Raport z ewaluacji produktu projektu innowacyjnego

Transkrypt

1 Raport z ewaluacji produktu projektu innowacyjnego Tytuł projektu Wypracowanie metod zmniejszania emigracji zarobkowej i wspierania powrotu migrantów na polski rynek pracy Projekt współfinansowany ze środków pochodzących z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Priorytet VI - Rynek pracy otwarty dla wszystkich 6.4. Projekty innowacyjne Opracowanie: dr Adam Tittinger mgr inż. Zbigniew Pospolitak Opole sierpień 2012

2 Spis treści 1. WSTĘP SŁOWNIK POJĘĆ OPIS PRZEDMIOTU EWALUACJI Cel Projektu Produkt Finalny Grupy Docelowe Rezultat Główny METODOLOGIA BADANIA Cele ewaluacji Kryteria ewaluacji Kluczowe pytania badawcze Metody i techniki badawcze WNIOSKI I REKOMENDACJE Wnioski odnoszące się do oceny trafności testowanego Modelu Wnioski odnoszące się do oceny skuteczności i użyteczności testowanego Modelu Wnioski odnoszące się do oceny potencjału wdrożeniowego testowanego Modelu Wnioski odnoszące się do oceny możliwości zastosowania doświadczeń z testowania wstępnej wersji produktu w opracowaniu ostatecznej wersji produktu finalnego testowanego Modelu Wnioski odnoszące się do oceny potencjału trwałości testowanego Modelu Rekomendacje WYNIKI BADANIA Analiza opracowań i raportów powstałych w projekcie Badania w okresie testowania produktu Profil odbiorców testowania Profil użytkowników testowania Badania ewaluacyjne Kryterium trafności Kryterium efektywności Kryterium użyteczności Kryterium skuteczności Kryterium trwałości ZAŁĄCZNIKI Załącznik 1. Scenariusz FGI z uczestnikami Projektu przedstawiciele administracji i organizacji pozarządowych

3 4.1. Załącznik 2. Scenariusz FGI z uczestnikami Projektu przedstawiciele emigrantów i reemigrantów Załącznik 3. Kwestionariusz ankiety CAWI z uczestnikami Projektu przedstawiciele emigrantów i reemigrantów Załącznik 4. Kwestionariusz ankiety CAWI z uczestnikami Projektu przedstawiciele instytucji Załącznik 5. Scenariusz wywiadu telefonicznego BIBLIOGRAFIA Spis tabel Tabela 1. Pytania badawcze Tabela 2 Techniki badawcze Spis wykresów Rysunek 1. Liczebność odbiorców reemigrantów w testowaniu wstępnej wersji produktu finalnego na terenie badań (N=93 osób) Rysunek 2. Płeć odbiorców reemigrantów biorących udział w testowaniu wstępnej wersji produktu finalnego na terenie badań (N=93 osób) Rysunek 3. Wiek odbiorców reemigrantów biorących udział w testowaniu wstępnej wersji produktu finalnego na terenie badań (N=93 osób) Rysunek 4. Wykształcenie odbiorców reemigrantów biorących udział w testowaniu wstępnej wersji produktu finalnego na terenie badań (N=93 osób) Rysunek 5. Stan cywilny odbiorców reemigrantów biorących udział w testowaniu wstępnej wersji produktu finalnego na terenie badań (N=93 osób) Rysunek 6. Powody powrotu reemigrantów do kraju wg. biorących udział w testowaniu wstępnej wersji produktu finalnego na terenie badań (N=93 osób) Rysunek 7. Największe problemy reemigrantów po powrocie do kraju wg. biorących udział w testowaniu wstępnej wersji produktu finalnego na terenie badań (N=93 osób) Rysunek 8. Oczekiwania reemigrantów zainteresowania się nimi przez instytucje i organizacje po powrocie do kraju wg. biorących udział w testowaniu wstępnej wersji produktu finalnego na terenie badań (N=93 osób) Rysunek 9. Oczekiwane przez reemigrantów obszary wsparcia po powrocie do kraju wg. biorących udział w testowaniu wstępnej wersji produktu finalnego na terenie badań (N=93 osób) Rysunek 10. Liczebność użytkowników przedstawicieli urzędów i organizacji biorących udział w testowaniu wstępnej wersji produktu finalnego na terenie badań (N=95 osób) Rysunek 11. Ocena stopnia trafności modelu w problemy grupy docelowej Rysunek 12. Ocena adekwatności modelu do potrzeb i oczekiwań użytkowników i odbiorców Rysunek 13. Ocena dostosowania modelu do odbiorców w przedziałach wiekowych Rysunek 14. Ocena dostosowania modelu do obiorców zależnie od wykształcenia Rysunek 15. Ocena dostosowania modelu do obiorców zależnie od branży zawodowej Rysunek 16. Ocena trafności Mapy Drogowej z pkt. widzenia użytkowników - instytucji Rysunek 17. Ocena trafności Rozkładu Jazdy z pkt. widzenia użytkowników - instytucji Rysunek 18. Ocena trafności Poradnika Reemigranta z pkt. widzenia użytkowników - instytucji

4 Rysunek 19. Ocena skuteczności testowania w zakresie poszerzenia i pogłębienia przez realizatorów wiedzy o skali zjawiska i cech emigracji zarobkowej w wymiarze gospodarczym i ekonomicznym Rysunek 20. Ocena skuteczności testowania w zakresie zobrazowania w sposób modelowy schematu postępowania poszczególnych partnerów w sytuacji powrotu z emigracji zarobkowej zawierający także stosowne rekomendacje, co do działań zmniejszających stopień zagrożenia dalszymi dodatkowymi wyjazdami obecnych mieszkańców województwa opolskiego (Mapa Drogowa) Rysunek 21. Ocena skuteczności testowania w zakresie wypracowania w woj. opolskim jednej wzorcowej sieci współpracy podmiotów zaangażowanych we współpracę z reemigrantami oraz odpowiedzialnych za minimalizowanie zjawiska emigracji Rysunek 22. Ocena skuteczności testowania w zakresie wzmocnienia w woj. opolskim dialogu społecznego poprzez włączenie w proces współpracy przedstawicieli poszczególnych interesariuszy na etapie opracowania i testowania narzędzi Rysunek 23. Ocena korzyści z udziału w testowaniu Modelu przez użytkowników w zakresie: zainicjowania działań o charakterze systemowym mających na celu długofalową zmianę całego podejścia do reemigranta Rysunek 24. Ocena korzyści z udziału w testowaniu Modelu przez użytkowników w zakresie: wykorzystania działań, zmierzających do zaspokojenia oczekiwań i potrzeb reemigranta Rysunek 25. Ocena korzyści z udziału w testowaniu Modelu przez użytkowników w zakresie: spójnością w koordynacji działań wszystkich aktorów (przedmiotowo i podmiotowo) zaangażowanych w proces obsługi, wsparcia i pomocy reemigrantowi Rysunek 26. Ocena wpływu Modelu na zwiększenie aktywności reemigrantów na polskim rynku pracy Rysunek 27. Ocena wpływu Modelu na zwiększenie na zwiększenie absorpcji reemigrantów przez gospodarkę regionalną Rysunek 28. Ocena wpływu Modelu na rozwiązywanie problemów społecznych, zawodowych reemigrantów Rysunek 29. Ocena przydatności i użyteczności Mapy drogowej Rysunek 30. Ocena przydatności i użyteczności Rozkładu Jazdy Rysunek 31. Ocena przydatności i użyteczności Poradnika Reemigranta Rysunek 32. Ocena atrakcyjności podejścia w Modelu w stosunku do wcześniej stosowanych metod w zakresie kosztów Rysunek 33. Ocena atrakcyjności podejścia w Modelu w stosunku do wcześniej stosowanych metod w zakresie efektywności Rysunek 34. Ocena atrakcyjności podejścia w Modelu w stosunku do wcześniej stosowanych metod w zakresie skuteczności Rysunek 35. Ocena możliwości powielania lub adaptowania Modelu przez inne regiony, w innych warunkach Rysunek 36. Ocena innowacyjności, unikalności, kreatywności rozwiązań w Modelu na które jest zapotrzebowanie wśród odbiorców i użytkowników Rysunek 37. Ocena potrzeby modyfikacji modelu w zakresie - Oddziaływanie bezpośrednie wykorzystywanie przez reemigrantów dedykowanych im przewodników (Przewodnik Reemigranta), które precyzyjnie określają konieczne kroki adaptacyjne w regionie, uwzględniając specyfikę regionalną Rysunek 38. Ocena potrzeby modyfikacji modelu w zakresie - Zestaw rekomendacji (Rozkład Jazdy) oraz strategicznych założeń (Mapa Drogowa), które pozwalają na usystematyzowanie i ujednolicenie procedur postępowania z reemigrantem w regionie Rysunek 39. Ocena Modelu w aspekcie potencjalnego zagrożenia trwałości rezultatów wdrożenia na poziomie polityki regionalnej (włączenie w dokumenty strategiczne województwa) Rysunek 40. Ocena Modelu w aspekcie potencjalnego zagrożenia trwałości rezultatów wdrożenia na poziomie lokalnym (włączenie w dokumenty strategiczne gminy i powiatu) Rysunek 41. Ocena Modelu w aspekcie potencjalnego zagrożenia trwałości rezultatów wdrożenia na poziomie instytucji publicznych (włączenie w dokumenty strategiczne tych podmiotów)

5 Rysunek 42. Ocena Modelu w aspekcie potencjalnego zagrożenia trwałości rezultatów wdrożenia na poziomie programów działania organizacji pozarządowych, które namawiane będą do uwzględnienia w tych programach potrzeb i działań wspierających, skierowanych do reemigrantów Rysunek 43. Ocena stopnia wpływu Modelu na zwiększenie świadomości instytucji i użytkowników na temat problematyki migracji (reemigracji) i jej wpływu na lokalny (regionalny) rozwój społeczno gospodarczy Rysunek 44. Ocena możliwości funkcjonowania Modelu w otoczeniu głównego nurtu polityki społecznej bez zmian w prawie Rysunek 45. Rozkład uczestników badania CAWI wg reprezentacji instytucji i organizacji bez zmian w Rysunek 46. Rozkład uczestników badania CAWI mających w swojej pracy bezpośrednia styczność z osobami i/lub problemami osób powracających z zagranicy

6 1. WSTĘP Ewaluacja zewnętrzna produktu finalnego zmierza do udzielenia odpowiedzi na pytanie o to, czy wypracowany produkt jest lepszy, bardziej skuteczny i bardziej efektywny kosztowo od podejść stosowanych dotychczas. Jej celem jest udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy proponowane podejście okazało się atrakcyjną alternatywą dla metod stosowanych wcześniej, co wpływa na jego skuteczność (czy są to metody pracy, dobór grup docelowych, organizacja procesu wsparcia, czy inne czynniki), czy możliwe jest zwiększenie skuteczności proponowanych metod i pod jakimi warunkami. 2. SŁOWNIK POJĘĆ Model - narzędzia złożone z produktów: Mapa Drogowa, Rozkład Jazdy, Poradnik Reemigranta, Warsztaty Interaktywne dla zwiększenia skuteczności działań i wypracowania nowych rozwiązań pozwalających na zmniejszenie emigracji zarobkowej oraz wspierania powrotu emigrantów na regionalny rynek. Użytkownicy instytucje publiczne, z którymi styka się reemigrant, zobowiązany do załatwienia różnorodnych spraw związanych z jego powrotem. Organizacje około instytucjonalne i non profit instytucje, których przedmiotem działania jest wspieranie osób w szczególnej sytuacji i minimalizowanie dysfunkcji społecznych Odbiorcy reemigranci, którzy ze względu na różne okoliczności podjęli decyzję o powrocie do regionu 3. OPIS PRZEDMIOTU EWALUACJI Niniejsze opracowanie prezentuje wyniki ewaluacji zewnętrznej produktu finalnego opracowanego i testowanego w ramach Projektu innowacyjnego Wypracowanie metod zmniejszania emigracji zarobkowej realizowanego przez Uniwersytet Opolski. Projekt współfinansowany ze środków pochodzących z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Priorytet VI - Rynek pracy otwarty dla wszystkich 6.4. Projekty innowacyjne. 6

7 Raport ewaluacji opracowany został zgodnie z zatwierdzonym raportem metodologicznym oraz z umową zawartą w dniu roku z wykonawcą badania oraz realizatorem Projektu Uniwersytetem Opolskim Cel Projektu Głównym celem Projektu, którego dotyczy ewaluacja zewnętrzna, jest zwiększenie skuteczności działań i wypracowanie nowych rozwiązań pozwalających na zmniejszania emigracji zarobkowej oraz wspierania powrotu migrantów na regionalny rynek pracy poprzez wypracowanie, przetestowanie i wdrożenie konkretnych narzędzi służących ograniczeniu procesu migracji oraz wspierania powrotu migrantów Produkt Finalny Produkt Finalny, Innowacyjny, w ramach projektu to swego rodzaju model funkcjonowania składający się z wielu elementów: MAPA DROGOWA REEMIGRACJI - stanowiąca całościowy schemat postępowania w sytuacji powrotu mieszkańców z emigracji zarobkowej zawierający także rekomendacje, co do działań zmniejszających stopień zagrożenia dodatkowymi wyjazdami obecnych mieszkańców; Mapa drogowa jest wyrazem zgody i porozumienia aktorów regionalnych oraz lokalnych w zakresie prawidłowego wykorzystania dostępnych zasobów instytucjonalnych / osobowych / finansowych do wspólnego oddziaływania na zjawisko reemigracji. Stanowi zbiór najważniejszych wytycznych i rekomendacji pozwalających na prawidłowe współdziałanie instytucji i organizacji różnego szczebla w przypadku pojawiania się na rynku pracy reemigranta. Ze względu na stosunkowo ogólny jego charakter przewiduje się wprowadzenie dokumentów o charakterze uszczegółowionym: ROZKŁAD JAZDY- to dokument operacyjny w ramach MAPY DROGOWEJ opisujący zalecenia i rekomendacje w zakresie postępowania poszczególnych instytucji lokalnego rynku pracy. Na jego podstawie wszelkie instytucje i organizacje poziomu lokalnego będą w stanie wspólnie współdziałać wykorzystując ujednoliconą procedurę postępowania przeprowadzając reemigranta od POTRZEBY, którą zgłaszał do EFEKTU, którego oczekiwał. Rozkład jazdy zawierać będzie ponadto zestaw dobrych praktyk, które mogą na określonych przykładach rozwiązać złożone problemy postępowania. 7

