Projekt założeń. projektu ustawy o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece

Transkrypt

1 Projekt założeń projektu ustawy o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece I. Wprowadzenie. Postęp technologiczny w zakresie możliwości zdalnego dostępu do baz danych w połączeniu ze znacznym stopniem zaawansowania procesu przenoszenia ksiąg wieczystych do postaci elektronicznej, czyli migracji danych z ksiąg wieczystych prowadzonych w postaci papierowej do centralnej bazy danych ksiąg wieczystych (CBDKW) pozwala wprowadzić w ramach przepisów ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece 1, zwanej dalej ustawą, nowe sposoby korzystania z zasobów CBDKW. Pierwszy z nich, to dostęp powszechny realizowany za pośrednictwem publicznej sieci teleinformatycznej (Internet), przysługujący każdej osobie fizycznej, polegający na możliwości przeglądania treści konkretnej księgi wieczystej po podaniu jej numeru księgi. Dostęp taki, określany jako przeglądanie księgi wieczystej, gwarantowany przez przepisy rangi ustawowej pozwala osobom znającym numer konkretnej księgi wieczystej na zapoznawanie się z jej treścią, jednak bez możliwości uzyskiwania odpisów, wyciągów czy innych dokumentów, w postaci dokumentów urzędowych, potwierdzających treść księgi wieczystej przechowywanej w CBDKW. Obecnie dostęp do księgi wieczystej realizowany za pośrednictwem Internetu realizowany jest na podstawie przepisów wykonawczych. Stworzenie ustawowej regulacji tego sposobu korzystania z zasobów CBDKW będzie odpowiadało nie tylko aktualnemu poziomowi techniki, ale przede wszystkim, podkreśli wagę, jaką prawodawca przywiązuje do faktycznej jawności ksiąg wieczystych. Konieczne jest uporządkowanie przepisów w zakresie powszechnego dostępu realizowanego za pośrednictwem Internetu tak, aby realizacja tego dostępu stanowiła standard w zarządzaniu informacją przechowywaną w rejestrach sądowych. Drugi rodzaj dostępu, określany jako wyszukanie ksiąg wieczystych w CBDKW, przysługuje podmiotom uprawnionym i polega na możliwości wyszukania ksiąg wieczystych 1 Tekst jedn. Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz zm. Dz. U. z 2010 r. Nr 125, poz.1368 i Nr 110, poz.1189, z 2002 r.nr 169, poz.1387, z 2003 r. Nr 42, poz.363 i Nr 42, poz..363, z 2004 r. Nr 172, poz..1804, z 2008 r. Nr 116, poz..731, oraz z 2009 r. Nr 131, poz.1075.

2 2 według konkretnego, zdefiniowanego kryterium wyszukiwania (np. danych identyfikacyjnych nieruchomości, danych osobowych właściciela). Wyszukanie ksiąg wieczystych w CBDKW jest nową instytucją mającą gwarantować sprawne i skuteczne realizowanie uprawnień przysługujących Państwu, a konkretyzowanych w normach szczególnych, na przykład celem odszukania składników majątku dłużnika w sądowym postępowaniu egzekucyjnym. II. Ocena stanu istniejącego w dziedzinie, której dotyczyć ma projektowana ustawa: a/ aktualny stan stosunków społecznych W chwili obecnej proces przenoszenia ksiąg wieczystych do postaci elektronicznej (migracja ksiąg wieczystych do CBDKW) zbliża się do końca. Znaczna liczba ksiąg wieczystych prowadzona jest już w systemie informatycznym, o którym mowa w art ust. 1 ustawy. Pomimo tego, w dalszym ciągu przepisy ustawowe nie wspierają realizacji zasady jawności ksiąg wieczystych w sposób adekwatny do możliwości technicznych i potrzeb społeczeństwa. b/ aktualny stan prawny Obowiązująca ustawa w art ust. 1 stanowi, iż księgi wieczyste mogą być zakładane i prowadzone także w systemie informatycznym. Nadto art ust. 2 ustawy zawiera delegację dla Ministra Sprawiedliwości do wprowadzenia, w drodze rozporządzenia, systemu informatycznego zakładania i prowadzenia ksiąg wieczystych, określenia szczegółowego sposobu zakładania oraz prowadzenia ksiąg wieczystych w systemie informatycznym, tak, aby zachowane zostały wszystkie cechy ksiąg wieczystych prowadzonych w sposób, o którym mowa w art ust. 1 i 2, sposób przeglądania ksiąg wieczystych prowadzonych w tym systemie, oraz do wyznaczenia sądów, które zakładają i prowadzą księgi wieczyste w systemie informatycznym. Wydane w powyższej delegacji rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 sierpnia 2003 r. w sprawie zakładania i prowadzenia ksiąg wieczystych w systemie informatycznym ( Dz. U. Z 2003 r. Nr 162 poz.1575 z późn. zm.) w swoim 3 ust. 1, stanowi, iż przeglądanie księgi wieczystej polega na wywołaniu na ekran monitora żądanej księgi wieczystej. Przepis 3 ust. 2 powołanego rozporządzenia umożliwia powierzenie zadań związanych z przeglądaniem ksiąg wieczystych ekspozyturze Centralnej Informacji Ksiąg Wieczystych. Art. 2. ustawy stanowi, iż księgi wieczyste są jawne. Nie można zasłaniać się nieznajomością wpisów w księdze wieczystej ani wniosków, o których uczyniono w niej wzmiankę. Powołany przepis konstruuje zasadę jawności formalnej księgi wieczystej rozumianą jako uprawnienie każdego do przeglądania ksiąg wieczystych i otrzymywania z nich odpisów.

