PROGRAM OCHRONY I ROZWOJU ZASOBÓW WODNYCH

Transkrypt

1 Załcznik do Uchwały Nr 98/06 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 29 maja 2006 roku ZARZD WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO PROGRAM OCHRONY I ROZWOJU ZASOBÓW WODNYCH WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO W ZAKRESIE UDRONIENIA RZEK DLA RYB DWURODOWISKOWYCH WARSZAWA

2 Opracowano w Departamencie Rolnictwa i Modernizacji Terenów Wiejskich Urzdu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego Opracowała: Łucja Orłow-Gozdowska Konsultacje i współpraca: Mazowiecki Wojewódzki Inspektor Ochrony rodowiska Instytut Rybactwa ródldowego w Olsztynie, Zakład Rybactwa Rzecznego w abiecu Zarzd Główny Polskiego Zwizku Wdkarskiego Polski Zwizek Wdkarski Okrg Mazowiecki Polski Zwizek Wdkarski Okrg Radom Polski Zwizek Wdkarski Okrg Siedlce Polski Zwizek Wdkarski Okrg Płocko-Włocławski Polski Zwizek Wdkarski Okrg Ciechanów Polski Zwizek Wdkarski Okrg Biała Podlaska Wojewódzki Zarzd Melioracji i Urzdze Wodnych w Warszawie Regionalny Zarzd Gospodarki Wodnej w Warszawie Biuro Gospodarki Wodnej Geodeta Województwa Mazowieckiego ródłem danych hydrograficznych jest Mapa Podziału Hydrograficznego Polski wykonana przez Orodek Zasobów Wodnych Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej na zamówienie Ministra rodowiska i sfinansowana ze rodków Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej 2

3 SPIS TRECI 1. Wstp Cel Podstawy prawne ochrony ichtiofauny Sektorowy Program Operacyjny Działania objte Finansowym Instrumentem Sterowania Rybołówstwa (FIFG) Ochrona i rozwój zasobów wodnych Połoenie i hydrografia województwa mazowieckiego Sie hydrograficzna województwa mazowieckiego WISŁA połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Krpianka połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Iłanka połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Zwolenka połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Zagodonka połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Radomka połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Mleczna połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Wizownica połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Szabasówka połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Okrzejka połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Promnik połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Wilga połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Pilica połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Mogielanka połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Drzewiczka połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni wider połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Mienia połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Jeziorka połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Kraska połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Tarczynka połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Czarna poprzez Kanał Przerzutowy (Zielona, Dopływ spod Woli Pramowskiej) połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Narew połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Zalew Zegrzyski Wkra połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Sona połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Płonka połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Racinica połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Łydynia połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Mławka połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzdza połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Bug połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Liwiec połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Ugoszcz połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Brok połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Cetynia połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Toczna połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Orzyc połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Ulatówka połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Wgierka połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Orz połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Ró połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Omulew połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Płodownica Rozoga połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Mała Rozoga połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Kanał Wach połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Ciek Zalesie-Charciabałda połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Szkwa połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Bzura połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Sucha (Sucha Nida) połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Pisia połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Utrata połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni 50 3

4 Łasica (Kanał Łasica) połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Mołtawa połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Kanał Troszyski (Dobrzykowski) połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Skrwa Lewa połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Skrwa Prawa połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Chraponianka połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Sierpienica połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Wierzbica połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Ogólna jako wód powierzchniowych płyncych WISŁA Krpianka Iłanka Zwolenka Zagodonka Radomka Mleczna Wizownica Szabasówka Okrzejka Promnik Wilga Pilica Mogielanka Drzewiczka wider Mienia Jeziorka Kraska Narew Zbiornik Zegrzyski Wkra Sona Płonka Racinica Łydynia Mławka Rzdza Bug Liwiec Ugoszcz Brok Cetynia Toczna Orzyc Ulatówka Wgierka Orz Ró Omulew Płodownica Rozoga Mała Rozoga Kanał Wach Ciek Zalesie Charciabałda Szkwa Bzura Sucha (Sucha Nida) Pisia Utrata Łasica (Kanał Łasica) Mołtawa Kanał Troszyski (Dobrzykowski) Skrwa Lewa

