, tworzą społeczeństwo ryzyka, z którym państwo narodowe sobie nie radzi polityka tożsamości i nowe ruchy społeczne wykorzystujące nowe technologie zwiększają znaczenie różnorodnych tożsamości lokalnych i transnarodowych kosztem narodowych i klasowych. Powstaje nowe transnarodowe społeczeństwo obywatelskie

17 JEDNAK MANN TWIERDZI, ŻE: instytucje państwa, zarówno wewnętrzne jak i geopolityczne nadal są skuteczne, ponieważ dostarczają koniecznych warunków istnienia społecznego państwa są bardzo zróżnicowane; owe zróżnicowania będą się przenosić na inne sfery życia społecznego polityka etniczności tak naprawdę wzmacnia państwo narodowe większość aktorów domaga się większej regulacji ze strony własnego państwa narodowego

18 Skupmy się teraz na chwilę na zjawisku suwerenności Badacze wieszczący śmierć państwa bardzo często podkreślają erozję suwerenności. Przedstawię najpierw klasyczne rozumienie suwerenności, a następnie propozycję jego modyfikacji, przedstawione przez Stephena Krassnera.

19 Co to jest suwerenność? Suwerenność zewnętrzna (samowładność): uznanie ze strony innych państw, zdolność do niezaleŝnego działania w sprawach mnr Suwerenność wewnętrzna (całowładność): prawo do rozciągania władzy nad ludnością zgromadzoną na określonym terytorium

20 OGRANICZENIA SUWERENNOŚCI Są to działania zgodne z prawem międzynarodowym ==> jednakowe dla wszystkich państw powstałe za zgodą państwa ale: umowy międzynarodowe i decyzje niektórych organizacje międzynarodowych ograniczają autonomię państwa w sferze zewnętrznej i wewnętrznej Unia Europejska Bhutan

21 SUWERENNOŚĆ (S. KRASNER) Tajwan Somalia Suwerenność prawnomiędzynarodowa odnosi się do praktyk związanych ze wzajemnym uznaniem, zazwyczaj między jednostkami terytorialnymi, które wykazują formalną niezależność jurysdykcyjną - uznanie Suwerenność westfalska odnosi się do Członkowie UE organizacji politycznej opartej na wykluczeniu zewnętrznych aktorów ze struktur władzy na danym terytorium - nieinterwencja Suwerenność wewnętrzna odnosi się do formalnej organizacji władzy politycznej w obrębie danego państwa oraz zdolności władzy publicznej do sprawowania skutecznej kontroli w granicach własnej wspólnoty politycznej - władza Suwerenność współzależna odnosi się do zdolności władz publicznych do kontrolowania przepływu informacji, idei, towarów, ludzi, zanieczyszczeń oraz kapitału ponad granicami państwa kontrola przepływów

22 A ZATEM PAŃSTWO TRACI SUWERENNOŚĆ, ALE NIE WE WSZYSTKICH ASPEKTACH Ćwiczenie: zastanówcie się Państwo, jakim rodzajem suwerenności dysponują podmioty wymienione na poprzednim slajdzie (górny prawy róg)