3 3 Art ust. 3 ustawy wyraża zasadę jawności formalnej ksiąg wieczystych stanowiąc, iż każdy może przeglądać księgi wieczyste w obecności pracownika sądu. Zgodnie z art ustawy, wprowadzając system informatyczny, o którym mowa w art ustawy, Minister Sprawiedliwości utworzy, w drodze rozporządzenia, Centralną Informację Ksiąg Wieczystych, zwaną dalej "Centralną Informacją", z ekspozyturami przy wydziałach sądów rejonowych prowadzących księgi wieczyste w systemie informatycznym. Rozporządzenie powinno uwzględniać w szczególności zasady funkcjonowania Centralnej Informacji, jej strukturę organizacyjną oraz tryb i rodzaje dokumentów przez nią wydawanych, mając na uwadze szybkość i powszechność dostępu do ksiąg wieczystych oraz zachowanie zasady jawności ksiąg wieczystych. Według art ust. 2 ustawy Centralna Informacja wydaje na wniosek odpisy ksiąg wieczystych prowadzonych w systemie informatycznym, o którym mowa w art. 25 1, oraz zaświadczenia o zamknięciu księgi wieczystej. Art ust. 3 ustawy zawiera delegację dla Ministra Sprawiedliwości do określenia wzorów formularzy wniosków o wydanie dokumentów, o których mowa art ust. 2. Art ust. 4 ustawy stanowi, iż odpisy i zaświadczenia, o których mowa w ust. 2, wydawane przez Centralną Informację, mają moc dokumentów wydawanych przez sąd. Art ustawy stanowi, iż Centralna Informacja pobiera opłatę od wniosku o wydanie odpisu księgi wieczystej oraz od wniosku o wydanie zaświadczenia o zamknięciu księgi wieczystej. Minister Sprawiedliwości, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw finansów publicznych, określa, w drodze rozporządzenia, wysokość opłat, o których mowa w ust. 1, uwzględniając w szczególności zróżnicowanie opłat od wniosków o uzyskanie poszczególnych dokumentów. Wniosek o wydanie odpisu księgi wieczystej oraz wniosek o wydanie zaświadczenia o zamknięciu księgi wieczystej złożony przez sąd, prokuratora lub organ administracji rządowej są wolne od opłat. III. Potrzeba i cel uchwalenia projektowanej ustawy. Jawność ksiąg wieczystych ma duże znaczenie dla pewności obrotu nieruchomościami. Księgi wieczyste są jawne pod względem formalnym. Jawność formalna oznacza uprawnienie każdego do przeglądania księgi wieczystej i otrzymywania z niej odpisów. Należy zaakcentować, że obecnie księga wieczysta prowadzona w systemie informatycznym, o którym mowa w art ustawy, może być wywołana do wglądu na ekran monitora w każdym sądzie rejonowym prowadzącym księgi wieczyste w systemie informatycznym, jeżeli jest on już połączony z CBDKW. Natomiast dotychczasowa księga papierowa może być przeglądana tylko w sądzie prowadzącym księgę - po przyniesieniu jej z archiwum. Dlatego zakładanie ksiąg w systemie informatycznym, jak też