8 PRZEWODNIK (REEMIGRANTA) - to dokument operacyjny adresowany do osób poszukujących informacji, gdzie znaleźć pomoc, w jaki sposób poruszać się i czego oczekiwać po lokalnych instytucjach wsparcia. Dokument ten ma za zadanie w sposób możliwie przystępny pomóc reemigrantowi w zidentyfikowaniu potrzeb a następnie wskazać optymalną ścieżkę postępowania. Będzie pozbawiony administracyjnych zawiłości oraz biurokratycznego żargonu w porównaniu do dotychczas występujących instrumentów. JAZDA PRÓBNA - element wspierający prawidłową implementację wypracowanego narzędzia: zestaw procesów testowania i walidacji, czyli sprawdzenie prawidłowości funkcjonowania poszczególnych elementów w sposób udokumentowany i zgodny z założeniami, że procedury, procesy i czynności rzeczywiście prowadzą do zaplanowanego wyniku. WARSZTATY INTERAKTYWNE - prowadzone jako spotkania aktorów i reemigrantów w ramach lokalnego rynku pracy. Warsztaty mają za zadanie sprawdzić efektywność proponowanego rozwiązania przy wykorzystaniu wielokryterialnego podejścia m.in. procesu modelowania psychologicznego, oczekiwań itp. Warsztaty są zarówno narzędziem wykorzystywanym jako narzędzie realizacji zakładanych celów jak i wykorzystane zostaną na etapie fazy testowania, celem przygotowania osób (pracowników instytucji i organizacji będących elementami zmienionego modelu wsparcia migrantów i reemigrantów) do wdrażania wypracowanego modelu wsparcia. Przedstawione elementy, w założeniach twórców produktu finalnego, powinny przyczynić się do osiągnięcia przez odbiorców i użytkowników poniższych celów: Cel szczegółowy 1: Uzupełnienie i zaktualizowanie (poszerzenie, pogłębienie) wiedzy na temat skali zjawiska i cech zjawiska emigracji zarobkowych ludności regionu w wymiarze gospodarczym, ekonomicznym i instytucjonalnym w województwie opolskim. Cel szczegółowy 2: Opracowaniu dokumentu o charakterze ogólnym, który pozwoli na zobrazowanie w sposób modelowy schematu postępowania poszczególnych partnerów w sytuacji powrotu z emigracji zarobkowej zawierający także stosowne rekomendacje, co do działań zmniejszających stopień zagrożenia dodatkowymi wyjazdami obecnych mieszkańców województwa opolskiego (Mapa Drogowa Reemigracji). 8

9 Cel szczegółowy 3: Wypracowaniu w województwie opolskim jednej wzorcowej sieci współpracy podmiotów zaangażowanych we współpracę z reemigrantami oraz odpowiedzialnych za w minimalizowanie zjawiska emigracji. Cel szczegółowy 4: Wzmocnieniu w województwie opolskim dialogu społecznego poprzez włączenie w proces współpracy we wsparciu migrantów i reemigrantów. W projekcie tym mamy do czynienia ze szczególnym rezultatem, jakim jest produkt finalny, na którego wypracowaniu projekt się koncentruje. Rezultatami i produktami w projekcie będą: - Liczba wypracowanych i wdrożonych schematów działań dla problemu wymienionego w Temacie dla projektów innowacyjnych - 1. (rezultat ten ze względu na kompleksowe podejście w sposób całościowy przyczyni się do osiągnięcia zakładanych celów). - Nowa metoda wspierania powrotu migrantów - 1 (osiągnięcie zakładanych celów projektu poprzez przeprowadzenie szkoleń testujących, wypracowanie i wdrożenie modelu wsparcia i umiejętności adaptacyjnych migrantów/reemigrantów) - Liczba opracowanych poradników dla migrantów/reemigrantów - 1 (rezultat ten ze względu na kompleksowe podejście w sposób całościowy zarówno do grup docelowych jak i problemów je dotykających przyczyni się do osiągnięcia zakładanych celów) - Liczba osób przeszkolonych, które uzyskały nowe kwalifikacje w zakresie prowadzenia warsztatów interdyscyplinarnych - 20 osób; - Liczba osób korzystających z informacji na stronie internetowej projektu (w trakcie trwania projektu osób); - Liczba osób, które uzyskały nowa wiedzę w wyniku udziału w fazie testowania osób - 60 os. szkolenia, 60 os. warsztaty, 120 os. warsztaty interdyscyplinarne; - Liczba raportów badawczych opracowanych w ramach realizacji projektu - 2 O sukcesie działań zdecyduje skala wdrożenia wypracowanego rozwiązania - przyjęcie dokumentów do oficjalnej polityki, (JST, Inst. Rynku Pracy, NGO), które zaadaptują produkt do stosowania oraz skala jego potencjalnego zastosowania wobec grup docelowych obejmująca potencjalnie całe woj. opolskie. Ważnym czynnikiem jest również skala potencjalnego zastosowania modelu obejmująca tak instytucje jak i potencjalnych odbiorców - migrantów /reemigrantów. 9

10 4.3. Grupy Docelowe Projekt skierowany jest do grup docelowych, wśród których znajdują się tzw.: Grupa Odbiorców i Grupa Użytkowników Projektu Grupa Odbiorców Projektu: Reemigranci głównym obszarem zainteresowania w ramach projektu jest grupa reemigrantów, którzy ze względu na różne okoliczności podjęli decyzję o powrocie do regionu. Realizowana przez nich strategia powrotu jest najczęściej bezpośrednią pochodną strategii emigracji. Grupa Użytkowników Projektu 1. Instytucjonalnych - instytucje publiczne, z którymi styka się reemigrant, zobowiązany do załatwienia różnorodnych spraw związanych z jego powrotem. Wśród tych instytucji znajdują się: w zakresie spraw formalnych - Urząd Miasta (Gminy), Urząd Wojewódzki, Starostwo Powiatowe, Urząd Skarbowy, w zakresie spraw rodzinnych - Urząd Stanu Cywilnego, dyrektorzy przedszkoli oraz szkół określonych typów, w zakresie spraw związanych z poszukiwaniem pracy bądź założeniem własnej firmy - Powiatowy Urząd Pracy, Wojewódzki Urząd Pracy, Agencje Pośrednictwa Pracy, Urząd Miasta (Gminy), Urząd Skarbowy, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, w zakresie ubezpieczeń zdrowotnych - Narodowy Fundusz Zdrowia, w zakresie świadczeń społecznych - Powiatowy Urząd Pracy, Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Są to wszystkie jednostki, którym formalnie przypisano realizację określonej misji w pomocy powracającym migrantom, od jakości współpracy wymienionej grupy przedstawicieli instytucji zależeć będzie poziom wdrożonych ulepszeń. 2. Organizacje około instytucjonalne i non profit instytucje, których przedmiotem działania jest wspieranie osób w szczególnej sytuacji i minimalizowanie dysfunkcji społecznych bez szczególnego wyróżnienia obszaru zainteresowania misyjnego względem migrantów. Wśród tych organizacji znajdują się: Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej, Ośrodki Pomocy Społecznej, w zakresie wsparcia psychologicznego - Dom Pomocy Społecznej, Ośrodek Interwencji Kryzysowej, Ośrodek Pomocy Rodzinie, Ośrodek Pomocy Społecznej, Poradnia Psychologiczno Pedagogiczna Rezultat Główny Rezultatem głównym będzie wdrożenie produktu finalnego narzędzia złożonego z produktów - Mapa Drogowa, Rozkład Jazdy, Poradnik Reemigranta, Warsztaty Interaktywne, w celu zwiększenia skuteczności działań i wypracowania nowych rozwiązań pozwalających na zmniejszenie emigracji zarobkowej oraz wspierania powrotu emigrantów na regionalny rynek pracy poprzez wypracowanie, przetestowanie i wdrożenie w/w Modelu. 10

11 4. METODOLOGIA BADANIA 4.5. Cele ewaluacji Przedmiotem ewaluacji zewnętrznej jest wersja produktu finalnego Narzędzia złożonego z produktów - Mapa Drogowa, Rozkład Jazdy, Poradnik Reemigranta, Warsztaty Interaktywne w celu zwiększenia skuteczności działań i wypracowania nowych rozwiązań pozwalających na zmniejszenie emigracji zarobkowej oraz wspierania powrotu emigrantów na regionalny rynek pracy oraz efekty jego testowania. Celem ewaluacji zewnętrznej jest analiza i ocena rzeczywistych efektów testowania w odniesieniu do grup docelowych, ocena potencjału wdrożeniowego Modelu oraz wypracowanie rekomendacji dotyczących testowanej Produktu Finalnego. Ewaluacja skupiła się na ocenie Modelu w kontekście: - osiągnięcia zakładanych celów testowania i wypracowanych rezultatów dla grup docelowych projektu, skuteczności Modelu w generowaniu korzyści dla użytkowników i odbiorców oraz użyteczności poszczególnych elementów Modelu. - potencjału wdrożeniowego Modelu ocena możliwości wdrożenia Modelu do głównego nurtu polityki, na który składa się ocena stopnia skomplikowania produktu finalnego oraz możliwości zastosowania przez użytkowników, efektywność i unikatowość Modelu. - Zgodnie z założeniami metodologicznymi badanie ewaluacyjne koncentrowało się także na identyfikacji ewentualnych usprawnień i wskazaniu kierunków zmian testowanego Modelu i jego produktów pośrednich Kryteria ewaluacji Badanie prowadzone było pod kątem poniższych kryteriów ewaluacji: Kryterium trafności rozumiane jako ocena stopnia w jakim produkt odpowiadana na realne potrzeby grup docelowych, weryfikacja, czy stosowanie produktu przynosi zakładane wyniki. Kryterium efektywności rozumiane jako ocena kosztów wprowadzenia rozwiązania (stosunek nakładów do rezultatów). Kryterium dotyczy szacunkowych kosztów związanych z wprowadzeniem do praktyki proponowanych rozwiązań oraz z ich stosowaniem w stosunku do zakładanych efektów stosowania produktu. Im koszty są wyższe, tym niższa jest ocena. 11

12 Kryterium użyteczności rozumiane jako ocena stopnia w jakim wypracowany produkt jest zgodny z aktualnymi potrzebami grup docelowych. Kryterium skuteczności rozumiane jako ocena rzeczywistych korzyści dla grup docelowych, weryfikacja, czy stosowanie produktu przynosi zakładane wyniki, jak dalece produkt ma szansę sprzyjać rozwiązywaniu problemów odbiorców i w jaki sposób będzie wywierał wpływ na sytuację grup docelowych. Kryterium trwałości - ocenie podlegają skala zmian prawnych i/lub organizacyjnych niezbędnych do wdrożenia produktu oraz możliwości włączania do głównego nurtu polityki. W jakim stopniu możliwe jest funkcjonowanie produktu po zakończeniu projektu 4.7. Kluczowe pytania badawcze Pytania badawcze, na które były gromadzone dane w ramach realizowanego badania, koncentrowały się wokół poniższych pięciu kluczowych zagadnień: 1. Jaka jest trafność rozwiązań proponowanych w testowanym Modelu? 2. Czy i w jakim zakresie przyjęty system wsparcia w ramach testowanego Modelu jest skuteczny i użyteczny dla odbiorców i użytkowników? 3. Jaki jest potencjał wdrożeniowy testowanego Modelu, czyli możliwości wdrożenia do głównego nurtu polityki (stopień skomplikowania, skala wymaganych zmian prawnych i organizacyjnych, efektywność)? 4. Jakie doświadczenia z testowania wstępnej wersji produktu finalnego powinny być uwzględnione przy opracowaniu ostatecznej wersji produktu finalnego? 5. Jaki jest potencjał trwałości proponowanych rozwiązań i produktów testowanego Modelu? Kluczowe pytania badawcze w aspekcie kryterium ewaluacji dookreślono w pytaniach cząstkowych. (Tabela 1). Tabela 1. Pytania badawcze Lp. Pytania badawcze 1 Jaka jest trafność proponowanych w testowanym Modelu rozwiązań? Czy testowany Model trafnie odpowiada na problemy grupy docelowej a reemigrantów? Poziom efektu, Kryterium Trafność 12

13 b c d 2 a b c d e f 3 a b c 4 a b c W jakim stopniu oferta produktów w ramach Modelu była adekwatna do potrzeb i oczekiwań użytkowników i odbiorców? Do których grup osób odbiorców w wymiarze docelowym Model jest najlepiej dostosowany/ skierowany? (np. ze względu na kryteria: płeć, wiek, wykształcenie, branża zawodowa, staż pracy, itp.). Które elementy testowanych produktów (Mapa Drogowa, Rozkład Jazdy, Poradnik Reemigranta, Warsztaty Interaktywne) należy ocenić, jako najbardziej trafne z punktu widzenia grupy docelowej? Czy i w jakim zakresie przyjęty system wsparcia w ramach testowanego Modelu jest skuteczny i użyteczny dla odbiorców i użytkowników? W jakim stopniu realizatorom udało się skutecznie przeprowadzić zaplanowane działania w fazie testowania i osiągnąć zakładane cele i efekty testowania? Jakie rzeczywiste korzyści z udziału w testowaniu identyfikują odbiorcy i użytkownicy fazy testowania? Czy, a jeśli tak, to w jakim zakresie, udział w usługach testowanego Modelu ma wpływ na zwiększenie aktywności reemigrantów na rynku pracy? Czy, a jeśli tak, to w jakim stopniu, produkty: Mapa Drogowa, Rozkład Jazdy, Poradnik Reemigranta mogą mieć wpływ na zwiększenie absorpcji reemigrantów przez gospodarkę regionalną? W jakim zakresie testowany Model może mieć wpływ na rozwiązywanie problemów (społecznych, zawodowych) grup docelowych? Jakie elementy produktów testowanego Modelu (Mapa Drogowa, Rozkład Jazdy, Poradnik Reemigranta) okazały się najbardziej przydatne/użyteczne, a które najmniej przydatne/użyteczne? Jaki jest potencjał wdrożeniowy testowanego Modelu, czyli możliwości wdrożenia do głównego nurtu polityki (stopień skomplikowania, skala wymaganych zmian prawnych i organizacyjnych, efektywność)? Czy proponowane podejście okazało się atrakcyjną alternatywą dla metod stosowanych wcześniej, czy jest bardziej skuteczne, tańsze, bardziej efektywne? Czy testowany Model jest podatny na powielanie i/lub adaptowanie przez inne regiony, w innych warunkach? Na ile jest to nowe, innowacyjne, unikalne, kreatywne rozwiązanie, na które jest zapotrzebowanie wśród odbiorców i użytkowników? Jakie doświadczenia z testowania wstępnej wersji produktu finalnego powinny być uwzględnione przy opracowaniu ostatecznej wersji produktu finalnego? Jakie elementy proponowanych produktów miały wpływ na ocenę pozytywną/ negatywną testowanego Modelu (analiza mocnych i słabych stron)? Jakie czynniki utrudniały testowanie produktu Modelu? Czy czegoś zabrakło w założeniach testowanego Modelu np. odnośnie procedur, przebiegu procesu, nakładów, zasobów, narzędzi? Co się sprawdziło w zaplanowanej metodologii testowania Modelu, a co należy zmodyfikować ze względu na specyficzną grupy uczestników lub inne czynniki? Trafność Trafność Trafność Efektywność Efektywność Efektywność Efektywność Efektywność Użyteczność Użyteczność Użyteczność Użyteczność Skuteczność Skuteczność Skuteczność 13

