WPŁYW SPOSOBU DŁUGOTRWAŁEGO PRZECHOWYWANIA GRZYBNI BOCZNIAKA NA JEJ WZROST

Transkrypt

1 ZESZYTY PROBLEMOWE POSTĘPÓW NAUK ROLNICZYCH 2007 z. 517: WPŁYW SPOSOBU DŁUGOTRWAŁEGO PRZECHOWYWANIA GRZYBNI BOCZNIAKA NA JEJ WZROST Marek Siwulski, Krzysztof Sobieralski, Aleksandra Czerwińska Katedra Warzywnictwa, Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu Wstęp Jedną z podstawowych metod hodowli zachowawczej grzybów jest rozmnaŝanie wegetatywne przez podział grzybni [STAMETS 2000]. Wielokrotne przeszczepianie grzybni moŝe jednak powodować jej degenerację i osłabienie Ŝywotności, objawiające się m.in. osłabieniem wzrostu [FRITSCHE 1969; LELLEY, SCHMAUS 1976; GAPIŃSKI i in. 1988]. Dlatego dąŝy się do ograniczenia koniecznej ilości przeszczepień poprzez stosowanie róŝnych metod przechowywania. Boczniak naleŝy do gatunków, u których grzybnia rośnie nawet w temperaturze bliskiej 0 C [BISKO, DUDKA 1987], co stwarza problemy podczas jej długotrwałego przechowywania. Celem badań było porównanie wpływu kilku metod długotrwałego przechowywania grzybni ziarnistej boczniaka na jej wzrost po okresie przechowywania. Materiał i metody Przedmiotem badań były trzy gatunki boczniaka - Pleurotus ostreatus (JACQ. ex FR.) KUMMER (odmiana PX), Pleurotus precoce (FR.) QUEL. (odmiana K22) i Pleurotus djamor (FR.) BOED., które pochodziły z kolekcji własnej grzybów uprawnych Katedry Warzywnictwa Akademii Rolniczej w Poznaniu. W doświadczeniu uŝyto grzybni ziarnistej wyprodukowanej na ziarnie pszenicy w Wytwórni Grzybni Grzybów Uprawnych w Łobzie k. Jarocina. Zastosowano cztery sposoby przechowywania: - głębokiego zamraŝania w temperaturze ciekłego azotu, - zamraŝania w temperaturze -28 C, - przechowywania w temperaturze 1-2 C, - wstępnego suszenia i przechowywania w temperaturze 2-4 C. We wszystkich przypadkach ziarna grzybni umieszczano we fiolkach z polipropylenu ze szczelnym zamknięciem. Przy zamraŝaniu w ciekłym azocie i temperaturze -28 C fiolki z grzybnią umieszczano w podanych warunkach bez wstępnego jej wychładzania. Wstępne suszenie grzybni ziarnistej polegało na umieszczeniu jej na szkiełku zegarkowym w komorze z laminarnym przepływem sterylnego powietrza, przy pełnym jego przepływie, przez okres 8 godzin i w temperaturze 25 C. Przechowywanie grzybni prowadzono przez okres 1 roku. Po okresie przechowywania grzybnię w ilości kilkunastu ziaren umieszczano na

