Powiatowy Urząd Pracy w Rybniku ul. Jankowicka Rybnik Wykonawca:

Transkrypt

1 0

2 Zamawiający: Powiatowy Urząd Pracy w Rybniku ul. Jankowicka Rybnik Wykonawca: Grupa BST ul. Mieczyków Katowice tel biuro@grupabst.pl Termin realizacji: lipiec-wrzesień 2017 Zespół: dr Katarzyna Tkocz-Wolny Andrzej Kempa Ewelina Kisiel Wojciech Szymala 1

3 Spis treści Wstęp... 3 Nota metodologiczna... 4 Szczegółowa charakterystyka lokalnego rynku pracy powiatu rybnickiego i Rybnika... 5 Ogólna charakterystyka powiatu rybnickiego... 5 Ogólna charakterystyka Rybnika... 5 Charakterystyka rynku pracy powiatu rybnickiego i Rybnika... 6 Analiza tendencji rozwojowych przedsiębiorstw powiatu rybnickiego i Rybnika Analiza dynamiki zatrudnienia w przedsiębiorstwach z Rybnika i powiatu rybnickiego Analiza kierunków rozwoju gospodarki Rybnika i powiatu rybnickiego Analiza kierunków rozwoju rynku pracy Rybnika i powiatu rybnickiego Wyniki badań Ogólna charakterystyka i analiza kondycji ekonomicznej przedsiębiorstw Kondycja ekonomiczna i tendencje rozwojowe badanych firm Ocena lokalnego rynku pracy Dynamika zatrudnienia oraz potrzeby kadrowe, kwalifikacyjne i szkoleniowe w badanych przedsiębiorstwach Oczekiwania pracodawców w zakresie formy współpracy z powiatowym urzędem pracy Wnioski i rekomendacje Wnioski z badania ilościowego Wnioski z badania jakościowego Rekomendacje Bibliografia Spis rysunków Spis tabel Załączniki narzędzia badawcze

4 Wstęp Niniejszy raport pn. Określenie zapotrzebowania na zawody na rynku pracy w mieście Rybniku i powiecie rybnickim obejmuje szczegółową charakterystykę lokalnego rynku pracy Rybnika i powiatu rybnickiego. Badanie zrealizowano od lipca do września 2017 r. Nad prawidłowością wykonania projektu czuwał jego Zleceniodawca Powiatowy Urząd Pracy w Rybniku. Analizę opracowano na podstawie danych pochodzących ze źródeł administracyjnych, które zgodnie z definicją, udostępniane są przez wszelkiego rodzaju urzędy, zarówno na poziomie centralnym (m.in. dane Głównego Urzędu Statystycznego), jak i na szczeblu lokalnym (m.in. dane powiatowego urzędu pracy) 1. Ponadto dokonano dogłębnej analizy wyników badania pracodawców działających na lokalnym rynku pracy oraz lokalnych ekspertów. Głównym problemem badania była kompleksowa identyfikacja potrzeb zatrudnieniowych pracodawców zlokalizowanych w obszarze działania Powiatowego Urzędu Pracy w Rybniku. Niniejsze opracowanie obejmuje: Szczegółową charakterystykę lokalnego rynku pracy Rybnika i powiatu rybnickiego, Analizę tendencji rozwojowych przedsiębiorstw z Rybnika i powiatu rybnickiego, Analizę kondycji ekonomicznej przedsiębiorstw Rybnika i powiatu rybnickiego, Analizę dynamiki zatrudnienia w przedsiębiorstwach z Rybnika i powiatu rybnickiego, ze szczególnym uwzględnieniem zjawiska migracji, Analizę potrzeb kadrowych, kwalifikacyjnych i szkoleniowych w przedsiębiorcach z Rybnika i powiatu rybnickiego, Analizę oczekiwań rybnickich pracodawców w zakresie formy współpracy z instytucjami rynku pracy oraz w zakresie wykorzystywania środków Krajowego Funduszu Szkoleniowego, Analizę kierunków rozwoju gospodarki Rybnika i powiatu rybnickiego, Analizę kierunków rozwoju rynku pracy Rybnika i powiatu rybnickiego. Niniejszy dokument stanowi podsumowanie i zestawienie najważniejszych wyników uzyskanych w toku badania i dokonanych analiz. Wszystkie jego elementy określają system funkcjonowania lokalnych pracodawców na rynku pracy. Sprawność tego systemu stanowi szansę dla przedsiębiorców, którzy mogą w efektywny sposób zaplanować rozwój inwestycyjny, a działalność firmy oprzeć na bazie wykwalifikowanych pracowników. Niniejsze badanie opiera się na założeniu, że dobre zdiagnozowanie potrzeb przedsiębiorców oraz dostosowanie do nich usług świadczonych przez Powiatowy Urząd Pracy w Rybniku to szansa na rozwój lokalnego rynku pracy, a co za tym idzie poprawę sytuacji gospodarczej powiatu i zminimalizowanie obecnie występujących barier. 1 1 M. Góra, U. Sztanderska: Wprowadzenie do analizy lokalnego rynku pracy. Przewodnik. MPiPS, Departament Analiz Ekonomicznych i Prognoz, Warszawa 2006, s

5 Nota metodologiczna Na proces badawczy składały się następujące etapy realizacji projektu: Opracowanie metodologii badawczej oraz narzędzi badawczych, Analiza danych zastanych, Dobór próby, realizacja badań, Digitalizacja pozyskanego materiału empirycznego, Opracowanie raportu statystycznego, Opracowanie raportu końcowego. Informacje na temat założonego zakresu badawczego uzyskano dzięki zastosowaniu narzędzi kwestionariusza i scenariusza wywiadu (badania ilościowe z pracodawcami oraz badanie jakościowe z lokalnymi ekspertami). Narzędzia zostały opracowane przez Wykonawcę badania, dla każdego badania odrębnie. Zagadnienia stanowiące ich treść zostały skonstruowane w oparciu o wytyczne określone przez Zamawiającego, składając się łącznie z 35 pytań w badaniu ilościowym oraz z 16 zagadnień w badaniu jakościowym. Narzędzia obejmują przede wszystkim informacje odnoszące się do tematu badania, jak i pytania metryczne i zostały zatwierdzone przez Zamawiającego na etapie konsultacji projektowych. Dla celów diagnozy obecnej sytuacji powiatu rybnickiego i miasta Rybnika w obszarze demografii, przedsiębiorczości i bezrobocia zastosowano metodę analizy danych zastanych, w ramach której analizie poddano następujące dane: Dane pozyskane z rejestru PUP Rybnik na temat sytuacji lokalnego rynku pracy, Dokumenty statystyki publicznej dostępne w Banku Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego, Sprawozdania o rynku pracy MPiPS-01 wraz z wybranymi załącznikami, Dane dostępne na stronach internetowych instytucji publicznych (web research). Wielkość prób badawczych wyniosła: Dla badania CATI 100 pracodawców dobranych do badania w sposób warstwowo-losowy z uwzględnieniem lokalizacji i wielkości zatrudnienia (badanie CATI). Dla badania CAWI 10 lokalnych ekspertów. 4

6 Szczegółowa charakterystyka lokalnego rynku pracy powiatu rybnickiego i Rybnika Ogólna charakterystyka powiatu rybnickiego Powiat rybnicki leży w południowo - zachodniej części województwa śląskiego. W obecnym układzie administracyjnym został utworzony 1 stycznia 1999 roku, w związku z reformą administracyjną kraju. Powiat rybnicki zajmuje powierzchnię 224 km 2, którą dzieli między siebie pięć gmin. Tworzą one trzy rozłączne skupienia wokół miasta Rybnik, stanowiącego siedzibę powiatu lecz nie wchodzącego w jego skład. Należą do nich gmina miejsko wiejska Czerwionka Leszczyny (obejmująca miasto Czerwionka Leszczyny), oraz gminy wiejskie Gaszowice, Jejkowice, Lyski, Świerklany. Powiat rybnicki zamieszkuje ponad 77 tys. osób, co stanowi niecałe 2% ogółu mieszkańców województwa śląskiego. Powiat rybnicki jest obszarem o charakterze przemysłowo-rolniczym. W 2015 roku na 10 tys. ludności w wieku produkcyjnym przypadało 1090 podmiotów gospodarki narodowej zarejestrowanych w rejestrze REGON. Liczba pracujących wyniosła 8674 osób. Istotne z punktu widzenia rozwoju przedsiębiorczości i atrakcyjności inwestycyjnej obszaru jest jego usytuowanie w pobliżu sieci najważniejszych dróg krajowych, w tym autostrad A1 i A4. Powiat rybnicki mimo, iż położony w rejonie eksploatacji górniczej, jest atrakcyjny przyrodniczo i turystycznie. Powierzchnia obszaru jest w ponad 32% pokryta lasami. W granicach powiatu rybnickiego znajdują się dwa turystyczne obiekty zbiorowego zakwaterowania. Część gmin powiatu rybnickiego leży w obrębie Parku Krajobrazowego Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich 2. Ogólna charakterystyka Rybnika Rybnik powstał w związku z rozwojem szlaku handlowego łączącego Kraków z Raciborzem i zawdzięcza swoja nazwę bliskości rzeki Nacyny oraz stawów rybnych. Rybnik otrzymał prawa miejskie w 1327 roku i rozwijał się jako miasto rzemiosła, handlu i rolnictwa. W dobie epoki przemysłowej nastąpił rozwój górnictwa i browarnictwa. Najważniejszym zasobem naturalnym Rybnika jest węgiel kamienny. Na terenie miasta występują także surowce ilaste i łupki karbońskie, wykorzystywane do wypalania cegły, gliny i glinka ogniotrwała oraz żwiry przydatne dla budownictwa Bank danych lokalnych GUS; 3 Strategia zintegrowanego rozwoju miasta Rybnika, Rybnik

7 Rybnik obejmuje powierzchnię 148 km 2 i jest zamieszkiwany przez 139,5 tys. mieszkańców. Rybnik jest miastem na prawach powiatu, a także stanowi siedzibę powiatu rybnickiego. Miasto jest położone w podregionie rybnickim, który jest zlokalizowany w południowo-zachodniej części województwa śląskiego i swym południowym obszarem sąsiaduje z Republiką Czeską. Rozpiętość podregionu to ok. 40 km w osi wschód-zachód, ok. 35 km w osi północ-południe. Na terenie podregionu, obok Rybnika, funkcjonują 4 ośrodki miejskie: Jastrzębie-Zdrój (ok. 90 tys. mieszkańców), Racibórz (ok. 56 tys. mieszkańców), Wodzisław Śląski (ok. 49 tys. mieszkańców), Żory (ok. 62 tys. mieszkańców) 4. Obecnie miasto przyciąga zarówno inwestorów jak i turystów. W 2015 roku na 10 tys. ludności w wieku produkcyjnym przypadało 1559 podmiotów gospodarki narodowej zarejestrowanych w rejestrze REGON. Liczba pracujących na 1000 ludności wyniosła 283 osoby. Około 2/3 powierzchni miasta zajmują lasy, tereny upraw i zieleni miejskiej. Ich proporcja w stosunku do ilości terenów zurbanizowanych jest w Rybniku niezwykle korzystna. Tereny zielone i jakość przyrody są jednym z ważniejszych czynników kształtujących jakość życia w mieście 5. W Rybniku zlokalizowanych jest 9 obiektów turystycznego zakwaterowania 6. Charakterystyka rynku pracy powiatu rybnickiego i Rybnika Funkcjonowanie rynku pracy jest zasadniczym warunkiem i czynnikiem rozwoju gospodarki. Rynek pracy ma także silny wymiar społeczny - umożliwiając człowiekowi realizowanie potrzeby pracy, daje perspektywę podniesienia jakości i poziomu życia oraz rozwoju jednostki. Rynek pracy to wzajemne oddziaływanie podaży pracy i popytu na pracę. Poprzez podaż pracy rozumie się liczbę osób zatrudnionych i poszukujących pracy (zarejestrowanych jako bezrobotnych) na danym obszarze geograficznym w określonym czasie. Popyt na pracę oznacza liczbę miejsc pracy, które oferuje gospodarka w określonych warunkach społeczno- ekonomicznych, do których zalicza się zarówno zagospodarowane miejsca pracy, określane aktualną liczbą pracujących, jak i wolne miejsca pracy 7. Badanie rynku pracy powinno zatem objąć kluczowe charakterystyki podaży pracy i popytu na nią oraz opis niedopasowania między tymi wielkościami, przejawiającego się m.in. w bezrobociu Strategia zintegrowanego rozwoju miasta Rybnika, Rybnik Bank danych lokalnych GUS 7 Pojęcia stosowane w statystyce publicznej GUS 6

8 Podaż pracy Do czynników mających wpływ na podaż pracy można zaliczyć: Czynniki demograficzne: liczba ludności, struktura ludności według ekonomicznych grup wieku, saldo migracji, współczynnik obciążenia demograficznego, Czynniki prawne: wymiar czasu pracy, długość tygodnia pracy, liczba godzin pracy czy funkcjonujące ustawodawstwo, Czynniki socjoekonomiczne: ceny towarów i usług rynkowych, ich podaż, wysokość podatków, znaczenie czasu wolnego czy tradycje społeczne. Czynniki prawne i socjoekonomiczne są w dużej mierze zależne od polityki państwa dotyczącej rynku pracy, zatem możliwość ich kształtowania w skali lokalnej jest ograniczona. O potencjale lokalnego rynku pracy i perspektywach jego rozwoju stanowią czynniki demograficzne. W Tabelach 1 3 przedstawiono dane dotyczące zmian w liczbie ludności według ekonomicznych grup wieku, salda migracji oraz współczynnika obciążenia demograficznego, obejmujące obszar powiatu rybnickiego i Rybnika w latach Saldo migracji jest wyrażone poprzez różnicę między liczbą zameldowań i wymeldowań. Współczynnik obciążenia demograficznego to liczba osób w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym 8. W związku z wydłużaniem się średniej długości życia oraz spadkiem dzietności obserwuje się wzrost wartości wskaźnika w czasie. Pożądana tendencja jest spadkowa. 8 Pojęcia stosowane w statystyce publicznej GUS 7

9 Tabela 1. Zmiany w liczbie ludności z uwzględnieniem ekonomicznych grup wieku w powiecie rybnickim oraz Rybniku w latach Wyszczególnienie Ludność ogółem tys. wzrost / spadek (-) %, 2012 = 100% Powiat rybnicki ,42 0,72 1,09 1,44 Czerwionka- Leszczyny ,23 0,1 0,1 0,3 Gaszowice ,43 1,64 2,98 4 Jejkowice ,48 1,38 2,36 2,63 Lyski ,87 1,19 1,16 1,61 Świerklany ,67 1,59 2,62 2,98 Rybnik ,44-0,52-0,85-1,09 Ludność w wieku przedprodukcyjnym [%] wzrost / spadek (-) %, 2012 = 100% Udział w ludności ogółem [%] Powiat rybnicki ,68 2,87 4,19 15,82 15,92 15,98 16,1 16,25 Czerwionka- Leszczyny ,68 0,36 1,89 3,5 15,39 15,46 15,43 15,66 15,88 Gaszowice ,19 5,64 7,64 10,49 16,33 16,62 16,98 17,07 17,35 Jejkowice 696-0,43 1,15 2,44 1,72 17,44 17,29 17,4 17,46 17,29 Lyski ,89 2,27 1,21 2,11 13,95 14,09 14,1 13,96 14,02 Świerklany ,03 2,72 3,66 3,94 17,91 17,97 18,11 18,09 18,08 Rybnik ,07 0,64 1,08 2,15 14,86 14,94 15,03 15,15 15,35 Ludność w wieku produkcyjnym [%] wzrost / spadek (-) %, 2012 = 100% Udział w ludności ogółem [%] Powiat rybnicki ,41-0,66-1,03-1,57 68,1 67,54 67,17 66,68 66,08 Czerwionka- Leszczyny ,51-1,1-1,92-2,76 68,19 67,69 67,37 66,81 66,11 Gaszowice ,06-0,74-0,13 0,08 67,41 66,4 65,83 65,37 64,87 Jejkowice ,25 0,84 1,23 0,51 69,02 68,87 68,65 68,27 67,59 Lyski ,14-0,26-0,8-1,03 68,83 68,33 67,84 67,5 67,04 Świerklany ,21 0,12 0,47 0,2 67,46 66,86 66,48 66,05 65,63 Rybnik ,39-2,64-4,15-5,71 68,27 67,61 66,81 65,99 65,08 Ludność w wieku poprodukcyjnym [%] wzrost / spadek (-) %, 2012 = 100% Udział w ludności ogółem [%] Powiat rybnicki ,33 5,64 8,31 11,53 16,07 16,54 16,86 17,22 17,67 Czerwionka- Leszczyny ,87 4,87 6,82 9,97 16,42 16,85 17,2 17,52 18 Gaszowice ,87 7,47 11,21 13,74 16,26 16,98 17,19 17,56 17,78 Jejkowice 540 2,78 4,44 7,96 14,63 13,53 13,84 13,94 14,28 15,12 Lyski ,12 8,94 11,75 17,22 17,58 18,06 18,54 18,94 Świerklany ,3 7 11,24 14,62 14,64 15,16 15,41 15,87 16,29 Rybnik ,99 7,02 10,82 14,75 16,87 17,45 18,15 18,86 19,58 Źródło: Bank danych lokalnych GUS W badanym okresie ludność powiatu rybnickiego stale zwiększała swoją liczebność (wzrost o 1106 osób w roku 2016 w stosunku do roku 2012, czyli o 1,44%). Największy przyrost ludności miał miejsce w gminie Gaszowice - 4%. Najmniejszy wzrost miał miejsce w gminie Czerwionka Leszczyny (0,3%). 8

10 W Gaszowicach za wzrost liczby ludności odpowiedzialny był największy w powiecie rybnickim wzrost liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym, który w badanym okresie wyniósł 10,49 %, a także dodatnie saldo migracji, najwyższe w powiecie rybnickim w 2016 roku (Tabela 2). Ubytek ludności w gminie Czerwionka Leszczyny jest związany z ujemnym saldem migracji w latach W roku 2016 gmina zanotowała większą ilość zameldowań niż wymeldowań, był to jednak wynik najsłabszy w powiecie rybnickim (0,5). Udział ludności w wieku przedprodukcyjnym był w 2016 roku najwyższy w Świerklanach (18,08% ogółu ludności), najniższy w Lyskach (14,02% ogółu). Tabela 2. Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych w powiecie rybnickim i Rybniku w okresie Wyszczególnienie Saldo migracji na 1000 osób Powiat rybnicki 2,3 0,8 2,7 b. d. 1,8 Czerwionka-Leszczyny -1,2-0,9-0,3 b. d. 0,5 Gaszowice 6,3-0,2 9,4 b. d. 6,7 Jejkowice 6,5 7,7 4,7 b. d. 2,2 Lyski 2,5 5,9 3,8 b. d. 4,1 Świerklany 9,7 1,4 6,2 b. d. 0,7 Rybnik -3,2-4,1-2,4 b. d. -2,2 Źródło: Bank danych lokalnych GUS Liczba osób w wieku produkcyjnym w powiecie rybnickim zmalała w okresie o 1,57 pkt %. Na wynik ten wpływa zmniejszenie się liczby ludności tej grupy wieku ekonomicznego w gminach: Czerwionka Leszczyny (spadek o 2,76% w 2016 roku w stosunku do 2012) oraz Lyski (spadek o 1,03%). Ma to odzwierciedlenie w wartości współczynnika obciążenia demograficznego (Tabela 3) oraz liczbie osób w wieku poprodukcyjnym. W gminach tych udział ludności w wieku poprodukcyjnym jest najwyższy w powiecie rybnickim (odpowiednio 18% oraz 18,94%). Tabela 3. Współczynnik obciążenia demograficznego (ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym) w powiecie rybnickim i Rybniku w latach Wyszczególnienie ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym Powiat rybnicki 24,8 25,7 26,3 27,0 28,0 Czerwionka-Leszczyny 25,3 26,1 26,7 27,4 28,4 Gaszowice 25,4 26,9 27,4 28,2 28,8 Jejkowice 20,8 21,3 21,4 22,0 23,5 Lyski 26,4 27,1 27,9 28,8 29,6 Świerklany 22,9 23,9 24,4 25,3 26,1 Rybnik 25,9 27,0 28,4 29,8 31,4 Źródło: Bank danych lokalnych GUS Ludność miasta Rybnika zmniejszała się w całym badanym okresie. W 2016 roku mieszkańców było mniej o 1,09% w stosunku do roku Jest to związane z niskim przyrostem ludności w wieku przedprodukcyjnym oraz ubytkiem ludności w wieku produkcyjnym, powodowanym zarówno 9