14 5 a b c d e f Jaki jest potencjał trwałości proponowanych rozwiązań i produktów testowanego Modelu? Czy przebieg testowania Modelu wskazał na potencjalne zagrożenia trwałości rezultatów wdrożenia? Czy testowany Model posiada inherentne cechy trwałości, jako rozwiązanie systemowe? Jakie czynniki zewnętrzne (analiza szans i zagrożeń) będą miały decydujący wpływ na trwałość rozwiązań zaproponowanych w testowanym Modelu? Jak testowany Model będzie funkcjonował w otoczeniu głównego krajowej nurtu polityki społecznej? Jakie są szanse finansowania rozwiązań rekomendowanych w Rozkładzie Jazdy w dłuższej perspektywie? Na ile produkty testowanego modelu ( Mapa Drogowa, Rozkład Jazdy) będą wymagały aktualizacji w dającym się przewidzieć horyzoncie czasowym i kto będzie odpowiedzialny za monitoring i ewentualną aktualizację Modelu? Trwałość Trwałość Trwałość Trwałość Trwałość Trwałość 4.8. Metody i techniki badawcze Badanie ewaluacyjne zostało przeprowadzone w oparciu o podejście mix-mode, zakładające wykorzystanie zarówno ilościowych, jak i jakościowych metod badawczych. Ewaluacja zewnętrzna wykorzystywała zarówno dane zastane z sytemu monitoringu projektu, jak i dane pierwotne pozyskane z badań jakościowych i ilościowych. W zamieszczonej poniżej tabeli 2 przedstawiono zastosowane metody i techniki badawcze w ewaluacji produktu. Tabela 2. Techniki badawcze Metoda/Techniki badawcze Zakres badania i liczebność respondentów Analiza jakościowa dokumentów Przeprowadzenie analizy powstałych dokumentów (produktów) - Mapa Drogowa, - Rozkład Jazdy, - Poradnik Reemigranta Analiza dokumentów projektowych Przeprowadzenie analizy dokumentów: - Wniosek o dofinansowanie - Strategia Wdrażania Projektu - Wstępna Wersja Produktu Finalnego - Zbiorczy Raport z badań diagnostycznych - Materiały/ ulotki informacyjno-promocyjne - Materiały na stronie internetowej Projektu - Raporty okresowe realizatorów, Raporty z realizacji poszczególnych zadań. 14

15 Ankietowanie kwestionariuszem samooceny odbiorców na rozpoczęcie i na zakończenie ich udziału w projekcie ( na wejściu" i na wyjściu"), Przeprowadzenie analizy: 93 ankiety wypełnione na rozpoczęcie udziału (dane zastane) oraz 93 ankiet wypełnionych na zakończenie udziału w projekcie (dane pierwotne). Ankietowanie uczestników Warsztatów Interaktywnych Ankietowanie odbiorców CATI Ankietowanie użytkowników CAWI kwestionariuszem oceny produktów: - Mapa Drogowa, - Rozkład Jazdy, - Poradnik Reemigranta, - Warsztaty Interaktywne Ankietowanie doradców zawodowych i konsultantów. Dane zastane gromadzone w ramach działań monitoringowych Realizatora. Dane zastane gromadzone w ramach działań monitoringowych Realizatora. Dane zastane gromadzone w ramach działań monitoringowych Realizatora. Wywiady grupowe FGI - grupa użytkowników, - grupa odbiorców - Wywiad grupowy z udziałem 5 odbiorców - reemigrantów - Wywiad grupowy z udziałem 7 użytkowników przedstawicieli instytucji publicznych i organizacji NGO - Wywiad grupowy z 4 kluczowymi realizatorami projektu Wywiady indywidulane - Wywiad indywidualny z kierownikiem projektu - Wywiady indywidualne z 2 doradcami zawodowym trenerami w projekcie - Wywiady indywidualny z psychologiem trenerem w projekcie - Wywiady indywidualne z 3 ekspertami zajmującymi się naukowo problematyką reemigracji. - Wywiady indywidualne z 5 odbiorcami reemigrantami 15

16 5. WNIOSKI I REKOMENDACJE Metodologia procesu wnioskowania w zakresie badania ewaluacyjnego wyników testowania proponowanego Modelu wsparcia osób powracających z emigracji zakłada analizę uzyskanych wyników w kontekście założonych pytań badawczych. W tym celu należy niejako ponownie przyjrzeć się uzyskanym wynikom testowania by sprecyzować wnioski, jakie z nich płyną. Wnioski podzielono na pięć grup odpowiadających treścią i zakresem merytorycznym głównym pytaniom badawczym. Na wstępie należy skonstatować, że wszystkie analizy wskazują na to, że badana próba była dobrana prawidłowo i jest reprezentatywna tak pod względem pochodzenia uczestników w regionie, jak również płci, wieku i doświadczenia, niewielkie odchylenia od charakterystyki wskazanej przez inne niezależne badania wynikają niewątpliwie ze specyfiki projektów POKL Wnioski odnoszące się do oceny trafności testowanego Modelu Przeprowadzone w trakcie realizacji projektu badania niewątpliwie wskazały, że proponowany Model może trafnie odpowiedzieć na potrzeby badanej grupy docelowej. Pozytywna ocena dotyczy również dostosowania badanych produktów projektu do potrzeb i oczekiwań odbiorców w zakresie wsparcia powracających emigrantów w regionie. W zakresie jak najlepszego zaadresowania i dostosowania do potrzeb odbiorców w zależności od ich wieku, wykształcenia, a także w odniesieniu do poszczególnych produktów wchodzących w skład Modelu ocena również jest pozytywna. I tak Mapę Drogową oraz Rozkład Jazdy w przeważającej mierze oceniono pozytywnie, te dwa produkty uzyskują tu najlepsza ocenę. Podobnie, chociaż z nieco większym wahaniem oceniono Poradnik Reemigranta. Korzystna jest również ocena Warsztatów Interaktywnych, które uznano za trafne wymagające jednak wzbogacenia o doradztwo indywidualne w zakresie zawodowym i rozpoczynania działalności gospodarczej (wyniki FGI). Również Badania FGI wspierają powyższe wnioski, ponieważ zdecydowanie wskazały na niewątpliwą wartość proponowanych rozwiązań, chociaż także ujawniły one możliwą konieczność uaktualnień i modyfikacji, czy nawet utrudnioną rozpoznawalność niektórych produktów (Poradnik Reemigranta w ocenie niektórych odbiorców). Z uwagi na upływ czasu, jaki dzieli proces testowania Modelu w projekcie od opublikowania pomysłu specjalnej strefy demograficznej 16

17 (koncepcja strefy powstała ponad rok po testach), wagę trafności proponowanych rozwiązań podkreśla również wyrażony w ramach FGI pogląd, że wpisuje się on w dyskusję dotyczącą koncepcji strefy demograficznej i może być jednym z elementów pomocnych w jej programowaniu. W konkluzji należy stwierdzić, że działania, a w efekcie produkty projektu wchodzące w skład testowanego Modelu trafnie wpisują się w obszar bardzo ważnej problematyki społecznej stanowiącej element współczesnego życia w regionie, a dalsze badania nad emigracją i reemigracją powinny stać się jednym z zadań polityki migracyjnej, która z kolei będzie częścią strategii rozwoju regionu Wnioski odnoszące się do oceny skuteczności i użyteczności testowanego Modelu Aby właściwie ocenić skuteczność i użyteczność testowanego Modelu, trzeba najpierw sformułować wstępny niejako wniosek, a mianowicie, że aby udało się osiągnąć zakładane cele trzeba głębiej i lepiej zbadać i poszerzyć wiedzę na temat zjawiska emigracji w skali regionu. Działania związane z testowaniem w czasie realizacji projektu wykazały konieczność dalszych badań nad zjawiskami migracyjnymi w regionie, co będzie podstawą do sformułowania polityki emigracyjnej i stosowanych zapisów w regionalnych dokumentach programowych. Skuteczność i użyteczność proponowanych rozwiązań najlepiej ocenić poprzez potencjał do zwiększenia aktywności reemigrantów na regionalnym rynku pracy, którą to możliwość badania zdecydowanie potwierdziły. Zauważono również, chociaż w bardziej ograniczonym stopniu, zdolność gospodarki regionalnej do absorpcji emigrantów. Badania wykazały zdolność proponowanego Modelu do rozwiązywanie i łagodzenia problemów społecznych i zawodowych reemigrantów. Wykazano również potencjał oddziaływania proponowanych rozwiązań na wzrost świadomości instytucji i użytkowników w obszarze problematyki migracji (reemigracji) i aspektu wpływu na lokalny i/lub regionalny rozwój społeczno gospodarczy. Doświadczenia z testowania produktów Modelu dają podstawę, by Mapę Drogowa uznać za skuteczne i użyteczne narzędzie kształtowania zasad postępowania poszczególnych partnerów społecznych w odniesieniu do osób powracających z emigracji zarobkowej zawierające także stosowne rekomendacje, co do działań zmniejszających stopień zagrożenia dalszymi dodatkowymi wyjazdami obecnych mieszkańców województwa opolskiego. 17

18 Przeprowadzone badania wskazują również zdecydowanie na możliwości wzmocnienia dialogu społecznego w regionie poprzez włączenie w proces współpracy w przyszłości przedstawicieli poszczególnych aktorów społecznych już na etapie opracowania i testowania narzędzi. Wykazano również istnienie potencjalnych korzyści, dla przyszłych potencjalnych użytkowników proponowanych w ramach testowania produktów Modelu jak również ewentualnych korzyści płynących z podjęcia przedsięwzięć systemowych o dalszym horyzoncie czasowym by zmienić podejście do powracających z emigracji. Z testów i badań wynika, że największy potencjał przydatności i użyteczności ma Mapa Drogowa, a dalej Rozkład Jazdy, Poradnik Reemigranta, chociaż wysoko oceniony wydaję się wymagać doskonalenia i stałej aktualizacji (stąd głosy o wersję elektroniczną na stronach WWW) Wnioski odnoszące się do oceny potencjału wdrożeniowego testowanego Modelu Ocena potencjału wdrożeniowego rozwiązań nie jest łatwa, ponieważ składa się na nią nie tylko zawartość merytoryczna, trafność i skuteczność rozwiązań, ale także ich efektywność ekonomiczna, co może przesądzać o atrakcyjności Modelu z punktu widzenia instytucji wdrażającej. Powinien jednak przeważyć rachunek ekonomiczny, w którym po jednej stronie znajdą się koszty bieżącego utrzymania wdrożonego modelu w postaci zaangażowanych stanowisk pracy, kosztu wydawnictw i promocji, z drugiej strony społeczny koszt wypłacanych zasiłków dla bezrobotnych, czy działań ośrodków pomocy społecznej, a w konsekwencji także koszt utraconego PKB regionu w wyniku wyjazdów zarobkowych lub rezygnacji z powrotu z zagranicy. W zakresie możliwości finansowania funkcjonowania Modelu w regionie badania nie dały niestety jednoznacznej odpowiedzi. Uczestnicy FGI uzależnili powodzenie wdrożenia do głównego nurtu polityki społecznej w regionie m.in. od dalszych losów dyskutowanego projektu utworzenia Specjalnej Strefy Demograficznej w czym upatrują j wielką szansą na instytucjonalizację projektu, a zatem osiągnięcie trwałości produktów. Atrakcyjność proponowanych rozwiązań Modelu pomocy dla reemigrantów z punktu widzenia efektywności kosztowej oznacza w dużej mierze praktyczność rozwiązań, ich innowacyjność (pierwsze nowe podejście do problemu), kompleksowość i wszechstronność (zasada jedno okienko reemigranta ) i łatwy dostęp (w tym internetowy). Nie sposób tu odnieść się do pytania 18

19 czy proponowany Model jest lepszy i bardziej atrakcyjny, gdyż do momentu testowania rozwiązań w projekcie na terenie województwa nie funkcjonował żaden skoordynowany system wsparcia powracających z zagranicy migrantów. W zakresie dyseminacji i eksploatacji rezultatów projektu wykazano potencjał ponadregionalny, po oczywistych korektach wynikłych ze zróżnicowanego kształtu społeczno gospodarczego polskich regionów. reemigranta był regionalnie zorientowany i na bieżąco aktualizowany. Również FGI przyniosło wskazanie by poradnik dla Badania wykazały, że proponowany Model będzie miał zdecydowanie pozytywny wpływ na wzrost świadomości pracowników zaangażowanych instytucji w obszarze problematyki migracji (reemigracji), a także aspektu tego wpływu na lokalny i/lub regionalny rozwój społeczno gospodarczy Wnioski odnoszące się do oceny możliwości zastosowania doświadczeń z testowania wstępnej wersji produktu w opracowaniu ostatecznej wersji produktu finalnego testowanego Modelu W ramach działań testowania Modelu przeprowadzono badanie możliwej konieczności modyfikacji proponowanych produktów jak np. Przewodnik reemigranta w odniesieniu do ich adopcyjności z uwzględnieniem specyfiki regionalnej. czy też zakresie zestawu rekomendacji (Rozkład Jazdy) oraz strategicznych założeń (Mapa Drogowa), które pozwalają na usystematyzowanie i ujednolicenie procedur postępowania z reemigrantem w regionie. Badanie to nie dało niestety jasnej odpowiedzi na tak postawione pytanie. Podobnie przeprowadzone badanie: czy widoczna jest zdaniem użytkowników potrzeba modyfikacji modelu w zakresie zestawu rekomendacji (Rozkład Jazdy) oraz strategicznych założeń (Mapa Drogowa), które pozwolą na usystematyzowanie i ujednolicenie procedur postępowania z reemigrantem w regionie nie dało również jasnej odpowiedzi. Przeważająca liczba (50%) uczestników udzieliło odpowiedzi. Oznacza to być może, że wiedze taką przyniesie dopiero doświadczenie wdrożeniowe. O konieczności modyfikacji i aktualizacji przekonują jednak wyniki FGI gdzie rekomendowano m.in. opracowanie poradnika dla urzędnika, pracownika NGO, oraz wskazano by poradnik dla reemigranta był regionalnie zorientowany i na bieżąco aktualizowany. 19

20 Odpowiedzią na nieprecyzyjny wynik wymienionych badań jest być może opinia badanej grupy, co do ewentualnych utrudnień w testowaniu produktów, lub tez mozliwych braków w zakresie procedur, procesów, nakładów, narzędzi itp. Zwrócono tu uwagę na następujące kwestie utrudniające testowanie: brak, lub mało osób które powróciły z zagranicy, brak zamocowania instytucjonalnego samego testowania, a także krótki czas testowania Wnioski odnoszące się do oceny potencjału trwałości testowanego Modelu Na pytanie dotyczące kluczowego zagadnienia trwałości proponowanych rozwiązań Modelu nie znaleziono łatwej odpowiedzi. Badania przeprowadzone w czasie testowania przyniosły zróżnicowane opinie. Wielu badanych wyraziło obawy, co do trwałości testowanych rozwiązań, zarówno na szczeblu regionalnym, jak i lokalnym (gmina, powiat) badanie przyniosło podobne wyniki. W wynikach badań szczególną uwagę zwraca odniesienie do potrzeby instytucjonalizacji wypracowanych w projekcie rozwiązań, dostępność, określenie źródeł finansowania, promocji możliwości korzystania z programu, zaangażowania urzędników, zwiększenie świadomości instytucji na temat migracji. Wyróżniono tez czynniki niejako niezależne jak występowanie kryzysów gospodarczych, a co za tym idzie możliwości utworzenia nowych miejsc pracy w regionie, chęci reemigrantów do uczestniczenia w życiu regionu, akceptacji społecznej dla rozwiązań, a w konsekwencji umieszczenie tematyki w strategii województwa opolskiego. Powyższe wnioski wspierają wyniki uzyskane w trakcie FGI gdzie uzależniono skuteczność i trwałość projektu od zaimplementowania w komórkach instytucjonalnych na odpowiednich poziomach. Stwierdzono również, że konieczna jest operacjonalizacja celów projektu zmierzająca do instytucjonalizacji, co będzie najważniejszym elementem jego trwałości. Ciekawym znakiem upływu czasu i stopniowej zmiany nastawienia społecznego jest tu stwierdzenie, że instytucjonalizacja ma szanse powodzenie w związku z rozpoczętą dyskusją nad stworzeniem Specjalnej Strefy demograficznej w woj. opolskim. Uczestnicy FGI stwierdzili także, że skuteczność i trwałość projektu wiąże się z zaimplementowaniem w komórkach instytucjonalnych na odpowiednich poziomach, a warunkiem trwałości projektu może być element wsparcia instytucjonalnego polegający przykładowo na wyznaczeniu pełnomocników ds. emigracji w PUP ach i PCPR ach. 20

