1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r.

Transkrypt

1 4. Rzeczpospolita Polska 1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. 2. Konstytucyjne zasady ustroju Rzeczypospolitej Polskiej 3. Zasady wyborów organów władzy państwowej i samorządowej w RP 4. Katalog konstytucyjnych obowiązków, praw i wolności człowieka i obywatela w RP 5. Organy władzy ustawodawczej, wykonawczej i sadowniczej; kompetencje 6. Samorząd terytorialny; ustrój, zadania, organy stanowiąco kontrolne i wykonawcze 7. Udział obywateli w Ŝyciu publicznym stowarzyszenia, fundacje, związki zawodowe, partie polityczne cechy, funkcje, rodzaje, przykłady, formy działania przykłady, jak obywatele mogą wpływać na decyzje władz państwowych i samorządowych w Polsce 1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. Konstytucja zabiór podstawowych zasad funkcjonowania państwa, określający zakres działania i strukturę organów władzy oraz podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywateli. KONSTYTUCJA składa się z: Preambuły 13 rozdziałów Preambuła uroczysty wstęp do konstytucji o istotnym znaczeniu politycznym, w którym określono cele jakimi powinna słuŝyć konstytucja; znajdują się w nim odwołania do najwaŝniejszych wartości. ROZDZIAŁY KONSTYTUCJI: I Rzeczypospolita zawiera podstawowe zasady ustrojowe państwa polskiego II Prawa i wolności zawiera katalog praw i obowiązków obywateli III Źródła prawa omówiono źródła prawa IV Sejm i Senat zasady organizacji i kompetencje V Prezydent zasady organizacji i kompetencje VI Rada Ministrów zasady organizacji i kompetencje VII Samorząd terytorialny zasady organizacji i kompetencje VIII Sądy i Trybunały zasady organizacji i kompetencje IX Organy kontroli państwowej i ochrony prawa zasady organizacji i kompetencje X Finanse publiczne XI Stany nadzwyczajne XII Zmiana Konstytucji zasady nadzwyczajne XIII Przepisy końcowe i przejściowe

2 CECHY KONSTYTUCJI szczególna moc prawna konstytucja jest najwaŝniejszym aktem prawnym, co oznacza Ŝe w państwie nie ma aktów prawnych nadrzędnych w stosunku do konstytucji ani równorzędnych z nią. Pozostałe akty nie mogą być z nią sprzeczne (muszą być z nią zgodne) i powinny słuŝyć realizacji przepisów zawartych w konstytucji szczególna treść konstytucja zawiera zasady określające strukturę państwa i aparatu państwowego oraz zasady ustroju społeczno-politycznego. Ustawa zasadnicza definiuje zasady ustroju gospodarczego, przede wszystkim stosunek do własności, a takŝe określa pozycję prawną obywatela w państwie, jego prawa, wolności i obowiązki szczególny tryb uchwalania lub zmiany stosuje się procedurę odmienną niŝ przy uchwalaniu lub zmianie ustawy zwykłej, np. w Polsce zmiana konstytucji wymaga większości parlamentarnej UCHWALANIE I ZMIANA KONSTYTUCJI RP Konstytucję polską: uchwala Zgromadzenie Narodowe (połączone izby Sejmu i Senatu), a do uchwalenia potrzebna jest kwalifikowana większość 2/3 głosów. Następnie konstytucja musi zostać przedstawiona obywatelom do zatwierdzenia. W tym przypadku Prezydent zarządza referendum, którego wynik jest obowiązujący jeŝeli ponad 50% głosów oddanych jest za przyjęciem konstytucji. (nie liczy się ilość obywateli, którzy wzięli udział w głosowaniu). Zmiany w konstytucji polskiej równieŝ wymagają specjalnej procedury. Z projektem zmian konstytucji moŝe wystąpić 1/5 ustawowej liczby posłów, prezydent lub senat. Sejm uchwala proponowane zmiany większością co najmniej 2/3 głosów w obecności przynajmniej połowy liczby posłów, a Senat bezwzględną liczbą głosów (ponad połowa głosujących) w obecności co najmniej połowy senatorów Sejm i Senat uchwalają zmiany w jednakowym brzmieniu JeŜeli zmiana dotyczy rozdziałów I, II lub XII to 1/5 posłów, Senat lub Prezydent mogą zaŝądać przeprowadzenia referendum zatwierdzającego Ustawę o zmianie Konstytucji podpisuje Prezydent FUNKCJE KONSTYTUCJI funkcja prawna jest podstawą całego systemu prawa w państwie konstytucyjnym funkcja organizacyjna określa zasady organizacji, sposób funkcjonowania państwa, jego wewnętrzną strukturę funkcja integracyjna słuŝy zjednoczeniu całego społeczeństwa, gdyŝ jest efektem konsensusu społecznego funkcja wychowawcza zawiera określony system wartości, idei i przekonań społecznych oraz sposobów ich realizacji funkcja programowa określa kierunki rozwoju państwa 2. Zasady ustroju państwa zawarte w Konstytucji RP 1. Zasada suwerenności Narodu polega na sprawowaniu przez Naród najwyŝszej władzy, której przejawem jest podejmowanie ostatecznych decyzji. Naród oznacza wspólnotę polityczną obejmującą wszystkich obywateli państwa polskiego. Podstawową formą jest wybór w powszechnych wyborach przedstawicieli Narodu do Sejmu i Senatu. W sposób bezpośredni Naród wyraŝa swoją wolę w referendum lub poprzez inicjatywę ludową (formy demokracji bezpośredniej).