11 wyjazdami (ujemne saldo migracji w całym okresie) jak i przechodzeniem ludności w wiek emerytalny (udział ludności w wieku poprodukcyjnym wyniósł w 2016 roku 19,58% i był najwyższy wśród badanych jednostek). Ten regres demograficzny ma odzwierciedlenie w poziomie współczynnika obciążenia demograficznego, który w całym badanym okresie jest najwyższy dla badanego obszaru. Popyt na pracę Do czynników mających wpływ na rozmiar popytu na pracę można zaliczyć: Strukturalne: liczba przedsiębiorstw i struktura działalności, skala działalności przedsiębiorstw, Techniczno technologiczne: środki materialne produkcji i sposób ich przetwarzania, Organizacyjno ekonomiczne: dyspozycyjność pracowników, wydajność pracy, poziom kosztów pracy (klin podatkowy), Społeczno polityczne: krajowa doktryna polityki rynku pracy. Gminy mają ograniczony wpływ na decyzje przedsiębiorców w zakresie techniki, technologii czy na politykę państwa w zakresie rynku pracy. Mogą jednak kształtować klimat przyjazny inwestycjom i lokowaniu działalności gospodarczej na swoim terenie, sprzyjając w ten sposób rozwojowi przedsiębiorczości i kreowaniu miejsc pracy. W Tabeli 4 przedstawione zostały dane dotyczące liczby podmiotów gospodarczych w powiecie rybnickim i Rybniku w okresie Tabela 4. Liczba podmiotów gospodarczych w powiecie rybnickim i Rybniku w latach Wyszczególnienie wzrost / spadek (-) Liczba podmiotów gospodarczych w stosunku do 2012 roku Powiat rybnicki Czerwionka-Leszczyny Gaszowice Jejkowice Lyski Świerklany Rybnik Źródło: Bank danych lokalnych GUS W całym badanym okresie liczba przedsiębiorstw w powiecie rybnickim stopniowo wzrastała. W 2016 roku w powiecie działało 5444 podmiotów, co oznacza wzrost o 238 w stosunku do roku Najwięcej podmiotów prowadzi działalność w gminie Czerwionka Leszczyny (2684 podmioty 2016 roku). Największy przyrost liczby przedsiębiorstw miał miejsce w Świerklanach (65), najniższy w Jejkowicach (31). Rybnik znacznie dystansuje powiat rybnicki pod względem liczby podmiotów gospodarczych (Rysunek 1). W 2016 roku w Rybniku działalność prowadziło przedsiębiorstw, co oznaczało wzrost liczby przedsiębiorstw w ciągu 5 badanych lat o

12 Rysunek 1. Liczba podmiotów gospodarczych w powiecie rybnickim i Rybniku w latach Powiat rybnicki Rybnik Źródło: Bank danych lokalnych GUS Strukturę działalności przedsiębiorstw zlokalizowanych na obszarze powiatu rybnickiego i Rybnika przedstawia Tabela 5. Dla ułatwienia analizy podano wartości dla lat 2012 i

13 Tabela 5. Struktura działalności przedsiębiorstw na obszarze powiatu rybnickiego i Rybnika w latach 2012 i 2016 Sekcja Działalność Rok Powiat rybnicki Czerwionka -Leszczyny Gaszowice Jejkowice Lyski Świerklany Rybnik A B C D E F G H I J K Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo Górnictwo i wydobywanie Przetwórstwo przemysłowe Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją Budownictwo Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle Transport i gospodarka magazynowa Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi Informacja i komunikacja Działalność finansowa i ubezpieczeniowa L Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna N Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca Administracja publiczna i obrona narodowa; O obowiązkowe zabezpieczenia społeczne P Edukacja Q R S i T U Opieka zdrowotna i pomoc społeczna Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją Pozostała działalność usługowa i gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby Organizacje i zespoły eksterytorialne Źródło: Bank danych lokalnych GUS 12

14 W powiecie rybnickim najwięcej przedsiębiorstw prowadzi działalność w obszarze handlu, naprawy pojazdów samochodowych i motocykli. W 2016 roku udział tych przedsiębiorstw w ogóle podmiotów gospodarczych powiatu rybnickiego wyniósł 28,04%. W 2016 roku liczba podmiotów tej sekcji zmniejszyła się w stosunku do 2012 roku o 46, co dotyczyło głownie gminy Czerwionka Leszczyny (zmniejszenie liczby podmiotów o 45). Kolejną ważną aktywnością gospodarczą na terenie powiatu rybnickiego jest budownictwo (13,32% ogółu podmiotów w 2016 roku), przetwórstwo przemysłowe (11,11% ogółu podmiotów w 2016 roku), działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (7,36% ogółu w 2016 roku) oraz transport i gospodarka magazynowa (7,23% ogółu podmiotów w 2016 roku). Duże znaczenie ma również pozostała działalność usługowa oraz działalność gospodarstw domowych. W wymienionych obszarach największe zmiany dotyczyły sekcji: budownictwo wzrost dla powiatu o 37 podmiotów, największy w gminie Czerwionka Leszczyny (17), przetwórstwo przemysłowe wzrost dla powiatu o 37 podmiotów, największy w Gaszowicach (15), działalność profesjonalna, naukowa i techniczna wzrost dla powiatu o 100 podmiotów, największy w gminie Czerwionka Leszczyny (58), transport i gospodarka magazynowa - spadek dla powiatu o 8 podmiotów, największy w gminie Czerwionka Leszczyny (10), pozostała działalność usługowa wzrost dla powiatu o 47, największy w gminie Czerwionka Leszczyny (31). Na terenie miasta Rybnik struktura przedsiębiorstw jest zbliżona do tej w powiecie rybnickim. Najwięcej podmiotów gospodarczych prowadzi działalność w obszarze handlu, naprawy pojazdów samochodowych i motocykli (w 2016 roku 28,11% ogółu czyli 3868 podmiotów). Kolejne obszary działalności mające największy udział w rynku przedstawia Tabela 6. Tabela 6. Główne obszary działalności przedsiębiorców w Rybniku w 2016 roku Działalność Udział % Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle 28,11 Budownictwo 12,73 Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 9,73 Przetwórstwo przemysłowe 8,19 Pozostała działalność usługowa i gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi 6,47 na własne potrzeby Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 5,64 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Największą dynamiką w badanym okresie wykazały się następujące sekcje: handel spadek liczby podmiotów o 197, transport i gospodarka magazynowa spadek liczby podmiotów o 46, działalność finansowa i ubezpieczeniowa spadek liczby podmiotów o 45, działalność profesjonalna, naukowa i techniczna wzrost podmiotów o 179, pozostałe usługi i działalność gospodarstw domowych wzrost o 116 oraz działalność związana z obsługą rynku nieruchomości wzrost liczby podmiotów o

15 Dla rozwoju gospodarki i miejsc pracy istotna jest liczba przedsiębiorstw oraz skala ich działalności. W Tabeli 7 przedstawiono dane dotyczące skali działalności przedsiębiorstw powiatu rybnickiego i Rybnika w 2016 roku. Tabela 7. Skala działalności przedsiębiorstw powiatu rybnickiego i Rybnika w 2016 roku Wyszczególnienie Ogółem i więcej Powiat rybnicki Czerwionka-Leszczyny Gaszowice Jejkowice Lyski Świerklany Rybnik Źródło: Bank danych lokalnych GUS Jak wynika z Tabeli 7 największe znaczenie dla gospodarki powiatu rybnickiego i Rybnika ma sektor mikroprzedsiębiorstw (zatrudniających od 0 9 osób) oraz sektor małych i średnich przedsiębiorstw (MSP), zatrudniających odpowiednio osób oraz osób. W powiecie rybnickim najwięcej mikroprzedsiębiorstw jest zlokalizowanych w gminie Czerwionka Leszczyny (2561), najmniej w Jejkowicach (348). Najwięcej małych przedsiębiorstw jest również w gminie Czerwionka Leszczyny (102), najmniej w Jejkowicach (14). Najwięcej średnich przedsiębiorstw jest w Czerwionce Leszczynach (19), najmniej w Jejkowicach i Gaszowicach (po 2 podmioty). W Rybniku funkcjonuje mikroprzedsiębiorstw, 619 małych przedsiębiorstw i 112 średnich przedsiębiorstw. W mieście działa również 11 podmiotów zatrudniających więcej niż 250 pracowników. Bezrobocie Jedną z podstawowych miar niedopasowania podaży pracy do popytu na nią stanowi bezrobocie. Znaczący wzrost bezrobocia miał w Polsce miejsce po transformacji ustrojowej lat 90tych. Zmiany strukturalne, związane z przejściem od gospodarki planowanej centralnie do gospodarki rynkowej, spowodowały zamknięcie wielu przedsiębiorstw państwowych i uwolnienie znacznych zasobów pracy. Zwiększyła się także znacznie liczba bezrobotnych kobiet ze względu na zamykanie sfeminizowanych fabryk. Obecnie bezrobocie wiąże się głównie z niedopasowaniem struktury kwalifikacyjnej, gałęziowej i regionalnej popytu na pracę oraz podaży pracy 9. Dane dotyczące bezrobocia w powiecie rybnickim i Rybniku zawiera Tabela 8. 9 W. Jarmołowicz, B. Woźniak, Polityka państwa wobec bezrobocia, Zeszyty Naukowe PTE 2006, nr 4 14

16 Tabela 8. Stopa bezrobocia w powiecie rybnickim i Rybniku i bezrobotni zarejestrowani w PUP w Rybniku w latach Wyszczególnienie Stopa bezrobocia Powiat rybnicki 12,30% 13,40% 11,50% 10,10% 9,20% Rybnik 8,10% 8,50% 7,60% 6,90% 5,80% Liczba Powiat rybnicki zarejestrowanych bezrobotnych Rybnik W tym kobiety % Powiat rybnicki 63, ,9 62,7 62,4 Rybnik 65, ,7 61,3 63,4 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PUP w Rybniku: stan na koniec grudnia danego roku W badanym okresie stopa bezrobocia w powiecie rybnickim spadła o 3,1 pkt %, natomiast w Rybniku o 2,3 pkt %. Liczba zarejestrowanych bezrobotnych zmniejszyła się odpowiednio: w powiecie o 507 osób, w mieście o 1363 osoby. Istotne jest, że zarówno w powiecie rybnickim jak i w Rybniku przeważający odsetek bezrobotnych stanowią kobiety (62,4 % ogółu bezrobotnych w 2016 roku w powiecie rybnickim, 63,4% w Rybniku), co jest wynikiem likwidacji zakładów zatrudniających głównie kobiety w okresie transformacji gospodarczej kraju. Tendencja spadkowa stopy bezrobocia oraz liczby zarejestrowanych bezrobotnych jest oczekiwana i pozytywna. W analizie należy jednak uwzględnić regres demograficzny i odpływ ludności, zwłaszcza w przypadku Rybnika (Tabele 1-2), które zniekształcają wskaźnik bezrobocia. Rysunek 2 przedstawia stopę bezrobocia powiatu rybnickiego i Rybnika na tle województwa śląskiego i kraju. Rysunek 2. Stopa bezrobocia w powiecie rybnickim i Rybniku na tle Polski i województwa śląskiego w latach ,4 13,4 13,4 12,3 11,1 11,3 8,1 8,5 11,4 9,6 11,5 7,6 9,7 10,1 8,2 6,9 9,2 8,3 6,6 5, POLSKA Powiat rybnicki ŚLĄSKIE Powiat m.rybnik Źródło: Bank danych lokalnych GUS 15

17 Stopa bezrobocia w powiecie rybnickim, mimo spadkowej tendencji, w całym okresie przewyższała poziom wskaźnika w województwie śląskim, a także była równa (2013 rok) i przewyższała (lata ) poziom bezrobocia w kraju. Stopa bezrobocia w Rybniku była najniższa na tle badanych obszarów. Kategorią zwiększającą poziom bezrobocia jest niedopasowanie kwalifikacji pracowników. Bezrobotnych wśród absolwentów różnych szkół przedstawia tabela 9. Tabela 9. Bezrobotni wśród absolwentów różnych typów szkół Powiat Rybnik rybnicki Wyszczególnienie Powiat rybnicki Rybnik wzrost/ spadek (-) [osoba] w stosunku do roku Ogółem Wyższe Policealne, średnie zawodowe Średnie ogólnokształcące Zasadnicze zawodowe Gimnazjalne i poniżej Źródło: Bank danych lokalnych GUS Zarówno w powiecie rybnickim jak i Rybniku w badanym okresie miał miejsce spadek liczby zarejestrowanych bezrobotnych wśród absolwentów różnych szkół (powiat rybnicki spadek o 24,9 %, Rybnik spadek o 29,8%). Zarówno w powiecie rybnickim jak i w Rybniku najwięcej zarejestrowanych 16

18 bezrobotnych ubyło w młodszych przedziałach wiekowych:, czyli wśród absolwentów szkół gimnazjalnych i zasadniczych zawodowych. W Rybniku ponadto znaczący ubytek bezrobotnych zanotowano wśród absolwentów szkół policealnych i średnich zawodowych. Na wyniki wpływ ma wchodzenie w wiek szkolny coraz mniejszej liczby dzieci, co potwierdza statystyka urodzeń w latach , a także emigracja. We wszystkich badanych latach wśród zarejestrowanych bezrobotnych przeważały kobiety. W Rybniku na koniec 2012 roku udział kobiet w populacji bezrobotnych przekroczył 65%. Do końca 2016 roku udział kobiet w ogólnych liczbach bezrobotnych spadł do 63%. W powiecie rybnickim udział kobiet wśród zarejestrowanych bezrobotnych wynosił na końcu 2012 roku 63,28% i spadł do końca 2016 roku do poziomu 62,37%. Bezrobocie dotyka głównie ludzi młodych. W Rybniku w 2012 roku populacja bezrobotnych w wieku do 34 lat stanowiła łącznie 52,38%. Do końca 2016 roku jej udział zmniejszył się do 42,95%, co stanowi znaczna poprawę. W powiecie rybnickim w 2012 roku populacja bezrobotnych do 34 roku życia stanowiła 55,18% ogółu bezrobotnych. Udział ten spadł do końca 2016 roku do 46% (Tabela 11). Tabela 10. Struktura bezrobocia według wieku w Rybniku w latach W tym w wieku Lata Ogółem 60 lat i więcej Struktura w % ,1 28,85 21,86 18,87 10,68 5, ,73 28,82 21,77 18,31 10,2 4, ,63 30,82 20,25 18,48 9,49 3, ,99 30,53 19,64 17,84 9,66 2, ,34 32,04 18,57 18,18 8,83 2,05 Źródło: 10 Mały Rocznik Statystyczny Polski 2009: 17

19 Tabela 11. Struktura bezrobocia według wieku w powiecie rybnickim w latach W tym w wieku Lata Ogółem 60 lat i więcej Struktura w % ,54 30,46 19,85 16,48 13,36 4, ,71 30,01 18,88 17,04 10,1 3, ,18 27,69 21,33 17,59 10,05 2, ,99 30,81 18,49 16,83 8,92 1, ,14 29,04 17,42 17,42 8,52 1,45 Źródło: Obserwacja danych dotyczących struktury wiekowej bezrobotnych w Rybniku i powiecie rybnickim dowodzi, że stopniowo wzrasta bezrobocie w grupie wiekowej oraz wśród osób powyżej 55 lat. Na stałym poziomie utrzymuje się bezrobocie w grupie wiekowej Należy także odnotować istotny spadek bezrobotnych w najmłodszej grupie wiekowej: w Rybniku zmniejszyła się ona w ciągu 5 badanych lat o 6,24 p. p., w powiecie rybnickim o 10,6 p. p. Analiza danych z Tabel 12 i 13, przedstawiających strukturę bezrobocia według stażu pracy w Rybniku i powiecie rybnickim na koniec IV kwartału lat , wskazuje że większość bezrobotnych posiada do 5 lat stażu pracy. W Rybniku w 2012 roku najliczniejszą grupę bezrobotnych stanowiły osoby posiadające od 1-5 lat stażu pracy (22,22% ogółu bezrobotnych) oraz osoby bez stażu pracy (20,36% ogółu bezrobotnych). W powiecie rybnickim w 2012 roku największą grupę bezrobotnych stanowiły osoby bez stażu pracy (24,82%) oraz osoby ze stażem 1-5 lat (22,53%). Do 2016 roku obserwuje się znaczne zmniejszenie grupy osób bez stażu pracy spadek o 4,78 p. p. w Rybniku oraz o 6,97 p. p. w powiecie rybnickim. Można zauważyć także zwiększenie liczby bezrobotnych ze stażem do 1 roku (Rybnik - wzrost o 4,75 p. p., powiat rybnicki wzrost o 2,88 p. p.), co wskazuje na to, że części grupy bezrobotnych nie posiadających żadnego doświadczenia zawodowego w 2012 roku udało się do 2016 roku znaleźć chwilowe zatrudnienie. 18

20 Tabela 12. Struktura bezrobocia według stażu pracy w Rybniku w latach Liczba bezrobotnych według stażu pracy (w latach) Lata Ogółem 30 do i więcej bez stażu Struktura w % ,94 20,2 13,33 14,13 9,11 4,71 15, ,36 21,88 12,17 13,81 9,16 3,98 17, ,06 21,9 12,67 14,07 8,66 4,25 18, ,76 21,68 12,71 13,33 9,2 4,07 19, ,59 22,22 12,44 13,67 8,68 4,06 20,36 Źródło: Tabela 13. Struktura bezrobocia według stażu pracy w powiecie rybnickim w latach Liczba bezrobotnych według stażu pracy (w latach) Lata Ogółem 30 do i więcej bez stażu Struktura w % ,16 20,6 12,61 13,92 9,24 5,62 17, ,31 21,28 13,33 14,31 9,38 3,08 20, ,62 22,16 12,54 12,5 8,44 2,88 22, ,62 22,16 12,54 12,5 8,44 2,88 22, ,28 22,53 12,37 12,04 7,78 3,19 24,82 Źródło: Następuje także systematyczny wzrost udziału bezrobotnych wśród osób legitymujących się stażem pracy powyżej 10 lat zarówno w Rybniku jak i w powiecie rybnickim. Największą populację bezrobotnych stanowią na badanym obszarze osoby bezrobotne krótkookresowo, czyli pozostające bez pracy 1-3 miesięcy. Strukturę bezrobocia według czasu pozostawania bez pracy w Rybniku i powiecie rybnickim na koniec IV kwartału lat przedstawiają Tabele 14 i

21 Tabela 14. Struktura bezrobocia według czasu pozostawania bez pracy w Rybniku w latach Liczba bezrobotnych według czasu pozostawania bez pracy (w miesiącach) Lata Ogółem powyżej do Struktura w % ,5 22,11 15,52 17,86 15,92 18, ,96 22,79 18,68 17,43 14,57 16, ,78 21,43 17,94 17,72 15,72 15, ,83 21,72 18,91 19,22 16,13 12, ,4 24,59 20,64 18,18 14,51 10,69 Źródło: Tabela 15. Struktura bezrobocia według czasu pozostawania bez pracy w powiecie rybnickim w latach Liczba bezrobotnych według czasu pozostawania bez pracy (w miesiącach) Lata Ogółem powyżej do Struktura w % ,55 24,66 15,98 15,11 16,54 18, ,33 23,18 18,36 16,12 13,54 18, ,1 23,08 16,36 16,56 16,15 17, ,14 22,86 18,75 19,14 16,56 12, ,6 23,14 20,7 17,52 15,04 11,01 Źródło: W okresie obserwuje się zarówno w Rybniku jak i powiecie rybnickim spadek liczby bezrobotnych pozostających bez pracy do 12 miesięcy. Wyjątek stanowi grupa poszukujących pracy przez 1-3 miesięcy w powiecie rybnickim, która zwiększyła udział w ogóle bezrobotnych o 3,05 p. p. w 2016 w stosunku do roku Znaczne zwiększenie liczby bezrobotnych nastąpiło w grupie osób poszukujących pracy przez 12 miesięcy oraz 24 miesiące i więcej, czyli długotrwale bezrobotnych. W 2012 roku w Rybniku udział tej grupy w ogóle bezrobotnych wynosił 25,2%, natomiast w 2016 już 34,02%. W powiecie rybnickim odpowiednio: w 2012 roku 26,04%, w 2016 roku 34,7%. Dane dotyczące bezrobotnych osób będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy w Rybniku i powiecie rybnickim na koniec IV kwartału lat przedstawiają Tabele 16 i