4 4 przemigrowanie do CBDKW wszystkich ksiąg prowadzonych przez sądy urzeczywistni w pełni zasadę formalnej jawności ksiąg, wyrażoną w art. 2 ustawy dopiero po faktycznym udostępnieniu ksiąg wieczystych, a nie po zakończeniu ich przemigrowania do CBDKW. Art ust 3 ustawy daje każdemu możliwość przeglądania księgi wieczystej w obecności pracownika sądu. Księga wieczysta w systemie informatycznym może być udostępniona do przeglądania poprzez wywołanie na ekran monitora dopiero po zapisaniu jej treści w Centralnej Bazie Danych Ksiąg Wieczystych, przejęciu księgi przez sąd rejonowy z migracji i uzupełnieniu wszystkich wzmianek o złożonych wnioskach. 2 W obecnym stanie prawnym, przeglądanie księgi wieczystej prowadzonej w systemie informatycznym polega na wywołaniu na ekran monitora treści dokonanych w niej wpisów i uczynionych wzmianek. Celem ustawy jest zagwarantowanie dostępu do jawnej księgi wieczystej, przy uwzględnieniu aktualnych możliwości technicznych, w szczególności za pośrednictwem Internetu. Wprawdzie obecnie uprawnienie to przysługuje każdemu, jednak gwarancja rangi ustawowej ma istotne znaczenie dla faktycznego realizowania zasady jawności. Jeśli natomiast chodzi o księgi dotychczasowe, tzw. papierowe po ich zmigrowaniu, to są one stosownie do art. 15 ustawy z dnia 14 lutego 2003 r. o przenoszeniu treści księgi wieczystej do struktury księgi wieczystej prowadzonej w systemie informatycznym (Dz. U. Nr 42, poz. 363) dołączane do akt księgi wieczystej i zgodnie z art ustawy może je przeglądać osoba mająca interes prawny oraz notariusz. W związku z powyższym, przy projektowaniu zmian objętych założeniami, należy w szczególności wziąć pod uwagę następujące cele: 1. Ustawowe zagwarantowanie powszechnego, bezpłatnego, dostępu do przeglądania księgi wieczystej za pośrednictwem Internetu (przeglądanie księgi wieczystej); 2. Wprowadzenie instytucji umożliwiającej wyszukanie w CBDKW ksiąg wieczystych spełniających warunki zapytania (wyszukanie ksiąg wieczystych w CBDKW); 3. Wprowadzenie systemu teleinformatycznego Centralnej Informacji Ksiąg Wieczystych, jako systemu dystrybucji wyżej opisanych kategorii dostępu do informacji zawartych w CBDKW; 2 Bałan-Gonciarz Ewa, Ciepła Helena Komentarz Oficyna 2007 Komentarz do art. 36(1), art. 36(2) ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U ), [w:] H. Ciepła, E. Bałan-Gonciarz, Ustawa o księgach wieczystych i hipotece. Komentarz. Wzory wniosków o wpis. Wzory wpisów do księgi wieczystej, Oficyna, 2007.