5 Skrwa Prawa Chraponianka Sierpienica Wierzbica Jako wód bdcych rodowiskiem ycia ryb w warunkach naturalnych Ichtiofauna Ryby wdrowne Jesiotr zachodni (Acipenser sturio) Minóg rzeczny (Lampetra fluviatilis) Łoso atlantycki (szlachetny) (Salmo salar) Tro wdrowna (Salmo trutta trutta) Certa (Vimba vimba) Wgorz (Anguilla anguilla) Historyczny zasig wystpowania Jesiotr zachodni / jesiotr ostronosy Minóg rzeczny Łoso atlantycki (szlachetny) Tro wdrowna Certa, forma wdrowna Wgorz Skład gatunkowy ichtiofauny rzek województwa mazowieckiego Wskazanie ródldowych wód powierzchniowych, w których ryby dwurodowiskowe wystpowały, wystpuj lub mogłyby wystpowa Jesiotr zachodni / jesiotr ostronosy Minóg rzeczny Łoso atlantycki Tro wdrowna Certa Wgorz Ochrona gatunkowa, okresy i wymiary ochronne ryb dwurodowiskowych Jesiotr zachodni / jesiotr ostronosy Minóg rzeczny Łoso atlantycki (szlachetny) Tro wdrowna Certa, forma wdrowna Wgorz Zabudowa hydrotechniczna Wisła zabudowa hydrotechniczna zlewni Krpianka zabudowa hydrotechniczna zlewni Iłanka zabudowa hydrotechniczna zlewni Zwolenka zabudowa hydrotechniczna zlewni Zagodonka zabudowa hydrotechniczna zlewni Radomka zabudowa hydrotechniczna zlewni Okrzejka zabudowa hydrotechniczna zlewni Promnik zabudowa hydrotechniczna zlewni Wilga zabudowa hydrotechniczna zlewni Pilica zabudowa hydrotechniczna zlewni wider zabudowa hydrotechniczna zlewni Jeziorka zabudowa hydrotechniczna zlewni Narew zabudowa hydrotechniczna zlewni Zalew Zegrzyski zabudowa hydrotechniczna zlewni Wkra zabudowa hydrotechniczna zlewni Rzdza zabudowa hydrotechniczna zlewni Bug zabudowa hydrotechniczna zlewni Orzyc zabudowa hydrotechniczna zlewni Orz zabudowa hydrotechniczna zlewni Ró zabudowa hydrotechniczna zlewni Omulew zabudowa hydrotechniczna zlewni 146 5

6 Rozoga zabudowa hydrotechniczna zlewni Szkwa zabudowa hydrotechniczna zlewni Bzura zabudowa hydrotechniczna zlewni Mołtawa zabudowa hydrotechniczna zlewni Kanał Troszyski (Dobrzykowski) zabudowa hydrotechniczna zlewni Skrwa Lewa zabudowa hydrotechniczna zlewni Skrwa Prawa zabudowa hydrotechniczna zlewni Program udraniania rzek województwa mazowieckiego Etapy udraniania rzek województwa mazowieckiego Sposoby udraniania rzek województwa mazowieckiego Spodziewany efekt Ostateczni Odbiorcy Programu / Projektodawcy Działania objte pomoc Wymagania stawiane projektom Postanowienia kocowe Literatura

7 1. Wstp Obszar Mazowsza w całoci ley w dorzeczu Wisły. Tu z Wisł łcz si Bug, Narew, Wkra, Bzura oraz kilka mniejszych rzek. Jezior jest na Mazowszu stosunkowo niewiele. Wikszo z nich ma charakter polodowcowy, a niektóre jeziora zakolowe powstały w starorzeczach. W 1963 r., poprzez spitrzenie Narwi pod Dbem, powstało due, sztuczne jezioro Zalew Zegrzyski. Jest take wiele sztucznych stawów rybnych. W ostatnich latach w rodowisku rzek Mazowsza zaszły, wskutek działalnoci człowieka, rónorodne zmiany. Zwizane one były, najczciej z regulacj i zabudow rzek. Obecnie istnieje potrzeba przeledzenia aktualnego stanu ekosystemów, w tym biorónorodnoci gatunkowej ryb. W badaniach ichtiofaunistycznych uwzgldniano zazwyczaj gatunki ryb uytkowane rybacko i wdkarsko. Stale jednak zapomina si, e wszystkie wystpujce w rzece gatunki s wane, tworzc bowiem sie wzajemnych zalenoci wpływaj na wzbogacenie biorónorodnoci ekosystemów wodnych. Bardzo szybko te sygnalizuj wszelkie zakłócenia w biocenozach rzek. Ryby s jednym z podstawowych bioindykatorów jakoci rodowiska wodnego. W razie pogarszania si warunków rodowiskowych eurytopowe gatunki ryb przejmuj ekologiczne role ustpujcych wraliwszych gatunków. W ten sposób nie pojawiaj si, w ekosystemach rzeki, fragmenty pozbawione ycia. Liczne małe cieki wystpujce na Mazowszu s pod wzgldem ichtiofaunistycznym i rybackim bardzo słabo poznane. Szczegółowe badania struktury ichtiofauny przeprowadzono w latach szedziesitych w rzeczkach: Jeziorka, Czarna Struga w pobliu Warszawy oraz na rzece Bzura, której duy fragment przebiega w czci Niziny Mazowieckiej. Opisy niektórych rzek przepływajcych przez Nizin Mazowieck zawarto równie w operatach wodnoprawnych na szczególne korzystanie z wód do celów rybackich np. Wkry, Pełty prawobrzenych dopływów Narwi, Rawki prawostronnego dopływu Bzury, czy Długiej uchodzcej do Kanału eraskiego. Dane do tych opracowa uzyskano w przypadku Wkry, Pełty i Rawki z połowów wdkarskich, a w przypadku Długiej, Utraty i Kluskówki z elektropołowów. Wiele z tych niewielkich, malowniczych rzek, mimo nizinnego połoenia, ma w czci swego biegu charakter górskiego potoku, zwikszajcy rónorodno biotopu, wszystkie za, ze wzgldu na rolniczo przekształcone tereny przez które płyn i blisko duych miejskich aglomeracji, s szczególnie naraone na antropopresj. 7