22 Tabela 16. Bezrobotni będący w szczególnej sytuacji na rynku pracy w Rybniku w latach Lata Ogółem do 30 roku życia długotrwale bezrobotni powyżej 50 roku życia Bezrobotni posiadający co najmniej jedno dziecko do 6 roku życia niepełnosprawni bez kwalifikacji zawodowych bez doświadczenia zawodowego bez wykształcenia średniego nd. nd. nd nd. nd. nd nd. nd. nd Źródło: Tabela 17. Bezrobotni będący w szczególnej sytuacji na rynku pracy w powiecie rybnickim w latach Lata Ogółem do 30 roku życia długotrwale bezrobotni powyżej 50 roku życia Bezrobotni posiadający co najmniej jedno dziecko do 6 roku życia niepełnosprawni bez kwalifikacji zawodowych bez doświadczenia zawodowego bez wykształcenia średniego nd. nd. nd nd. nd. nd nd. nd. nd b.d b.d b.d Źródło: 11 Stan na Statystyka wyodrębnia do końca 2014 roku kategorię bezrobotni do 25 roku życia 13 Stan na Statystyka wyodrębnia do końca 2014 roku kategorię bezrobotni do 25 roku życia 21

23 Najliczniejszą grupę bezrobotnych o szczególnej sytuacji na rynku pracy stanowią osoby długotrwale bezrobotne. Zarówno w Rybniku jak i powiecie rybnickim obserwuje się spadek wskaźnika w badanym okresie. Bezrobocie długotrwałe jest negatywne ze względu na skutki ekonomiczne oraz psychologiczne. Długotrwale bezrobotne najczęściej są kobiety. W Rybniku na koniec 2016 roku udział kobiet w grupie pozostających bez pracy przez miesięcy wynosił 67,31 % oraz 69,9% w grupie poszukujących pracy powyżej 24 miesięcy. W powiecie rybnickim udział ten był na poziomie: 72,45% kobiet w grupie pozostających bez pracy miesięcy oraz 68,38% kobiet w grupie bezrobotnych powyżej 24 miesięcy. Należy zauważyć, że zgodnie z art. 49 ustawy z dnia r. o zmianie ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, która weszła w życie z dniem 27 maja 2014 r. do osób będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy nie należą osoby bez kwalifikacji zawodowych, bez doświadczenia zawodowego i bez wykształcenia średniego. Obserwacja danych wskazuje na zmniejszanie się liczby osób w szczególnej sytuacji na rynku pracy w badanym okresie. Analiza tendencji rozwojowych przedsiębiorstw powiatu rybnickiego i Rybnika Przedsiębiorczość jest czynnikiem wzrostu społeczno gospodarczego determinującym sytuację na rynku pracy. Obserwacja trendów w rozwoju przedsiębiorstw jest istotna zarówno dla analizy koniunktury gospodarczej jak i dla wyznaczenia obszaru wymagającego interwencji. Tworzenie warunków sprzyjających przedsiębiorczości stanowi jeden z istotnych obszarów aktywności gminy i jej organów, nakierowanej na tworzenie warunków rozwoju społeczno gospodarczego. Wiąże się to z podejmowaniem inwestycji w infrastrukturę techniczną, komunikacyjną, działalnością związaną z organizacją kursów i szkoleń, służących przekwalifikowaniu pracowników, czy związaną ze zmniejszaniem biurokracji w urzędach. Istotne jest również odzwierciedlenie atrakcyjności inwestycyjnej terytorium w poziomie dochodów własnych gminy, m.in. z tytułu podatku CIT i PIT (Tabela 18). Tabela 18. Dochody z tytułu podatku PIT i CIT powiatu rybnickiego i Rybnika w latach Wyszczególnienie Udział w podatkach stanowiących dochody budżetu państwa razem Wzrost / spadek (-) w %, 2012 r = 100% Powiat rybnicki 50,36 54,03 61,46 64,5 68,14 7,29 22,04 28,07 35,31 Czerwionka-Leszczyny 27,33 29,44 33,36 34,89 36,8 7,73 22,07 27,68 34,66 Gaszowice 5,55 5,88 6,95 7,39 8,23 6,01 25,25 33,21 48,32 Jejkowice 2,7 2,58 3,26 3,54 3,6-4,37 20,53 30,98 33,35 Lyski 6,02 6,67 7,45 7,49 8,04 10,81 23,67 24,4 33,56 Świerklany 8,76 9,45 10,45 11,18 11,47 7,89 19,26 27,63 30,9 Rybnik 138,22 140,66 155,67 166,97 173,07 1,77 12,63 20,8 25,21 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS 22

24 W badanym okresie dochody z tytułu podatku PIT i CIT w Rybniku oraz gminach powiatu rybnickiego wzrastały, za wyjątkiem roku 2013, w którym w gminie Jejkowice miał miejsce ubytek dochodów z tego tytułu o 4,37% w stosunku do roku poprzedniego. Największy przyrost dochodów z PIT i CIT miał miejsce w gminie Gaszowice - w ciągu badanych 5 lat uległy one podwojeniu. W Rybniku największy rokroczny przyrost dochodów z tytułu podatku PIT i CIT miał miejsce w roku ,86 pkt %. Biorąc pod uwagę pozytywny wpływ przedsiębiorczości na poziom dochodów własnych jednostek samorządu terytorialnego (wpływ z podatków od osób prawnych nowe przedsiębiorstwa oraz fizycznych podatek dochodowy od osób fizycznych), istotne wydaje się podejmowanie działań nakierowanych na jej zwiększanie w regionie. Analiza przedsiębiorczości na terenie powiatu rybnickiego i Rybnika została wykonana w oparciu o następujące charakterystyki: wskaźnik przedsiębiorczości liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON na 1000 mieszkańców liczbę nowo zarejestrowanych przedsiębiorstw wskaźnik obrazuje dynamikę rejestracji nowych przedsiębiorstw na danym obszarze. Ma on jednak wiele wad, ze względu na to, że nowe przedsiębiorstwa nie od razu rozpoczynają działalność czy zatrudniają pracowników w roku rejestracji. Jest to jednak miara, która pozwala na wskazanie trendu co do kształtowania się zatrudnienia w przyszłości samozatrudnienie czyli prowadzenie firmy lub przedsiębiorstwa, co wiąże się z tym, że osoby fizyczne występują w podwójnej roli: właściciela i osoby świadczącej pracę. Podmioty te należą do sektora MSP i są ważnym ogniwem lokalnej przedsiębiorczości inwestycje inwestycje odzwierciedlają sytuację ekonomiczną przedsiębiorstwa oraz kondycję gospodarki. Inwestycje (czyli wydatki przedsiębiorstw) tworzą PKB, obok wydatków na konsumpcję gospodarstw domowych, wydatków rządowych i eksportu netto. Istotny jest zatem ich wzrost w czasie. W 2016 roku w powiecie rybnickim funkcjonowało 5444 podmiotów gospodarczych, czyli o 238 przedsiębiorstw więcej niż w roku W Rybniku zarejestrowanych było w 2016 roku przedsiębiorstw, których liczba zwiększyła się w stosunku do roku 2012 o 415 podmiotów (patrz Tabela 4). W tabeli 20 przedstawiono dane dotyczące wskaźnika przedsiębiorczości dla powiatu rybnickiego i Rybnika na tle kraju i województwa śląskiego. 23

25 Tabela 19. Wskaźnik przedsiębiorczości w powiecie rybnickim i Rybniku na tle Polski i województwa śląskiego w latach Wyszczególnienie podmioty wpisane do rejestru na 1000 ludności Polska Woj. śląskie Powiat rybnicki Czerwionka-Leszczyny Gaszowice Jejkowice Lyski Świerklany Rybnik Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Poziom wskaźnika przedsiębiorczości wzrastał w badanym okresie we wszystkich gminach powiatu rybnickiego za wyjątkiem gmin Lyski i Świerklany (wahania w latach ). W powiecie rybnickim wskaźnik przedsiębiorczości przyjmował jednak jedne z najniższych wartości na tle badanych jednostek. Na wynik ten wpływ miała przede wszystkim sytuacja w gminie Czerwionka Leszczyny, w której w 2016 roku funkcjonowały zaledwie 64 przedsiębiorstwa na 1000 mieszkańców (wzrost w stosunku do 2012 roku o 1). Najwyższy poziom wskaźnika przedsiębiorczości wśród gmin powiatu rybnickiego wystąpił w gminie Jejkowice (89 podmiotów na 1000 mieszkańców w 2016 roku). Poziom wskaźnika przedsiębiorczości w Rybniku wzrastał w całym okresie i był znacznie wyższy od zanotowanego w powiecie rybnickim. W 2016 roku w Rybniku na 1000 mieszkańców przypadło 99 przedsiębiorstw, co stanowiło wynik lepszy o 4 w stosunku do roku 2012 w tym mieście. Wartość wskaźnika wzrasta w wolnym tempie, jest to jednak powielenie trendu zaobserwowanego w województwie śląskim i kraju. W Tabeli 20 przedstawiono dane dotyczące nowo zarejestrowanych podmiotów w powiecie rybnickim i Rybniku w okresie

26 Tabela 20. Liczba nowo zarejestrowanych podmiotów w powiecie rybnickim i Rybniku w latach Wyszczególnienie Powiat Czerwionkarybnicki Leszczyny Gaszowice Jejkowice Lyski Świerklany Rybnik Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo Przemysł i budownictwo Pozostała działalność Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Najbardziej przedsiębiorczy na badanym obszarze byli w latach mieszkańcy Rybnika. Tendencja do zakładania działalności w rolnictwie, przemyśle i usługach nie ulegała większym zmianom. Najwięcej nowych podmiotów gospodarczych zarejestrowano w obszarze niezwiązanym z rolnictwem i przemysłem (najwięcej: 834 przedsiębiorstwa w roku 2015). W przypadku rolnictwa Rybnik odnotował przyrost nowych podmiotów gospodarczych, za wyjątkiem okresu (odpowiednio 3 i 6 nowych przedsiębiorstw), w którym w powiecie rybnickim zarejestrowano po 7 podmiotów. Rybnik dystansował pozostały obszar analizy w przypadku nowych podmiotów w przemyśle i budownictwie najwięcej nowych podmiotów zarejestrowano w roku 2014 (212 podmiotów). W przypadku powiatu rybnickiego największy wzrost liczby nowych przedsiębiorstw miał miejsce w gminie Czerwionka Leszczyny, najmniejszy w gminie Jejkowice. Co istotne w latach w gminie Jejkowice nie zarejestrowano żadnego podmiotu prowadzącego działalność rolniczą. Tendencja zakładania działalności w przemyśle była w tej gminie wzrostowa, w działalności niezwiązanej z rolnictwem i przemysłem spadkowa. Tabela 21 prezentuje dane dotyczące liczby podmiotów prowadzących własną działalność gospodarczą, czyli tzw. samozatrudnienia, z podziałem na sekcje PKD. 25

27 Tabela 21. Samozatrudnienie w powiecie rybnickim i Rybniku według sekcji PKD w latach Własna działalność gospodarcza 2. Liczba przedsiębiorstw ogółem Udział 1 w 2 [%] Sekcja Działalność Rok Powiat rybnicki Czerwionka- Leszczyny Gaszowice Jejkowice Lyski Powiat rybnicki Rybnik Powiat rybnicki Rybnik A B C D E F G H I J K L M N O P Q Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo Górnictwo i wydobywanie Przetwórstwo przemysłowe Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją Budownictwo Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle Transport i gospodarka magazynowa Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi Informacja i komunikacja Działalność finansowa i ubezpieczeniowa Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne Edukacja Opieka zdrowotna i pomoc społeczna ,3 87, ,2 86, , ,3 33, , ,4 72, , , ,4 42, ,5 44, ,6 79, ,1 81, ,1 76, ,2 79, ,6 86, ,5 89, ,7 67, ,5 70, ,4 74, , , ,9 89, ,5 26, ,6 28, ,5 82, ,7 83, ,5 74, ,2 76, ,1 8, ,1 5, , ,7 51, ,4 87, ,6 26

28 1. Własna działalność gospodarcza 2. Liczba przedsiębiorstw ogółem Udział 1 w 2 [%] Sekcja Działalność Rok Powiat rybnicki Czerwionka- Leszczyny Gaszowice Jejkowice Lyski Powiat rybnicki Rybnik Powiat rybnicki Rybnik R S i T i U Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją Pozostała działalność usługowa i gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby oraz Organizacje i zespoły eksterytorialne , ,5 49, ,1 57, ,8 56,3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS W powiecie rybnickim w badanych latach 2012 oraz 2016 można zaobserwować wzrost samozatrudnienia w: działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej (84 nowe podmioty, w tym głównie działalność architektoniczna oraz badanie rynku o opinii publicznej), pozostałej działalności usługowej (26), budownictwie (24), usługach z zakresu administrowania i działalności wspierającej (17), przetwórstwie przemysłowym (16), opiece zdrowotnej i pomocy społecznej (16), informacji i komunikacji (8), obsłudze rynku nieruchomości (5), wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię elektryczną (1). Największy spadek nastąpił w handlu hurtowym i detalicznym (ubyło 57 podmiotów) oraz działalności finansowej i ubezpieczeniowej (23). W Rybniku samozatrudnienie wzrosło w 7 sekcjach PKD. Największy przyrost ilości samozatrudnionych wystąpił w: działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej (48), przetwórstwie przemysłowym (27), pozostałej działalności usługowej (17), rolnictwie (8), górnictwie i wydobywaniu (8), działalności związanej z kulturą (3), informacji i komunikacji (2). Największy ubytek podmiotów wystąpił w handlu hurtowym i detalicznym (-197 podmiotów) oraz transporcie i spedycji (-47). W Tabeli 22 przedstawiono dane dotyczące działalności inwestycyjnej przedsiębiorstw badanego obszaru w latach

29 Tabela 22. Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach według sekcji działalności w powiecie rybnickim i Rybniku w latach Wyszczególnienie Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach [mln zł] Wzrost / spadek (-)w mln zł w stosunku do roku Powiat rybnicki 107,9 69,4 104,9 159,5-38,5-3 51,6 Rybnik 1 063,10 754,7 884, ,40-308,4-178,2 30,3 Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo Powiat rybnicki 2,5 1,2 1,1 1,7-1,3-1,4-0,8 Rybnik 1,8 0,3 0,9 1,2-1,5-0,9-0,6 Przemysł i budownictwo Powiat rybnicki 88 44,7 84,2 136,5-43,3-3,8 48,5 Rybnik 973,4 648,9 755, ,5-218,3-62,4 Handel; naprawa pojazdów samochodowych; transport i gospodarka magazynowa; zakwaterowanie i gastronomia; informacja i komunikacja Powiat rybnicki 15,8 22,8 18,8 20, ,8 Rybnik 79,4 91,4 113,1 159, ,7 80,3 Działalność finansowa i ubezpieczeniowa; obsługa rynku nieruchomości Powiat rybnicki 1,1 0,3 0,2 0,3-0,8-0,9-0,8 Rybnik 2 7,9 10,2 4,7 5,9 8,2 2,7 Pozostałe usługi Powiat rybnicki 0,5 0,4 0,7 0,4-0,1 0,2-0,1 Rybnik 6,5 6,2 5,6 16,9-0,3-0,9 10,4 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Zarówno w powiecie rybnickim jak i Rybniku w badanym okresie miał miejsce wzrost nakładów inwestycyjnych. Największą dynamiką cechował się sektor związany z handlem i naprawami transportem, zakwaterowaniem i gastronomią oraz informacją i komunikacją. Widoczne jest stopniowe zwiększanie nakładów inwestycyjnych w tym obszarze od 2015 roku, co może wiązać się z wychodzeniem gospodarki z recesji oraz końcem perspektywy finansowej , związanej z koniecznością zrealizowania zakontraktowanych kwot wydatków. W sektorach związanych z rolnictwem oraz pozostałymi usługami obserwuje się znikome nakłady inwestycyjne oraz ich zmniejszenie w badanym okresie. Interesujący jest wynik dla sektora przemysłu i budownictwa w powiecie rybnickim miał miejsce znaczący przyrost nakładów inwestycyjnych w 2015 roku, natomiast w Rybniku ich spadek utrzymywał się we wszystkich badanych latach i był największy w 2013 oraz 2014 roku. 28

30 Analiza dynamiki zatrudnienia w przedsiębiorstwach z Rybnika i powiatu rybnickiego Od transformacji ustrojowej w Polsce dokonuje się zmiana struktury zatrudnienia w sektorach gospodarki; przemyśle, usługach i rolnictwie, zgodna z ogólnoświatowymi trendami. Obserwuje się wzrost zatrudnienia w konkurencyjnym i nowoczesnym sektorze usług kosztem jego zmniejszenia w sektorach tradycyjnej wytwórczości: rolnictwie i przemyśle. Dynamika zmian zatrudnienia w ramach poszczególnych sektorów gospodarki powinna odzwierciedlać przeobrażenia, związane z rozwojem instytucji niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania gospodarki rynkowej, przede wszystkim zajmujących się pośrednictwem i doradztwem finansowym 15. Dane dotyczące struktury zatrudnienia w powiecie rybnickim oraz Rybniku w latach prezentuje Tabela 23. Tabela 23. Struktura i dynamika zatrudnionych w rolnictwie, przemyśle i usługach w powiecie rybnickim i Rybniku w latach 2012 i 2015 Ogółem Wyszczególnienie Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo Przemysł i budownictwo Handel; naprawa pojazdów samochodowych; transport i gospodarka magazynowa; zakwaterowanie i gastronomia; informacja i komunikacja Działalność finansowa i ubezpieczeniowa; obsługa rynku nieruchomości Pozostałe usługi Wzrost/ spadek (-) % Pracujący według sekcji Udział % 2012 r. = 100% Powiat Powiat Powiat Rok Rybnik Rybnik rybnicki rybnicki rybnicki Rybnik ,45-2, ,6 1,6 0-1, , ,7 44,3-0,97-8, , ,8 23,5 1,95 4, ,4 22, ,6 2,8 17,48 1, ,2 2, ,3 27,8 5 0, ,5 26,9 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Zatrudnienie w powiecie rybnickim ogółem wzrosło w badanym okresie o 1,45 %. Największy wzrost zatrudnienia miał miejsce w usługach związanych z działalnością finansową i obsługą rynku nieruchomości i wyniósł 17,48%, a także w pozostałych usługach 5%. Obserwuje się ubytek 15 B. Puzio Wacławik, Trójsektorowa struktura zatrudnienia w Polsce na tle krajów Unii Europejskiej, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie 2006, nr 4 29

31 zatrudnienia w przemyśle i budownictwie spadek o 0,97% oraz brak zmian w zatrudnieniu w rolnictwie, co wskazuje na niskie tempo przeobrażeń w tym sektorze. W powiecie rybnickim dziedzinami o największym udziale pracujących w ogólnej liczbie zatrudnionych w obydwu badanych latach były odpowiednio: przemysł i budownictwo, rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (niemal ¼ ogółu zatrudnionych), pozostałe usługi, handel i naprawy, działalność finansowa. Rysunek 3 prezentuje dane za 2015 rok w tym zakresie. Rysunek 3. Struktura zatrudnionych w powiecie rybnickim w roku ,3% 23,6% 2,6% 16,8% 34,7% rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo przemysł i budownictwo handel; naprawa pojazdów samochodowych; transport i gospodarka magazynowa; zakwaterowanie i gastronomia; informacja i komunikacja działalność finansowa i ubezpieczeniowa; obsługa rynku nieruchomości pozostałe usługi Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Zatrudnienie w Rybniku spadło w badanym okresie o 2,95%. Największy ubytek miał miejsce w przemyśle i budownictwie (8,57%) oraz rolnictwie (1,65%). Jest to pożądany kierunek zmian jeżeli ma odzwierciedlenie w odpowiednio wysokim przyroście zatrudnienia w usługach. Wzrost zatrudnienia w usługach w Rybniku był dość niski (ogółem 459 zatrudnionych), co w zestawieniu z ubytkiem zatrudnienia w rolnictwie i przemyśle (1686 zatrudnionych) wskazuje m.in. na wzrost bezrobocia. Na rysunku 4 przedstawiono strukturę zatrudnionych w Rybniku w roku