5 5 4. Wprowadzenie wniosków w postaci elektronicznej umożliwiających realizację zapytań określonych w pkt. 1 i 2; 5. Rozwiązanie problemu odpłatności za wniosek o wyszukanie ksiąg wieczystych w CBDKW; 6. Określanie kategorii podmiotów mających uprawnienia wynikające z odrębnych przepisów do wyszukania ksiąg wieczystych w CBDKW; 7. Określenie zawartości merytorycznej wyników wyszukania ksiąg wieczystych; 8. Doprecyzowanie zasad bezpieczeństwa i ochrony danych osobowych dla potrzeb dostępu do CBDKW. IV. Możliwości podjęcia środków alternatywnych w stosunku do uchwalenia projektowanej ustawy umożliwiających osiągnięcie celu. W zakresie stworzenia podstaw prawnych do dla nowej instytucji wyszukania ksiąg wieczystych w CBDKW, brak jest możliwości podjęcia środków alternatywnych, albowiem właśnie przepisy powstałe w wyniku zrealizowania niniejszych założeń stworzą instytucję, określą jej ramy i umożliwią jej wprowadzenie w system prawny. W zakresie przeglądania konkretnej księgi wieczystej alternatywne rozwiązanie wiąże się z pozostawieniem stanu aktualnego. Jednakże materia ta zasługuje na regulację ustawową, ze względów systemowych. V. Podmioty na które oddziaływuje projektowana ustawa. Projekt założeń do projektu ustawy, w zakresie regulacji przeglądania księgi wieczystej i wyszukania ksiąg wieczystych w CBDKW, oddziaływuje na każdego, kto ma potrzebę korzystania z jawności ksiąg wieczystych, lub ma uprawnienie, przewidziane w ustawach odrębnych, do wyszukania ksiąg wieczystych w CBDKW. VI. Zakres podmiotowy i przedmiotowy projektowanej ustawy. Ustawa, poprzez postulat zrealizowania faktycznej jawności ksiąg wieczystych, odnosi się do najszerszego kręgu podmiotów. Dla zrealizowania przeglądania księgi wieczystej przez Internet nie

6 6 nakłada jakichkolwiek ograniczeń ani podmiotowych ani przedmiotowych. Posiadanie komputera z dostępem do Internetu winno umożliwić, według proponowanych rozwiązań, wgląd w konkretną księgę wieczystą pod dwoma warunkami: 1/ Księga ta musi być prowadzona w systemie informatycznym, o którym mowa w art ustawy, a dane muszą być zamieszczone w centralnej bazie danych ksiąg wieczystych, o której mowa w art ust. 1 ustawy; 2/ Wnioskodawca zna i prawidłowo wpisze numer księgi wieczystej. Za koniecznością dokonania zmiany ustawy przemawia oczekiwanie społeczne w zakresie nie tylko samego udostępnienia przeglądania księgi wieczystej przez Internet, ale także w uzyskaniu ustawowej gwarancji takiego dostępu do księgi wieczystej. Czytelny sygnał w postaci zapisów ustawowych adresowany jest do wszystkich w zakresie zrealizowania faktycznego i prawnego udostępnienia jawnej księgi wieczystej. Biorąc powyższe pod uwagę, istotą projektowanej zmiany winno być zidentyfikowanie właściwego miejsca w ustawie do zawarcia następującej materii: 1/ zasady gwarantującej, na poziomie przepisu rangi ustawowej, możliwości przeglądania ksiąg wieczystych za pośrednictwem Centralnej Informacji poprzez publiczną sieć teleinformatyczną Internet w sytuacji, gdy taka księga prowadzona jest w systemie informatycznym, o którym mowa w art ustawy. 2/ możliwości wyszukania ksiąg wieczystych w CBDKW przez uprawniony podmiot za pośrednictwem publicznej sieci teleinformatycznej. Z uwagi na systematykę nowelizowanej ustawy należy wskazać, iż proponowane zmiany winny zostać wprowadzone w art w postaci kolejnych jednostek redakcyjnych, liczącego 5 ustępów artykułu. Za takim umiejscowieniem przemawia treść art odnoszącą się do zagadnień utworzenia i ustroju Centralnej Informacji Ksiąg Wieczystych (CI). Nowe sposoby realizacji dostępu do informacji zawartych w księgach wieczystych realizowane będą, właśnie, za pośrednictwem CI z wykorzystaniem utrzymywanego przez CI systemu teleinformatycznego obsługującego dostęp dla potrzeb przeglądania i przeszukania CBD. Naturalny i funkcjonalnie uzasadniony jest także wnioskowy charakter nowych sposobów dostępu, także regulowany we wskazanym art ustawy. Zważywszy, iż przeglądanie księgi wieczystej adresowane jest do każdego, kto posiada dostęp do Internetu, rekomenduje się zastosowanie w regulacji sformułowania: Każdy może przeglądać. Proponowane sformułowanie nawiązuje w brzmieniu do brzmienia art ust 3 ustawy. Tam zawarta norma stanowi, iż Każdy może przeglądać księgi wieczyste w obecności