8 Jednym z głównych problemów ekologicznych województwa mazowieckiego jest zanieczyszczenie wód powierzchniowych. Do głównych ródeł zanieczyszcze rzek nale emisje cieków z zakładów przemysłowych i obiektów komunalnych oraz spływy powierzchniowe. Zagroenia dla rodowiska wodnego stwarzaj równie zanieczyszczenia rolnicze oraz pochodzce ze składowisk i wysypisk komunalnych i przemysłowych. Innym bardzo wanym czynnikiem ograniczajcym populacje ryb jest zabudowa hydrotechniczna, wród której udokumentowany negatywny wpływ na rybostan maj: tamy, luzy, melioracje, prostowanie koryt, sypanie wałów przeciwpowodziowych, odcinanie starorzeczy od głównego koryta, wycinanie zadrzewie brzegowych, hydroelektrownie, le funkcjonujce przepławki bd ich brak. Biorc pod uwag wszystkie powysze aspekty, w celu ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa mazowieckiego naley przywróci rzekom czysto i drono, aby umoliwi wdrówk organizmom wodnym przy jednoczesnej restytucji gatunków zagroonych wyginiciem. 8

9 2. Cel Celem Programu Ochrony i Rozwoju Zasobów Wodnych jest stworzenie stabilnych podstaw przyrodniczych do prowadzenia racjonalnej gospodarki rybackiej w wodach ródldowych województwa mazowieckiego z zachowaniem równowagi i rónorodnoci biologicznej w rodowisku wodnym. Realizacja wyznaczonych celów wynika ze zobowiza pastwa podjtych na Konwencji HELCOM i Konwencji o Rónorodnoci Biologicznej w Rio de Janeiro oraz Krajowego Programu Restytucji Gatunków Dwurodowiskowych w Dorzeczu Wisły program zaakceptowany przez Ministra rodowiska oraz Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej. Potrzeba przywrócenia dronoci rzek wynika ponadto z realizowanych programów zarybie i ustawy Prawo Wodne z 18 lipca 2001 r. (Dz. U. nr 239, poz. 2019, z 2005 roku, z pó n. zm.) Podstawy prawne ochrony ichtiofauny Negatywne oddziaływanie, na ichtiofaun i populacje ryb wdrownych, zabudowy rzek oraz korzystania ze rodowiska wodnego, wymusiło podjcie odpowiednich, przeciwdziałajcych temu uregulowa prawnych. Sprawy te reguluj: ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. nr 239, poz. 2019, z 2005 roku, z pó n. zm.), ustawa z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie ródldowym (Dz. U. z 1999 r. nr 66, poz. 750 z pó n. zm.), ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r. nr 92, poz. 880 z pó n. zm.), ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska (Dz. U. nr 62, poz. 627 z pó n. zm.). Zadania i powinnoci w zakresie ochrony przyrody, okrelone obowizujcymi aktami prawnymi oraz kierunkiem polityki ekologicznej pastwa, wspierane s zobowizaniami, jakie przyjła na siebie Polska w nastpstwie ratyfikowania midzynarodowych konwencji ochrony przyrody. W odniesieniu do ekosystemów rzecznych i zwizanych z nim populacji ryb wdrownych szczególnego znaczenia nabieraj nastpujce konwencje: Konwencja o ochronie europejskich gatunków zwierzt i ro lin oraz ich siedlisk naturalnych (tzw. Konwencja Berneska) podpisana 19 wrzenia 1979 r. Odnosi si ona do szerokiego spektrum gatunków, zasiedlajcych wody na całym, obejmowanym 9