32 Rysunek 4. Struktura zatrudnionych w Rybniku w roku ,6% 27,8% 44,3% 2,8% 23,5% rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo przemysł i budownictwo handel; naprawa pojazdów samochodowych; transport i gospodarka magazynowa; zakwaterowanie i gastronomia; informacja i komunikacja działalność finansowa i ubezpieczeniowa; obsługa rynku nieruchomości pozostałe usługi Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS W Rybniku dziedzinami o największym udziale pracujących w ogólnej liczbie zatrudnionych w obydwu badanych latach były odpowiednio: przemysł i budownictwo, pozostałe usługi, handel i naprawy, działalność finansowa, rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo. Rysunek 4 prezentuje dane za 2015 rok w tym zakresie. Można zatem wnioskować o niskim tempie zmian restrukturyzacyjnych i wolnym dostosowywaniu popytu na pracę w kluczowych dziedzinach gospodarki, m.in. usługach. Analiza kierunków rozwoju gospodarki Rybnika i powiatu rybnickiego Z przeprowadzonej analizy można wyciągnąć następujące wnioski na temat tendencji rozwoju gospodarczego Rybnika i powiatu rybnickiego: wskaźniki bezrobocia obniżyły się w badanym okresie. W mieście Rybnik ma jednak miejsce regres demograficzny i odpływ ludności, co może zniekształcać poziom tej charakterystyki w mieście. W powiecie rybnickim wystąpił wzrost liczby ludności, za co odpowiada tendencja zwyżkowa liczby urodzeń oraz dodatnie saldo migracji, ważną dziedziną działalności gospodarczej w powiecie rybnickim i Rybniku jest handel i naprawa pojazdów samochodowych oraz budownictwo. W obszarze handlu zanotowano jednocześnie spadek liczby mikroprzedsiębiorstw na obydwu badanych obszarach, co może odzwierciedlać ogólną tendencję związaną z wypieraniem drobnego handlu przez sklepy wielkopowierzchniowe 16, 16 Analiza Polskiej Izby Handlu, Warszawa 2016: 31

33 obserwuje się rozwój korzystnych uwarunkowań rozwoju w skali lokalnej. Najwyższy wskaźnik przedsiębiorczości w powiecie rybnickim wystąpił w gminie Jejkowice. Co istotne w Jejkowicach funkcjonuje najmniej przedsiębiorstw zarejestrowanych na obszarze powiatu rybnickiego 364 podmioty (wzrost o 31 w stosunku do roku 2012). Prowadzą one działalność głównie w obszarze handlu hurtowego i detalicznego oraz przetwórstwa przemysłowego. W gminie Jejkowice występuje również najniższy poziom współczynnika obciążenia demograficznego oraz stosunkowo duży udział ludności w wieku produkcyjnym (najwyższy w powiecie rybnickim), na badanym obszarze dokonuje się restrukturyzacja gospodarki sektor rolniczy odznacza się najniższą liczbą nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych oraz dość wysokimi nakładami inwestycyjnymi (powiat rybnicki). Obserwuje się wzrost liczby przedsiębiorstw w sektorze usług związanym z handlem i naprawami, transportem, zakwaterowaniem i gastronomią oraz informacją i komunikacją, zarówno w powiecie rybnickim jak i Rybniku największy wzrost ilości podmiotów prowadzących własną działalność gospodarczą wystąpił w obszarze działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej, w tym głównie w obszarze działalności architektonicznej oraz reklamie i badaniach rynku i opinii publicznej. Istotne jest podejmowanie działań nakierowanych na rozwój przedsiębiorczości, sprzyjającej tworzeniu nowych miejsc pracy, ograniczanie bezrobocia i przezwyciężenie odpływu ludności z terenów Rybnika i powiatu rybnickiego. Taki kierunek działań został odpowiednio zhierarchizowany w dokumentach strategicznych badanego obszaru. Strategia rozwoju Rybnika, stworzona na podstawie pogłębionej diagnozy uwarunkowań i czynników rozwoju miasta, wymienia następujące działania mające przyczynić się do rozwoju gospodarczego: rozwój innowacyjności przedsiębiorstw oraz infrastruktury wspierającej podmioty badawczo rozwojowe co ma się odbywać w ramach funkcjonowania rybnickiego klastra ICT oraz poprzez rozwiązania w zakresie polepszenia komunikacji i obiegu informacji wśród podmiotów. Istotny w tym zakresie wydaje się być przyrost liczby podmiotów gospodarczych w sekcji działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej, rozwój systemu terenów inwestycyjnych Rybnika, poprawę dostępności komunikacyjnej Rybnika -poprzez rozbudowę i modernizację dróg stanowiących podstawowy szkielet układu drogowego miasta m. in. budowa obwodnicy południowej Rybnika oraz rozwój i zwiększenie funkcji Lotniska Rybnik -Gotartowice 17. W strategicznym dokumencie Rybnika sygnalizuje się także potrzebę podejmowania działań polepszających wizerunek miasta. Jest to działanie nakierowane na wzrost atrakcyjności 17 Projekt Strategii Zintegrowanego Rozwoju Miasta Rybnika do roku 2020, Rybnik

34 inwestycyjnej i turystycznej, która w długiej perspektywie może determinować podniesienie poziomu i jakości życia mieszkańców. Strategia rozwoju powiatu rybnickiego wymienia m.in. następujące obszary działania mające przyczynić się do rozwoju gospodarczego do 2020 roku: zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej powiatu poprzez rozbudowę infrastruktury drogowej w pobliżu autostrady A1, zwiększenie zagospodarowania terenów atrakcyjnych przyrodniczo dla potrzeb turystyki i rekreacji, rewitalizacja przestrzeni publicznych 18. Systemy wsparcia dla inwestorów są obecnie realizowane na terenie Rybnika i powiatu rybnickiego w ramach katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. W Rybniku na terenie strefy funkcjonują 4 podmioty gospodarcze, jednak większa część terenów strefy pozostaje bez inwestora. W powiecie rybnickim, w gminie Czerwionka Leszczyny działalność prowadzą 4 przedsiębiorstwa, ponadto dostępne są tereny dla inwestycji greenfields 19. Istotne znaczenie zarówno w przypadku Rybnika jak i powiatu rybnickiego dla osiągniecia wytyczonych celów rozwoju gospodarczego będzie miało pozyskiwanie funduszy unijnych. Jednostki samorządu terytorialnego mogą się starać o współfinansowanie inwestycji w infrastrukturę techniczną, której powstanie wpływa na podniesienie spójności terytorialnej. Dotowany jest także rozwój innowacyjności gospodarki czy rewitalizacja przestrzeni publicznych. Analiza kierunków rozwoju rynku pracy Rybnika i powiatu rybnickiego Wysoka jakość kapitału ludzkiego jest jedną z ważniejszych determinant rozwoju rynku pracy i jednostek samorządu terytorialnego. Wiąże się to z przedsiębiorczością, która może być postrzegana zarówno w wymiarze ekonomicznym (liczba nowych podmiotów gospodarczych) jak i społecznym. Przedsiębiorczość jest zestawem indywidualnych cech społeczności i jednostki, związanych z pomysłowością, kreatywnością, inicjatywnością, wiedzą i umiejętnościami, a także determinacją do działania 20. W Polsce ważne jest wspieranie kształtowania postaw przedsiębiorczych, ze względu 18 Strategia rozwoju Powiatu Rybnickiego NA LATA , Rybnik L. Kliszczak, Przesłanki rozwoju i wspierania przedsiębiorczości w powiecie tarnobrzeskim wobec problemów rynku pracy w latach [w:] Gospodarka i rynek pracy w Tarnobrzeskiem w latach , red. T. Huńka, S. Lisa, P. Maciaszczyk, Tarnobrzeg

35 na głęboko zakorzenione mechanizmy bierności i roszczeniowości, utrwalone w okresie PRL-u, zwłaszcza na terenach faworyzowanych przez przemysł ciężki. Na podstawie dokonanej analizy można wyciągnąć następujące wnioski na temat demograficznych uwarunkowań dla rozwoju rynku pracy w Rybniku i powiecie rybnickim: liczba ludności powiatu rybnickiego wzrosła w badanym okresie, dodatnie również było saldo migracji. Odwrotna tendencja utrzymuje się w Rybniku, stopa bezrobocia obniżyła się w badanym okresie zarówno w powiecie rybnickim jak i w Rybniku. W powiecie rybnickim jest ona jednak wyższa od stopy bezrobocia w Polsce, co wskazuje na bezrobocie strukturalne, wskaźnik obciążenia demograficznego wzrastał w całym okresie, co wiąże się z ubytkiem ludności w wieku produkcyjnym, powodowanym zarówno wyjazdami (ujemne saldo migracji w całym okresie) jak i przechodzeniem ludności w wiek emerytalny, liczba miejsc pracy w stosunku do poszukujących pracy zwiększa się w powiecie rybnickim od 2014 roku, w Rybniku dopiero od roku Wzmacnianie przedsiębiorczości jest kierunkiem działań uwzględnionym w dokumentach strategicznych Rybnika i powiatu rybnickiego. W Strategii Rozwoju Rybnika rozwój przedsiębiorczości został wyznaczony jako jeden z priorytetowych obszarów wsparcia. Narzędziami realizacji mają być m.in.: systemy wsparcia dla młodych przedsiębiorców (podatki lokalne, miejsca dla biznesu, edukacja), w tym absolwentów, a także mikro i małych przedsiębiorców, integracja kształcenia w rybnickich szkołach i uczelniach z potrzebami rynku pracy i innowacyjnej gospodarki, podnoszenie kompetencji lokalnych przedsiębiorców, m.in. szkolenia w zakresie zarządzania zasobami ludzkimi czy planowania rozwoju firmy, tworzenie zbiorczych prognoz zapotrzebowania gospodarki lokalnej na kwalifikacje, aktywizacja zawodowa osób pozostających bez zatrudnienia 21. Podobne obszary interwencji sygnalizuje się w strategii Rozwoju Powiatu Rybnickiego na lata W powiecie występuje ukryte bezrobocie w rolnictwie, odpływ wykwalifikowanych kadr do większych miast oraz brak ofert pracy odpowiadający absolwentom. W powiecie rybnickim wśród priorytetów rozwoju rynku pracy znajdują się takie działania jak: bieżący monitoring potrzeb rynku pracy i dostosowywanie kierunków kształcenia do potrzeb rynku, angażowanie sektora prywatnego w szkolnictwo zawodowe, modernizacja pracowni szkolnictwa zawodowego w celu wprowadzania najnowszych technologii i innowacji, 21 Projekt Strategii Rozwoju Rybnika 34

36 inicjowanie działań zmierzających do zagospodarowania terenów zielonych na potrzeby turystyki i rekreacji- ścieżki edukacyjno-przyrodnicze 22. Wsparcie dla młodych inwestorów odbywa się poprzez działalność PUP Rybnik. Bezrobotni mogą starać się o otrzymanie dotacji z Funduszu Pracy, oznaczające jednorazowe środki na podjęcie działalności gospodarczej, w tym na pokrycie kosztów pomocy prawnej, konsultacji i doradztwa związane z podjęciem tej działalności. Maksymalna kwota dotacji wynosi 6-krotność przeciętnego wynagrodzenia. Oprócz ustawowego wsparcia, PUP Rybnik oferuje również młodym przedsiębiorcom Kartę Młodego Przedsiębiorcy. Jest to program, którego celem jest promowanie przedsiębiorczości wśród osób do 30 roku życia poprzez tworzenie sprzyjającego otoczenia do prowadzenia biznesu. Partnerzy projektu proponując młodym przedsiębiorcom zniżki, ulgi i inne udogodnienia ułatwiają im rozpoczęcie i prowadzenie działalności gospodarczej. Dla młodych inwestorów dostępne są także środki w ramach programu Pierwszy biznes Wsparcie w starcie II, którego operatorem jest Bank Gospodarstwa Krajowego, przy wsparciu środków z UE 23. Bezrobotni mogą korzystać z różnych sposobów dokształcania, uczestnicząc w programach realizowanych przez Powiatowy Urząd Pracy W Rybniku. PUP Rybnik prowadzi także działalność aktywizacyjną bezrobotnych, między innymi oferując stypendium za kontynuowanie nauki. Jest to elementem przeciwdziałania bezrobociu strukturalnemu, wynikającemu z niedopasowania kwalifikacji pracowników do zapotrzebowania pracodawców. Tabele 24 i 25 przedstawiają spis zawodów deficytowych i nadwyżkowych w mieście Rybniku i powiecie rybnickim w I półroczu 2017 roku. 22 Projekt Strategii Zintegrowanego Rozwoju Miasta Rybnika do roku 2020, Rybnik

37 Tabela 24. Zawody deficytowe i nadwyżkowe w Rybniku w I półroczu 2017 roku Zaklasyfikowanie Zawód maksymalnie deficytowy Zawód deficytowy Zawód zrównoważony Zawód nadwyżkowy Zawód maksymalnie nadwyżkowy Grupa elementarna Lekarze specjaliści (ze specjalizacją II stopnia lub tytułem specjalisty) Dealerzy i maklerzy aktywów finansowych Pielęgniarki z tytułem specjalisty Agenci ubezpieczeniowi Robotnicy leśni i pokrewni Farmaceuci bez specjalizacji lub w trakcie specjalizacji Operatorzy urządzeń pakujących, znakujących i urządzeń do napełniania butelek Kierownicy do spraw finansowych Mistrzowie produkcji w budownictwie Pracownicy biur informacji Operatorzy aparatury medycznej Operatorzy sieci i systemów komputerowych Technicy sieci internetowych Diagności laboratoryjni bez specjalizacji lub w trakcie specjalizacji Pracownicy centrów obsługi telefonicznej (pracownicy call center) Projektanci i administratorzy baz danych Sortowacze odpadów Ładowacze nieczystości Kierownicy do spraw marketingu i sprzedaży Robotnicy przygotowujący i wznoszący konstrukcje metalowe Dyrektorzy generalni i zarządzający Magazynierzy i pokrewni Kierowcy operatorzy wózków jezdniowych Pracownicy usług osobistych gdzie indziej niesklasyfikowani Spawacze i pokrewni Operatorzy maszyn do produkcji wyrobów papierniczych Specjaliści do spraw sprzedaży (z wyłączeniem technologii informacyjnokomunikacyjnych) Pomoce domowe i sprzątaczki Pracownicy sprzedaży i pokrewni gdzie indziej niesklasyfikowani Czyściciele pojazdów Robotnicy budowlani robót wykończeniowych i pokrewni gdzie indziej niesklasyfikowani Inżynierowie do spraw przemysłu i produkcji Cieśle i stolarze budowlani Inżynierowie mechanicy Maszyniści kolejowi i metra Operatorzy maszyn i urządzeń do produkcji wyrobów spożywczych i pokrewni Fryzjerzy Barmani Inżynierowie inżynierii środowiska Średni personel do spraw zdrowia gdzie indziej niesklasyfikowany Lakiernicy Kasjerzy bankowi i pokrewni Technicy medyczni i dentystyczni Asystenci nauczycieli Monterzy sprzętu elektronicznego Właściciele sklepów Specjaliści w zakresie rolnictwa, leśnictwa i pokrewni Rolnicy produkcji roślinnej i zwierzęcej pracujący na własne potrzeby Nauczyciele szkół podstawowych Praczki ręczne i prasowacze Źródło: PUP Rybnik 36

38 Tabela 25. Zawody deficytowe i nadwyżkowe powiecie rybnickim w I półroczu 2017 roku Zaklasyfikowanie Zawód maksymalnie deficytowy Zawód deficytowy Zawód zrównoważony Zawód nadwyżkowy Zawód maksymalnie nadwyżkowy Grupa elementarna Pracownicy usług osobistych gdzie indziej niesklasyfikowani Pracownicy wykonujący dorywcze prace proste Kierownicy do spraw marketingu i sprzedaży Kierowcy autobusów i motorniczowie tramwajów Farmaceuci bez specjalizacji lub w trakcie specjalizacji Operatorzy maszyn do produkcji wyrobów z tworzyw sztucznych Sprzedawcy w stacji paliw Kierownicy w gastronomii Asystenci dentystyczni Sekretarki (ogólne) Drukarze Obuwnicy i pokrewni Robotnicy leśni i pokrewni Kierowcy operatorzy wózków jezdniowych Robotnicy robót stanu surowego i pokrewni gdzie indziej niesklasyfikowani Diagności laboratoryjni bez specjalizacji lub w trakcie specjalizacji Dyrektorzy generalni i zarządzający Operatorzy sieci i systemów komputerowych Robotnicy przygotowujący i wznoszący konstrukcje metalowe Pracownicy wsparcia rodziny, pomocy społecznej i pracy socjalnej Kontrolerzy (sterowniczy) procesów przemysłowych gdzie indziej niesklasyfikowani Tynkarze i pokrewni Układacze towarów na półkach Magazynierzy i pokrewni Asystenci nauczycieli Kierowcy samochodów osobowych i dostawczych Specjaliści do spraw sprzedaży (z wyłączeniem technologii informacyjnokomunikacyjnych) Inżynierowie mechanicy Inżynierowie elektrycy Pracownicy sprzedaży i pokrewni gdzie indziej niesklasyfikowani Fizjoterapeuci Spedytorzy i pokrewni Średni personel w zakresie działalności artystycznej i kulturalnej gdzie indziej Piekarze, cukiernicy i pokrewni Kucharze Kasjerzy bankowi i pokrewni Rolnicy produkcji roślinnej i zwierzęcej pracujący na własne potrzeby Rękodzielnicy wyrobów z tkanin, skóry i pokrewnych materiałów Matematycy, aktuariusze i statystycy Funkcjonariusze służb specjalnych Operatorzy maszyn do produkcji wyrobów gumowych Źródło: PUP Rybnik Wśród zawodów deficytowych i maksymalnie deficytowych w badanym regionie są zarówno profesje wymagające wyższego wykształcenia i doświadczenia (lektorzy języków obcych, kierownicy do spraw marketingu i sprzedaży czy programiści aplikacji), zawody wymagające znajomości danego rzemiosła (szklarze, obuwnicy), jak i zawody o prostszych wymaganiach kwalifikacyjnych (ankieterzy, operatorzy maszyn). Wskazuje to na migracje zarobkowe osób posiadających wysokie kwalifikacje oraz pracowników mniej wykwalifikowanych w poszukiwaniu atrakcyjniejszych ofert pracy i warunków życia. 37

39 Biorąc pod uwagę uwarunkowania powiatu rybnickiego i Rybnika, jako obszarów dokonującej się restrukturyzacji gospodarczej, o względnie atrakcyjnych warunkach środowiska i tradycjach przemysłowych, w celu zwiększenia przedsiębiorczości istotna jest współpraca sektora biznesu, nauki oraz publicznego, przy aktywnym uczestnictwie mieszkańców w procesach przeobrażeń. Wymaga to elastyczności oraz przychylności dla zmian, zarówno zachodzących w otaczającym środowisku, jak i w sposobie postrzegania roli jednostki w społeczeństwie. Ważna wydaje się tu rola PUP Rybnik kierującego ofertę rozwoju umiejętności i kwalifikacji do poszukujących pracy, a także rola władz powiatu i gmin, jako podmiotu kształtującego politykę rozwoju lokalnego oraz inicjatora dialogu interesariuszy tego rozwoju. Istotne jest zwiększenie atrakcyjności powiatu rybnickiego i Rybnika jako miejsc pracy, życia mieszkańców, odwiedzin turystów oraz obszarów inwestycji. 38