7 7 pracownika sądu, realizuje zatem zasadę dostępu do treści księgi wieczystej istniejącej w postaci dokumentu papierowego. Nowe regulacje przewidywane niniejszym projektem zagwarantują dostęp do treści księgi wieczystej, gdy taka księga prowadzona jest w systemie informatycznym, o którym mowa w art ustawy. Pojęcie przeglądania jest znane obecnej pozytywnej regulacji 3 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 sierpnia 2003 r. w sprawie zakładania i prowadzenia ksiąg wieczystych w systemie informatycznym (Dz. U. z 2003 r. Nr 162 poz.1575 z późn. zm.). Przeglądanie w rozumieniu przedmiotowej regulacji poszerzy pojęcie przeglądania o zapoznawanie się z treścią danych konkretnej księgi wieczystej za pośrednictwem publicznej sieci teleinformatycznej Internet. W wyniku wejścia w życie proponowanych zmian wprowadzone zostanie, obok pojęcia przeglądania księgi wieczystej, pojęcie wyszukania ksiąg wieczystych w CBDKW. Wyszukanie takie będzie mogło być przeprowadzone według kryteriów wyszukiwania określonych w rozporządzeniu wykonawczym, przez podmiot posiadający szczegółowe umocowanie wynikające z odrębnych ustaw. Celem wyszukania ksiąg wieczystych jest ustalenie numerów ksiąg wieczystych spełniających kryterium zawarte we wniosku o wyszukanie. VII. Upoważnienia do wydania aktów wykonawczych. Projektowana ustawa zawiera delegację do wydawania nowych przepisów wykonawczych. Konieczna zmiana zakresu delegacji musi być zawarta w art.36 4 ustawy zawierającym, w obecnym brzmieniu, delegację uniemożliwiającą realizację konstrukcji wyszukania ksiąg wieczystych w CBDKW, w trybie odpłatnych wniosków składanych przez Internet. Konieczne jest zatem umożliwienie Ministrowi Sprawiedliwości określenie kategorii podmiotów uprawnionych do wyszukania ksiąg wieczystych w CBDKW i sposobu prowadzenia takiego wyszukania. Celem zrealizowania wyżej wskazanych postulatów należy w poszerzonej delegacji do wydania rozporządzenia wykonawczego na mocy art ustawy przewidzieć, iż wprowadzając system informatyczny, o którym mowa w art. 25 1, Minister Sprawiedliwości utworzy, w drodze rozporządzenia, Centralną Informację Ksiąg Wieczystych, zwaną dalej "Centralną Informacją", z ekspozyturami przy wydziałach sądów rejonowych prowadzących księgi wieczyste w systemie informatycznym. Rozporządzenie powinno uwzględniać w szczególności zasady funkcjonowania Centralnej Informacji, jej strukturę organizacyjną, rodzaje wniosków, które są składane drogą elektroniczną, postępowanie z takimi wnioskami i sposób pobierania od nich opłaty, kategorie