3 2. Zasada niepodległości i suwerenności RP - państwo polskie jest organizacją niezaleŝną w podejmowaniu decyzji od innych państw, jest organizacją samodzielną i nieograniczoną; władza państwowa jest władzą najwyŝszą (zwierzchnią) na danym obszarze. 3. Zasada republikańskiej formy państwa Rzeczypospolita jest republiką = rzeczą publiczną = wspólną sprawą obywateli 4. Zasada demokratycznego państwa prawa - polega na tym, Ŝe władza suwerenna naleŝy do wspólnoty wszystkich obywateli (państwo demokratyczne); w którym zarówno rządzący jak i rządzeni podlegają prawu (państwo prawa), postępują zgodnie z prawem (na podstawie przepisów prawa) i w granicach prawa (przestrzegają prawa). 5. Zasada podziału władzy i równowagi władz polega na rozdziale władzy na władzę ustawodawczą (Sejm, Senat), wykonawczą (Prezydent i Rada Ministrów) i sądowniczą (sądy i trybunały), a takŝe na równowadze tych władz Ŝadna z nich nie ma przewagi. Mówi się takŝe o czwartej władzy niezaleŝnych mass mediach, które kształtują opinię publiczną. 6. Zasada reprezentacji politycznej polega na przeniesieniu przez naród na posłów i senatorów prawa do działania w jego imieniu w drodze aktu wyborczego. 7. Zasada dwuizbowości parlamentu zgodnie z nią władzę ustawodawczą sprawuje Sejm i Senat wybierane w 5-o przymiotnikowych wyborach na kadencję 4 lat. Senat jest izbą wyŝszą parlamentu, a Sejm izbą niŝszą. Pozycja izb nie jest równa gdyŝ większe znaczenie ma Sejm. 8. Zasada pluralizmu politycznego Konstytucja zapewnia wolność tworzenia i działania róŝnych partii politycznych. Oprócz partii politycznych mogą działać róŝne organizacje społeczne, związki zawodowe, stowarzyszenia i fundacje. Zasada ta dotyczy takŝe prawa kaŝdego obywatela do swobodnego wyraŝania swoich poglądów. Polska Konstytucja zabrania jednak rozpowszechniania ideologii faszystowskiej i komunistycznej. 9. Zasada wzajemnej niezaleŝności i współdziałania państwa i kościołów oraz innych związków wyznaniowych Konstytucja gwarantuje równouprawnienie kościołów i innych związków wyznaniowych zgodnie z zasadą pluralizmu wyznaniowego i światopoglądowego. Zgodnie z Konstytucją Kościół i państwo są autonomiczne i niezaleŝne; nie da się całkowicie oddzielić państwa od Kościoła. Konstytucja przewiduje współdziałanie i współpracę Kościoła i państwa w waŝnych dla społeczeństwa sprawach np. walka z bezrobociem, przeciwdziałanie skutkom ubóstwa. 10. Zasada wolności i praw człowieka i obywatela. Zgodnie z nią to co nie jest zabronione jest dozwolone (przepisy wyznaczają jedynie granice wolności). Prawa człowieka są one zgodne z prawem międzynarodowym. 11. Zasada decentralizacji władzy publicznej i samorządu - zasada decentralizacji władzy polega na przekazaniu organizacjom nie podporządkowanym rządowi funkcji publicznych pozostających dotąd wyłącznie w kompetencjach władz centralnych. Poszczególne grupy społeczne lub społeczności lokalne organizują zaspokajanie potrzeb i rozwiązywanie róŝnych spraw w sposób samorządny, poza oddziaływaniem państwa ale pod jego kontrolą. Najbardziej powszechną postacią samorządu jest samorząd terytorialny. 12. Zasada parlamentarno gabinetowej formy rządów - zgodnie z nią istnieje równouprawnienie władzy ustawodawczej i wykonawczej; władze te oddziaływają na siebie wzajemnie - np. rząd jest odpowiedzialny za swoją działalność przed parlamentem, prezydent (władza wykonawcza) ma prawo do rozwiązania parlamentu Cechą systemu parlamentarno gabinetowego jest dualizm władzy wykonawczej: rząd + głowa państwa (prezydent).