40 Wyniki badań Ogólna charakterystyka i analiza kondycji ekonomicznej przedsiębiorstw W badaniu ilościowym uczestniczyło 100 pracodawców prowadzących działalność na obszarze powiatu rybnickiego (28,0% respondentów) i miasta Rybnika (72,0% respondentów). 83,0% badanych przedsiębiorstw należy do sektora prywatnego. Uczestnikami badania byli właściciele przedsiębiorstw i osoby zatrudnione na szczeblu kierowniczym lub bezpośrednio odpowiedzialne za politykę kadrową. Tabela 26.Gdzie zlokalizowane jest Państwa przedsiębiorstwo [n=100] Lokalizacja % Sektor % Miasto Rybnik 72,0% Prywatny 83,0% Powiat rybnicki 28,0% Publiczny 27,0% Badanie przeprowadzono wśród podmiotów zaklasyfikowanych do różnych sekcji PKD. Największą grupę badanych stanowili pracodawcy stojący na czele przedsiębiorstw z sekcji F budownictwo (20,0%). W dalszej kolejności największe odsetki badanych jednostek działały w sekcji C - przetwórstwo przemysłowe (17,0%) oraz G - handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów (14,0%). Tabela 27. Jaki jest profil działalności Państwa przedsiębiorstwa? [n=100] Profil działalności % Budownictwo (F) 20,0% Przetwórstwo przemysłowe (C) 17,0% Handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów (G) 14,0% Pozostała działalność usługowa; Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby (S i T) 13,0% Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (M) 8,0% Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca (N) 4,0% Edukacja (P) 4,0% Opieka zdrowotna i pomoc społeczna (Q) 4,0% Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych (D) 4,0% Działalność finansowa i ubezpieczeniowa (K) 3,0% Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją (R) 2,0% Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi (I) 2,0% Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości (L) 1,0% Górnictwo i wydobywanie (B) 1,0% Informacja i komunikacja (J) 1,0% Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (A) 1,0% Transport i gospodarka magazynowa (H) 1,0% Ogółem 76,0% firm należało do kategorii mikroprzedsiębiorstw, a kolejne 14,0% ankietowanych podmiotów zaliczało się do grona małych firm. Pozostałe 10,0% to średnie/duże przedsiębiorstwa. 39

41 Tabela 28. Ilu pracowników obecnie zatrudnia Państwa przedsiębiorstwo? [n=100] Liczba zatrudnionych pracowników % Od 0 do 9 pracowników (również przedsiębiorstwa niezatrudniające pracowników) 76,0% Od 10 do 49 pracowników 14,0% Od 50 do 249 pracowników 8,0% 250 i więcej pracowników 2,0% W badaniu jakościowym wzięło udział 10 lokalnych ekspertów, będących przedstawicielami lokalnych podmiotów/instytucji, których działalność wpływa na dynamikę rozwoju lokalnego rynku pracy w mieście Rybniku i powiecie rybnickim. Kondycja ekonomiczna i tendencje rozwojowe badanych firm Na wstępie respondentów poproszono o określenie kondycji ekonomicznej swoich przedsiębiorstw. Wyniki badania wskazują, że ¾ przedstawicieli jednostek określiło ją jako raczej dobrą, a 19,0% jako bardzo dobrą. Rysunek 5. Proszę określić kondycję ekonomiczną Państwa przedsiębiorstwa [n=100] 1,0% 1,0% 4,0% 75,0% 19,0% Bardzo dobra Raczej dobra Raczej zła Bardzo zła Nie wiem, trudno powiedzieć W kontekście przyszłości lokalnego rynku pracy dobrze rokuje fakt, iż ¼ badanych pracodawców spodziewa się wzrostu popytu na swoje produkty/usługi w ciągu najbliższych 12 miesięcy, a 43,0% ankietowanych uznało, że utrzyma się on na dotychczasowym poziomie. Rysunek 6. Jak będzie się kształtował popyt na produkty/usługi oferowane przez Państwa przedsiębiorstwo w ciągu najbliższych 12 miesięcy? [n=100] 50,0% 45,0% 40,0% 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% 25,0% Będzie wzrastał 43,0% Będzie taki sam jak teraz 32,0% Nie wiem, trudno powiedzieć 40

42 Odsetek przedsiębiorców, którzy w ciągu ostatniego roku rozszerzyli działalność na nowe obszary terytorialne wyniósł 7,0%. Przesądził o tym przede wszystkim wzrost popytu na produkty/usługi (85,7% przedstawicieli firm, które rozszerzyły działalność). Ponadto, 28,6% pracodawców zidentyfikowało niszę na sąsiednich rynkach, a kolejne 14,3% zauważyło, że działalność na obecnych rynkach nie dawała możliwości rozwoju. Badanie pozwoliło ustalić także odsetek przedsiębiorstw, które w minionym roku wprowadziły do swojej oferty nowe produkty/usługi. Wyniki pomiaru wskazują, że takie działania podjęło 31,0% ogółu firm. Do istotnych przyczyn należy zaliczyć dobrą dotychczasową sprzedaż (58,1%), zidentyfikowanie zapotrzebowania na rynku (38,7%), oraz fakt, że dotychczasowa oferta nie dawała gwarancji zysków (35,5%). Omawiane dane zawiera tabela poniżej. Tabela 29. Z jakich powodów wprowadzili Państwo nowe usługi/produkty? [n=100] Wyszczególnienie % Nasze dotychczasowe usługi/produkty dobrze się sprzedawały 58,1% Zidentyfikowaliśmy zapotrzebowanie na rynku 38,7% Nasza dotychczasowa oferta nie dawała gwarancji zysków 35,5% Wdrożyliśmy nowe technologie 29,0% Posiadaliśmy niewykorzystane zasoby finansowe 19,4% Pozyskaliśmy fundusze zewnętrzne (np. dotacje unijne, kredyty bankowe) 16,1% Istotną kwestią w kontekście kondycji ekonomicznej przedsiębiorstw jest zdolność do realizacji inwestycji. 42,0% badanych zadeklarowało, że w ich przedsiębiorstwach nie planuje się żadnych inwestycji w ciągu najbliższych 12 miesięcy. Odmienną opinię wyraziło 30,0% przedsiębiorców. Niemal ¾ spośród nich, zadeklarowało, że inwestycje będą skutkowały wzrostem zatrudnienia. Rysunek 7. Czy w ciągu najbliższych 12 miesięcy planują Państwo jakieś inwestycje? [n=100; 30] Czy w ciągu najbliższych 12 miesięcy planują Państwo jakieś inwestycje? 30,0% 42,0% 28,0% Czy inwestycje te wpłyną na wzrost zatrudnienia w Państwa przedsiębiorstwie? 73,4% 3,3% 23,3% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Tak Nie Nie wiem, trudno powiedzieć 41

43 Ocena lokalnego rynku pracy Uczestnicy badania jakościowego zostali poproszeni o ocenę rynku pracy w Rybniku i powiecie rybnickim. Na wstępie lokalni eksperci wskazali cechy charakteryzujące lokalny rynek pracy. Do jego plusów (atutów) zaliczono m.in. nowe inwestycje oraz powstawanie kolejnych zakładów pracy korzystających z rybnickich zasobów siły roboczej. Do pozytywnych aspektów zaliczono również fakt, że Śląsk jest gęsto zaludnionym terenem, co zwiększa szanse na pozyskiwanie odpowiednich pracowników. Zwrócono także uwagę na dobrze rozwinięty transport pomiędzy miastem Rybnik a miastami: Żory oraz Katowice, stwarzający większe możliwości znalezienia pracy mieszkańcom Rybnika i okolicznych gmin. Badani eksperci poproszeni zostali również o wskazanie dostrzeganych przez siebie wad lokalnego rynku pracy. Za najbardziej negatywny aspekt uznano trudności w znalezieniu pracowników. Badani deklarowali, że zgodnie z ich obserwacjami, spora część bezrobotnych mieszkańców miasta i powiatu nie jest zainteresowana podjęciem pracy. Zwrócono również uwagę na roszczeniową postawę kandydatów do pracy podczas negocjacji warunków zatrudnienia, w szczególności wśród ludzi młodych. Na zaistniałą sytuację charakteryzującą się niedopasowaniem popytu do podaży, dodatkowy wpływ ma fakt zwiększającej się migracji zarobkowej. Graniczymy z Czechami, którzy są dla nas bardzo dużą konkurencją. Podbierają nam pracowników, fachowców. W związku z tym nie mamy ludzi na podstawowe stanowiska. Pojawiła się także opinia, że rynek pracy w Rybniku i powiecie rybnickim jest mało rozwojowy, o czym świadczyć może zbyt mała ilość zakładów produkcyjnych. Istotnie negatywny wpływ na rozwój lokalnego rynku pracy ma także słabo rozwinięta komunikacja transportowa pomiędzy miastem Rybnik a niektórymi miejscowościami powiatu rybnickiego (Gaszowice, Lyski). Podążając obranym tokiem badania, ekspertów poproszono o wskazanie zmian (zarówno pozytywnych jak i negatywnych), jakie nastąpiły na lokalnym rynku pracy w ciągu ostatnich 3 lat. Do kluczowych pozytywów zaliczyć można między innymi zmniejszenie bezrobocia oraz poprawę warunków płacowych dla dobrze wykwalifikowanych pracowników. Ponadto dostrzega się rosnącą liczbę zakładów pracy, które generują nowe miejsca pracy dla mieszkańców Rybnika i powiatu rybnickiego. Jednocześnie zwrócono uwagę na rozwój już istniejących przedsiębiorstw poprzez wprowadzanie nowych technologii. Wśród pozytywnych czynników wymieniono także rozwój komunikacji transportowej na linii Rybnik-Katowice oraz widoczny rozwój branży związanej z budownictwem mieszkaniowym i drogowym. Wśród negatywnych procesów dostrzeganych w okresie ostatnich 3 lat na lokalnym rynku pracy, za szczególnie istotny uznano nasilanie się trudności ze znalezieniem pracowników, wynikające głównie z sygnalizowanej we wcześniejszej analizie niechęci do podjęcia zatrudnienia. Oferowane im wsparcie materialne, płynące z instytucji pomocy społecznej, zapewnia zaspokojenie potrzeb na wystarczającym dla nich poziomie. Na szczególną uwagę zasługują również negatywne 42

44 konsekwencje związane z likwidacją zasadniczych szkół zawodowych, co spowodowało, że na obecnym rynku pracy brakuje osób do pracy w określonych zawodach (spawaczy, ślusarzy etc.). Zaistniała sytuacja związana z trudnościami przedsiębiorców w znalezieniu pracowników powoduje również, że kandydaci do pracy mają coraz większe wymagania w stosunku do pracodawcy. W ciągu ostatnich 3 lat na pewno pozytywne dla pracownika, ale negatywne dla pracodawcy. Pracownik może mieć większe wymagania w stosunku do pracodawcy. Ma to związek właśnie z tym, że brakuje pracowników. Potencjalni pracownicy mogą wybierać w ofertach, które są na rynku pracy. W kontekście negatywów nie bez znaczenia pozostaje również fakt wzmożonego w ostatnim czasie ruchu migracyjnego. Coraz więcej młodych ludzi nie mogąc znaleźć zatrudnienia na zadowalających warunkach, decyduje się na wyjazd do pracy za granicę lub do większych miast. Z drugiej strony, obserwowany jest napływ siły roboczej zza wschodniej granicy. Uczestnicy badania jakościowego wskazali następnie dostrzegane przez nich skutki migracji zarobkowej mieszkańców Rybnika i powiatu rybnickiego. Większość ekspertów uznało to zjawisko za negatywne, stanowiące zagrożenie dla lokalnego rynku pracy. Zwrócono uwagę, że problem odpływu dotyczy nie tylko wysoko wykształconych specjalistów, ale również pracowników niewykwalifikowanych. Pojawiły się również pozytywne opinie dotyczące wpływu migracji zarobkowych, które argumentowano przekonaniem, że emigranci powracający do kraju, będą mogli wykorzystać zdobyte kwalifikacje na lokalnym rynku pracy. Migracja zawodowa jest bardzo duża - obserwuję to wśród swoich uczniów. Szczególnie za granicę, mniej do dużych miast. Niewielka część wraca po kilku latach. Natomiast mamy w szkołach coraz więcej uczniów z Ukrainy, a w firmach pracowników ukraińskich. Sama migracja, o ile kończy się powrotem po kilku latach, jest moim zdaniem korzystna, bo taka osoba ma możliwość nauczenia się wielu rzeczy, których nie nauczyłaby się tutaj. Najbardziej negatywnym efektem migracji jest brak najprostszych, niewykwalifikowanych pracowników. Ludzie nie chcą pracować za minimalną płacę. Wolą dojechać kilkadziesiąt kilometrów do Czech i zarobić o wiele więcej. Moim zdaniem jest to duże zagrożenie dla lokalnych pracodawców. Działania, które w opinii ekspertów powinny być podejmowane w celu zahamowania odpływu wysoko wykwalifikowanych kadr z Rybnika i powiatu rybnickiego to przede wszystkim podwyżki płac oraz tworzenie nowych, atrakcyjnych miejsc pracy. Kolejna część badania dotyczyła postrzegania przez lokalnych ekspertów obecnej dominacji branż oraz jej wpływu na rozwój rynku pracy w Rybniku i powiecie rybnickim. Za dominujące na obecnym rynku pracy badani uznali następujące branże: górnictwo, które w dalszym ciągu generuje największą ilość miejsc pracy, budownictwo, handel oraz usługi. Warto podkreślić, że eksperci uznawali to za zjawisko, które ma pozytywny wpływ na rozwój lokalnego rynku pracy. 43

45 Na pewno u nas dominuje górnictwo, być może też handel i budownictwo. Kopalnie teraz jakby lepiej prosperowały, handel raczej też się rozwija, budownictwo też. Myślę, że w tych branżach najbardziej potrzebni są podstawowi pracownicy. Dynamika zatrudnienia oraz potrzeby kadrowe, kwalifikacyjne i szkoleniowe w badanych przedsiębiorstwach Kolejny obszar badań rozpoczął się od określenia dynamiki zatrudnienia w badanych ilościowo podmiotach na przestrzeni ostatnich 12 miesięcy. Poziom zatrudnienia w blisko ¾ badanych firm w ciągu ostatniego roku nie uległ zmianie. Cieszyć powinien natomiast fakt, że wzrost zatrudnienia zadeklarował co piąty pracodawca (21,0%). Na zwolnienia w ciągu ostatnich 12 miesięcy zdecydowało się 13,0% pracodawców. Zwolniono ogółem 57 pracowników, w następujących zawodach lub stanowiskach: Pracownik produkcji (34 osoby), Pracownik fizyczny (11 osób), Sprzedawca (2 osoby), Robotnik budowlany (2 osoby), Księgowy, pracownik gospodarczy, krawcowa, doradca klienta, krojczy, murarz, pedagog, magazynier (1 osoba). Bezpośrednimi przyczynami wyżej wymienionych zwolnień były: spadek popytu na dobra i usługi, przejścia na emeryturę, restrukturyzacja przedsiębiorstwa, odejście pracownika oraz wygaśnięcie umowy zawartej na okres próbny (po 22,2% pracodawców realizujących zwolnienia). Pracodawcy omówili następnie strukturę osób przyjętych do pracy w ciągu ostatnich 12 miesięcy wg zawodów/stanowisk. Ogółem nowych pracowników pozyskała w tym czasie dokładnie ¼ badanych. Zatrudniono łącznie 82 osoby, w tym m.in.: Pracowników produkcji (33 osoby), Pracowników fizycznych (12 osób), Murarzy (6 osób), Pracowników budowlanych (5 osób), Spawaczy (3 osoby), Dekarzy (3 osoby), Logistyków (2 osoby), Sprzedawców (2 osoby), Pracowników obsługi klienta (2 osoby). 44

46 Kolejne pytanie dotyczyło popytu na pracowników w badanych podmiotach. Analiza odpowiedzi respondentów wykazała, iż ponad co trzeci pracodawca (36,0%) w ciągu najbliższych 12 miesięcy zamierza zatrudnić nowych pracowników. Plany zatrudnieniowe najczęściej związane są z brakiem pracowników o odpowiednich kwalifikacjach i umiejętnościach (41,7% ogółu pracodawców planujących przyjęcia), rzadziej zaś ze wzrostem sprzedaży produkowanych produktów/świadczonych usług (22,2%) czy brakiem pracowników z powodu konieczności uzupełnienia liczby pracowników, wynikającej z płynności (13,9%). Tabela 30. Dlaczego zamierzają Państwo zatrudnić nowych pracowników? [n=36] Wyszczególnienie % Brakowało nam pracowników o odpowiednich kwalifikacjach i umiejętnościach 41,7% Wzrosła sprzedaż produkowanych przez nas produktów/świadczonych usług 22,2% Brakowało nam pracowników z powodu konieczności uzupełnienia liczby pracowników wynikającej z płynności, np. zwolnienia, zmiana pracodawcy 13,9% Rozbudowaliśmy firmę 11,1% Nie wiem, trudno powiedzieć 11,1% Brakowało nam pracowników z powodu konieczności uzupełnienia liczby pracowników wynikającego z przechodzenia na renty, emerytury itp. 2,8% Inne 8,3% Pracodawców, którzy planują poszukiwać pracowników w ciągu najbliższych 12 miesięcy poproszono następnie o charakterystykę poszukiwanych osób. Ogółem zadeklarowano chęć zatrudnienia 64 osób, w tym przede wszystkim: pracowników produkcji, krawcowych, pracowników budowlanych oraz spawaczy. Szczegółowe informacje zawiera kolejna tabela. Tabela 31. Jakich pracowników zamierzają Państwo zatrudnić w ciągu najbliższych 12 miesięcy? [n=36] Zawód/stanowisko Preferowane wykształcenie Pracownik produkcji Średnie techniczne 6 Krawcowa Średnie ogólnokształcące lub bez znaczenia 6 Pracownik budowlany Średnie techniczne 4 Spawacz Średnie techniczne 4 Sprzedawca Średnie techniczne 3 Kierowca samochodu ciężarowego Średnie techniczne 2 Pracownik fizyczny Średnie ogólnokształcące 2 Doradca finansowy Średnie techniczne 2 Handlowiec Średnie techniczne 2 Murarz Bez znaczenia 2 Elektromechanik Średnie techniczne 2 Pracownik robót wykończeniowych Średnie techniczne lub bez znaczenia 2 Lakiernik Średnie techniczne 2 Liczba osób Analiza odpowiedzi przedsiębiorców wykazała, że większość z nich oczekuje od potencjalnych pracowników przede wszystkim odpowiednich kwalifikacji (78,0%) i doświadczenia zawodowego 45

47 (60,0%). Co istotne, częściej niż wykształcenie wskazywano cechy osobowości (31,0%) i mobilność zawodową (29,0%). Pełne dane zaprezentowano w kolejnej tabeli. Tabela 32. Jakie cechy charakteryzujące pracowników są dla Państwa najbardziej istotne, z punktu widzenia pracodawcy? [n=100] Wyszczególnienie % Posiadane kwalifikacje 78,0% Doświadczenie zawodowe 60,0% Cechy osobowości 31,0% Mobilność zawodowa 29,0% Mobilność terenowa 18,0% Wykształcenie 17,0% Staż pracy 11,0% Inna 9,0% Wiek 7,0% Płeć 3,0% Nie wiem, trudno powiedzieć 3,0% Uczestnicy badania jakościowego zapytani o cechy pracowników, które są najbardziej istotne z punktu widzenia pracodawców, wskazywali na czynniki osobowościowe. Analiza odpowiedzi lokalnych ekspertów wykazała, że o tym, czy dana osoba zostanie uznana za potencjalnie dobrego pracownika świadczy przede wszystkim chęć do pracy i zdobywania nowych Zaangażowanie umiejętności. Inne najczęściej wskazywane cechy to zaangażowanie, sumienność oraz komunikatywność. Niezależnie od poszukiwanych kwalifikacji od kandydatów do pracy wymaga się zatem przede wszystkim Sumienność posiadania określonych postaw. Takie opinie wskazują, że nie wystarczy być osobą kompetentną i doświadczoną, aby mieć szanse na znalezienie Komunikatywność bądź utrzymanie zatrudnienia niebagatelne znaczenie mają bowiem cechy osobowości. Wśród umiejętności/kwalifikacji pracowników, które są istotne w procesie rekrutacji ponad co trzeci badany pracodawca (35,0%) wymienił posiadanie prawa jazdy kategorii B. 31,0% respondentów zwraca uwagę na umiejętność obsługi komputera, a dla 17,0% badanych kluczowa jest umiejętność obsługi maszyn i urządzeń (w tym przede wszystkim maszyn produkcyjnych, urządzeń wykorzystywanych w pracach budowlanych oraz maszyn krawieckich). Do kategorii inne zaliczano najczęściej kompetencje z zakresu budownictwa (w tym m.in. wykształcenie elektryczne, uprawnienia wysokościowe, umiejętność układania płytek łazienkowych, umiejętność układania kostki brukowej etc.). 46