21 Ciekawym wnioskiem z FGI reemigrantów jest sugestia by stanowiska kontaktowe ds. reemigrantów ulokowane zostały poza strukturami administracji samorządowej, posiadały niezależne finansowanie, tak by je uniezależnić i by pracownicy mogli bez ograniczeń służbowych pomagać reemigrantów, w przypadku, gdy napotkają trudności w urzędach. Pojawiły się tez sugestie, że dobrym umocowaniem byłaby lokalizacja w ramach organizacji pozarządowych, które korzystałyby z finansowania niezależnego od lokalnego samorządu Rekomendacje W ramach prowadzonej analizy ewaluacyjnej rekomendujemy poniższe działania. Proponowane rekomendacje należy podzielić na dwie grupy rekomendacje na poziomie programowania regionalnego, a zatem o wymiarze strategicznym, a dalej rekomendacje na poziomie operacjonalizacji testowanego Modelu, czyli rekomendacje dotyczące działań wdrażania operacyjnego. 1. Rekomendacje na poziomie programowania regionalnego Konieczne jest kontynuowanie podobnych inicjatyw związanych z problematyką emigracji (reemigracji) ze wgl. na potrzebę wzrostu świadomości instytucji i użytkowników w obszarze problematyki migracji (reemigracji) i aspektu wpływu na lokalny i/lub regionalny rozwój społeczno gospodarczy Należy prowadzić dalsze badania nad emigracją i reemigracją; powinny one stać się jednym z zadań polityki migracyjnej, która z kolei będzie częścią strategii rozwoju regionu Regionalna polityka migracyjna powinna zostać wpisana do Strategii Rozwoju Województwa Opolskiego przy okazji najbliższej aktualizacji. Na tym etapie konieczne będzie zidentyfikowanie źródeł finansowania regionalnej polityki migracyjnej na poziomie finansowania strategii regionalnej. Możliwe są tu rozwiązania z wykorzystaniem środków Europejskiego Funduszu Społecznego w formie Regionalnego programu Operacyjnego czy regionalnego komponentu Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. 21

22 2. Rekomendacje na poziomie operacjonalizacji testowanego Modelu 2.1. Wdrożenie modelu powinno być poprzedzone analizą efektywności ekonomicznej - powinien przeważyć rachunek ekonomiczny, w którym po jednej stronie znajdą się koszty bieżącego utrzymania wdrożonego modelu w postaci zaangażowanych stanowisk pracy, kosztu wydawnictw i promocji, z drugiej strony społeczny koszt wypłacanych zasiłków dla bezrobotnych, czy działań ośrodków pomocy społecznej, a w konsekwencji także koszt utraconego PKB regionu w wyniku wyjazdów zarobkowych lub rezygnacji z powrotu z zagranicy Konieczna jest operacjonalizacja celów projektu zmierzająca do instytucjonalizacji, co będzie najważniejszym elementem jego trwałości. Instytucjonalizacja ma szanse powodzenie w związku z rozpoczętą dyskusją nad stworzeniem Specjalnej Strefy Demograficznej w woj. opolskim Skuteczność i trwałość projektu wiąże się z zaimplementowaniem w komórkach instytucjonalnych na odpowiednich poziomach, może to być element wsparcia instytucjonalnego polegający na początku wdrożenia: na wyznaczeniu pełnomocników ds. emigracji w PUP ach i PCPR ach (po odpowiednim przygotowaniu merytorycznym) Kolejnym aspektem skuteczności i trwałości rozwiązań jest zapewnienie jak najszerszego dostępu odbiorcom (reemigrantom) do proponowanych rozwiązań, co najlepiej zapewnić poprzez udostępnienie na stronach internetowych wszystkich zaangażowanych instytucji zdigitalizowanej wersji dostępnych materiałów informacyjnych, a w pierwszym rzędzie stale uaktualnianego Poradnika Reemigranta (lub linku do regionalnej strony poświęconej problemom reemigrantów), rozwiązaniem wspomagającym może być infolinia. 22

23 6. WYNIKI BADANIA 4.9. Analiza opracowań i raportów powstałych w projekcie W wyniku działań w projekcie powstały niżej wymienione raporty badawcze: 1. Wypracowanie metod zmniejszania emigracji zarobkowej i wspierania powrotu migrantów na polski rynek pracy dr Przemysław Malinowski, WPiA UO w Opolu 2. Migracje sfera wsparcia instytucjonalnego, dr Przemysław Malinowski, WPiA UO 3. Raport z badań migrantów z regionu opolskiego - Opracowanie narzędzia badawczego i realizacja badań dr Danuta Berlińska 4. Wypracowanie metod zmniejszania emigracji zarobkowej i wspierania powrotu migrantów na polski rynek pracy, dr Brygida Solga 5. Wypracowanie metod zmniejszania emigracji zarobkowej i wspierania powrotu migrantów na polski rynek pracy. dr Kazimierz Szczygielski, W zakresie prac ewaluacyjnych postawiono następujące tezy w świetle założonych poniżej wymienionych głównych pytań badawczych ewaluacji w odniesieniu do ww. raportów badawczych: 1. Jaka jest trafność proponowanych w testowanym Modelu rozwiązań? 2. Czy i w jakim zakresie przyjęty system wsparcia w ramach testowanego Modelu jest skuteczny i użyteczny dla odbiorców i użytkowników? 3. Jaki jest potencjał wdrożeniowy testowanego Modelu, czyli możliwości wdrożenia do głównego nurtu polityki (stopień skomplikowania, skala wymaganych zmian prawnych i organizacyjnych, efektywność)? 4. Jakie doświadczenia z testowania wstępnej wersji produktu finalnego powinny być uwzględnione przy opracowaniu ostatecznej wersji produktu finalnego? 5. Jaki jest potencjał trwałości proponowanych rozwiązań i produktów testowanego Modelu? W odniesieniu do pierwszej pozycji tj. raportu dr Malinowskiego pt. Wypracowanie metod zmniejszania emigracji zarobkowej i wspierania powrotu migrantów na polski rynek pracy. Analiza zastanej wiedzy, przygotowanie metodyki badań, dobór próby (obszar prawny) należy stwierdzić, że odnosi się on obszernie do zagadnień związanych z dotychczasowa wiedzą w zakresie dostępnej dokumentacji dotyczącej zjawiska emigracji. Raport omawia również programy 23

24 regionalne realizowane w tym zakresie jak np. Opolskie tutaj zostaję. Przywołuje również opracowania naukowe poświęcone zagadnieniom emigracji, w tym opracowania prof. Jończego i Instytutu Śląskiego w Opolu. W module II raport omawia, również zagadnienia diagnozy sytuacji w obszarze stanu migracji w województwie opolskim w tym najważniejsze wnioski i rekomendacje działań praktycznych dla zmniejszania emigracji zarobkowej i wspierania powrotu migrantów wynikające z dotychczasowych badań. W odniesieniu do działań podejmowanych centralnie na szczeblu krajowym Raport omawia m.in. Program Masz plan na powrót, Program Bliżej pracy, bliżej Polski, Program Wracaj do Polski. Autor omawia cele programów, które dotyczą: promowania możliwości zatrudnienia i rozwoju zawodowego w regionie, zmniejszenia wyjazdów zarobkowych, wzbudzenia zainteresowania możliwościami podejmowania nauki w województwie opolskim, wzbudzenia zainteresowania dalszym rozwojem zawodowym w regionie opolskim, zachęcenia osób pracujących za granicą do powrotu do województwa opolskiego. Raport prezentuje również analizę stanu migracji w regionie w kontekście prowadzonych działań zachowawczych: własne wnioski i rekomendacje działań praktycznych dla zmniejszania emigracji zarobkowej i wspierania powrotu migrantów. Dalej, co najciekawsze w raporcie omawiano propozycje wypracowania nowych narzędzi (rozwiązań) zmniejszania emigracji zarobkowej i wspierania powrotu migrantów. Autor słusznie stwierdza, że zarówno środki (narzędzia) jak i formy wspierania działań mających na celu zarówno zmniejszenie procesów migracyjnych jak i wspieranie powrotów reemigrantów winny stanowić wypadkową zaangażowania zarówno organów władzy ustawodawczej, wykonawczej jak i samorządowej. Na zakończenie, w raporcie przedstawiono propozycje zaprojektowanych zagadnień i pytań badawczych (ankietowych) skierowanych do uczestników projektu w kontekście ustaleń z zespołem projektowym. W podsumowaniu można stwierdzić, że raport odnosi się głównie do pierwszych dwóch pytań badawczych tj. zagadnień związanych z trafnością rozwiązań i skuteczności oraz użyteczności proponowanego modelu wsparcia przy założeniu zastanego, istniejącego stanu prawnego. Druga pozycja wśród ww. raportów również autorstwa dr Malinowskiego pt. Migracje sfera wsparcia instytucjonalnego, dotyczy w głównej mierze zagadnień wsparcia instytucjonalnego dla reemigrantów gdzie zaprezentowano m.in. instytucjonalny system wsparcia na szczeblu krajowym i regionalnym. Wymieniono tu także niższe szczeble samorządowe, a zatem starostwo i gminę, a w końcu także i sektor pozarządowy. W raporcie słusznie zauważono, że funkcjonujący system instytucjonalny organów czy też podmiotów ze względu na wskazane rozproszenie i 24

25 zróżnicowanie podmiotowo-przedmiotowe może nie do końca być w pełni przyjazny i zrozumiały dla reemigrantów. Z tych to powodów autor słusznie stwierdza, iż za celowe można uznać postulowanie wprowadzenia jednego, w miarę kompleksowego i uniwersalnego programu wsparcia dla powracających z emigracji. W dalszym ciągu przedstawiono ustawowy zakres kompetencji równych podmiotów samorządowych, które w ramach swoich statutowych obowiązków powinny wdrożyć i utrzymywać system wsparcia dla powracających z zagranicy. Raport stwierdza, że założenia organizacyjne programu mogłyby dotyczyć stworzenia na poziomie województwa i gmin samorządowych ( być może również i powiatów, aczkolwiek mogłaby tu powstać zbyt rozbudowana i kosztochłonna struktura administracyjna) punktów ( oddziałów, agend sfera nazewnicza pozostaje tu sprawą drugorzędną) informacyjno doradczych zajmujących się wdrażaniem rozwiązań i idei programu wsparcia powracających z zagranicy. Tak skonstruowany pomysł na program wsparcia umożliwiłby jego przeprowadzenie bądź to za pomocą podmiotów związanych ze strukturami samorządowymi bądź to przy wykorzystaniu możliwości kooperacyjnych z podmiotami spoza sfery publicznej. W ten sposób autor zmierza do przedstawienia idei partnerstwa publiczno prywatnego, jako możliwego modelu wsparcia reemigrantów. Prezentowana ideę można uznać za ze wszech miar cenne, gdyby nie powszechnie znane trudności w realizacji projektów w partnerstwie publiczno prywatnym. Jak widać z przestawionych powyżej tez raportu autor trafnie odnosi się do problemów badawczych związanych z trzecim pytaniem badawczym, a mianowicie, jaki jest potencjał wdrożeniowy testowanego Modelu wsparcia, czyli możliwości wdrożenia go do głównego nurtu polityki, biorąc pod uwagę aktualną sytuację potencjalnych instytucji wsparcia. Z kolei Raport z badań migrantów z regionu opolskiego Opracowanie narzędzia badawczego i realizacja badań autorstwa dr Danuty Berlińskiej prezentuje w sposób syntetyczny wyniki badań zrealizowanych w grupie migrantów z województwa opolskiego w 2010 i 2011 r. Wśród przeanalizowanych zjawisk znalazły się: przyczyny i kierunki emigracji, sposoby przygotowania wyjazdu zagranicznego, warunki pobytu i pracy emigrantów za granicą, a także zagadnienia dotyczące powrotów oraz aktualnych tendencji w zakresie migracji i w tym zakresie odnosi się przede wszystkim do zagadnień zawartych w czwartym pytaniu badawczym, a mianowicie, jakie 25

26 doświadczenia z testowania wstępnej wersji produktu finalnego powinny być uwzględnione przy opracowaniu ostatecznej wersji produktu finalnego, mając na uwadze profil grupy docelowej. W przypadku raportu badawczego dr Brygidy Solgi pt. Wypracowanie metod zmniejszania emigracji zarobkowej i wspierania powrotu migrantów na polski rynek pracy, Analiza wiedzy zastanej, przygotowanie metodyki badań, dobór próby (obszar społeczno ekonomiczny) zaprezentowano w nim realizowane na przestrzeni ostatnich lat w kraju kierunki badań naukowych w obszarze migracji. Przedstawiono również obszerną bibliografię, dotyczącą ekonomicznych, społecznych i demograficznych aspektów migracji zagranicznych w Polsce. Autorka przedstawia interesujące zagadnienie powiązań regionalnych pomiędzy emigrantami i potencjalnymi migrantami, co w dużej mierze determinuje geograficzne kierunki migracji z poszczególnych regionów. W raporcie zaproponowano diagnozę sytuacji w obszarze stanu migracji w województwie opolskim, a w tym wnioski i rekomendacje dla podejmowanych działań praktycznych celem zmniejszania emigracji zarobkowej i równoczesnego wspierania powrotu migrantów. Przedstawiono również analizę stanu migracji w województwie opolskim w kontekście prowadzonych dotychczas działań zachowawczych. Autorka proponuje również własne wnioski i rekomendacje działań praktycznych, które powinny doprowadzić do zmniejszania emigracji zarobkowej i wspierania powrotu migrantów. Na zakończenie przedstawiono propozycje wypracowania nowych rozwiązań służących zmniejszaniu emigracji i wspierania powrotu emigrantów, a także projekty zagadnień i pytań badawczych (ankietowych), skierowanych do uczestników projektu. W kontekście postawianych pytań badawczych ewaluacji należy stwierdzić, że raport odnosi się w pierwszym rzędzie do politycznego mainstream, a zatem trzeciego pytania badawczego, nie mniej jednak proponuje również liczne narzędzia badawcze głównie o charakterze jakościowym (ankiety). Ostatni z raportów autorstwa dr Szczygielskiego nt. Wypracowanie metod zmniejszania emigracji zarobkowej koncentruje się głównie wokół zagadnień związanych z analizą wiedzy zastanej, analiz i ekspertyz w zakresie ekonomicznych, demograficznych i przestrzennych aspektów migracji oraz diagnozy sytuacji stanu migracji w województwie i zawiera najważniejsze wnioski i rekomendacje działań praktycznych dla zmniejszania emigracji zarobkowej i wspierania powrotu migrantów. W raporcie stwierdzono, że dla poprawnej realizacji projektu (celów projektu) niezbędne będzie przeprowadzenie odrębnych badań ankietowych, o zmodyfikowanej konstrukcji narzędzia badawczego (ankiety). 26