10 zapisami konwencji obszarze. Obejmuje tym samym zarówno gatunki wdrowne, jak równie te przejawiajce w tym zakresie mał aktywno. Mówi ona, e warunkiem zachowania tych gatunków jest ochrona naturalnych siedlisk. Zobowizuje ona strony konwencji do podejmowania rodków, które niezbdne s dla zachowania populacji dzikiej fauny i flory na poziomie, odpowiadajcym w szczególnoci wymaganiom ekologicznym, naukowym i kulturowym, uwzgldniajc jednoczenie wymagania gospodarcze i potrzeby rekreacyjne oraz potrzeby zagroonych lokalnie podgatunków, odmian lub form. Działaniami podejmowanymi w ramach tej konwencji oprócz przywracania cigłoci ekologicznej rzek, warunkujcej dostp fauny wodnej do odcitych zabudow siedlisk, s równie prace powicone renaturyzacji rzek antropogenicznie przekształconych oraz restytucji gatunków. Konwencja o ochronie gatunków wdrownych dzikich zwierzt (tzw. Konwencja Boska) podpisana 23 czerwca 1979 r. W szczególnym stopniu odnosi si ona do dwurodowiskowych wdrownych ryb anadromicznych. erowiska ryb dorosłych i miejsca ich głównej eksploatacji połowowej znajduj si bowiem na obszarach morskich, bdcych w gestii wielu pastw, podczas gdy miejsca ich rozrodu połoone s w wodach ródldowych, nierzadko na obszarze jednego kraju. Uniemoliwienie dotarcia na tarliska dojrzałym osobnikom moe wpłyn na zmniejszenie liczebnoci całej populacji gatunku, za w skrajnych przypadkach nawet jej wyginicia. Strony konwencji zobowizane s w zwizku z tym, do podejmowania stara w celu zapewnienia ochrony gatunków wdrownych. Oznacza to, wymóg zachowania oraz odtwarzania cigłoci ekologicznej rzek. Słuy temu miedzy innymi budowa przepławek. Konwencja o rónorodno ci biologicznej (tzw. Konwencja z Rio de Janeiro) podpisana 5 czerwca 1992 r. Koncentruje si ona na ochronie siedlisk flory i fauny, traktujc je jako podstawowy warunek moliwoci ochrony i zachowania gatunków. W odniesieniu do ichtiofauny i ryb wdrownych wskazuje na potrzeb ochrony naturalnego zrónicowania ekosystemów wodnych, zapewniajcych moliwoci bytowania gatunków o odmiennych wymaganiach, jak równie udranianie, zniszczonych poprzez zabudow i regulacj, rzek oraz potrzeb ich renaturyzacji. Wskazuje na konieczno promowania, w odzyskanych ekosystemach, działa słucych restytucji zagroonych gatunków, midzy innymi poprzez opracowanie i wprowadzenie w ycie odpowiednich planów i strategii. Niezbdne jest w tym celu opracowywanie i wprowadzanie przepisów prawnych regulujcych zagadnienie restytucji zagroonych gatunków i populacji. 10

11 Konwencja o ochronie rodowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego (tzw. II Konwencja Helsiska) podpisana 9 kwietnia 1992 r. Ukierunkowana jest ona na ochron rodowiska przyrodniczego Morza Bałtyckiego, zmierzajc do jego ekologicznej odnowy. Podjte przez sygnatariuszy konwencji rodki umoliwia maj samoregeneracj rodowiska morskiego, zachowanie jego równowagi ekologicznej i zachodzcych procesów ekologicznych, a take rónorodnoci biologicznej oraz zapewnienia moliwoci zrównowaonego wykorzystania zasobów naturalnych na obszarze Morza Bałtyckiego. Jednym z elementów podejmowanych działa ochronnych s take ryby wdrowne. Do problemu tego odnosz si Zalecenia HELCOM 19/2 przyjte dnia 26 marca 1998 roku, dotyczce Ochrony i poprawy populacji dzikiego łososia (Salmo salar L.) w obszarze Morza Bałtyckiego. Formułowana jest w nich midzy innymi konieczno podjcia niezbdnych rodków dla poprawy warunków rodowiska, w obecnych i potencjalnych rzekach łososiowych, oraz usunicia istniejcych i nie budowania w nich nowych, stałych lub tymczasowych, przeszkód mechanicznych. Ma to doprowadzi do osignicia, w kadej z tych rzek, produkcji naturalnej dzikiego łososia na poziomie przynajmniej 50% ich oszacowanego najwikszego potencjału i w bezpiecznych z punktu widzenia genetyki granicach. Konwencja z dnia 22 marca 1974 r. o ochronie rodowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego (HELCOM), Rozporzdzenia Rady 3760/92 z dnia 20 grudnia 1992 r. w sprawie ustanowienia wspólnotowego systemu dla rybołówstwa i akwakultury, Dyrektywy 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory, Dyrektywy 2000/60/EC z dnia 23 padziernika 2000 r. ustalajcej ramowe załoenia działa wspólnoty w dziedzinie gospodarki wodnej, Krajowej strategii ochrony i umiarkowanego uytkowania rónorodno ci biologicznej (dokument zatwierdzony przez Rad Ministrów w dniu 25 lutego 2003 r.), Programu restytucji gatunków dwu rodowiskowych w dorzeczu Wisły (program zaakceptowany przez Ministra rodowiska oraz Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej), Code of Conduct for Responsible Fisheries, FAO/UN, Rzym, 1995 r. 11