48 Rysunek 8. Jakie umiejętności/kwalifikacje pracowników są dla Państwa istotne w procesie rekrutacji? [n=100] 0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% 35,0% 40,0% Posiadanie prawa jazdy kategorii B Umiejętność obsługi komputera 31,0% 35,0% Umiejętność obsługi maszyn i urządzeń 17,0% Umiejętność obsługi kasy fiskalnej Znajomość języków obcych 2,0% 5,0% Inne 35,0% Rozwój firm uwarunkowany jest przede wszystkim dostępnością do wykwalifikowanej kadry. 79,0% ankietowanych dostrzega trudności w znalezieniu odpowiednich pracowników na lokalnym rynku pracy. Najczęściej są one związane z brakiem doświadczenia zawodowego (40,0%), brakiem odpowiednich umiejętności (27,0%) i motywacji do pracy (27,0%). Istotnym problemem są również zbyt duże oczekiwania odnośnie poziomu wynagrodzenia (21,0%). Szczegółowe dane ilustruje kolejny rysunek. Rysunek 9. Jakie dostrzegają Państwo trudności w znalezieniu odpowiednich pracowników na lokalnym rynku pracy? [n=100] 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% Brak doświadczenia zawodowego Brak odpowiednich umiejętności Brak motywacji do pracy Zbyt duże oczekiwania płacowe Nie dostrzegamy żadnych trudności Brak odpowiedniego kierunku wykształcenia Trudności w łączeniu teorii z praktyką Brak odpowiedniego poziomu wykształcenia Brak dyspozycyjności Inne 13,0% 10,0% 8,0% 4,0% 3,0% 27,0% 27,0% 21,0% 21,0% 40,0% W opinii lokalnych ekspertów, firmy działające na terenie Rybnika i powiatu rybnickiego mają trudności ze znalezieniem odpowiednich pracowników, głównie ze względu na brak kwalifikacji i doświadczenia kandydatów do pracy. Przykładem może być problem lokalnych pracodawców ze znalezieniem pracowników na stanowisko kierowcy samochodów ciężarowych z uprawnieniami C+E, które często wiąże się z pracą na trasach międzynarodowych. W tym przypadku wymagany jest szereg uprawnień, ale również dyspozycyjność i chęć pracy na wyjazdach. 47

49 Z deklaracji badanych wynika jednak, że w przypadku trudności ze znalezieniem odpowiednio wykwalifikowanych kandydatów, pracodawca jest gotowy obniżyć wymagania. Radząc sobie z brakami kwalifikacyjnymi nierzadko decyduje się on na pozyskanie pracowników gorzej wykwalifikowanych, ale chętnych do podnoszenia kwalifikacji. Warto podkreślić, że problemy z pozyskiwaniem pracowników dotyczą również osób wykonujących prace proste, od których nie wymaga się posiadania konkretnych kwalifikacji. Ponadto zwrócono uwagę na problem związany ze zbyt roszczeniową postawą kandydatów do pracy w trakcie negocjacji warunków zatrudnienia oraz niechęcią do podjęcia pracy. Na podstawie wyników pomiaru trudno jednak ocenić na ile niechęć ta związana jest z wysokością oferowanego wynagrodzenia. Firmy mają trudności ze znalezieniem pracowników. Największe trudności są w znalezieniu najprostszych pracowników, gdzie nie są wymagane żadne konkretne kwalifikacje. Wydaje mi się, że ludziom nie chce się pracować, albo chcieliby od początku dostać nie wiadomo jak duże wynagrodzenie. Zdaniem uczestników badania jakościowego, działania, jakie należałoby podjąć w celu dostosowania kwalifikacji/umiejętności potencjalnych pracowników do oczekiwań lokalnych pracodawców powinny skupiać się przede wszystkim na zwiększeniu liczby placówek kształcących w zawodzie, w tym w szczególności szkół zawodowych. Tego typu szkoły poza wiedzą teoretyczną dają młodym osobom możliwość zdobycia konkretnych umiejętności praktycznych, które mają kluczowe znaczenie z punktu widzenia potrzeb pracodawców. Zwrócono również uwagę na konieczność zintensyfikowania współpracy szkół i pracodawców w zakresie organizowania zajęć praktycznych, która przynosi korzyści zarówno placówkom oświatowym, jak i pracodawcom. Nie ulega jednak wątpliwości, że najwięcej zyskuje uczeń, który nabywa umiejętności praktyczne w rzeczywistym środowisku pracy, a także ma możliwość poznawania nowych rozwiązań i technologii stosowanych w danej branży. Wspólna organizacja praktyk daje absolwentom większe szanse na zdobycie atrakcyjnej pracy po ukończeniu szkoły, a pracodawcy stwarza możliwość zatrudnienia kompetentnego pracownika. Niezwykle istotne jest, aby w realizacji kształcenia zawodowego praktycznego istniała możliwość organizacji zajęć praktycznych u pracodawców, co stwarza im ponadto możliwość zatrudnienia najzdolniejszych uczniów. Pracodawca nie otrzyma od szkoły gotowego pracownika. Może ucznia wziąć na praktyki i go na własną rękę zacząć przyuczać. Szkoła nie jest w stanie nauczyć ucznia wszystkiego i pracodawca powinien mieć tego świadomość. W toku badania podkreślono także konieczność wprowadzania nowych kierunków kształcenia, dostosowanych do rzeczywistego zapotrzebowania na określonych pracowników. Jednakże warto podkreślić, że dynamika zmian zachodzących na lokalnym rynku pracy jest bardzo duża, dlatego 48

50 należy mieć świadomość, że absolwenci nowego kierunku kształcenia wejdą na rynek pracy dopiero po kilku latach. W tym czasie sytuacja na rynku pracy może ulec znacznym zmianom. W toku badania ilościowego zidentyfikowano następnie konkretne zawody, w przypadku których pracodawcy mają szczególne trudności w obsadzeniu wakatów. Zawody charakteryzujące się utrudnionym dostępem do wykwalifikowanych pracowników na lokalnym rynku pracy to m.in: Pracownik fizyczny (6 wskazań), Kucharz (6 wskazań), Pracownik budowlany (5 wskazań), Pracownik produkcji (4 wskazania), Murarz (3 wskazania), Sprzedawca (3 wskazania), Rehabilitant (3 wskazania), Masażysta (3 wskazania). Większość lokalnych ekspertów dostrzega występowanie problemów związanych z pozyskaniem pracowników o pożądanych kwalifikacjach. W ich opinii rynek pracy w Rybniku i powiecie rybnickim zgłasza szczególne zapotrzebowanie na specjalistów z zakresu IT (informatyk, grafik komputerowy, programista produkcji). Ponadto brakuje specjalistów z zakresu budownictwa: murarz, dekarz, ślusarz, elektryk, malarz, hydraulik, tynkarz, zbrojarz, cieśla. Inne zawody charakteryzujące się utrudnionym dostępem na lokalnym rynku pracy to: spawacz, górnik, kierowca samochodu ciężarowego, fryzjer, pielęgniarka, piekarz, kosmetyczka, kierowca mechanik, mechanik autobusów, specjalista bezpieczeństwa i higieny pracy, operator obrabiarek sterowanych numerycznie. Taka sytuacja spowodowana jest w głównej mierze likwidacją szkół kształcących w zawodach. Jeżeli chodzi o takie zwykłe prace, to brakuje pracowników produkcyjnych do najprostszych prac, niewymagających konkretnych kwalifikacji. Brakuje i specjalistów wysoko wykształconych i ludzi z niższym wykształceniem - specjalistów w budownictwie chociażby. W toku badania jakościowego, badani zostali poproszeni o wskazanie zawodów/specjalności, w których najłatwiej obecnie znaleźć pracę na lokalnym rynku pracy. Z deklaracji ekspertów wynika, że są to: górnicy, sprzedawcy, pracownicy budowlani, kierowcy samochodów ciężarowych, magazynierzy, ślusarze, spawacze, elektrycy, murarze, dekarze, posadzkarze, tynkarze, zbrojarze, operatorzy obrabiarek sterowanych numerycznie, opiekunowie medyczni, opiekunowie osób starszych, asystentki/higienistki stomatologiczne, piekarze, kucharze, krawcowe, fryzjerzy czy kosmetyczki. Odpowiedzi respondentów świadczą o tym, że na lokalnym rynku pracy generowane są w głównej mierze miejsca pracy niewymagające dużej wiedzy i wysokiego poziomu wykształcenia. Mała ilość tzw. inteligentnych miejsc pracy, dających zatrudnienie wysoko wykwalifikowanym 49

51 merytorycznie specjalistom, może skutkować nasilaniem się procesów migracyjnych zarówno poza granice kraju, jak również do innych dużych aglomeracji miejskich. Kluczowe znaczenie w kontekście działań, jakie należałoby podjąć w celu dostosowania podaży zasobów ludzkich do pojawiającego się popytu na obecnym, dynamicznie rozwijającym się rynku pracy ma nieustanne podnoszenie kwalifikacji zarówno przez obecnych, jak i przyszłych pracowników. Niezwykle ważne jest w tym zakresie diagnozowanie oczekiwań pracodawców w celu podjęcia konkretnych działań. Dostrzega się m.in. konieczność szerszej współpracy pracodawców z powiatowym urzędem pracy. Zasięganie opinii kluczowych instytucji lokalnego rynku pracy wydaje się mieć ogromne znaczenie w procesie dostosowania podaży zasobów ludzkich do pojawiającego się popytu. Podniesiono również wyżej wspomnianą kwestię konieczności zwiększenia liczby szkół zawodowych. Należałoby realizować szkolenia/przygotowania zawodowe wraz z odpowiednią ilości godzin zajęć praktycznych. Jeśli kandydat po zakończeniu ustalonej ilości godzin danego szkolenia nie przyswoił wiedzy i umiejętności to powinien otrzymać wsparcie w postaci dodatkowych godzin teoretycznych, praktycznych. Jeden z badanych zwrócił ponadto uwagę na konieczność organizowania spotkań z doradcami zawodowymi już na etapie szkoły podstawowej, co pozwoli na określenie predyspozycji zawodowych uczniów w początkowej fazie edukacji. Potrzeba takich spotkań wynika także z nieznajomości uczniów i ich rodziców rzeczywistych potrzeb lokalnego rynku pracy. W opinii eksperta doradcy powinni przekazywać uczniom wiedzę na temat trendów panujących na rynku pracy i jego perspektyw. Pracodawcy uczestniczący w badaniu ilościowym zostali następnie poproszeni o ocenę kwalifikacji posiadanych przez kandydatów do pracy pod kątem swoich wymagań. Ocen dokonano w skali od 1-5, gdzie 1 oznaczało ocenę bardzo złą, a 5 ocenę bardzo dobrą. Pozytywne oceny wskazała ¼ respondentów (suma ocen 4 i 5). Rysunek 10. Jak oceniają Państwo kwalifikacje posiadane przez kandydatów do pracy pod kątem Państwa wymagań? [n=100] Ocena 5 9% Ocena 1 6% Ocena 4 16% Ocena 2 22% Ocena 3 47% 50

52 Lokalni eksperci ocenili także przygotowanie absolwentów szkół ponadgimnazjalnych z Rybnika i powiatu rybnickiego do wykonywania pracy. Wśród uczestników badania przeważały opinie negatywne, co argumentowano faktem, że osoby te często nie posiadają potrzebnych umiejętności praktycznych związanych z wykonywaniem pracy na danym stanowisku. Pojawiły się również opinie, że absolwenci w niewielkim stopniu wykazują się ważnymi w pracy czynnikami osobowościowymi takimi jak chęci do pracy czy zaangażowanie. Jak podkreślił jeden z badanych należy mieć jednak świadomość, że słabe przygotowanie praktyczne absolwentów wynika między innymi z niewystarczającego wyposażenia szkół w nowoczesny sprzęt. Pracodawca musi mieć świadomość, że szkoły nie dysponują super nowoczesnym sprzętem i nie są w stanie nadążać za nowinkami technicznymi w sensie zakupu dla szkoły. Część pracodawców przychodzi do szkół na warsztaty i obserwuje uczniów. Widzą wtedy który z nich jest pojętny i chętny do nauki na nowocześniejszych obrabiarkach. Nieźle by było, gdyby przedsiębiorcy partycypowali w kosztach wyposażenia szkół w nowocześniejsze maszyny, tak aby szkołom było łatwiej sprostać ich oczekiwaniom. Absolwenci bez doświadczenia nabytego w trakcie kariery zawodowej są zazwyczaj postrzegani jako osoby, które nie posiadają niezbędnych umiejętności praktycznych. Ponadto osoby takie nie miały jeszcze szansy dobrze zweryfikować swojej wiedzy teoretycznej w działaniu. Zdaniem lokalnych ekspertów kluczowym elementem, na jaki powinno się kłaść szczególny nacisk w kształceniu zawodowym uczniów lokalnych szkół ponadgimnazjalnych są zajęcia praktyczne, gdyż często mimo posiadania wiedzy teoretycznej absolwenci nie potrafią jej wykorzystać w praktyce zawodowej. Jeden z uczestników badania jakościowego zwrócił ponadto uwagę na konieczność organizowania spotkań z doradcami zawodowymi, które miałyby na celu przygotowanie młodych osób do rozmowy kwalifikacyjnej. Powinni mieć w szkołach więcej praktyk. Powinny być też spotkania z doradcami, którzy by pokierowali i wskazali, jak powinien młody człowiek rozmawiać z pracodawcą, jak powinien się zachować, żeby pracodawca chciał mu dać szansę. Formy współpracy, jakie badani dostrzegą pomiędzy instytucjami rynku pracy, pracodawcami oraz szkołami ponadgimnazjalnymi w celu dostosowania podaży zasobów ludzkich do pojawiającego się popytu to przede wszystkim organizowanie przez pracodawców praktyk zawodowych dla uczniów szkół oraz przyjmowanie do pracy absolwentów tychże szkół. Niemniej w opinii większości ekspertów powinno się zintensyfikować współpracę pomiędzy tymi podmiotami. Zasygnalizowano ponadto wcześniej wspomnianą potrzebę współpracy szkół podstawowych z doradcami zawodowymi, a także z lokalnymi pracodawcami, mającą na celu wspieranie uczniów w zaplanowaniu własnej ścieżki kariery. W ciągu najbliższych 12 miesięcy pracowników zwalniać zamierza wyłącznie 4,0% ankietowanych pracodawców. Mają one obejmować łącznie cztery osoby: spawacza, księgowego, pracownika działu 51

53 kadr oraz pedagoga. Przyczyną zwolnień ma być restrukturyzacja przedsiębiorstwa (3 wskazania), sezonowość produkcji i usług (1 wskazanie) oraz spadek popytu na dobra i usługi (1 wskazanie). Rysunek 11. Czy w ciągu najbliższych 12 miesięcy zamierzają Państwo zwalniać pracowników? [n=100] 4,0% 77,0% 19,0% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Tak Nie Nie wiem 6,0% badanych ilościowo pracodawców zamierza w ciągu najbliższych 12 miesięcy podnosić kwalifikacje zatrudnionych pracowników poprzez szkolenia. Taką ewentualność wykluczyło 43,0% badanych. Szkoleniem mają zostać objęci pracownicy wykonujący następujące zawody: Kelner (2 osoby), Specjalista bezpieczeństwa i higieny pracy (2 osoby), Doradca finansowy, spawacz, cukiernik, elektryk (1 osoba). Oczekiwania pracodawców w zakresie formy współpracy z powiatowym urzędem pracy Ostatni blok pytań dotyczył współpracy badanych pracodawców z powiatowym urzędem pracy. 27,0% respondentów potwierdziło, że w ciągu ostatnich 12 miesięcy podejmowało taką współpracę. Badanych pracodawców zapytano następnie o znajomość form wsparcia powiatowego urzędu pracy. Z pomiaru wynika, iż nierzadko mimo posiadania wiedzy na temat oferowanych form wsparcia, pracodawcy nigdy z nich nie korzystali. Najwyższy stopień znajomości odnotowano w przypadku pośrednictwa pracy (87,0%), przyjęcia osoby bezrobotnej na staż (87,0%) oraz refundacji kosztów wyposażenia/doposażenia stanowiska pracy (80,0%), przy czym spośród tych form wsparcia pracodawcy najczęściej korzystali z pośrednictwa (20,0%). Należy nadmienić, że dokładnie połowa pracodawców słyszała o możliwości skorzystania ze wsparcia w ramach Krajowego Funduszu Szkoleniowego. Szczegółowe dane w tym zakresie prezentuje tabela. 52

54 Rysunek 12. Czy wiedzą Państwo, że istnieje możliwość skorzystania z następujących form wsparcia powiatowego urzędu pracy? [n=100] Dofinansowanie do wynagrodzenia dla osób powyżej 50 roku życia Szkolenie pracowników w ramach Krajowego Funduszu Szkoleniowego 1,0% 3,0% 47,0% 47,0% 52,0% 50,0% Bon szkoleniowy dla osób do 30 roku życia 3,0% 41,0% 56,0% Bon stażowy dla osób do 30 roku życia 2,0% 43,0% 55,0% Bony zasiedleniowe dla osób do 30 roku życia 2,0% 42,0% 56,0% Bony zatrudnieniowe dla osób do 30 roku życia 4,0% 43,0% 53,0% Dofinansowanie do wynagrodzenia dla osób 30 roku życia 2,0% 45,0% 53,0% Pożyczki szkoleniowe 0,0% 51,0% 49,0% Jednorazowa refundacja kosztów składek ZUS 1,0% 55,0% 44,0% Kursy/szkolenia zamawiane pod kątem stanowiska pracy Refundacja kosztów wyposażenia/doposażenia stanowiska pracy 5,0% 4,0% 70,0% 76,0% 25,0% 20,0% Przygotowanie zawodowe dorosłych 4,0% 73,0% 23,0% Przyjęcie osoby bezrobotnej na staż 12,0% 75,0% 13,0% Prace interwencyjne 5,0% 73,0% 22,0% Pośrednictwo pracy 20,0% 67,0% 13,0% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Tak, korzystaliśmy Tak, ale nigdy nie korzystaliśmy Nie W zakresie podnoszenia kwalifikacji pracowników możliwym rozwiązaniem jest wykorzystanie Krajowego Funduszu Szkoleniowego, z którego przedsiębiorcy mogą pozyskać środki na szkolenia/studia podyplomowe dla siebie lub zatrudnionych pracowników. Wyniki pomiaru wskazują, że w ciągu najbliższych 12 miesięcy z takiego wsparcia zamierza skorzystać 2,0% badanych pracodawców, wśród których największym zainteresowaniem cieszą się kursy i studia podyplomowe realizowane z inicjatywy pracodawcy lub za jego zgodą. Rysunek 13. Czy w ciągu najbliższych 12 miesięcy zamierzają Państwo skorzystać ze wsparcia z Krajowego Funduszu Szkoleniowego? [n=100] 2,0% 57,0% 41,0% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Tak Nie Nie wiem, trudno powiedzieć Pracodawców uczestniczących w badaniu ilościowym poproszono o wskazanie form współpracy z powiatowym urzędem pracy, z których planują skorzystać w ciągu najbliższych 12 miesięcy. 53

55 Z analizy odpowiedzi wynika, że do najpopularniejszych form wsparcia należą: pośrednictwo pracy (31,0%) oraz staże (16,0%). W zakresie staży największym zainteresowaniem cieszył się zawód murarza (2 wskazania). Szczegółowe zestawienie odpowiedzi przedstawiono w kolejnej tabeli. Tabela 33. Z jakich dodatkowych form współpracy z powiatowym urzędem pracy planują Państwo skorzystać w ciągu najbliższych 12 miesięcy? [n=100] Wyszczególnienie % Pośrednictwo pracy 31,0% Staże 16,0% Refundacja kosztów wyposażenia/doposażenia stanowiska pracy 10,0% Prace interwencyjne 7,0% Kursy/szkolenia zamawiane pod kątem stanowiska pracy 7,0% Bony zatrudnieniowe dla osób do 30 roku życia 2,0% Bony zasiedleniowe dla osób do 30 roku życia 2,0% Inne 2,0% Przygotowanie zawodowe dorosłych, w jakim zawodzie 1,0% Jednorazowa refundacja kosztów składek ZUS 1,0% Finansowanie studiów podyplomowych 1,0% Dofinansowanie do wynagrodzenia dla osób powyżej 50 roku życia 1,0% Nie zamierzamy współpracować z PUP w ciągu najbliższych 12 miesięcy 47,0% 54