27 Autor ukierunkowuje badania projektowe na weryfikację hipotezy o zjawisku tworzenia się klastra migracyjnego. Stwierdza, że katalog przesłanek opisujących klaster migracyjny jest otwarty, proces tworzenia w kraju docelowym migracji swoistej mini struktury społecznej i ekonomicznej obejmującej możliwość samodzielnego zaspokojenia całokształtu istotnych zdarzeń życiowych - jest drogą prowadząca do powstawania wskazanej konstrukcji klastra emigracyjnego. W zaprezentowanej ocenie uznano, że jeżeli na danym obszarze społeczność emigracyjna, będzie tworzyć dobrze prosperującą enklawę to szanse na powrót emigrantów są minimalne. Raport rozpatrywany w kontekście pytań badawczych ewaluacji stanowi odniesienie do pytań badawczych jeden i dwa dot. potencjału trwałości, skuteczności, ale także i trwałości (pytanie badawcze nr 5). Ja widać z powyższej wstępnej analizy brakuje w opracowaniach odniesień do aktualnych, a więc już projektowych doświadczeń z testowania proponowanego Modelu i jego produktów, z punktu widzenia jednak chronologii działań projektu i czasu potrzebnego na ocenę wyników tychże działań stan ten jest w pełni zrozumiały i odpowiedzi na to pytanie badawcze należy poszukiwać w obszarze ewaluacji wewnętrznej projektu Badania w okresie testowania produktu Profil odbiorców testowania W ramach badania ewaluacyjnego zanalizowano dane zebrane w trakcie testowania wstępnej wersji produktu finalnego w 93 osobowej grupie odbiorców reemigrantów. Pochodzili oni zgodnie z założeniami projektu z obszaru całego województwa opolskiego. Na 12 powiatów województwa (1 grodzki, 11 ziemskich) jedynie powiat oleski nie był reprezentowany. Można, zatem, stwierdzić, że badana grupa była reprezentatywna dla populacji reemigrantów województwa. Jak należało oczekiwać, z uwagi na charakterystycznie największą mobilność mieszkańców miast, dominujący udział ma powiat grodzki Miasto Opole - 23 badanych prawie 25% populacji, dalej powiat kluczborski 12% 11 badanych, po 8 uczestników badania (9%) dostarczyły powiaty kędzierzyńsko-kozielski i głubczycki. Z liczb tych nie należy jednak wyciągać wniosków odnośnie np. poziomu bezrobocia, jako motywu do zachowań migracyjnych, co w zależności od poziomu rejestrowanego bezrobocia może zachęcać do emigracji lub też powrotu 27

28 do kraju, gdyż pomijając specyficzną sytuację miasta Opola (zawsze najniższe bezrobocie w regionie na przestrzeni ostatnich 10 lat) należą one do średniaków regionalnego rynku pracy. 1 Jak widać specyfika lokalna lub regionalna może przeczyć takim uproszczeniom jak przekonanie, że do emigracji najbardziej skłonne są osoby z obszarów, na których występują różnorodne problemy rynku pracy. Geograficzną strukturę badanej grupy przedstawiono na wykresie - rys.1 poniżej. M.Opole strzelecki prudnicki opolski oleski nyski namysłowski krapkowicki kluczborski kędzierzyńsko-kozielski głubczycki brzeski Rysunek 1. Liczebność odbiorców reemigrantów w testowaniu wstępnej wersji produktu finalnego na terenie badań (N=93 osób) Źródło: opracowanie własne na podstawie badań przeprowadzonych w trakcie testowania wstępnej wersji produktu finalnego grupa odbiorców Struktura populacji badanych reemigrantów ze względu na płeć składała się w 51% z kobiet i w 49% z mężczyzn. Jest to proporcja niemalże odwrotna do rzeczywistej struktury aktywności migracyjnej mieszkańców regionu, gdzie w badaniach przeważają mężczyźni stanowiąc 58% grupy migrantów w stosunku do 40% udziału w niej kobiet. 2 Z uwagi na specyfikę problematyki rekrutacyjnej w projektach POKL nie należy z tego faktu wyciągać daleko idących wniosków, co do reprezentatywności badanej grupy. Podział badanej grupy z uwagi na płeć przedstawia wykres na rys. 2 poniżej. 1 Analiza sytuacji na rynku pracy województwa opolskiego w 2011roku, oprac. Obserwatorium rynku pracy WUP Opole 2 D.Berlińska, B.Solga, Raport z badań migrantów z regionu opolskiego 28

29 49% 51% Kobiety Mężczyźni Rysunek 2. Płeć odbiorców reemigrantów biorących udział w testowaniu wstępnej wersji produktu finalnego na terenie badań (N=93 osób) Źródło: opracowanie własne na podstawie badań przeprowadzonych w trakcie testowania wstępnej wersji produktu finalnego grupa odbiorców Ze względu na wiek w populacji badanych reemigrantów zdecydowanie przeważały osoby w wieku od 18 do 24 lat stanowiąc 41% druga najliczniejsza grupa to osoby w wieku od 25 do 30 lat, które stanowiły 27%. Grupa wiekowa od 36 do 40 lat tworzy 11% część badanej populacji, podczas gdy w grupie wiekowej lat jest kolejne 8% grupy. Te cztery grupy tworzą dominujący przedział wiekowy od 18 do 40 lat migrantów niewątpliwie związany z mobilnością oraz aktywnością zawodową, które normalnie charakterystyczne są dla tego okresu życia człowieka. Badanie należy uznać za w pełni reprezentatywne, ponieważ występuje tu także daleko idąca korelacja z badaniami, które wykazały, że w populacji emigrantów z regionu opolskiego zdecydowanie dominują osoby młode lub bardzo młode. W badaniach pokazano, że prawie 75% emigrantów nie przekroczyło 40 roku życia, a ponad 20% nie ukończyło jeszcze 25 lat. 3 Strukturę wiekową badanych reemigrantów zobrazowano na rys.3 poniżej. 8% 11% 1% 5% 1% 2% 4% 0% 27% 41% powyżej 65 3 D.Berlińska, B.Solga, op.cit. 29

30 Rysunek 3. Wiek odbiorców reemigrantów biorących udział w testowaniu wstępnej wersji produktu finalnego na terenie badań (N=93 osób) Źródło: opracowanie własne na podstawie badań przeprowadzonych w trakcie testowania wstępnej wersji produktu finalnego grupa odbiorców Jak należało oczekiwać udział osób wykształconych w populacji emigrantów na Opolszczyźnie jest bardzo wysoki. Odpowiada to narastającym tendencjom ogólnokrajowym, które musza budzić zaniepokojenie, a w regionach o ich silnym natężeniu może prowadzić do marginalizacji. 4 Również z danych zgromadzonych w czasie testowania wynika, że w populacji reemigrantów dominują osoby z wyższym, pomaturalnym lub minimum średnim wykształceniem. Te trzy grupy tworzą łącznie aż 73% populacji badanych reemigrantów. Najliczniejsze trzy grupy (po 16,5%) to osoby z wykształceniem magisterskim, licencjackim i wykształceniem pomaturalnym. Czwarta najliczniejsza grupa to osoby z wykształceniem średnim ogólnokształcącym - 15,3%, niewiele mniejszy udział ma grupa absolwentów zasadniczych szkół zawodowych, którzy stanowią 14,1% badanej populacji. Wyniki te korelują z badaniami przeprowadzonymi w regionie gdzie stwierdzono, że najliczniejsza grupa emigrantów to osoby z wykształceniem średnim zawodowym 37%, a dalej, a dalej zasadniczym zawodowym 29%. 5 Różnice te mogą wynikać z doboru próby, a także wyraźnej dominacji w danych testowych mieszkańców powiatu grodzkiego Opole gdzie udział osób wykształconych jest wyższy niż przykładowo na terenach wiejskich. Rozkład procentowy profilu wykształcenia w grupie reemigrantów w formie bardziej szczegółowych danych przedstawiono na wykresie rys.4 poniżej. 4 P. Kaczmarczyk, J. Tyrowicz, Współczesne migracje Polaków, 5 D.Berlińska, B.Solga, op.cit. 30

31 wyższe magisterskie wyższe licencjackie 16,5% 16,5% niepełne wyższe 8,2% pomaturalne 16,5% policealne średnie zawodowe 1,2% 1,2% średnie ogólnokształcące 15,3% średnie techniczne 10,6% zasadnicze zawodowe 14,1% podstawowe 0,0% 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% 16% 18% Rysunek 4. Wykształcenie odbiorców reemigrantów biorących udział w testowaniu wstępnej wersji produktu finalnego na terenie badań (N=93 osób) Źródło: opracowanie własne na podstawie badań przeprowadzonych w trakcie testowania wstępnej wersji produktu finalnego grupa odbiorców Analiza wyników badań osób, które wzięły udział w testowaniu produktów projektu potwierdza powszechne przekonanie, że osoby wolne są bardziej mobilne, bardziej skłonne do zmiany miejsca zamieszkania, a co za tym idzie, bardziej skłonne do migracji tak krajowych jak i zagranicznych. W badanej populacji reemigrantów przeważają osoby zakwalifikowane jak kawaler/panna, stanowią aż 74% badanej grupy. Jest to niewątpliwie wynikiem relatywnie młodego wieku opolskich migrantów, co dobrze ilustrują wyniki analizy profilu ich wieku (patrz Rys.3). Gdy dodamy dwie pozostałe grupy stanu wolnego, a więc osób owdowiałych lub rozwiedzionych czy pozostających w separacji, w grupie pozostaje już tylko 20% żonatych czy mężatek. W badaniach prowadzonych lokalnie podział na grupy skonstruowano inaczej, nie mniej jednak i tu najliczniejsza, bo 40% okazuje się być grupa osób zakwalifikowanych, jako kawaler/panna. Badania te jednak wskazują również na znacznie liczniejszy udział osób pozostających w związkach, a to 39% osoby zamężne, a dodatkowo 13% osób deklarujących pozostawanie w wolnym związku. 6 Wykres rys.5 poniżej przedstawia szczegółowe dane dotyczące stanu cywilnego badanej grupy reemigrantów. 6 Ibid. 31

32 20% 2% 4% panna/ kawaler żonaty/mężatka wdowa/ wdowiec rozwiedziony/ w separacji 74% Rysunek 5. Stan cywilny odbiorców reemigrantów biorących udział w testowaniu wstępnej wersji produktu finalnego na terenie badań (N=93 osób) Źródło: opracowanie własne na podstawie badań przeprowadzonych w trakcie testowania wstępnej wersji produktu finalnego grupa odbiorców Zmienna sytuacja społeczna i gospodarcza, tak w kraju, jak i w krajach docelowych emigrantów, jest najczęściej głównym powodem modyfikującym postawy emigrantów w kontekście planów powrotu. Badana grupa reemigrantów wykazuje jednak, że są oni silniej motywowani więzami społecznymi (rodzina, środowisko lokalne) gdyż powrót z tych powodów deklaruje najliczniejsza 25% grupa, podobnie jak deklarowane przez 11,8% badanych silne więzy ze społecznością lokalną. Czynniki ekonomiczne są na drugim planie brak satysfakcjonującej pracy 11%, czy zaoszczędzenie określonej sumy pieniędzy 16%. Wyniki te korelują w dużej mierze z badaniami Instytutu Spraw Publicznych w 2012 roku wśród reemigrantów z Wk. Brytanii i Irlandii gdzie powracający decyzję uzasadniali względami osobistymi - tęsknotą za domem (36 proc.) i pozostawioną w kraju rodziną (29 proc.). Poniżej na rys.6 przedstawiono dane dotyczące motywów reemigracji Inne chęć założenia własnej firmy w kraju zaoszczędzenie określonej sumy pieniędzy (i tym samym zrealizowanie założonego celu) silne więzi z miejscem pochodzenia i społecznością lokalną poprawa sytuacji gospodarczej i większe szanse znalezienia pracy w Polsce zmęczenie pobytem za granicą i ciągłymi dojazdami 2,2% 2,2% 7,4% 12,5% 11,8% 16,2% chęć powrotu do rodziny pozostałej w kraju problemy z integracją i przystosowaniem się do życia za granicą brak satysfakcjonującej pracy za granicą (zgodnej z wykształceniem i kwalifikacjami) zbyt niskie zarobki za granicą 2,9% 2,9% 11,0% 25,0% utrata pracy za granicą (brak pracy) 5,9% 0 0,05 0,1 0,15 0,2 0,25 0,3 32

33 Rysunek 6. Powody powrotu reemigrantów do kraju wg. biorących udział w testowaniu wstępnej wersji produktu finalnego na terenie badań (N=93 osób) Źródło: opracowanie własne na podstawie badań przeprowadzonych w trakcie testowania wstępnej wersji produktu finalnego grupa odbiorców Problematyka trudności, jakie przeżywają powracający z emigracji jest powszechnie znana i dotyczy w dużej mierze powodów, dla których podejmuje się emigrację. W badanej grupie jako problemy zdecydowanie wymieniono trudności w znalezieniu pracy (29,9%), następnie niskie zarobki (19,7%), a 11,8% uskarżało się na biurokrację. Dla równowagi, 11,8% badanych stwierdza, ze nie miało żadnych problemów po powrocie. Wykres na rys.7 przedstawia szczegółowy rozkład danych dotyczących zgłoszonych kategorii problemów reemigrantów. Inne 3,1% 3,9% nie miałem żadnych problemów zbyt dużo formalności przy załatwianiu spraw urzędowych 11,8% 11,8% pogorszenie relacji ze znajomymi i przyjaciółmi 5,5% pogorszenie relacji z rodziną wyobcowanie 1,6% 3,1% złe samopoczucie psychiczne 7,1% inny charakter wykonywanej pracy niż praca za granicą 2,4% niskie zarobki 19,7% trudności w znalezieniu pracy 29,9% 0 0,05 0,1 0,15 0,2 0,25 0,3 0,35 Rysunek 7. Największe problemy reemigrantów po powrocie do kraju wg. biorących udział w testowaniu wstępnej wersji produktu finalnego na terenie badań (N=93 osób) Źródło: opracowanie własne na podstawie badań przeprowadzonych w trakcie testowania wstępnej wersji produktu finalnego grupa odbiorców Świadomość, a także doświadczenie doznanych problemów skłaniają powracających do kraju do poszukiwania instytucji, które mogą im pomóc. Doświadczenia życiowe emigrantów i ich przedsiębiorczość powoduje, że zdecydowana większość, bo aż 76% deklaruje, że żadnej pomocy nie oczekiwało, a jedynie 12% stwierdza, że miało w tym zakresie jakieś oczekiwania. Wynik ten koreluje z innymi badaniami, gdzie wykazano, że powracający w niewielkim stopniu korzystali z pomocy instytucjonalnej, a jeżeli już, to raczej z pomocy znajomych (50%). 7 7 Ibid. 33

34 Rozkład proporcji oczekiwań powracających emigrantów zaprezentowano na wykresie rys.8. 6% 6% 12% tak oczekiwałem nie oczekiwałem zainteresowania się organizacji i instytucji moją osobą nie pamiętam brak odpowiedzi 76% Rysunek 8. Oczekiwania reemigrantów zainteresowania się nimi przez instytucje i organizacje po powrocie do kraju wg. biorących udział w testowaniu wstępnej wersji produktu finalnego na terenie badań (N=93 osób) Źródło: opracowanie własne na podstawie badań przeprowadzonych w trakcie testowania wstępnej wersji produktu finalnego grupa odbiorców W zakresie oczekiwanych przez reemigrantów obszarów wsparcia po powrocie do kraju biorący udział w testowaniu wstępnej wersji produktu finalnego, w pierwszym rzędzie wskazali na informacje dotyczące możliwości podjęciu zatrudnienia (22,2%), a dalej możliwości skorzystania z udziału w szkoleniach np. w celu przekwalifikowania się (18,5%), czy w końcu konkretnej propozycji podjęcia pracy (16,7%). Jak widać oczekiwania te koncentrują wokół możliwości zatrudnienia po powrocie do kraju. W trakcie FGI stwierdzono, iż Projekt wykazał dysonans miedzy aspiracjami reemigrantów a możliwościami rynku pracy oraz realnymi możliwościami wsparcia dla chcących rozpocząć samodzielną działalność gospodarczą Wykres przedstawiony na rys.9 przedstawia oczekiwania reemigrantów w odniesieniu do obszarów wsparcia po powrocie do kraju. 34