12 Ratyfikowane midzynarodowe przepisy ochrony przyrodniczych wartoci rodowiska naturalnego, uzupełniaj i wzmacniaj rang prawn obowizujcych zapisów ustawy Prawo wodne. Nakłada ona obowizek zachowania dobrego stanu ekologicznego wód i charakterystycznych dla nich biocenoz, za w przypadku budowli pitrzcych wykonania urzdze umoliwiajcych migracj ryb o ile jest to uzasadnione lokalnymi warunkami rodowiska (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019, art. 63, pkt. 1 i 2). Wzmacniaj one zarazem znaczenie zapisu art. 117, pkt. 1, ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880 z 2004 r.), który mówi: Gospodarowanie zasobami dziko wystpujcych rolin, zwierzt i grzybów oraz zasobami genetycznymi rolin, zwierzt i grzybów uytkowanymi przez człowieka powinno zapewnia ich trwało, optymaln liczebno i ochron rónorodnoci genetycznej, w szczególnoci przez:... 2) stworzenie warunków do rozmnaania i rozprzestrzeniania zagroonych wyginiciem rolin, zwierzt i grzybów oraz ochron i odtwarzanie ich siedlisk i ostoi, a take ochron tras migracyjnych zwierzt". Cytowane uregulowania prawne zbiene s w swej intencji z obowizujcymi dokumentami Unii Europejskiej, tj.: Dyrektyw Rady 92/43/EEC w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa Siedliskowa) i Dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/60/WE w sprawie ustanowienia ram dla działalnoci Wspólnoty w dziedzinie polityki wodnej (Ramowa Dyrektywa Wodna). Biorc powysze pod uwag, a take ustaw z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorzdzie województwa (Dz. U. Nr 91 poz. 576 z pó n. zm.) i Rozporzdzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 14 wrzenia 2004 r. w sprawie warunków i trybu udzielania pomocy finansowej w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb (Dz. U. nr 213, poz z pó n. zm.) na samorzdzie województwa spoczywa obowizek opracowania Programu Ochrony i Rozwoju Zasobów Wodnych. W oparciu o naukow analiz typuje si w nim do udronienia wody łczce w przeszłoci miejsca tarła i erowiska ryb dwurodowiskowych. Przyjmuje si, i w pierwszej kolejnoci naley udroni te rzeki, w których w przeszłoci wystpowały gatunki dwurodowiskowe, nastpnie te, w których mogłyby takie gatunki egzystowa Sektorowy Program Operacyjny Zgodnie z wymogami unijnymi, przez poszczególne ministerstwa zostały przygotowane sektorowe programy operacyjne, w tym Sektorowy Program Operacyjny Rybołówstwo i Przetwórstwo ryb , w którym zestawiono priorytety w dziedzinie rybactwa 12