56 Wnioski i rekomendacje Wnioski z badania ilościowego Badania wykazały, że zdecydowana większość przedstawicieli pozytywnie ocenia kondycję ekonomiczną swoich przedsiębiorstw. W kontekście przyszłości lokalnego rynku pracy dobrze rokuje fakt, iż ¼ badanych pracodawców spodziewa się wzrostu popytu na swoje produkty/usługi w ciągu najbliższych 12 miesięcy. Do pozytywnych aspektów zaliczyć należy także fakt, iż w minionym roku w blisko co trzeciej badanej firmie wprowadzono do oferty nowe produkty/usługi, co spowodowane było najczęściej dobrą dotychczasową sprzedażą oraz zidentyfikowaniem zapotrzebowania na rynku. Zdolność do realizacji inwestycji zadeklarowało 30,0% badanych pracodawców, którzy w ciągu najbliższych 12 miesięcy planują działania inwestycyjne. Co więcej, trzech na czterech spośród nich, przyznało, że inwestycje będą skutkowały wzrostem zatrudnienia. Dokonując analizy dynamiki zatrudnienia w badanych podmiotach, warto zauważyć, że w ciągu ostatnich 12 miesięcy w co piątym przedsiębiorstwie nastąpił wzrost liczby pracowników. Pracodawcy z miasta Rybnika i powiatu rybnickiego w ciągu ostatnich 12 miesięcy zatrudniali przede wszystkim pracowników produkcji, pracowników fizycznych, murarzy, pracowników budowlanych, spawaczy i dekarzy. W świetle tych wyników można wnioskować, że na lokalnym rynku pracy generowane są w głównej mierze miejsca pracy niewymagające dużej wiedzy i wysokiego poziomu wykształcenia. Cieszyć powinien fakt, że ponad co trzeci lokalny pracodawca w ciągu najbliższych 12 miesięcy zamierza zatrudnić nowych pracowników. Plany zatrudnieniowe najczęściej związane są z brakiem pracowników o odpowiednich kwalifikacjach i umiejętnościach oraz wzrostem sprzedaży produkowanych produktów/świadczonych usług. Najczęściej deklarowano chęć zatrudnienia pracowników produkcji, krawcowych, pracowników budowlanych oraz spawaczy. Większość badanych pracodawców oczekuje od potencjalnych pracowników przede wszystkim odpowiednich kwalifikacji (78,0%) i doświadczenia zawodowego (60,0%). Co ciekawe, wykształcenie okazało się mniej istotne aniżeli cechy osobowości czy mobilność zawodowa. Wśród najbardziej pożądanych umiejętności/kwalifikacji pracowników, istotnych w procesie rekrutacji ponad co trzeci badany pracodawca (35,0%) wymienił posiadanie prawa jazdy kategorii B. 31,0% respondentów zwraca uwagę na umiejętność obsługi komputera, a dla 17,0% badanych kluczowa jest umiejętność obsługi maszyn i urządzeń. Warto wspomnieć, że do kategorii inne zaliczano najczęściej kompetencje z zakresu budownictwa. Za niepokojący należy uznać fakt, iż większość lokalnych pracodawców (79,0%) zasygnalizowała trudności z dostępnością do wykwalifikowanej kadry. W opinii pracodawców problemy ze znalezieniem odpowiednich pracowników na lokalnym rynku pracy najczęściej związane są z brakiem doświadczenia zawodowego (40,0%), brakiem odpowiednich umiejętności (27,0%) i motywacji do pracy (27,0%). Zawody/stanowiska charakteryzujące się utrudnionym dostępem na lokalnym rynku pracy to przede wszystkim: Pracownik fizyczny, kucharz, pracownik 55

57 budowlany, pracownik produkcji, murarz, sprzedawca, rehabilitant i masażysta. Opinie pracodawców na temat kwalifikacji posiadanych przez kandydatów do pracy pod kątem swoich wymagań były podzielone. 28,0% badanych oceniło je negatywnie (ocena 1 i 2 na skali 1-5). Odsetek osób, które wyraziły odmienną opinię był niewiele niższy (25%; ocena 4 i 5). Jako pozytywny należy uznać fakt, iż w ciągu najbliższych 12 miesięcy pracowników zwalniać zamierza wyłącznie 4,0% ankietowanych pracodawców. Najczęstszą ich przyczyną ma być restrukturyzacja przedsiębiorstwa. Niechętny stosunek lokalnych pracodawców do kształcenia pracowników potwierdza fakt, że zaledwie 6,0% badanych zamierza w ciągu najbliższych 12 miesięcy podnosić kwalifikacje zatrudnionych pracowników poprzez szkolenia. Taką ewentualność wykluczyło natomiast 43,0% badanych. Ponad ¼ pracodawców potwierdziła, że w ciągu ostatnich 12 miesięcy podejmowało współpracę z Powiatowym Urzędem Pracy w Rybniku. Z pomiaru wynika, iż nierzadko mimo posiadania wiedzy na temat oferowanych form wsparcia, pracodawcy nigdy z nich nie korzystali. Najwyższy stopień znajomości odnotowano w przypadku pośrednictwa pracy (87,0%), przyjęcia osoby bezrobotnej na staż (87,0%) oraz refundacji kosztów wyposażenia/doposażenia stanowiska pracy (80,0%), przy czym spośród tych form wsparcia pracodawcy najczęściej korzystali z pośrednictwa (20,0%). Dokładnie połowa pracodawców słyszała o możliwości skorzystania ze wsparcia w ramach Krajowego Funduszu Szkoleniowego. Z pomiaru wynika, że w ciągu najbliższych 12 miesięcy z tej formy wsparcia zamierza skorzystać zaledwie 2,0% badanych pracodawców, wśród których największym zainteresowaniem cieszą się kursy i studia podyplomowe realizowane z inicjatywy pracodawcy lub za jego zgodą. Do najpopularniejszych form wsparcia formy współpracy z powiatowym urzędem pracy, z których pracodawcy planują skorzystać w ciągu najbliższych 12 miesięcy należą: pośrednictwo pracy (31,0%) oraz staże (16,0%). Wnioski z badania jakościowego Eksploracja jakościowa wykazała, że pozytywnymi zmianami, jakie można było zaobserwować na lokalnym rynku w ciągu ostatnich 3 lat jest między innymi zmniejszenie bezrobocia oraz poprawa warunków płacowych dla dobrze wykwalifikowanych pracowników. Obserwuje się także rosnącą liczbę zakładów pracy, które generują nowe miejsca pracy dla mieszkańców Rybnika i powiatu rybnickiego. Za szczególnie istotny negatywny proces dostrzegany w okresie ostatnich 3 lat na lokalnym rynku pracy uznano nasilanie się trudności ze znalezieniem pracowników, wynikające głównie z ich niechęci do podjęcia zatrudnienia. Ponadto odczuwane są negatywne skutki związane z likwidacją zasadniczych szkół zawodowych, która spowodowała, że na obecnym rynku pracy brakuje osób do pracy w określonych zawodach. W kontekście negatywów nie bez znaczenia pozostaje również fakt wzmożonych w ostatnim 56

58 czasie migracji zarobkowych. Większość badanych uznało to zjawisko za negatywne, głównie ze względu na odpływ zarówno wysoko wykształconych specjalistów, jak również pracowników niewykwalifikowanych. W opinii ekspertów, aby zahamować ten proces, należy przede wszystkim zwiększyć wysokość płac oraz stworzyć nowe, atrakcyjne miejsca pracy. Za branże dominujące na obecnym rynku pracy w Rybniku i powiecie rybnickim eksperci uznali górnictwo, które w dalszym ciągu generuje największą ilość miejsc pracy, budownictwo, handel oraz usługi. O tym, czy dana osoba zostanie uznana za potencjalnie dobrego pracownika, świadczą w opinii ekspertów przede wszystkim czynniki osobowościowe, w tym w szczególności chęć do pracy i zdobywania nowych umiejętności. Inne najczęściej wskazywane cechy to zaangażowanie, sumienność oraz komunikatywność. Prowadzi to do wniosku, że nie wystarczy być osobą kompetentną i doświadczoną, aby mieć szanse na znalezienie bądź utrzymanie zatrudnienia. Z punktu widzenia ekspertów lokalne firmy mają trudności ze znalezieniem odpowiednich pracowników, głównie ze względu na brak kwalifikacji i doświadczenia kandydatów do pracy. Problemy ze znalezieniem pracowników dotyczą jednak również osób wykonujących prace proste, od których nie wymaga się posiadania konkretnych kwalifikacji. W celu dostosowania kwalifikacji/umiejętności potencjalnych pracowników do oczekiwań lokalnych pracodawców należy skoncentrować działania przede wszystkim na zwiększeniu liczby placówek kształcących w zawodzie, w tym w szczególności szkół zawodowych, które poza wiedzą teoretyczną umożliwiają zdobycie konkretnych umiejętności praktycznych. Kluczowe znaczenie ma także współpraca szkół z pracodawcami w zakresie organizowania zajęć praktycznych oraz wprowadzanie nowych kierunków kształcenia, dostosowanych do rzeczywistego zapotrzebowania na określonych pracowników. Podobnie jak w przypadku badanych pracodawców, większość lokalnych ekspertów dostrzega występowanie problemów związanych z pozyskaniem pracowników o pożądanych kwalifikacjach. W ich opinii największe zapotrzebowanie dotyczy specjalistów z zakresu IT (informatyk, grafik komputerowy, programista produkcji) oraz budownictwa (murarz, dekarz, ślusarz, elektryk, malarz, hydraulik, tynkarz, zbrojarz, cieśla). Eksploracja jakościowa potwierdziła, że na lokalnym rynku pracy generowane są w głównej mierze miejsca pracy niewymagające dużej wiedzy i wysokiego poziomu wykształcenia. Świadczy o tym fakt, że wśród zawodów/specjalności, w których najłatwiej obecnie znaleźć pracę na lokalnym rynku pracy eksperci wymieniali m.in. górników, sprzedawców, pracowników budowlanych, kierowców samochodów ciężarowych, magazynierów, ślusarzy czy spawaczy. Nieustanne podnoszenie kwalifikacji zarówno przez obecnych, jak i przyszłych pracowników to zdaniem ekspertów jedno z priorytetowych działań, jakie należy podjąć w celu dostosowania podaży zasobów ludzkich do pojawiającego się popytu na obecnym, dynamicznie rozwijającym się rynku pracy. Dostrzega się m.in. konieczność szerszej współpracy pracodawców z powiatowym urzędem pracy, która jest niezwykle istotna w kontekście diagnozowania rzeczywistych oczekiwań pracodawców. 57

59 Wśród uczestników badania jakościowego przeważały negatywne opinie na temat przygotowania absolwentów szkół ponadgimnazjalnych z Rybnika i powiatu rybnickiego do wykonywania pracy. Argumentowano to brakiem potrzebnych umiejętności praktycznych związanych z wykonywaniem pracy na danym stanowisku. Pojawiły się także opinie sugerujące, że absolwenci w niewielkim stopniu wykazują się ważnymi w pracy czynnikami osobowościowymi takimi jak chęci do pracy czy zaangażowanie. Badanie jakościowe pokazało, że absolwenci bez doświadczenia nabytego w trakcie kariery zawodowej są zazwyczaj postrzegani jako osoby, które nie posiadają niezbędnych umiejętności praktycznych. Zdaniem lokalnych ekspertów kluczowym elementem, na jaki powinno się kłaść szczególny nacisk w kształceniu zawodowym uczniów lokalnych szkół ponadgimnazjalnych są zajęcia praktyczne. Organizowanie przez pracodawców praktyk zawodowych dla uczniów szkół oraz przyjmowanie do pracy absolwentów szkół to główne formy współpracy, jakie badani dostrzegą pomiędzy lokalnymi instytucjami rynku pracy, pracodawcami oraz szkołami ponadgimnazjalnymi w celu dostosowania podaży zasobów ludzkich do pojawiającego się popytu. W toku badań zgłaszano potrzebę współpracy szkół podstawowych z doradcami zawodowymi, a także z lokalnymi pracodawcami, mającą na celu wspieranie uczniów w zaplanowaniu ścieżki kariery. 58

60 Rekomendacje Rekomendacje Działania Podmiot wdrażający Realizacja starannie dobranych szkoleń i upowszechnianie praktyki szkoleń zamawianych przez pracodawców w celu zwiększenia efektywności PUP. Intensyfikacja działań zmierzających do podniesienia jakości kapitału ludzkiego w mieście i powiecie Dążenie do zaspokojenia zapotrzebowania lokalnych pracodawców na pracowników w określonych zawodach zatrudnieniowej. Organizacja szkoleń dla osób bezrobotnych i uczniów szkół w obszarach wskazywanych przez badanych pracodawców w niniejszym badaniu. Rozpowszechnianie wśród mikroprzedsiębiorców informacji o możliwości skorzystania ze szkoleń organizowanych we współpracy z PUP. Rozpowszechnianie wśród pracodawców informacji o możliwości skorzystania ze środków KFS na doszkalanie pracowników. Zwiększenie środków na realizację bonów szkoleniowych dla osób do 30 roku życia. Podejmowanie działań inicjujących powstawanie pozaszkolnych ośrodków szkoleniowych w mieście i powiecie oraz informowanie szkół o korzyściach wynikających ze współpracy z nimi. Podejmowanie działań w kierunku podnoszenia kompetencji i kwalifikacji uczniów już w trakcie kształcenia w szkołach zawodowych i technicznych (dodatkowe kursy z certyfikacją, klasy patronackie). PUP, ośrodki szkoleniowe, dyrekcje szkół. PUP. PUP, administracja samorządowa, organizacje pracodawców. PUP, administracja samorządowa. Administracja samorządowa. Dyrekcje szkół. 59

61 Rekomendacje Działania Podmiot wdrażający Zachęcanie przyszłych pracowników do uzyskiwania dokumentów potwierdzających kwalifikacje formalne i uprawnienia poprzez docieranie z tego typu zachętami do młodzieży szkół zawodowych. Zwiększenie środków na realizację staży i wyposażenia/doposażenia stanowisk pracy, kosztem innych form wsparcia oferowanych pracodawcom. Dyrekcje szkół. PUP, administracja samorządowa. Zwiększenie indywidualizacji działań pomocowych na rzecz pracodawców z wykorzystaniem usług oraz instrumentów finansowych przewidzianych w Ustawie. Zintensyfikowanie działań kluczowych specjalistów w przygotowanie osób bezrobotnych pod konkretne wymagania pracodawców. PUP. PUP. 60

62 Bibliografia 1. Jarmołowicz W., Woźniak B., Polityka państwa wobec bezrobocia, Zeszyty Naukowe PTE 2006, nr 4 2. Puzio Wacławik B., Trójsektorowa struktura zatrudnienia w Polsce na tle krajów Unii Europejskiej, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie 2006, nr 4 3. Kliszczak L., Przesłanki rozwoju i wspierania przedsiębiorczości w powiecie tarnobrzeskim wobec problemów rynku pracy w latach [w:] Gospodarka i rynek pracy w Tarnobrzeskiem w latach , red. T. Huńka, S. Lisa, P. Maciaszczyk, Tarnobrzeg Analiza Polskiej Izby Handlu, Warszawa 2016: 5. Mały Rocznik Statystyczny Polski 2009: 6. Strategia zintegrowanego rozwoju miasta Rybnika, Rybnik Projekt Strategii Zintegrowanego Rozwoju Miasta Rybnika do roku 2020, Rybnik Strategia rozwoju Powiatu Rybnickiego na lata , Rybnik

63 Spis rysunków Rysunek 1. Liczba podmiotów gospodarczych w powiecie rybnickim i Rybniku w latach Rysunek 2. Stopa bezrobocia w powiecie rybnickim i Rybniku na tle Polski i województwa śląskiego w latach Rysunek 3. Struktura zatrudnionych w powiecie rybnickim w roku Rysunek 4. Struktura zatrudnionych w Rybniku w roku Rysunek 5. Proszę określić kondycję ekonomiczną Państwa przedsiębiorstwa [n=100] Rysunek 6. Jak będzie się kształtował popyt na produkty/usługi oferowane przez Państwa przedsiębiorstwo w ciągu najbliższych 12 miesięcy? [n=100] Rysunek 7. Czy w ciągu najbliższych 12 miesięcy planują Państwo jakieś inwestycje? [n=100; 30].. 41 Rysunek 8. Jakie umiejętności/kwalifikacje pracowników są dla Państwa istotne w procesie rekrutacji? [n=100] Rysunek 9. Jakie dostrzegają Państwo trudności w znalezieniu odpowiednich pracowników na lokalnym rynku pracy? [n=100] Rysunek 10. Jak oceniają Państwo kwalifikacje posiadane przez kandydatów do pracy pod kątem Państwa wymagań? [n=100] Rysunek 11. Czy w ciągu najbliższych 12 miesięcy zamierzają Państwo zwalniać pracowników? [n=100] Rysunek 12. Czy wiedzą Państwo, że istnieje możliwość skorzystania z następujących form wsparcia powiatowego urzędu pracy? [n=100] Rysunek 13. Czy w ciągu najbliższych 12 miesięcy zamierzają Państwo skorzystać ze wsparcia z Krajowego Funduszu Szkoleniowego? [n=100]

64 Spis tabel Tabela 1. Zmiany w liczbie ludności z uwzględnieniem ekonomicznych grup wieku w powiecie rybnickim oraz Rybniku w latach Tabela 2. Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych w powiecie rybnickim i Rybniku w okresie Tabela 3. Współczynnik obciążenia demograficznego (ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym) w powiecie rybnickim i Rybniku w latach Tabela 4. Liczba podmiotów gospodarczych w powiecie rybnickim i Rybniku w latach Tabela 5. Struktura działalności przedsiębiorstw na obszarze powiatu rybnickiego i Rybnika w latach 2012 i Tabela 6. Główne obszary działalności przedsiębiorców w Rybniku w 2016 roku Tabela 7. Skala działalności przedsiębiorstw powiatu rybnickiego i Rybnika w 2016 roku Tabela 8. Stopa bezrobocia w powiecie rybnickim i Rybniku i bezrobotni zarejestrowani w PUP w Rybniku w latach Tabela 9. Bezrobotni wśród absolwentów różnych typów szkół Tabela 10. Struktura bezrobocia według wieku w Rybniku w latach Tabela 11. Struktura bezrobocia według wieku w powiecie rybnickim w latach Tabela 12. Struktura bezrobocia według stażu pracy w Rybniku w latach Tabela 13. Struktura bezrobocia według stażu pracy w powiecie rybnickim w latach Tabela 14. Struktura bezrobocia według czasu pozostawania bez pracy w Rybniku w latach Tabela 15. Struktura bezrobocia według czasu pozostawania bez pracy w powiecie rybnickim w latach Tabela 16. Bezrobotni będący w szczególnej sytuacji na rynku pracy w Rybniku w latach Tabela 17. Bezrobotni będący w szczególnej sytuacji na rynku pracy w powiecie rybnickim w latach Tabela 18. Dochody z tytułu podatku PIT i CIT powiatu rybnickiego i Rybnika w latach Tabela 19. Wskaźnik przedsiębiorczości w powiecie rybnickim i Rybniku na tle Polski i województwa śląskiego w latach Tabela 20. Liczba nowo zarejestrowanych podmiotów w powiecie rybnickim i Rybniku w latach Tabela 21. Samozatrudnienie w powiecie rybnickim i Rybniku według sekcji PKD w latach Tabela 22. Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach według sekcji działalności w powiecie rybnickim i Rybniku w latach Tabela 23. Struktura i dynamika zatrudnionych w rolnictwie, przemyśle i usługach w powiecie rybnickim i Rybniku w latach 2012 i Tabela 24. Zawody deficytowe i nadwyżkowe w Rybniku w I półroczu 2017 roku