35 Inne pomoc w załatwianiu spraw urzędowych pomoc w znalezieniu szkoły (przedszkola) dla dzieci włączenia i zaangażowania mnie w życie społeczno kulturalne mojego miasta (wsi) wsparcia psychologicznego zaproponowania udziału w szkoleniach (np. dotyczących przekwalifikowania się) wsparcia finansowego w założeniu własnej firmy porady w zakresie możliwości założenia własnej firmy konkretnej propozycji pracy 0,9% 8,3% 3,7% 4,6% 4,2% 6,9% 13,9% 16,7% 18,5% informacji na temat możliwości pracy 22,2% 0 0,05 0,1 0,15 0,2 0,25 Rysunek 9. Oczekiwane przez reemigrantów obszary wsparcia po powrocie do kraju wg. biorących udział w testowaniu wstępnej wersji produktu finalnego na terenie badań (N=93 osób) Źródło: opracowanie własne na podstawie badań przeprowadzonych w trakcie testowania wstępnej wersji produktu finalnego grupa odbiorców Profil użytkowników testowania W czasie projektu przebadano 95 osób reprezentujących tzw. użytkowników, a więc sektor administracji, głównie samorządowej jak Powiatowe Urzędy Pracy ale także i sektora organizacji samorządowych. Zadaniem badanych była ocena trafności proponowanych rozwiązań. Reprezentowane były wszystkie powiaty za wyjątkiem prudnickiego. Geograficzna przynależność uczestników rozłożyła się bardzo nierównomiernie pomiędzy 12 powiatów województwa, co nie odzwierciedla np. jak są ludne 8 i może mieć wpływ na wyniki badania. Najwięcej przedstawicieli w badanej populacji zapewnił powiat brzeski (18 osób), dopiero na drugim miejscu znalazł się powiat grodzki Opole z 17 uczestnikami badania, a dalej namysłowski (14 osób). Rozkład geograficzny wynika tu jednak raczej z zawiłości systemu rekrutacji w projektach POKL. Poniżej na rys. 10 przedstawiono dane odnośnie pochodzenia badanych. 8 Wg GUS Opole dane za

36 M.Opole strzelecki prudnicki opolski oleski nyski namysłowski krapkowicki kluczborski kędzierzyńsko-kozielski głubczycki brzeski Rysunek 10. Liczebność użytkowników przedstawicieli urzędów i organizacji biorących udział w testowaniu wstępnej wersji produktu finalnego na terenie badań (N=95 osób) Źródło: opracowanie własne na podstawie badań przeprowadzonych w trakcie testowania wstępnej wersji produktu finalnego grupa odbiorców Badania ewaluacyjne Badania ewaluacyjne przeprowadzono w oparciu o metody i techniki opisane wcześniej w rozdziale 4.4 niniejszego opracowania. Poniżej prezentujemy wyniki badań w kontekście sformułowanych pytań badawczych i kryteriów oceny Kryterium trafności Pytanie badawcze nr 1. Jaka jest trafność rozwiązań proponowanych w testowanym Modelu? W badaniu uczestnikom zadano m.in. pytanie będące jednym z głównych zainteresowań badawczych e ewaluacji, a mianowicie czy opracowany w projekcie Model złożony z testowanych produktów trafnie może odpowiedzieć na potrzeby badanej grupy docelowej złożonej z reemigrantów. Respondenci, w przeważającej większości (50%) ocenili, że proponowane rozwiązania są raczej trafne, 16,7% przychyliło się do opinii ale 16,7% nie miało zdania w tej kwestii. W takcie FGI zwracano uwagę na fakt: Projekt wpisuje się w dyskusje dot. specjalnej strefy demograficznej, może być jednym z elementów pomocnych w jej programowaniu oraz Projekt dotyka bardzo ważnej problematyki doświadczanej przez woj. opolskie w zakresie badania 36

37 reemigracji i wpisuje się w dyskusję dot. polityki migracyjnej do strategii. Istotnym staje się funkcja wnioskodawcza projektu Pomimo iż wnioski z realizacji działań projektowych maja charakter utylitarny spotykają się z dużym zainteresowaniem w zakresie tworzenie doktryny migracyjnej, która dotąd nie została w Polsce wypracowana oraz Polityka migracyjna powinna być formowana na poziomie kraju tak jak inne polityki: społeczna, rynku pracy, ekologiczna, itp. Szczegółowy rozkład preferencji uczestników, co do trafności rozwiązań przedstawia wykres na rys ,7% 4,2% 12,5% 50,0% 16,7% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Rysunek 11. Ocena stopnia trafności modelu w problemy grupy docelowej. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CAWI grupa odbiorców Kolejne pytanie, jakie zadano respondentom z grupy użytkowników dotyczyło zagadnienia dostosowania badanych produktów projektu do ich potrzeb i oczekiwań w zakresie wsparcia dla pracy z powracającymi emigrantami w regionie. Ich ocena adekwatności testowanego Modelu w przeważającej mierze 62,5% oceniona została jako. Ale tylko 8,3% badanych oceniło proponowane rozwiązania na. Dla równowagi jednak warto dodać, że nikt nie udzielił odpowiedzi. W Trakcie FGI określono wpływ czasu na projekt w kontekście zmian społecznych Minęło 3 lata od czasu utworzenia projektu i wypracowania założeń produktów. Podobnie jak temat projektu, produkty muszą ewoluować, nie można opracować uniwersalnych produktów oraz Propozycja produktów były racjonalne w tym okresie kiedy projekt rozpoczynaliśmy, chociaż w przypadku dnia dzisiejszego niewiele uległy zmianie Zestawienie wyników odpowiedzi na to pytanie przedstawiono w wykresie na rys. 12 poniżej. 37

38 12,5% 0,0% 12,5% 62,5% 8,3% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Rysunek 12. Ocena adekwatności modelu do potrzeb i oczekiwań użytkowników i odbiorców Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CAWI grupa odbiorców Badaniu poddano również ocenę użytkowników testowanych rozwiązań w zakresie jak ich najlepszego zaadresowania i dostosowania do potrzeb odbiorców w zależności od ich wieku. Badani użytkownicy ocenili, że proponowane rozwiązania najlepiej odpowiadają grupie wiekowej lat (53% odpowiedzi), a dalej najmłodszej grupie w przedziale lat 33% odpowiedzi. Rozkład ocen badanych przedstawiono w formie wykresu na rys.13 poniżej. 8% 6% 53% 33% Powyżej 60 Rysunek 13. Ocena dostosowania modelu do odbiorców w przedziałach wiekowych Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CAWI grupa odbiorców Badaniu poddano również ocenę użytkowników testowanych rozwiązań w zakresie jak ich najlepszego zaadresowania i dostosowania do potrzeb odbiorców w zależności od ich wykształcenia. Badani użytkownicy ocenili, że proponowane rozwiązania najlepiej odpowiadają odbiorcom z wykształceniem średnim 50% odpowiedzi. W miarę jednakowo 24-26% odpowiedzi oceniono przystosowanie Modelu do potrzeb osób z wykształceniem wyższym i podstawowym. Rozkład ocen badanych przedstawiono w formie wykresu na rys.14 poniżej. 38

39 24% 26% podstawowe średnie wyższe 50% Rysunek 14. Ocena dostosowania modelu do obiorców zależnie od wykształcenia Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CAWI grupa odbiorców Badaniu poddano również ocenę użytkowników testowanych rozwiązań w zakresie jak ich najlepszego zaadresowania i dostosowania do potrzeb odbiorców w zależności od zawodu/branży jaka reprezentują. Badani użytkownicy nie byli w stanie ocenić, czy proponowane rozwiązania najlepiej odpowiadają odbiorcom konkretnej branży w 33,3% ocenili, że dla wszystkich. Przydatność dla poszczególnych grup oceniono znacznie niżej. W ramach FGI reemigranci ocenili: Warto różnicować rozwiązania w zależności od kraju, z którego emigranci powracaj, bo ich postrzeganie problemów jest różne. Rozkład ocen badanych przedstawiono w formie wykresu na rys.15 poniżej. dla wszystkich sprzątanie mieszkań/biur opieka nad dziećmi (osobami starszymi) administracja logistyka handel przemysł rolnictwo szkolnictwo służba zdrowia hotelarstwo gastronomia budownictwo 4,4% 6,7% 4,4% 4,4% 4,4% 2,2% 4,4% 0,0% 4,4% 6,7% 11,1% 13,3% 33,3% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% Rysunek 15. Ocena dostosowania modelu do obiorców zależnie od branży zawodowej Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CAWI grupa odbiorców Następnie dokonano oceny trafności zdaniem użytkowników produktu Mapy Drogowej. Został on oceniony pozytywnie, przeważająca część respondentów oceniła trafność jako raczej 39

40 tak 45,8% odpowiedzi ale 25% badanych odpowiedziała. Duża liczba respondentów (29,2%) nie miała zdania. Rys.16 przedstawia rozkład odpowiedzi na pytanie o trafność Mapy Drogowej. 29,2% 0,0% 4,2% 45,8% 25,0% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% Rysunek 16. Ocena trafności Mapy Drogowej z pkt. widzenia użytkowników - instytucji Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CAWI grupa odbiorców Gdy dokonano oceny trafności zdaniem użytkowników produktu Rozkładu Jazdy okazało się, że podobnie został on oceniony pozytywnie, przeważająca część respondentów oceniła trafność jako 45,8% odpowiedzi ale 25% badanych odpowiedziała. Duża liczba respondentów (29,2%) nie miała zdania. Wyniki były zatem identyczne. Wynik FGI wykazały że Rozkład jazdy materiał jak najbardziej zasadny i potrzebny dla instytucji oraz Warsztaty Interaktywne trafne, wymagają jednak wzbogacenia o doradztwo indywidualne w zakresie zawodowym i rozpoczynania działalności gospodarczej Rys.16 przedstawia rozkład odpowiedzi na pytanie o trafność Rozkładu Jazdy. 29,2% 0,0% 4,2% 45,8% 25,0% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% Rysunek 17. Ocena trafności Rozkładu Jazdy z pkt. widzenia użytkowników - instytucji Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CAWI grupa odbiorców Następnie dokonano oceny trafności w oczach użytkowników produktu Poradnik Reemigranta. Został on oceniony pozytywnie, przeważająca część respondentów oceniła trafność 40

41 jako 45,8% odpowiedzi ale 25% badanych odpowiedziała. Duża liczba respondentów (29,2%) nie miała zdania. W trakcie FGI określono Poradnik Remigranta trafny w formacie, kolorystyce, stronie merytorycznej i graficznej, w szczególności dla osób z terenów wiejskich, które wykazały największe zainteresowanie, niektórzy reemigranci jednak stwierdzili, że nie pamiętam, który to był dokument, dano nam ich za dużo. Rys.16 przedstawia rozkład odpowiedzi na pytanie o trafność Poradnika Reemigranta. 20,8% 4,2% 0,0% 29,2% 33,3% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% Rysunek 18. Ocena trafności Poradnika Reemigranta z pkt. widzenia użytkowników - instytucji Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CAWI grupa odbiorców Kryterium efektywności Pytanie badawcze nr 2. Czy i w jakim zakresie przyjęty system wsparcia w ramach testowanego Modelu jest skuteczny i użyteczny dla odbiorców i użytkowników? W kolejnej serii pytań badano ocenę użytkowników, co do zakresu skuteczności i użyteczności testowania zaplanowanych działań oraz czy udało się osiągnąć zakładane cele, lepiej zbadać i poszerzyć wiedzę na temat zjawiska emigracji, a także jej gospodarczym, społecznym i instytucjonalnym implikacjom na terenie regionu opolskiego. Ocena ta wypadła zdecydowanie pozytywnie. Odnotowano 41,7% odpowiedzi i co ważniejsze aż 29,2% odpowiedzi kwalifikujących wyniki jako. Nikt nie ocenił skuteczności i użyteczności propozycji na zdecydowania nie. Rozkład ocen badanych przedstawiono w formie wykresu na rys.19 poniżej. 41

42 33,3% 0,0% 4,2% 41,7% 29,2% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% Rysunek 19. Ocena skuteczności testowania w zakresie poszerzenia i pogłębienia przez realizatorów wiedzy o skali zjawiska i cech emigracji zarobkowej w wymiarze gospodarczym i ekonomicznym. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CAWI grupa odbiorców Zapytano także o ocenę skuteczności testowania w zakresie przeprowadzonych działań, celów i wyników dla zobrazowania w sposób modelowy schematu postępowania poszczególnych partnerów w sytuacji powrotu z emigracji zarobkowej zawierający także stosowne rekomendacje, co do działań zmniejszających stopień zagrożenia dalszymi dodatkowymi wyjazdami obecnych mieszkańców województwa opolskiego (Mapa Drogowa). Ponownie wynik badania jest bardzo zachęcający na oceniło wynik 50% respondentów, a następne 20,8% odpowiedziało. W ogóle nie wystąpiły odpowiedzi i. W trakcie FGI stwierdzono iż Najbardziej przydatnym elementem Modelu jest Punkt Konsultacyjny (PK), jednak nie na poziomie gminy. Gmina jest zbyt małą jednostka dla utrzymania i odpowiedniego aktualizowania danych w PK oraz Optymalny do powstania PK jest powiat, np. w PUP dla jego wsparcia instytucjonalnego, a także określenie funkcjonalności PK regionalne powinny być przystosowane do specyfiki i potrzeb regionalnych, oparte na bieżącej informacji z regionu (w zakresie badań i uaktualnień danych), a reemigranci uznali, że najważniejszy jest osobisty kontakt z urzędnikiem. Rys.20 przedstawia rozkład odpowiedzi na pytanie o skuteczność testowania. 33,3% 0,0% 0,0% 50,0% 20,8% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Rysunek 20. Ocena skuteczności testowania w zakresie zobrazowania w sposób modelowy schematu postępowania poszczególnych partnerów w sytuacji powrotu z emigracji zarobkowej zawierający także stosowne rekomendacje, co do działań 42