4 13. Zasada odrębności władzy sądowej oraz niezawisłości sądów i trybunałów sądy są odrębną władzą, niezawisłą od dwóch pozostałych. Sądy są niezaleŝne, a sędziowie orzekają i wydają wyroki jedynie w oparciu o ustawy i własne sumienie. 14. Zasada społecznej gospodarki rynkowej polega na solidarności społecznej, dialogu oraz współpracy partnerów społecznych, tak pracowników jak i pracodawców, ochronie pracy ludzkiej. Wolność działalności gospodarczej i własność prywatna mogą być ograniczone tylko ze względu na waŝny interes społeczny na drodze ustawy. 15. Zasada wolności gospodarczej i ochrony własności - polega na wolności działalności gospodarczej, konstytucyjnej gwarancji dla własności prywatnej i jej dziedziczenia. Własność prywatna moŝe ulec wywłaszczeniu tylko na cele publiczne (NaleŜy je umieć wymienić i wyjaśnić) 3. Zasady prawa wyborczego zasada powszechności kaŝdy obywatel ma czynne (prawo wyboru kandydata) i bierne prawo wyborcze (prawo kandydowania). Czynne prawo wyborcze w wyborach do Sejmu i Senatu przysługuje od 18 roku Ŝycia. Posłem moŝna zostać w wieku 21 lat, a senatorem 30 lat. zasada równości kaŝdy wyborca dysponuje jednakową ilością głosów, a kaŝdy głos ma równą wagę i znaczenie zasada bezpośredniości wyboru posła czy senatora dokonuje sam wyborca, głosuje bezpośrednio na niego zasada proporcjonalności oznacza, Ŝe liczba mandatów, które przypadną partii jest wprost proporcjonalna do liczby oddanej na nią głosów (procentowo) zasada tajności kaŝdy wyborca moŝe zachować dokonany wybór w tajemnicy zasada większościowa senatorami zostają ci kandydaci, który uzyskali najwięcej głosów 4. Katalog konstytucyjnych obowiązków, praw i wolności człowieka i obywatela w RP Obowiązki, prawa i obowiązki obywatela są zapisane w II rozdziale Konstytucji RP. Źródłem praw człowieka Konstytucja wymienia przyrodzoną godność człowieka, którą organy państwa mają obowiązek chronić. Granicą praw i wolności człowieka jest wolność innego człowieka. Co moŝe obywatel zrobić jeŝeli łamie się jego prawa i wolności? Obywatel moŝe: złoŝyć skargę do Trybunału Konstytucyjnego zwrócić się do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw Na straŝy praw i wolności stoją równieŝ sądy powszechne. Obywatel moŝe zwrócić się do sądu, ma takŝe prawo do odwołania się od wyroku do sądu II instancji a takŝe prawo do kasacji obywatel ma równieŝ prawo do wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez organ administracji publicznej niezgodnie z prawem OBOWIĄZKI OBYWATELA ZAPISANE W KONSTYTUCJI (Art ) wierność Rzeczypospolitej Polskiej oraz troska o dobro wspólne przestrzeganie prawa ponoszenie cięŝarów i świadczeń publicznych np. płacenie podatków obrona Ojczyzny słuŝba wojskowa zgodnie z ustawą dbałość o środowisko; obywatel ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie pogorszenie środowiska naturalnego

5 PRAWA I WOLNOSCI OBYWATELSKIE ZAPISANE W KONSTYTUCJI osobiste polityczne ekonomiczne, socjalne i kulturalne prawna ochrona Ŝycia zakaz eksperymentów naukowych i medycznych bez dobrowolnie wyraŝonej zgody zakaz poddawania torturom oraz okrutnemu, nieludzkiemu lub poniŝającemu traktowaniu i karaniu nietykalność osobista lub wolność osobista; ograniczenie lub pozbawienie wolności moŝe nastąpić tylko na podstawie decyzji sądu prawo do sprawiedliwego sądu prawo do ochrony Ŝycia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim Ŝyciu osobistym wolność i ochrona tajemnicy komunikowania się (tajemnica korespondencji), ich ograniczenie moŝe nastąpić jedynie na podstawie prawa wolność poruszania się po terytorium RP oraz wyboru miejsca zamieszkania i pobytu wolność sumienia i religii obejmuje m.in. wolność wyznawania religii, uprawiania kultu, uczestniczenia w obrzędach, nauczania religii, posiadania świątyń i innych miejsc kultu wolność wyraŝania poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji prawo dostępu do słuŝby publicznej wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich; ograniczenie tej wolności moŝe nastąpić na podstawie ustawy wolność zrzeszania się m.in. w związkach zawodowych, organizacjach społeczno zawodowych; zakazana jest działalność zrzeszeń, których cel lub działalność są sprzeczne z konstytucją prawo do uzyskania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne prawo udziału w referendum oraz prawo wyboru Prezydenta, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego; jedynym warunkiem jest ukończenie, najpóźniej w dniu głosowania, 18 lat prawo do składania petycji, wniosków i skarg, do organów władzy publicznej oraz do organizacji i instytucji społecznych prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy; stałe zatrudnienie dzieci do lat 16 jest zakazane prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego prawo do ochrony zdrowia prawo do nauki; nauka do 18 roku Ŝycia jest obowiązkowa wolność twórczości artystycznej, badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników, wolność nauczania, a takŝe wolność korzystania z dóbr kultury