65 Tabela 25. Zawody deficytowe i nadwyżkowe powiecie rybnickim w I półroczu 2017 roku Tabela 26.Gdzie zlokalizowane jest Państwa przedsiębiorstwo [n=100] Tabela 27. Jaki jest profil działalności Państwa przedsiębiorstwa? [n=100] Tabela 28. Ilu pracowników obecnie zatrudnia Państwa przedsiębiorstwo? [n=100] Tabela 29. Z jakich powodów wprowadzili Państwo nowe usługi/produkty? [n=100] Tabela 30. Dlaczego zamierzają Państwo zatrudnić nowych pracowników? [n=36] Tabela 31. Jakich pracowników zamierzają Państwo zatrudnić w ciągu najbliższych 12 miesięcy? [n=36] Tabela 32. Jakie cechy charakteryzujące pracowników są dla Państwa najbardziej istotne, z punktu widzenia pracodawcy? [n=100] Tabela 33. Z jakich dodatkowych form współpracy z powiatowym urzędem pracy planują Państwo skorzystać w ciągu najbliższych 12 miesięcy? [n=100]

66 Załączniki narzędzia badawcze KWESTIONARIUSZ WYWIADU PRACODAWCY Ogólna charakterystyka i analiza kondycji ekonomicznej przedsiębiorstw 1. Gdzie zlokalizowane jest Państwa przedsiębiorstwo (proszę wskazać jedną odpowiedź): 1. Miasto Rybnik 2. Powiat rybnicki 2. Jaki jest profil działalności Państwa przedsiębiorstwa? (proszę wskazać jedną odpowiedź) 12. Działalność związana z obsługą rynku 1. Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (A) 2. Górnictwo i wydobywanie (B) 3. Przetwórstwo przemysłowe (C) 4. Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych (D) 5. Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją (E) 6. Budownictwo (F) 7. Handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów (G) 8. Transport i gospodarka magazynowa (H) 9. Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi (I) 10. Informacja i komunikacja (J) 11. Działalność finansowa i ubezpieczeniowa (K) nieruchomości (L) 13. Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (M) 14. Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca (N) 15. Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne (O) 16. Edukacja (P) 17. Opieka zdrowotna i pomoc społeczna (Q) 18. Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją (R) 19. Pozostała działalność usługowa; Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby (S i T) 20. Inne, jakie? 3. Proszę wskazać, jaka jest forma własności Państwa przedsiębiorstwa? (proszę wskazać jedną odpowiedź) 1. Publiczna 2. Prywatna 4. Ilu pracowników obecnie zatrudnia Państwa przedsiębiorstwo? (proszę wskazać jedną odpowiedź) 1. Od 0 do 9 pracowników (również przedsiębiorstwa niezatrudniające pracowników) 2. Od 10 do 49 pracowników 3. Od 50 do 249 pracowników i więcej pracowników 5. Proszę określić kondycję ekonomiczną Państwa przedsiębiorstwa (proszę wskazać jedną odpowiedź) 1. Bardzo dobra 2. Raczej dobra 3. Raczej zła 4. Bardzo zła 5. Nie wiem, trudno powiedzieć 6. Jak będzie się kształtował popyt na produkty/usługi oferowane przez Państwa przedsiębiorstwo w ciągu najbliższych 12 miesięcy? (proszę wskazać jedną odpowiedź) 1. Będzie wzrastał 2. Będzie taki sam jak teraz 3. Będzie niższy 4. Nie wiem, trudno powiedzieć 65

67 7. Czy w ciągu ostatnich 12 miesięcy rozszerzyli Państwo działalność na nowe obszary terytorialne? 1. Tak 2. Nie (proszę przejść do pytania 9) 8. Z jakich powodów rozszerzyli Państwo działalność na nowe obszary terytorialne? (możliwość wskazania kilku odpowiedzi) 1. Wzrósł popyt na nasze produkty/usługi 2. Zidentyfikowaliśmy niszę na innych rynkach 3. Dysponowaliśmy niewykorzystanymi zasobami finansowymi 4. Dotychczasowy zakres działalności nie dawał możliwości rozwoju 5. Pozyskaliśmy fundusze zewnętrzne (np. dotacje unijne, kredyty bankowe) 6. Inne, jakie? Czy w ciągu ostatnich 12 miesięcy wprowadzili Państwo do swojej oferty nowe usługi/produkty? 1. Tak 2. Nie (proszę przejść do pytania 11) 10. Z jakich powodów wprowadzili Państwo nowe usługi/produkty? (możliwość wskazania kilku odpowiedzi) 1. Nasze dotychczasowe usługi/produkty 5. Wdrożyliśmy nowe technologie dobrze się sprzedawały 2. Nasza dotychczasowa oferta nie dawała 6. Pozyskaliśmy fundusze zewnętrzne (np. dotacje unijne, kredyty bankowe) gwarancji zysków 7. Inne, jakie? Zidentyfikowaliśmy zapotrzebowanie na rynku 4. Posiadaliśmy niewykorzystane zasoby finansowe 11. Czy w ciągu najbliższych 12 miesięcy planują Państwo jakieś inwestycje? 1. Tak 2. Nie (proszę przejść do pytania 13) 3. Nie wiem, trudno powiedzieć (proszę przejść do pytania 13) 12. Czy inwestycje te wpłyną na wzrost zatrudnienia w Państwa przedsiębiorstwie? 1. Tak 2. Nie 3. Nie wiem, trudno powiedzieć Dynamika zatrudnienia oraz potrzeby kadrowe, kwalifikacyjne i szkoleniowe w badanych przedsiębiorstwach 13. Czy w ciągu ostatnich 12 miesięcy zatrudnienie w Państwa firmie: (proszę wskazać jedną odpowiedź) 1. Zwiększyło się 2. Zmniejszyło się 3. Nie uległo zmianie 14. Czy w ciągu ostatnich 12 miesięcy w przedsiębiorstwie zwolniono pracowników? Proszę wskazać liczbę i zawody zwolnionych pracowników? (możliwość wskazania kilku odpowiedzi) Lp. Liczba osób Zawód/stanowisko W ciągu ostatnich 12 miesięcy nie zwalnialiśmy pracowników (przejście do pytania 16) 66

68 15. Jaki był bezpośredni powód zwolnień pracowników? (możliwość wskazania kilku odpowiedzi) 1. Spadek popytu na dobra i usługi 2. Zła sytuacja finansowa firmy 3. Restrukturyzacja przedsiębiorstwa 4. Sezonowość produkcji i usług 5. Wzrost kosztów pracy 6. Inne, jakie? Nie wiem, trudno powiedzieć 16. Jakich pracowników zatrudnili Państwo w ciągu ostatnich 12 miesięcy? Proszę wskazać ich liczbę oraz zawody/stanowiska Lp. Liczba osób Zawód/stanowisko W ciągu ostatnich 12 miesięcy nie zatrudnialiśmy pracowników 17. Czy w ciągu najbliższych 12 miesięcy zamierzają Państwo zatrudnić nowych pracowników? 1. Tak 2. Nie ((proszę przejść do pytania 20) 3. Nie wiem, trudno powiedzieć (proszę przejść do pytania 20) 18. Dlaczego zamierzają Państwo zatrudnić nowych pracowników? (możliwość wskazania kilku odpowiedzi 1. Wzrosła sprzedaż produkowanych przez nas produktów/świadczonych usług 2. Wzrosła sprzedaż produkowanych przez nas produktów/świadczonych usług wśród odbiorców zagranicznych 3. Rozbudowaliśmy firmę 4. Zakupiliśmy nowe maszyny i urządzenia 5. Zaczęliśmy stosować nowe technologie 6. Brakowało nam pracowników z powodu konieczności uzupełnienia liczby pracowników wynikającej z płynności, np. zwolnienia, zmiana pracodawcy 7. Brakowało nam pracowników z powodu konieczności uzupełnienia liczby pracowników wynikającego z przechodzenia na renty, emerytury itp. 8. Brakowało nam pracowników o odpowiednich kwalifikacjach i umiejętnościach 9. Inne, jakie? Nie wiem, trudno powiedzieć 19. Jakich pracowników zamierzają Państwo zatrudnić w ciągu najbliższych 12 miesięcy? Lp. Liczba osób Zawód/stanowisko Preferowane wykształcenie Wyższe 2. Średnie ogólnokształcące 3. Średnie techniczne 4. Zasadnicze zawodowe 5. Gimnazjalne lub niższe 6. Bez znaczenia Dodatkowe uprawnienia (opcjonalnie) 67

69 Lp. Liczba osób Zawód/stanowisko Preferowane wykształcenie Dodatkowe uprawnienia (opcjonalnie) Wyższe 2. Średnie ogólnokształcące 3. Średnie techniczne 4. Zasadnicze zawodowe 5. Gimnazjalne lub niższe 6. Bez znaczenia Wyższe 2. Średnie ogólnokształcące 3. Średnie techniczne 4. Zasadnicze zawodowe 5. Gimnazjalne lub niższe 6. Bez znaczenia Wyższe 2. Średnie ogólnokształcące 3. Średnie techniczne 4. Zasadnicze zawodowe 5. Gimnazjalne lub niższe 6. Bez znaczenia Wyższe 2. Średnie ogólnokształcące 3. Średnie techniczne 4. Zasadnicze zawodowe 5. Gimnazjalne lub niższe 6. Bez znaczenia 20. Jakie cechy charakteryzujące pracowników są dla Państwa najbardziej istotne, z punktu widzenia pracodawcy (proszę wskazać maksymalnie trzy odpowiedzi) 1. Staż pracy 2. Posiadane kwalifikacje 3. Doświadczenie zawodowe 4. Cechy osobowości 5. Płeć 6. Wiek 7. Wykształcenie 8. Mobilność zawodowa 9. Mobilność terenowa 10. Inna, proszę podać jaka? 11. Nie wiem, trudno powiedzieć 21. Jakie umiejętności/kwalifikacje pracowników są dla Państwa istotne w procesie rekrutacji? (możliwość wskazania kilku odpowiedzi) 1. Umiejętność obsługi komputera 2. Posiadanie prawa jazdy kategorii B 3. Umiejętność obsługi maszyn i urządzeń, jakich? Umiejętność obsługi kasy fiskalnej 5. Znajomość języków obcych, jakich? 6. Inne, jakie? 68

70 22. Jakie dostrzegają Państwo trudności w znalezieniu odpowiednich pracowników na lokalnym rynku pracy? (możliwość wskazania kilku odpowiedzi) 1. Brak odpowiednich umiejętności 2. Brak doświadczenia zawodowego 3. Zbyt duże oczekiwania płacowe 4. Brak odpowiedniego poziomu wykształcenia 5. Brak odpowiedniego kierunku wykształcenia 6. Brak motywacji do pracy 7. Trudności w łączeniu teorii z praktyką 8. Brak dyspozycyjności 9. Inne, jakie? 10. Nie dostrzegamy żadnych trudności 23. W jakich zawodach najtrudniej jest znaleźć Pana(i) zdaniem pracowników na lokalnym rynku pracy? (możliwość wskazania kilku odpowiedzi) Jak oceniają Państwo kwalifikacje posiadane przez kandydatów do pracy pod kątem Państwa wymagań? Oceny należy dokonać w skali od 1-5, gdzie 1 oznacza ocenę bardzo złą, a 5 ocenę bardzo dobrą Czy w ciągu najbliższych 12 miesięcy zamierzają Państwo zwalniać pracowników? 1. Tak 2. Nie 3. Nie wiem, trudno powiedzieć (przejdź do pytania 28) 26. Dlaczego planują Państwo zwalniać pracowników? (możliwość wskazania kilku odpowiedzi) 1. Spadek popytu na dobra i usługi 2. Zła sytuacja finansowa firmy 3. Restrukturyzacja przedsiębiorstwa 4. Sezonowość produkcji i usług 5. Wzrost kosztów pracy 6. Inne, jakie? Nie wiem, trudno powiedzieć 27. Ilu pracownikach i w jakich zawodach zamierzają Państwo zwolnić w ciągu najbliższych 12 miesięcy? Lp. Liczba osób Zawód/stanowisko Czy w ciągu najbliższych 12 miesięcy planujecie Państwo szkolić pracowników? 1. Tak 2. Nie (proszę przejść do pytania 30) 3. Nie wiem, trudno powiedzieć (proszę przejść do pytania 30) 29. Jaką liczbę osób, o jakich umiejętnościach i wykonujących jaki zawód zamierzają Państwo szkolić? Lp. Liczba osób Zawód/stanowisko Umiejętności

71 Oczekiwania pracodawców w zakresie formy współpracy z powiatowym urzędem pracy oraz w zakresie wykorzystania środków Krajowego Funduszu Szkoleniowego 30. Czy w ciągu ostatnich 12 miesięcy Pana(i) firma współpracowała z powiatowym urzędem pracy? 1. Tak 2. Nie 31. Czy wiedzą Państwo, że istnieje możliwość skorzystania z następujących form wsparcia powiatowego urzędu pracy?: Tak, ale nigdy Forma Wsparcia nie korzystaliśmy Tak, korzystaliśmy Nie 1. Pośrednictwo pracy 2. Prace interwencyjne 3. Przyjęcie osoby bezrobotnej na staż 4. Przygotowanie zawodowe dorosłych 5. Refundacja kosztów wyposażenia/doposażenia stanowiska pracy 6. Kursy/szkolenia zamawiane pod kątem stanowiska pracy 7. Jednorazowa refundacja kosztów składek ZUS 8. Pożyczki szkoleniowe 9. Dofinansowanie do wynagrodzenia dla osób 30 roku życia 10. Bony zatrudnieniowe dla osób do 30 roku życia 11. Bony zasiedleniowe dla osób do 30 roku życia 12. Bon stażowy dla osób do 30 roku życia 13. Bon szkoleniowy dla osób do 30 roku życia 14. Szkolenie pracowników w ramach Krajowego Funduszu społecznego 15. Dofinansowanie do wynagrodzenia dla osób powyżej 50 roku życia 32. Czy w ciągu najbliższych 12 miesięcy zamierzają Państwo skorzystać ze wsparcia z Krajowego Funduszu Szkoleniowego? 1. Tak 2. Nie (proszę przejść do pytania 35) 3. Nie wiem, trudno powiedzieć (proszę przejść do pytania 35) 33. Z jakich form wsparcia w ramach Krajowego Funduszu Szkoleniowego zamierzają Państwo korzystać? (możliwość wskazania kilku odpowiedzi) 1. Określenie potrzeb pracodawcy w zakresie kształcenia ustawicznego w związku z ubieganiem się o sfinansowanie tego kształcenia ze środków KFS 2. Kursy i studia podyplomowe realizowane z inicjatywy pracodawcy lub za jego zgodą 3. Egzaminy umożliwiające uzyskanie dokumentów potwierdzających nabycie umiejętności, kwalifikacji lub uprawnień zawodowych 4. Badania lekarskie i psychologiczne wymagane do podjęcia kształcenia lub pracy zawodowej po ukończonym kształceniu 5. Ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków w związku z podjętym kształceniem 70

72 34. Na jakie szkolenia/studia podyplomowe chcieliby Państwo przeznaczyć środki z Krajowego Funduszu Szkoleniowego? (możliwość wskazania kilku odpowiedzi) Z jakich dodatkowych form współpracy z powiatowym urzędem pracy planują Państwo skorzystać w ciągu najbliższych 12 miesięcy? (możliwość wskazania kilku odpowiedzi) 1. Pośrednictwo pracy 2. Prace interwencyjne 3. Staże, w jakim zawodzie? Przygotowanie zawodowe dorosłych, w jakim zawodzie? Refundacja kosztów wyposażenia/doposażenia stanowiska pracy 6. Kursy/szkolenia zamawiane pod kątem stanowiska pracy 7. Jednorazowa refundacja kosztów składek ZUS 8. Finansowanie studiów podyplomowych 9. Finansowanie egzaminów i licencji 10. Pożyczki szkoleniowe 11. Bony zatrudnieniowe dla osób do 30 roku życia 12. Bony zasiedleniowe dla osób do 30 roku życia 13. Dofinansowanie do wynagrodzenia dla osób powyżej 50 roku życia 14. Inne, jakie? 15. Nie zamierzamy współpracować z PUP w ciągu najbliższych 12 miesięcy Serdecznie dziękujemy za wzięcie udziału w badaniu! 71

73 SCENARIUSZ WYWIADU LOKALNI EKSPERCI Wprowadzenie Szanowni Państwo, Na zlecenie Powiatowego Urzędu Pracy w Rybniku realizujemy badanie pn. Określenie zapotrzebowania na zawody na rynku pracy w mieście Rybniku i powiecie rybnickim. Celem badania jest kompleksowa identyfikacja potrzeb zatrudnieniowych pracodawców zlokalizowanych w obszarze działania Powiatowego Urzędu Pracy w Rybniku. Zapewniamy, że badanie jest w pełni anonimowe, a uzyskane wyniki zostaną opracowane w formie zbiorczego raportu. Ocena lokalnego rynku pracy w Rybniku i powiecie rybnickim 1. Jakie cechy charakteryzują rynek pracy w Rybniku i powiecie rybnickim? Proszę wskazać plusy (atuty) i minusy (wady) lokalnego rynku pracy. 2. Proszę wskazać jakie zmiany (zarówno pozytywne jak i negatywne) nastąpiły na lokalnym rynku pracy w ciągu ostatnich 3 lat. Jakie zmiany zauważa Pan(i) w obszarze procesów migracyjnych - jaka była, a jaka jest obecnie skala zjawiska migracji zarobkowej mieszkańców Rybnika i powiatu rybnickiego? 3. Proszę wskazać przewidywane zmiany (zarówno pozytywne jak i negatywne), które w Pana(i) opinii wystąpią w ciągu najbliższych 3 lat na lokalnym rynku pracy. 4. Jakie branże można uznać za dominujące na lokalnym rynku pracy? Jaki jest wpływ dominacji tych branż na rozwój rynku pracy w Rybniku i powiecie rybnickim? Proszę odnieść się do każdej branży z osobna. Ocena zasobów ludzkich w Rybniku i powiecie rybnickim 5. W jakich zawodach/specjalnościach najłatwiej obecnie znaleźć pracę na lokalnym rynku pracy? 6. Proszę również wskazać zawody/specjalności, których przedstawicieli brakuje w Rybniku i powiecie rybnickim. 7. Jakie działania należałoby podjąć, w celu dostosowania podaży zasobów ludzkich do pojawiającego się popytu? 8. Jakie działania należałoby podjąć w celu dostosowania kształcenia w lokalnych szkołach ponadgimnazjalnych do potrzeb rynku pracy? 72

74 9. Jakie formy współpracy dostrzega Pan(i) pomiędzy instytucjami rynku pracy, pracodawcami oraz szkołami ponadgimnazjalnymi w celu dostosowania podaży zasobów ludzkich do pojawiającego się popytu? Czy w Pana(i) opinii dotychczasowa współpraca w tym zakresie jest wystarczająca? Jeśli nie, dlaczego? 10. Czy firmy działające na terenie Rybnika i powiatu rybnickiego mają trudności ze znalezieniem odpowiednich pracowników? Jeśli tak, jakie? Jakich kwalifikacji/umiejętności brakuje kandydatom do pracy? 11. Jakie cechy charakteryzujące pracowników są w Pana(i) opinii najbardziej istotne z punktu widzenia pracodawców? 12. Jakie działania należałoby podjąć, w celu dostosowania kwalifikacji/umiejętności potencjalnych pracowników do oczekiwań lokalnych pracodawców? 13. Jak oceniają Państwo przygotowanie absolwentów szkół ponadgimnazjalnych z Rybnika i powiatu rybnickiego do wykonywania pracy? Proszę uzasadnić swoją ocenę. 14. Na jakie elementy powinno się kłaść szczególny nacisk w kształceniu zawodowym uczniów lokalnych szkół ponadgimnazjalnych? 15. Jakie dostrzega Pan(i) skutki migracji zarobkowej mieszkańców Rybnika i powiatu rybnickiego? Czy w Pana(i) opinii zjawisko to może stanowić zagrożenie dla lokalnego rynku pracy? Jeśli tak, w jaki sposób? Jeśli nie, dlaczego? 16. Jakie są możliwe działania, które w Pana(i) opinii mogłyby zahamować odpływ wysoko wykwalifikowanych kadr z Rybnika i powiatu rybnickiego? 17. Czy na zakończenie chciał(a)by Pan(i) coś dodać w temacie naszej rozmowy? Czy jakieś istotne kwestie nie zostały poruszone? Serdecznie dziękujemy za udział w badaniu! 73

75 74