2 174 M. Siwulski, K. Sobieralski, A. Czerwińska szkiełkach zegarkowych w cieplarce o temperaturze 25 C na okres 2 godzin. Następnie na zestaloną poŝywkę pszenno-agarową na szalkach Petri ego (średnicy 10 cm) przenoszono pojedyncze ziarna grzybni, umieszczając je w centralnym punkcie poŝywki i prowadzono inkubację w temperaturze 25 C i wilgotności względnej powietrza 80-85%. Oceniono długość okresu niezbędnego do wznowienia wzrostu grzybni po przechowywaniu. Po rozrośnięciu się grzybni na poŝywce przeszczepiano ją na nową poŝywkę i prowadzono inkubację w warunkach wyŝej opisanych. Po 7 dniach inkubacji oceniono jej wzrost. Miarą wzrostu była średnica powstałej kolonii grzybni. Kontrolę stanowiła grzybnia świeŝa, nieprzechowywana. Doświadczenie wykonano w dwóch seriach po 6 powtórzeń. Wyniki i dyskusja W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono, Ŝe w zaleŝności od gatunku boczniaka i sposobu przechowywania, wznowienie wzrostu grzybni ziarnistej po przeniesieniu na poŝywkę pszenno-agarową następowało po upływie od 1 do 10 dni (rys. 1). Najwcześniej, niezaleŝnie od gatunku boczniaka, zaczęła rosnąć grzybnia świeŝa. Grzybnia gatunków boczniaka P. ostreatus i P. precoce, po przechowywaniu w ciekłym azocie, wznowiła wzrost o 3 dni później w porównaniu do grzybni świeŝej. Grzybnia boczniaka P. djamor zaczęła rosnąć 5 dni później w porównaniu do grzybni świeŝej. Grzybnia boczniaka P. djamor po przechowywaniu w temperaturze -28 C oraz 1-2 C nie wznowiła wzrostu. Natomiast grzybnia gatunków boczniaka P. ostreatus i P. precoce przechowywana w temperaturze -28 C wznowiła wzrost po upływie odpowiednio 6 i 7 dni. Grzybnia boczniaka P. ostreatus przechowywana w Rys. 1. Fig. 1. Liczba dni od umieszczenia grzybni trzech gatunków boczniaka na poŝywce agarowej do wznowienia jej wzrostu w zaleŝności od sposobu przechowywania Number of days since putting mycelium of three Pleurotus species on agar medium until the start of mycelium growth depending on storage method

3 WPŁYW SPOSOBU DŁUGOTRWAŁEGO PRZECHOWYWANIA GRZYBNI temperaturze 1-2 C wznowiła wzrost po upływie 7 dni, a grzybnia boczniaka P. precoce - 5 dni. Grzybnia po wstępnym suszeniu i przechowywaniu w temperaturze 2-4 C wznowiła wzrost najpóźniej. W przypadku grzybni boczniaka P. ostreatus było to o 7 dni później w porównaniu do grzybni świeŝej, dla boczniaków P. precoce i P. djamor - odpowiednio o 8 i 6 dni później. Tabela 1; Table 1 Wzrost grzybni trzech gatunków boczniaka w zaleŝności od sposobu przechowywania (mm) Growth of three Pleurotus species mycelium depending on the storage method (mm) Gatunek Species Sposób przechowywania Method of storage bez przechowywania; without storage ciekły azot liquid nitrogen -28 C 1-2 C suszenie i przechowywanie w 2-4 C; drying and storage at 2-4 C P. ostreatus 70a* 65b 62c 57d 68a P. precoce 80a 75b 70c 78a 79a P. djamor 77a 72b a - nie badano; not examined * dane oznaczone tymi samymi literami w wierszach nie róŝnią się istotnie; data marked with the same letters do not differ significantly Po przeszczepieniu grzybni na poŝywkę pszenno-agarową stwierdzono, Ŝe przechowywanie miało wpływ na jej wzrost, a badane gatunki reagowały podobnie na warunki przechowywania (tab. 1). NiezaleŜnie od gatunku boczniaka grzybnia wstępnie podsuszana i przechowywana w temperaturze 2-4 C rosła podobnie do grzybni świeŝej i nie stwierdzono między nimi istotnej róŝnicy. Grzybnia przechowywana w ciekłym azocie charakteryzowała się słabszym wzrostem w porównaniu do grzybni świeŝej oraz przechowywanej w temperaturze 2-4 C. Jeszcze słabszy wzrost wykazywała grzybnia przechowywana w temperaturze -28 C. Większość autorów za najlepszy sposób przechowywania grzybni róŝnych gatunków grzybów uznaje przechowywanie w ciekłym azocie [SAN ANTONIO, HWANG 1970; JONG 1978; ELLIOT, CHALLEN 1979; JODON i in. 1982; CHALLEN, ELLIOT 1986]. Być moŝe w badaniach przeprowadzonych przez autorów osłabienie wzrostu grzybni wynikało ze sposobu jej zamraŝania. Jak podał CHEN [1987] lepszą przeŝywalność kultur grzybów przechowywanych w ciekłym azocie moŝna uzyskać przez powolne ich zamraŝanie (1 C na min) w porównaniu do zamraŝania szybkiego. W przeprowadzonych badaniach autorzy zastosowali szybkie zamraŝanie. Natomiast wyraźne osłabienie wzrostu grzybni po przechowywaniu w temperaturze -28 C moŝna tłumaczyć zjawiskiem krystalizacji wody w komórkach strzępek. Powodowało to ich zniszczenie lub uszkodzenie struktur wewnętrznych, co mogło mieć wpływ na dalszy rozwój grzybni. W przypadku przechowywania grzybni w temperaturze 1-2 C stwierdzono, Ŝe u boczniaka P. ostreatus nastąpiło wyraźne osłabienie jej wzrostu, natomiast u boczniaka P. precoce grzybnia przechowywana rosła podobnie do świeŝej. Boczniak P. ostreatus naleŝy do gatunków owocujących w niskich temperaturach, a jego grzybnia rośnie nawet w temperaturze bliskiej 0 C [BISKO, DUDKA 1987]. Zahamowanie procesów biochemicznych zachodzących