13 i przyporzdkowano im sprecyzowane cele przewidziane do wdroenia z pomoc instrumentów finansowych dostpnych z funduszy strukturalnych. Sektorowy Program Operacyjny przesłany został do Komisji Europejskiej w celu jego przyjcia przez Komisj. Zaplanowane w Sektorowym Programie Operacyjnym działania ułatwi zainteresowanym podmiotom wykonywanie rybactwa ródldowego zgodnie z obowizujcymi przepisami, w warunkach wspólnej polityki rybackiej w Unii Europejskiej. W tym celu w SPO przewidziano działanie polegajce na stworzeniu stabilnych podstaw przyrodniczych do prowadzenia racjonalnej gospodarki rybackiej w wodach morskich i ródldowych z zachowaniem równowagi i ich rónorodnoci biologicznej. Dziki budowie urzdze umoliwiajcych swobodn wdrówk organizmów w wodach rzek i jezior przywrócona zostanie drono ródldowych powierzchniowych wód płyncych, które w przeszłoci były wykorzystywane przez ryby migrujce jako miejsca tarła i erowania. W wyniku podjtych działa zwikszy si powierzchnia tarlisk i erowisk niezbdna do utrzymania lub poprawy liczebnoci populacji ryb dwurodowiskowych na poziomie umoliwiajcym ich racjonaln eksploatacj. Na celowo podjcia tych działa w Polsce wskazuj wyniki prac restytucyjnych populacji troci wdrownej i łososia atlantyckiego, które prowadzone s od kilkudziesiciu lat z udziałem orodków naukowych, podmiotów wykonujcych rybactwo ródldowe oraz organizacji społecznych Działania objte Finansowym Instrumentem Sterowania Rybołówstwa (FIFG) Szczegółowe zasady i ustalenia dotyczce wsparcia strukturalnego Wspólnoty w sektorze rybołówstwa, okrelone zostały w Rozporzdzeniu Rady Nr 2792/99 z dnia 17 grudnia 1999 r. Przepisy ww. rozporzdzenia zakrelaj ramy dla wszystkich rodków strukturalnych, bez wpływu na istniejce regionalne rónice. Zgodnie z ww. rozporzdzeniem programowanie pomocy powinno odpowiada celom ustalonym we Wspólnej Polityce Rybackiej. Narzdziem słucym udzieleniu przez Uni Europejsk pomocy finansowej jest Finansowy Instrument Sterowania Rybołówstwem. FIFG okrela rodzaje i zakres finansowego wsparcia udzielanego przez Uni Europejsk na działania podejmowane w zakresie rybactwa, w tym na: ochron i rozwój zasobów wodnych, chów i hodowl ryb, rybołówstwo ródldowe, przetwórstwo ryb, wprowadzanie produktów rybnych na rynek i ich promocj. W ramach FIFG pastwa członkowskie Unii Europejskiej mog midzy innymi przedsiwzi rodki w celu zachcenia do inwestycji kapitałowych w zakresie: 1) ochrony i rozwoju zasobów wodnych, z wyłczeniem działa polegajcych na zarybianiu wód powierzchniowych, 13

14 2) chowu i hodowli ryb, 3) przetwarzania i wprowadzania na rynek produktów rybołówstwa i akwakultury, 4) rybołówstwa ródldowego. Ww. rozporzdzenie przewiduje, e pomoc finansowa z FIFG moe zosta przyznana tylko na projekty, które: 1) przyczyni si do powstania trwałych korzyci gospodarczych, 2) daj naleyt gwarancj technicznej i gospodarczej trwałoci, 3) nie spowoduj powstania ryzyka stworzenia nadmiernych zdolnoci produkcyjnych Ochrona i rozwój zasobów wodnych W zakresie ochrony i rozwoju zasobów wodnych wsparciu finansowemu z FIFG podlega bd inwestycje w urzdzenia słuce ochronie i rozwojowi zasobów wodnych, w tym inwestycje polegajce na: budowie, odbudowie, rozbudowie lub przebudowie urzdzenia lub zespołu urzdze umoliwiajcych swobodn wdrówk ryb lub adaptacji, remoncie, wymianie, naprawie lub dodatkowym wyposaeniu tych urzdze lub ich zespołu. Przepisy rozporzdzenia Rady wymagaj, aby projekty w zakresie ochrony i rozwoju zasobów wodnych miały na wzgldzie wspólny interes i nie oddziaływały negatywnie na rodowisko wodne. Koniecznym bdzie równie zapewnienie, przynajmniej picioletniego, naukowego monitoringu stanu zasobów organizmów wodnych, po przystpieniu do uytkowania urzdzenia umoliwiajcego swobodn wdrówk ryb. W Uzupełnieniu do sektorowego programu operacyjnego proponuje si, aby wybór projektów w ww. zakresie dokonywał si na podstawie nastpujcych kryteriów: 1) projekt został ujty w wojewódzkim programie udronienia dróg migracji ryb dwurodowiskowych, przede wszystkim ryb z gatunku łoso, tro, sieja, wgorz i certa, 2) realizacja projektu przyczyni si do: a) zwikszenia dostpnoci potencjalnych erowisk lub tarlisk ryb dwurodowiskowych, b) zwikszenia stanu zasobów ryb dwurodowiskowych w udranianych wodach, c) poprawy efektywnoci działania istniejcych urzdze umoliwiajcych wdrówk ryb dwurodowiskowych, d) poprawy bezpieczestwa wdrówki ryb przez te urzdzenia. 14

15 FIFG FINANSOWY INSTRUMENT WSPIERANIA RYBOŁÓWSTWA Sektorowy Program Operacyjny Priorytet 3: Ochrona i rozwój wodnych zasobów naturalnych, chów i hodowla ryb, rybackie urzdzenia portowe, przetwórstwo i rynek rybny, rybołówstwo ródldowe. Działanie 3.1: Ochrona i rozwój zasobów wodnych Projekt: Budowa, odbudowa, rozbudowa lub przebudowa urzdze umoliwiajcych swobodn wdrówk ryb Projekt: Adaptacja, remont, wymiana, naprawa, dodatkowe wyposaenie urzdze umoliwiajcych swobodn wdrówk ryb. Ryc. 1 Schemat działania finansowego instrumentu wspierania rybołówstwa 15