8 8 podmiotów uprawnionych do wyszukania ksiąg wieczystych w centralnej bazie danych ksiąg wieczystych za pośrednictwem publicznej sieci teleinformatycznej, przy uwzględnieniu faktu istnienia w przepisach szczególnych uprawnień do takiego wyszukania, oraz sposób wyszukiwania ksiąg wieczystych przez uprawnione podmioty, a także tryb wydawania i rodzaje dokumentów wydawanych przez Centralną Informację, mając na uwadze szybkość i powszechność dostępu do ksiąg wieczystych, zachowanie zasady jawności ksiąg wieczystych oraz konieczność uprzedniego zweryfikowania tożsamości podmiotów uprawnionych do wyszukania ksiąg wieczystych. Przyjęcie konstrukcji odpłatnego wyszukania ksiąg wieczystych w CBDKW skutkować musi zmianą przepisów rangi ustawowej, określających katalog wniosków, od których pobierana jest opłata. W związku z powyższym w art ust. 1 ustawy koniecznym jest poszerzenie zakresu opłat pobieranych przez Centralną Informację Ksiąg Wieczystych o wnioski o wyszukanie ksiąg wieczystych w centralnej bazie danych ksiąg wieczystych. Celem zrealizowania postulowanych zmian w rozporządzeniu wydanym na zasadzie art ust. 1 ustawy, należy wprowadzić, poza samą zmianą tytułu rozporządzenia, normę upoważniającą Centralną Informację do pobierania opłaty nie tylko od wniosku o wydanie odpisu księgi wieczystej, od wniosku o wydanie zaświadczenia o zamknięciu księgi wieczystej, ale także od wniosku o wyszukanie ksiąg wieczystych w centralnej bazie danych ksiąg wieczystych. Realizacja delegacji zawartej w 36 4 ust. 1 ustawy umożliwi, w szczególności, wskazanie kategorii podmiotów uprawnionych do wyszukania ksiąg wieczystych w CBDKW za pośrednictwem publicznej sieci teleinformatycznej. Samo pojęcie wyszukania ksiąg wieczystych zostanie także szczegółowo zdefiniowane w przepisach rozporządzenia. VIII. Odpowiedzialność karna. Ustawa nie zmienia reguł dotyczących odpowiedzialności karnej. IX. Wpływ projektowanej ustawy na stosunki powstałe pod działaniem ustawy dotychczasowej. Projektowana ustawa nie wpływa na stosunki powstałe pod działaniem przepisów dotychczasowych. X. Przepisy dostosowujące. W konsekwencji tego, że zmiana nie wpływa na stosunki powstałe pod działaniem przepisów dotychczasowych, nie ma potrzeby wprowadzania przepisów dostosowujących.

9 9 XI. Przewidywany termin wejścia w życie projektowanej ustawy. Przewiduje się wejście w życie ustawy wraz przepisami wykonawczymi dnia 1 października 2010 r. Gotowość systemu teleinformatycznego i infrastruktury realizującej projektowane dostępy stanowi o komfortowych warunkach określających możliwość osiągnięcia zmian w systemach informatycznych Ministerstwa Sprawiedliwości. Zważyć także należy, iż wprowadzenie planowanych zmian jest powszechnie oczekiwane i będzie stanowiło konkretną zmianę na lepsze w wykonywaniu funkcji Państwa w stosunku do Obywateli. XII. Ocena skutków regulacji. A) Przewidywane skutki społeczno gospodarcze regulacji. Wprowadzenie zmian uczyni dane konkretnej księgi wieczystej faktycznie jawnymi i dostępnymi. Ułatwi to i przyspieszy obrót nieruchomościami. Wprowadzenie instytucji wyszukania ksiąg wieczystych w centralnej bazie danych ksiąg wieczystych korzystnie wpłynie na skuteczność postępowań prowadzonych w oparciu o ustawy szczególne, mających na celu pozyskanie informacji o nieruchomościach i ich właścicielach. B) Przewidywane skutki finansowe uchwalenia projektowanej ustawy i źródła ich pokrycia. Konieczne koszty wytworzenia oprogramowania realizującego przeglądanie księgi wieczystej przez Internet i wyszukanie, także z użyciem Internetu, ksiąg wieczystych w centralnej bazie danych ksiąg wieczystych zostały już poniesione. Koszty wzmocnienia infrastruktury technicznej (serwery wraz z oprogramowaniem systemowym) wynoszą ok zł. Koszty te będą poniesione z budżetu państwa. C) Wpływ na rynek pracy. Bez wpływu D) Wpływ na konkurencyjność gospodarki i przedsiębiorczość, w tym na funkcjonowanie przedsiębiorstw. Proponowane zmiany, wskażą na gwarancyjny charakter dostępu do jawnej księgi wieczystej za pośrednictwem Internetu i umożliwią stabilne korzystanie z danych tam zawartych dla potrzeb gospodarczych.

10 E) Wpływ na sytuację i rozwój regionalny. Bez wpływu. 10 XIII. Wyniki przeprowadzonych konsultacji. Projekt zostanie przedstawiony do konsultacji społecznych Krajowej Radzie Sądownictwa, Generalnemu Inspektorowi Ochrony Danych Osobowych, Krajowej Radzie Notarialnej, Krajowej Radzie Komorniczej oraz Polskiej Izbie Informatyki i Telekomunikacji.