4 176 M. Siwulski, K. Sobieralski, A. Czerwińska w komórkach w tym przypadku było znacznie mniejsze niŝ u boczniaka P. precoce, który rozwija się i owocuje w temperaturach wyŝszych niŝ P. ostreatus. Być moŝe z tego względu, roczne przechowywanie grzybni bardziej negatywnie wpłynęło na Ŝywotność grzybni boczniaka P. ostreatus, niŝ boczniaka P. precoce, u którego niska temperatura mogła całkowicie zahamować procesy Ŝyciowe podczas przechowywania i zmniejszyć ryzyko degeneracji. Jak podali CHANG i MILES [2004] grzybnia boczniaka Pleurotus sp. przechowywana na poŝywce agarowej kompletnej lub agarze zmieniaczanodekstrozowym w temperaturze 5 C powinna być przeszczepiana co 6 miesięcy. W przeprowadzonych badaniach do przechowywania uŝyto, co prawda, grzybni na ziarnie pszenicy, ale jej reakcja mogła być podobna do grzybni na agarze, a osłabienie wzrostu po przechowywaniu w temperaturze 1-2 C mogło wyniknąć z braku jej pasaŝowania. Na uwagę zasługuje takŝe fakt, Ŝe grzybnia boczniaka P. djamor po przechowywaniu w temperaturze 1-2 C i -28 C zupełnie nie wznowiła wzrostu. Być moŝe jest to specyficzna reakcja tego gatunku na niskie temperatury. Jak podał STAMETS [2000], boczniak P. djamor naleŝy do gatunków ciepłolubnych. CHALLEN i ELLIOT [1986] wykazali, Ŝe przechowywanie grzybni ciepłolubnego pochwiaka Volvariella volvacea (BULL: FR.) SING. w ujemnych temperaturach niekorzystnie wpływało na jej Ŝywotność. Wnioski 1. Sposób przechowywania wpływał na wzrost grzybni badanych gatunków boczniaka. Największą Ŝywotność miała grzybnia wstępnie suszona i przechowywana w temperaturze 2-4 C. 2. Przechowywanie grzybni boczniaka P. djamor w temperaturze 1-2 C i -28 C prowadziło do całkowitej utraty jej Ŝywotności. Literatura BISKO N.A., DUDKA I.A Biologija i kul tivirovanie s edobnykh gribov roda veshenka. Naukova Dumka, Kiev: CHANG S.T., MILES P.G Mushrooms: cultivation, nutritional value, medicinal effect and environmental impact. CRC Press, Boca Raton, London, New York, Wshington D.C.: 451 ss. CHALLEN M.P., ELLIOT T.J Polypropylene straw ampoules for the storage of microorganisms in liquid nitrogen. J. Mikrob. Methods 5: CHEN Y.Y The preservation of basidiomycete cultures by ultra-low temperature freezing. Acta Mycol. Sin. 6(2): ELLIOT T.J., CHALLEN M.P The storage of mushroom strains in liquid nitrogen. Glasshouse Drops Res. Inst. Annu. Rep.: 194 ss. FRITSCHE G Untersuchungen des nahrbodeneinfusses auf verschiedene Myzelformen des Kulturchampignons. Mushroom Sci. 7: GAPIŃSKI M., SIWULSKI M., SOBIERALSKI K Wzrost grzybni pieczarki w zaleŝności od poŝywki i pasaŝowania. Roczn. AR w Poznaniu CLXXXIX:

5 WPŁYW SPOSOBU DŁUGOTRWAŁEGO PRZECHOWYWANIA GRZYBNI JODON M.H., ROYSE D.J., JONG S.C Productivity of Agaricus brunescens stock cultures following 5, 7 and 10 year storage periods in liquid nitrogen. Cryobiology, 19: JONG S.C Conservation of the cultures, w: The biolgy and cultivation of edible mushrooms. Wyd. Chang S.T., Hayes W.A., Academic Press, New York: LELLEY I., SCHMAUS F Pilzanbau. Eugen Ulmer, Stuttgart: 318 ss. SAN ANTONIO J.P., HWANG S.W Liquid nitrogen preservation of the cultures, Agaricus bisporus (Lange) Sing. J. Am. Soc. Hortic. Sci. 10: STAMETS P Growing gourmet and medicinal mushrooms. Ten Speed Press, Berkeley: 574 ss. Słowa kluczowe: Pleurotus sp., grzybnia, przechowywanie Streszczenie Badano wpływ sposobu przechowywania grzybni boczniaka na jej wzrost. Przedmiotem badań były trzy gatunki boczniaka: P. ostreatus, P. precoce i P. djamor. Grzybnię ziarnistą przechowywano przez okres jednego roku w następujących warunkach: w ciekłym azocie, w temperaturze -28 C, w temperaturze 1-2 C oraz po wstępnym suszeniu w temperaturze 2-4 C. Sposób przechowywania miał wpływ na wzrost grzybni badanych gatunków boczniaka. Największą Ŝywotność, niezaleŝnie od gatunku boczniaka, zachowała grzybnia wstępnie suszona i przechowywana w temperaturze 2-4 C. Przechowywanie grzybni P. djamor w temperaturze -28 C i 1-2 C powodowało jej zamieranie. THE INFLUENCE OF LONG-LASTING STORAGE ON THE GROWTH OF Pleurotus sp. SPAWN Marek Siwulski, Krzysztof Sobieralski, Aleksandra Czerwińska Department of Vegetable Crops, Agricultural University, Poznań Key words: Pleurotus sp., spawn, storage Summary The influence of storage method on the growth of Pleurotus sp. spawn was tested. Three species of Pleurotus: P. ostreatus, P. precoce and P. djamor, were used in the experiment. The grain spawn was stored for a year under following conditions: liquid nitrogen, at the temperature of -28 C, at the temperature of 1-2 C and at the temperature of 2-4 C after previous drying. The storage method influenced the spawn growth of tested species. The spawn which was dried initially and then stored at the temperature of 2-4 C was

6 178 M. Siwulski, K. Sobieralski, A. Czerwińska characterized by the best vitality. Storage of Pleurotus spawn at the temperatures of -28 C and temperature of 1-2 C resulted in the spawn decay. Dr hab. Marek Siwulski Katedra Warzywnictwa Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego ul. Dąbrowskiego POZNAŃ fungus@au.poznan.pl