16 3. Połoenie i hydrografia województwa mazowieckiego Województwo mazowieckie połoone jest w centralnej oraz północnowschodniej czci obszaru Polski a jego powierzchnia wynosi km 2. Centraln jego cz stanowi tzw. niecka warszawska. W całoci znajduje si w dorzeczu Wisły, która przepływa przez jego teren na długoci 320 km. Rzeka ta stanowi centraln o sieci hydrograficznej województwa mazowieckiego i charakteryzuje si asymetrycznym rozwiniciem dorzecza. Przewaaj prawe (wschodnie) dopływy. Stosunek dorzecza lewego do prawego wynosi jak 27:73. Najwiksze dopływy Wisły w obrbie województwa Narew i uchodzcy do niej Bug maj swe ródła poza granicami naszego kraju, na terenie Białorusi i Ukrainy. Pilica wypływa na Wyynie Krakowsko-Czstochowskiej, natomiast Wyyna Łódzka jest obszarem ródliskowym Bzury. Znacznymi rzekami s równie: Omulew, Rozoga, Orzyc, Wkra, Liwiec, Brok, Iłanka, Zwolenka, Radomka, Okrzejka, Wilga, wider, Jeziorka, Skrwa Prawa i Utrata. Cech charakterystyczn województwa mazowieckiego jest dua ilo małych rzek i cieków o niskich wartociach przepływów. Cz z nich prowadzi wody okresowo, wysychajc w sezonie letnim. W województwie mazowieckim wystpuj zbiorniki zaporowe, które powstały w nastpstwie przegrodzenia dolin rzecznych zaporami. Najwikszym z nich jest, połoony w połowie na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego, Zbiornik Włocławski, który powstał w wyniku przegrodzenia w 1969 roku Wisły koło Włocławka, w 674,85 km jej biegu. Jego powierzchnia wynosi 7040 ha, za objto przy normalnym poziomie pitrzenia około 408 mln m 3. Drugi pod wzgldem wielkoci Zbiornik Zegrzyski powstał w 1963 r. w wyniku spitrzenia wód Narwi i Bugu w 21,60 km biegu rzeki Narew. Przy normalnym poziomie pitrzenia jego powierzenia wynosi 3300 ha, za objto 94,3 mln m 3. Trzecim, co do wielkoci, jest zbiornik Domaniów. Powstał w 2001 r, w wyniku przegrodzenia biegu Radomki w 64,80 km. Jego powierzchnia przy maksymalnym poziomie pitrzenia wynosi 500 ha, a pojemno 11,5 mln m 3. Ponadto na ciekach województwa mazowieckiego zlokalizowanych jest wiele małych zbiorników zaporowych. Pomimo zwykle nieduej powierzchni zalewu pełni one wan rol w retencjonowaniu wód, posiadajc równie znaczenie dla gospodarki rolnej oraz rybackiej. 16

17 4. Sie hydrograficzna województwa mazowieckiego 4.1. WISŁA połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Wisła jest najwiksz polsk rzek o długoci 1068 km i powierzchni dorzecza 194 tys. km 2. Od ujcia Sanu płynie ku północy oddzielajc Wyyn Małopolsk od Kotliny Sandomierskiej. Poniej ujcia prawobrzenego dopływu, rzeki Wieprz, wpływa na obszar województwa mazowieckiego w okolicy Solca (324,9 km). Poniej Puław Wisła opuszcza pas wyyn i wpływa na Niziny rodkowopolskie. Z prawej strony przyjmuje rzeki: Wieprz, Wilg i wider, natomiast z lewej Radomk i Pilic. Poniej ujcia rzeki Wieprz, Wisła odchyla si na północny-zachód. Na odcinku od Solca a po ujcie Jeziorki (km ) uregulowana jest tylko w jego górnej czci na długoci kilku kilometrów, w rejonie Elektrowni Kozienice. Regulacja ta wykonana jest przy pomocy ostróg, tam poprzecznych oraz podłunych opasek, wykonanych z betonu, kamienia łamanego i faszyny. Na pozostałym odcinku a po Warszaw rzeka jest nieuregulowana, z tym e w celu koncentracji i ukierunkowania nurtu znajduj si na nim budowle wodne w postaci nieregularnie rozmieszczonych ostróg oraz tam poprzecznych, zamykajcych przy niskich stanach wody wejcie do bocznych ramion. Nurt rzeki dzieli si bowiem w wielu miejscach za spraw wystpujcych na niej licznych kp i wysp. Przy wyszych stanach wody boczne odnogi s przepłukiwane. W wielu miejscach, w tamach i opaskach wystpuj wyrwy i uszkodzenia. Kpy znajduj si na całej długoci omawianego odcinka rzeki. W miejscach ich liczniejszego wystpowania Wisła rozlewa si na szeroko sigajc do 600 metrów, zwajc si natomiast do szerokoci 200 metrów na odcinkach pozbawionych kp. Odcinek ten zachował najbardziej naturalny charakter, koryto rzeki osiga szeroko m, za dolina ok. 10 km. W tym miejscu rzeka silnie meandruje i rozwidla si. Wiosn, w czasie wysokich stanów wody, rzeka zalewa nadbrzene pola i łki. Na zachód od Kozienic zalegaj piaski czwartorzdowe uformowane w wydmy, na których rozciga si Puszcza Kozienicka. Od km 506 do km 525 Wisła płynie w obrbie wielkiej Warszawy. Zwone koryto jest tu uregulowane licznymi ostrogami po prawej stronie, za brzeg lewy jest na połowie długoci zabudowany kamienno-betonowym umocnieniem. Szeroko koryta zwa si na tym ródmiejskim odcinku do około 220 m. Odcinek ten nazywany jest Gorsetem Warszawskim. Poniej Warszawy, a po cofk Zbiornika Włocławskiego, sigajc do 617km w miejscowoci Wykowo, Wisła przybiera znów charakter roztokowy. Szeroko 17