43 zmniejszających stopień zagrożenia dalszymi dodatkowymi wyjazdami obecnych mieszkańców województwa opolskiego (Mapa Drogowa) Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CAWI grupa odbiorców Badanie użytkowników w zakresie ich oceny co do zaprezentowanej skuteczności testowania w zakresie osiągnięcia złożonych celów i wyników oraz wypracowania w woj. opolskim wzorcowej sieci współpracy instytucji zaangażowanych we współpracę z reemigrantami jak również w możliwie szerokim zakresie odpowiedzialnych za minimalizowanie zjawiska emigracji. Badana grupa wykazała tu znaczniej więcej wątpliwości gdyż przeważyła odpowiedź (41,7%), z drugiej strony jednak, suma odpowiedzi i daje łącznie 50%. W trakcie FGI stwierdzono Istnieje możliwość zatrzymanie ludzi młodych w woj. opolskim dla obsługi ludzi starych ; wymaga to jednak odpowiedniej polityki społecznej na poziomie planowania strategii regionu, a reemigranci stwierdzili, że to zależy sytuacji w kraju. Rozkład ocen badanych respondentów przedstawiono w formie wykresu na rys.21 poniżej. 41,7% 0,0% 12,5% 29,2% 20,8% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% Rysunek 21. Ocena skuteczności testowania w zakresie wypracowania w woj. opolskim jednej wzorcowej sieci współpracy podmiotów zaangażowanych we współpracę z reemigrantami oraz odpowiedzialnych za minimalizowanie zjawiska emigracji. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CAWI grupa odbiorców Badana grupa poddała następnie ocenie skuteczność testowania w zakresie zdolności do osiągnięcia celów i efektów, a także możliwości wzmocnienia w woj. opolskim dialogu społecznego poprzez włączenie w proces współpracy przedstawicieli poszczególnych aktorów już na etapie opracowania i testowania narzędzi. W tym przypadku ich ocena jest ze wszech miar pozytywna. Łącznie uzyskano 62,5% odpowiedzi i zdecydowanie, a nikt z respondentów nie odpowiedział. Rys.22 przedstawia rozkład odpowiedzi na pytanie o skuteczność testowania. 43

44 25,0% 0,0% 16,7% 33,3% 29,2% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% Rysunek 22. Ocena skuteczności testowania w zakresie wzmocnienia w woj. opolskim dialogu społecznego poprzez włączenie w proces współpracy przedstawicieli poszczególnych interesariuszy na etapie opracowania i testowania narzędzi. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CAWI grupa odbiorców Na pytanie o rzeczywiste korzyści respondentów, jakie mogą płynąć dla nich jeżeli w przyszłości staną się użytkownikami proponowanych w ramach testowania produktów Modelu jak również ewentualnych korzyści płynących z podjęcia przedsięwzięć systemowych o dalszym horyzoncie czasowym by zmienić podejście do powracających z emigracji uzyskano niezwykle pozytywna reakcję. 45,8% odpowiedziało, a dodatkowo kolejne 20,8% przedstawicieli badanej grupy udzieliło odpowiedzi. Rozkład ocen badanych przedstawiono w formie wykresu na rys.19 poniżej. 4,2% 8,3% 20,8% 25,0% 45,8% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% Rysunek 23. Ocena korzyści z udziału w testowaniu Modelu przez użytkowników w zakresie: zainicjowania działań o charakterze systemowym mających na celu długofalową zmianę całego podejścia do reemigranta. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CAWI grupa odbiorców Dalej badaniu poddano ocenę przez grupę użytkowników możliwych korzyści z udziału w testowaniu przez nich proponowanego Modelu w zakresie działań służących wsparciu oczekiwań i potrzeb reemigranta. Badani w przeważającej mierze bardzo pozytywnie ocenili swoje korzyści z testowania, ponad 83% z nich wybrało odpowiedzi lub. Nikt nie udzielił odpowiedzi. Rozkład ocen badanych przedstawiono w formie wykresu na rys.24 poniżej. 44

45 20,8% 0,0% 4,2% 54,2% 29,2% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Rysunek 24. Ocena korzyści z udziału w testowaniu Modelu przez użytkowników w zakresie: wykorzystania działań, zmierzających do zaspokojenia oczekiwań i potrzeb reemigranta Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CAWI grupa odbiorców Grupa użytkowników zapytana o ich ocenę korzyści z udziału w testowaniu zaproponowanego Modelu w obszarze spójności w koordynacji działań wszystkich partnerów instytucjonalnych przedmiotowo i podmiotowo zaangażowanych w proces obsługi, wsparcia i pomocy powracającym z zagranicy. Respondenci ponownie pozytywnie ocenili swój udział udzielając w 45,8% odpowiedzi, a 20,8%. W pozostałej części wyrazili jednak znacznie więcej wątpliwości. Na Rys.25 przedstawiono rozkład odpowiedzi na pytanie o korzyści z testowania. 25,0% 4,2% 8,3% 45,8% 20,8% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% Rysunek 25. Ocena korzyści z udziału w testowaniu Modelu przez użytkowników w zakresie: spójnością w koordynacji działań wszystkich aktorów (przedmiotowo i podmiotowo) zaangażowanych w proces obsługi, wsparcia i pomocy reemigrantowi. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CAWI grupa odbiorców W przeprowadzonym badaniu oceny wpływu testowanego Modelu na możliwe zwiększenie aktywności reemigrantów na polskim rynku pracy respondenci przedstawiciele użytkowników przedstawili niemal entuzjastyczną ocenę możliwego wpływu proponowanych działań. Ponad 80% respondentów oceniło możliwość pozytywnego wpływu jako (37,5%) lub. Nie wystąpiły oceny. Rozkład ocen respondentów przedstawiony został w formie wykresu na rys.26 poniżej. 45

46 20,8% 0,0% 16,7% 33,3% 37,5% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% Rysunek 26. Ocena wpływu Modelu na zwiększenie aktywności reemigrantów na polskim rynku pracy Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CAWI grupa odbiorców W badaniu wpływu zastosowania Modelu na absorpcję emigrantów uzyskano zrównoważony wynik. Respondenci pytani o ich ocenę wpływu możliwego zastosowanego Modelu na zwiększenie absorpcji powracających emigrantów przez gospodarkę regionalną wyrazili zróżnicowane zdania. Co prawda aż 54% wybranych odpowiedzi to, ale równocześnie aż 33% to. Wykres na Rys.27 przedstawia rozkład odpowiedzi na pytanie o możliwość absorpcji reemigrantów. 33,3% 0,0% 4,2% 54,2% 8,3% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Rysunek 27. Ocena wpływu Modelu na zwiększenie na zwiększenie absorpcji reemigrantów przez gospodarkę regionalną. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CAWI grupa odbiorców Następnie przeprowadzono badanie możliwego wpływu proponowanego Modelu na rozwiązywanie problemów społecznych i zawodowych reemigrantów. Odpowiadając na tak postawione pytanie respondenci ponownie wykazali zróżnicowane opinie jednak z przewagą oceny pozytywnej. Łączny udział ocen i przekroczył 62%. Jednak ponad jedna badanych miała wątpliwości odpowiadając. W badaniu FGI z kolei reemigranci potwierdzili potrzebę istnienia takiego systemu pomocy. Rozkład ocen respondentów przedstawiony został w formie wykresu na rys.28 poniżej. 46

47 33,3% 0,0% 4,2% 54,2% 8,3% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Rysunek 28. Ocena wpływu Modelu na rozwiązywanie problemów społecznych, zawodowych reemigrantów. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CAWI grupa odbiorców W badaniu przydatności i użyteczności Mapy drogowej zadano takie pytanie przedstawicielom potencjalnych użytkowników instytucjonalnych, tak by określili przydatność w skali 1 do 10 od najmniej przydatny/ użyteczny do najbardziej przydatny/użyteczny. Ocena produktu Mapa Drogowa według użytkowników wypadła korzystnie określając ją, jako bardzo przydatna i/lub użyteczną. Nikt z ankietowanych uczestników nie ocenił Mapy Drogowej jako mało, bądź najmniej przydatny produkt. Wykres na Rys.29 przedstawia rozkład odpowiedzi na pytanie o przydatność Mapy Drogowej. najbardziej przydatne / uzyteczne najmniej przydatny / uzyteczny 0,0% 0,0% 0,0% 3,7% 7,4% 11,1% 14,8% 14,8% 18,5% 29,6% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% Rysunek 29. Ocena przydatności i użyteczności Mapy drogowej. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CAWI grupa odbiorców Przeprowadzono następnie badanie oceny przydatności i użyteczności Rozkładu Jazdy. W odpowiedzi na takie pytanie respondenci dokonali oceny produktu w skali przydatności 1 do 10 od najmniej przydatny/ użyteczny do najbardziej przydatny/użyteczny. Badani użytkownicy bardzo wysoko ocenili produkt Rozkład jazdy. Uzyskane oceny w przedziale 7-10 stanowią tu ponad 42% uczestnik ów badania, co świadczy o wysokiej ocenie 47

48 Wykres na Rys.30 przedstawia rozkład odpowiedzi na pytanie o przydatność i użyteczność Rozkładu Jazdy. najbardziej przydatne / uzyteczne najmniej przydatny / uzyteczny 0,0% 0,0% 3,7% 7,4% 7,4% 11,1% 14,8% 14,8% 14,8% 18,5% 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% 16% 18% 20% Rysunek 30. Ocena przydatności i użyteczności Rozkładu Jazdy. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CAWI grupa odbiorców Kolejnym produktem, jaki poddano badaniu w zakresie jego użyteczności był Poradnik Reemigranta. Ocena przydatności i użyteczności Poradnika Reemigranta. Badana grupa użytkowników została poproszona o ocenę jego przydatności i użyteczności. W tym badaniu ocena produktu wypadła znacznie słabiej niż poprzednich. Dokonując oceny w skali przydatności 1 do 10 od najmniej przydatny/ użyteczny do najbardziej przydatny/użyteczny respondenci w 18,5% wybrali ocenę 5, a więc średnio ale równocześnie blisko 24% badanych kwalifikowało użyteczność na poziomie 2 do 4, a wiec słabo użyteczny. Taką ocenę potwierdza opinia niektórych uczestniczących w FGI powracających emigrantów, nie umiem rozpoznać, który to dokument, nie przypominam go sobie. Rozkład ocen respondentów przedstawiony został w formie wykresu na rys.31 poniżej. 48

49 najbardziej przydatne / uzyteczne najmniej przydatny / uzyteczny 0,0% 0,0% 3,7% 3,7% 3,7% 7,4% 11,1% 11,1% 11,1% 18,5% 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% 16% 18% 20% Rysunek 31. Ocena przydatności i użyteczności Poradnika Reemigranta. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CAWI grupa odbiorców Kryterium użyteczności Pytanie badawcze nr 3. Jaki jest potencjał wdrożeniowy testowanego Modelu, czyli możliwości wdrożenia do głównego nurtu polityki (stopień skomplikowania, skala wymaganych zmian prawnych i organizacyjnych, efektywność)? Trudnym pytaniem było niewątpliwie pytanie o atrakcyjność proponowanych rozwiązań Modelu pomocy dla reemigrantów z punktu widzenia efektywności kosztowej. Respondenci okazali się podzieleni w ocenie zagadnienia, co prawda przeważyły głosy na i dając razem 37% odpowiedzi ale równocześnie jedna czwarta badanych skłoniła się do odpowiedzi. Wykres na Rys.32 przedstawia rozkład odpowiedzi na pytanie o atrakcyjność kosztową wdrożenia Poradnika Reemigranta. 25,0% 0,0% 8,3% 29,2% 8,3% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% Rysunek 32. Ocena atrakcyjności podejścia w Modelu w stosunku do wcześniej stosowanych metod w zakresie kosztów. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CAWI grupa odbiorców 49

50 Kolejnym pytaniem skierowanym do ankietowanych użytkowników była porównawcza ocena atrakcyjności proponowanych działań w Modelu w porównaniu do wcześniej stosowanych metod, a także próby porównania ich efektywności. Odpowiadając na tak postawione pytanie respondenci okazali się bardzo podzieleni w swoich opiniach, co świadczy o możliwych wątpliwościach na etapie wdrożenia Modelu. Prawie tyle samo osób odpowiedziało trudno powiedzieć jak i i. Rozkład ocen atrakcyjności Modelu w porównaniu do aktualnych rozwiązań przedstawiony został w formie wykresu na rys.33 poniżej. 45,8% 0,0% 0,0% 37,5% 8,3% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% Rysunek 33. Ocena atrakcyjności podejścia w Modelu w stosunku do wcześniej stosowanych metod w zakresie efektywności. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CAWI grupa odbiorców Ocena atrakcyjności podejścia w Modelu w stosunku do wcześniej stosowanych metod w zakresie skuteczności. Następnie badano użytkowników na okoliczność oceny porównawczej skuteczności proponowanych działań w Modelu w porównaniu do wcześniej stosowanych metod, starając się ustalić czy są bardziej skuteczne. Odpowiadając na w ten sposób sformułowane pytanie respondenci okazali się nie tylko bardzo podzieleni w swoich opiniach, ale również przejawili wątpliwości, co może świadczyć o możliwych zagrożeniach w momencie prawdopodobnego wdrożenia Modelu. Więcej badanych osób wyraziło swoje niezdecydowanie lub wręcz opinię negatywną niż pozytywną. Wykres na Rys.34 przedstawia rozkład odpowiedzi na o porównywalną do dotychczasowych rozwiązań atrakcyjność wdrożenia Modelu. 50

51 58,3% 4,2% 0,0% 29,2% 12,5% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Rysunek 34. Ocena atrakcyjności podejścia w Modelu w stosunku do wcześniej stosowanych metod w zakresie skuteczności. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CAWI grupa odbiorców Przeprowadzono również badanie możliwości powielenia lub adaptowania Modelu w innych warunkach lub też w innych regionach kraju. W ocenie użytkowników możliwość wykorzystania proponowanych w Modelu działań jest bardzo duża blisko 80% respondentów udzieliło odpowiedzi lub. Entuzjazm badanych, może jednak wynikać z niewiedzy, że inne regiony pracują nad swoimi rozwiązaniami. 9 Rozkład ocen możliwości zastosowania Modelu w innych warunkach i regionach przedstawiony został w formie wykresu na rys.35 poniżej. 12,5% 0,0% 0,0% 41,7% 37,5% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% Rysunek 35. Ocena możliwości powielania lub adaptowania Modelu przez inne regiony, w innych warunkach. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CAWI grupa odbiorców Poddano badaniu innowacyjność, unikalność, kreatywność rozwiązań w proponowanym Modelu, na które jest zapotrzebowanie wśród odbiorców i użytkowników. Zdaniem badanej grupy użytkowników wypracowane rozwiązania spełniają te warunki i w przeważającej mierze udzielili odpowiedzi aprobujących i, nie wystąpiły również oceny negatywne. Innowacyjność i kreatywność to ważne aspekty projektu i ich pozytywna ocena w oczach użytkowników jest bardzo ważna. 9 Powroty z emigracji do województwa śląskiego w perspektywie pięcioletniej, CDS Kraków

52 Wykres na Rys.36 poniżej przedstawia rozkład odpowiedzi na pytanie o innowacyjność i kreatywność rozwiązań. 12,5% 0,0% 8,3% 58,3% 29,2% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Rysunek 36. Ocena innowacyjności, unikalności, kreatywności rozwiązań w Modelu na które jest zapotrzebowanie wśród odbiorców i użytkowników. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CAWI grupa odbiorców Kryterium skuteczności Pytanie badawcze nr 4. Jakie doświadczenia z testowania wstępnej wersji produktu finalnego powinny być uwzględnione przy opracowaniu ostatecznej wersji produktu finalnego? W trakcie FGI uczestnicy uzależnili Skuteczność i trwałość projektu wiąże się z zaimplementowaniem w komórkach instytucjonalnych na odpowiednich poziomach oraz działania w instytucjach Istotnym staje się przeszkolenie urzędników i przedstawicieli NGO z zakresu zagadnień remigracji i wsparcia dla reemigrantów. Wychodząc w kierunku kolejnych prac nad tematyką Konieczna jest operacjonalizacja celów projektu zmierzająca do instytucjonalizacji. Jest to najważniejszy element trwałości projektu oraz Instytucjonalizacja ma szanse powodzenie w związku z rozpoczętą dyskusją nad stworzeniem Specjalnej Strefy demograficznej w woj. opolskim, a reemigranci chcieli większego zastosowania rozwiązań dostępnych w Internecie. W dalszym ciągu zapytano badanych użytkowników o cechy proponowanych produktów w Modelu, które mogły mieć wpływ na ocenę proponowanych rozwiązań w oczach respondentów. Respondenci zwrócili uwagę na takie cechy jak: - praktyczność rozumianą jako: zakładana współpraca, powinna mieć ten sam tok pomocy w wielu instytucjach przydatność, - innowacyjność zapoczątkowanie dyskusji społecznej na ten temat - przydatność, - kompleksowość, wszechstronność rozumiana jako: informacje w jednym miejscu dla osoby powracającej z zagranicy 52

53 - łatwy dostęp, Kolejnym pytaniem skierowanym do badanej grupy dotyczyło ewentualnych utrudnień w testowaniu produktów, lub tez ewentualnych braków w zakresie procedur, procesów, nakładów, narzędzi itp. Respondenci zwrócili uwagę na następujące kwestie utrudniające testowanie: - brak, albo mało osób które powróciły z zagranicy, - brak zamocowania instancjonalnego problematyki jako części polityki społecznej, - brak zamocowania instancjonalnego samego testowania, - krótki czas testowania, Niejako w podsumowaniu oceny Modelu zapytano grupę badanych użytkowników czy przewidują konieczność modyfikacji proponowanych produktów jak np. Przewodnik reemigranta w odniesieniu do ich adopcyjności z uwzględnieniem specyfiki regionalnej. Na wyżej wymienione pytanie respondenci niestety w przeważającej mierze wybrali odpowiedź (54,2%), nie mniej jednak odnotowano również 29,2% odpowiedzi. Rozkład odpowiedzi na powyższe pytanie zaprezentowano w formie wykresu na rys.37 54,2% 16,7% 0,0% 29,2% 0,0% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Rysunek 37. Ocena potrzeby modyfikacji modelu w zakresie - Oddziaływanie bezpośrednie wykorzystywanie przez reemigrantów dedykowanych im przewodników (Przewodnik Reemigranta), które precyzyjnie określają konieczne kroki adaptacyjne w regionie, uwzględniając specyfikę regionalną. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CAWI grupa odbiorców Przeprowadzone badanie czy widoczna jest zdaniem użytkowników potrzeba modyfikacji modelu w zakresie - Zestaw rekomendacji (Rozkład Jazdy) oraz strategicznych założeń (Mapa Drogowa), które pozwalają na usystematyzowanie i ujednolicenie procedur postępowania z reemigrantem w regionie nie dało niestety jasnej odpowiedzi. Przeważająca liczba (50%) uczestników udzieliło odpowiedzi. Oznacza to być może, że wiedze taką przyniesie dopiero doświadczenie wdrożeniowe. 53

54 Wykres na Rys.38 poniżej przedstawia rozkład odpowiedzi na pytanie o potrzebę modyfikacji modelu. 4,2% 29,2% 50,0% 4,2% 16,7% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Rysunek 38. Ocena potrzeby modyfikacji modelu w zakresie - Zestaw rekomendacji (Rozkład Jazdy) oraz strategicznych założeń (Mapa Drogowa), które pozwalają na usystematyzowanie i ujednolicenie procedur postępowania z reemigrantem w regionie Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CAWI grupa odbiorców W trakcie FGI uczestnicy rekomendowali Należy opracować poradnik dla urzędnika, pracownika NGO, poradnik dla reemigranta powinien być regionalny i na bieżąco aktualizowany Kryterium trwałości Pytanie badawcze nr 5. Jaki jest potencjał trwałości proponowanych rozwiązań i produktów testowanego Modelu? Respondenci z grupy użytkowników zostali zapytani o ich ocenę wyników testowania proponowanego Modelu w zakresie potencjalnego zagrożenia trwałości rezultatów ewentualnego wdrożenia na poziomie polityki regionalnej. Rozważano w tym aspekcie również wpisanie tych przedsięwzięć w dokumenty strategiczne województwa. Badani wyrazili obawy, co do trwałości rozwiązań, ponad 41% uczestników wskazało odpowiedzi,. W badaniu FGI określili Instytucjonalizacja ma szanse powodzenie w związku z rozpoczętą dyskusją nad stworzeniem Specjalnej Strefy demograficznej w woj. opolskim, a w grupie reemigrantów potrzebne są stanowiska pracy, najlepiej niezależne od urzędów, by zapewnić obiektywność i pomoc w sytuacji trudności w urzędach. Rozkład ocen badanych w odpowiedzi na pytanie o trwałość proponowanych rozwiązań w kontekście polityki regionalnej przedstawia Rys

55 4,2% 4,2% 16,7% 29,2% 37,5% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% Rysunek 39. Ocena Modelu w aspekcie potencjalnego zagrożenia trwałości rezultatów wdrożenia na poziomie polityki regionalnej (włączenie w dokumenty strategiczne województwa). Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CAWI grupa odbiorców W trakcie FGI uczestnicy określili, że Skuteczność i trwałość projektu wiąże się z zaimplementowaniem w komórkach instytucjonalnych na odpowiednich poziomach. Ponadto uzależnili powodzenie wdrażania do głównego nurtu Dyskutowany projekt utworzenia Strefy Demograficznej jest wielką szansą na instytucjonalizację projektu, zatem osiągnięcie trwałości produktów. Analogiczne badanie w odniesieniu do potencjalnego zagrożenia trwałości rezultatów wdrożenia na poziomie lokalnym, uwzględniające również aspekt włączenia proponowanego Modelu w dokumenty strategiczne gminy i powiatu przyniosło bardzo podobne wyniki. I tu 50% respondentów miało wątpliwości co do trwałości programowej testowanych rozwiązań podając odpowiedzi i. W trakcie FGI określono, iż skuteczność zależy od zaimplementowanie warsztatów interaktywnych w PUP i PCPR ponieważ one mogą spowodować trwałe wdrożenie do nurtu. Wykres na Rys.40 poniżej przedstawia rozkład odpowiedzi na pytanie o zagrożenia trwałości modelu na poziomie lokalnym. 41,7% 0,0% 12,5% 41,7% 8,3% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% Rysunek 40. Ocena Modelu w aspekcie potencjalnego zagrożenia trwałości rezultatów wdrożenia na poziomie lokalnym (włączenie w dokumenty strategiczne gminy i powiatu) Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CAWI grupa odbiorców Podobnie zapytano badanych użytkowników proponowanego Modelu o ewentualne zagrożenia trwałości rezultatów wdrożenia na poziomie instytucji publicznych uwzględniając w 55

56 tym włączenie w dokumenty strategiczne tych podmiotów. Tym razem badani wyrazili jeszcze większe obawy. 54% respondentów wybrało odpowiedzi i. W trakcie FGI określono Warunkiem trwałości projektu jest element wsparcia instytucjonalnego polegający przykładowo na wyznaczeniu pełnomocników ds. emigracji w PUP ach i PCPR ach Rozkład ocen badanych w odpowiedzi na pytanie o trwałość proponowanych rozwiązań w kontekście instytucjonalnym przedstawiono na Rys ,2% 0,0% 16,7% 50,0% 4,2% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Rysunek 41. Ocena Modelu w aspekcie potencjalnego zagrożenia trwałości rezultatów wdrożenia na poziomie instytucji publicznych (włączenie w dokumenty strategiczne tych podmiotów). Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CAWI grupa odbiorców Następnie zapytano badanych o ocenę możliwego zagrożenia trwałości rezultatów wdrożenia w obszarze działania organizacji pozarządowych uwzględniających potrzeby i działania skierowane do reemigrantów. Opinie respondentów wskazują na podział opinii, co być może wynika z kompozycji badanej grupy obejmującej zarówno przedstawicieli administracji jak i organizacji pozarządowych. Połowa badanych wskazała na zagrożenia ( ) druga połowa bądź nie miała zdania ( Trudno powiedzieć) bądź wybrała odpowiedź. W FGI uczestnicy dość sceptycznie podeszli do możliwości wdrożenia W III sektorze jest bliżej niekreślony ponieważ w powiatach, gminach nie ma na to środków finansowych wspierających nasza działalność w tym zakresie jako wykonawców zadań publicznych, natomiast reemigranci uznali, że NGO są bardzo dobra lokalizacją bo są niezależne od urzędów, a finansowanie powinno być np. >centralne<. Wykres na Rys.42 poniżej przedstawia rozkład odpowiedzi na pytanie o zagrożenia trwałości modelu w środowisku NGO. 56

57 33,3% 0,0% 20,8% 50,0% 0,0% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Rysunek 42. Ocena Modelu w aspekcie potencjalnego zagrożenia trwałości rezultatów wdrożenia na poziomie programów działania organizacji pozarządowych, które namawiane będą do uwzględnienia w tych programach potrzeb i działań wspierających, skierowanych do reemigrantów. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CAWI grupa odbiorców W badaniu oceny stopnia wpływu proponowanych rozwiązań na wzrost świadomości instytucji i użytkowników w obszarze problematyki migracji (reemigracji) i aspektu wpływu na lokalny i/lub regionalny rozwój społeczno gospodarczy respondenci wyrazili zdecydowane przekonanie co do pozytywnego wpływu. Ponad 60% badanych wyraziło przekonanie, że będą one miały pozytywny wpływ na wzrost świadomości. W FGI stwierdzano pozytywne oddziaływanie: Jest pierwszym projektem stworzonym w naszym regionie, najbardziej dotkniętym emigracją oraz fakt, że projekt pozwolił nabyć Nowe doświadczenia dla organizacji w wyniku udziału w projekcie, w tym jedyna forma dostarczenia wiedzy merytorycznej i opisu zjawiska dla urzędników, dla reemigrantów bardzo potrzebne w sytuacji powrotu. Rozkład ocen badanych w odpowiedzi na pytanie o trwałość proponowanych rozwiązań w kontekście instytucjonalnym przedstawiono na Rys ,0% 8,3% 29,2% 29,2% 33,3% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% Rysunek 43. Ocena stopnia wpływu Modelu na zwiększenie świadomości instytucji i użytkowników na temat problematyki migracji (reemigracji) i jej wpływu na lokalny (regionalny) rozwój społeczno gospodarczy. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CAWI grupa odbiorców Badaniu poddano również ocenę uczestników w odniesieniu do potencjalnego wpływu czynników zewnętrznych na trwałość proponowanych w testowanym Modelu rozwiązań. Respondenci zwrócili szczególną uwagę na: 57

58 - instytucjonalizacje wypracowanych w projekcie rozwiązań, dostępność, określenie źródeł finansowania - promocja możliwości korzystania z programu, zaangażowanie urzędników, - chęci reemigrantów do uczestniczenia w życiu regionu - kryzysy gospodarcze oraz poziom próżności i ignorancja polityków, - zwiększenie świadomości instytucji na temat migracji, utworzenie nowych miejsc pracy dla reemigrantów, - akceptacja społeczeństwa dla rozwiązań, umieszczenie tematyki w strategii województwa opolskiego, W końcu zbadano również czy w ocenie użytkowników proponowane w testowanym modelu rozwiązania mogą funkcjonować w otoczeniu głównego nurtu polityki społecznej bez zmian w prawie. To trudne i obszerne zagadnienie dotyczy obszarów ustaw o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, o pomocy społecznej, o systemie oświaty, a zwłaszcza w tworzonym systemie polityki migracyjnej, dotyczy również obszarów polityki rozwoju regionalnego. Respondenci byli prawie równo podzieleni w ocenie tego zjawiska, tylko nieco ponad połowa uznała, że taka forma funkcjonowania jest możliwa. Wykres na Rys.44 poniżej przedstawia rozkład odpowiedzi na pytanie o możliwość funkcjonowania w głównym nurcie polityki gospodarczej i społecznej. 46% 54% tak nie Rysunek 44. Ocena możliwości funkcjonowania Modelu w otoczeniu głównego nurtu polityki społecznej bez zmian w prawie. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CAWI grupa odbiorców Badano również o ocenę zdaniem grupy badanych użytkowników szans finansowania proponowanego pakietu rozwiązań Rozkładu jazdy w długiej perspektywie czasowej. Respondenci wskazują w swoich wypowiedziach w kolejności występowania na: - Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, - samorządy z poziomu urzędu gminy i starostwa - Urzędy pracy Działaniami mogą z powodzeniem zająć się istniejące instytucje rynku pracy, tj. urzędy pracy. - instytucje pozyskujące środki z UE, niezależne ośrodki i fundacje. Szanse oceniam na 40 % - urząd marszałkowski 58

59 Kilku wyraziło swoje zdanie Obawiam się, że szanse finansowanie są nikłe wobec cykliczności zainteresowania tematem Kolejnym pytaniem zadanym grupie użytkowników była ich ocena czy produkty testowanego Modelu będą wymagały aktualizacji w możliwym do przewidzenia horyzoncie planistycznym, a jeżeli tak to kto powinien być odpowiedzialny za monitoring i ewentualna aktualizację Modelu. Respondenci wskazują na potrzebę bieżącej aktualizacji dla utrzymania wiarygodności dokumentów (informacji). Odpowiedzialnych za aktualizację czynią podobnie jak wskazania instytucji mających finansować przedsięwzięcie, tj. - Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, - samorządy z poziomu urzędu gminy i starostwa - urzędy pracy - urząd marszałkowski. Respondenci podkreślają szczególnie potrzebę aktualizacji Poradnika Reemigranta. Dopełniające pytanie dotyczyło kompozycji instytucjonalnej badanej grupy użytkowników. Jej skład jak zauważono już wcześniej może być kluczem do interpretacji niektórych wyników badania. Badanie wykazało, że najliczniejsza była grupa przedstawicieli organizacji pozarządowych. Na drugim miejscu znaleźli się przedstawicieli Powiatowych Urzędów Pracy, a dalej Starostw Powiatowych i Urzędów Gmin. Szczegółowy rozkład przynależności instytucjonalnej uczestników badania pokazano w formie wykresu na rys. 45. inna 9,1% organizacja pozarządowa 18,2% instytucja otoczenia biznesu 3,0% poradnia psychologiczna 6,1% instytucja pom. społecznej 9,1% Urząd Marszałkowski 3,0% Urząd Wojewódzki 6,1% Starostwo Powiatowe 12,1% Wojewódzki Urząd Pracy 6,1% Powiatowy Urząd Pracy 15,2% Urząd Miasta (Gminy) 12,1% 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% 16% 18% 20% 59

60 Rysunek 45. Rozkład uczestników badania CAWI wg reprezentacji instytucji i organizacji bez zmian w Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CAWI grupa odbiorców Finalne pytanie dotyczyło ewentualnej styczności uczestników badania z osobami powracającymi z zagranicy. Zaprezentowane poniżej na rys. 46 wyniki pokazują, że większość respondentów miała w ramach swoich obowiązków kontakt z reemigrantami. 42% 58% tak nie Rysunek 46. Rozkład uczestników badania CAWI mających w swojej pracy bezpośrednia styczność z osobami i/lub problemami osób powracających z zagranicy. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań CAWI grupa odbiorców Zadano również pytanie czy testowany Model mógłby być wykorzystywany w instytucji, jaką reprezentuje dany respondent. Najbardziej przydatny do wykorzystania w celu przekazania i udzielenia informacji jest zdaniem respondentów Poradnik Reemigranta i Warsztaty Interaktywne. Część wskazuje na wszystkie elementy modelu określając ich przydatność w czasie programowania zadań instytucji oraz z przeznaczeniem dla doskonalenia pracowników instytucji i organizacji w zakresie polityki remigracyjnej. 60