18 koryta rzeki na tym odcinku waha si od 370 do m, za rednio wynosi 684 m. Rzeka jest szeroko rozlana, z nurtem przerzucajcym si z jednego brzegu na drugi i opływajcym bocznymi ramionami licznie wystpujce tutaj kpy. Najwikszymi z nich s: Kpa ladowska pomidzy km 574 a km 580 oraz Kpa Wyszogrodzka w km 583 do 587. Kpy szczególnie licznie rozmieszczone s bliej lewego brzegu rzeki. Liczne s te tutaj stale lub okresowo łczce si z nurtem starorzecza. W korycie wystpuj przemiały, które w okresie niszych stanów wody wyłaniaj si w postaci piaszczystych odsypisk, inicjujcych tworzenie si nowych kp. Na odcinkach o wikszym spadku (przełomy) wystpuj miejsca o twardym, kamienisto-wirowym dnie, tzw. rafy. W regionie Warszawy spływa ku Wile koncentrycznie kilka rzek: z prawej strony Narew z Bugiem i Wkr, z lewej Bzura. W miejscu ujcia Bzury, Wisła wpływa na obszar Kotliny Płockiej, stanowicej cz Pradoliny Torusko-Eberswaldzkiej. Poniej Płocka na Wile powstał duy zbiornik zaporowy (Włocławski), który rozciga si a do Włocławka. Wisła opuszcza województwo mazowieckie w okolicach Głowni (651,2 km). W 1969 r. Wisła została przegrodzona pod Włocławkiem w 674,85 km swojego biegu zapor czołow o długoci 670 m i rzdnej w koronie 60,20 m n.p.m. Utworzył si Zbiornik Włocławski o długoci 55 km i redniej szerokoci 1,2 km. Całkowita powierzchnia zbiornika wynosi 7040 ha a jego pojemno siga 408 mln m 3 wody, za warstwy uytecznej 56,5 mln m 3. Prawy brzeg zbiornika opiera si o wysoczyzn na odcinku od Włocławka do Płocka, lewy, niski brzeg chroniony jest przez zapory boczne. Zbiornik ley w Kotlinie Płockiej i Kotlinie Włocławskiej. W rodkowej czci zbiornika na wysokoci m. Nowa Wie przebiega granica województwa mazowieckiego. Pomimo, e na całej długoci województwa mazowieckiego nie wystpuj na Wile przegrody utrudniajce migracje ryb, przegrodzenie jej we Włocławku zamknło dla wstpujcych z Bałtyku ryb wdrownych dostp do głównych tarlisk, znajdujcych si w podkarpackich dopływach Wisły oraz erowisk zlokalizowanych w jeziorach zlewni rzeki Narew. Rozwizanie problemu migracji ryb wdrownych w rzekach województwa mazowieckiego, jest zatem działaniem nierozerwalnie zwizanym z udronieniem dla ich migracji stopnia wodnego we Włocławku. Wisła w granicach województwa mazowieckiego zasilana jest szeregiem drobnych dopływów, które nie s odrbnie omówione w niniejszym opracowaniu. Dla migracji dwurodowiskowych ryb wdrownych nie posiadaj one znaczenia, jednak pełni bardzo wan rol jako miejsca rozrodu ryb, wstpujcych do nich z Wisły. Dopływami tymi s: 18

19 TABELA 1. BEZPOREDNIE DOPŁYWY WISŁY Lp. Nazwa cieku Długo (km) Kilometr Powierzchnia zlewni (km 2 ) Strona w woj. Odbiornik przyjcia ogółem dopływu w woj. dopływu ogółem mazowieckim mazowieckim 1. Krpianka 36,0 36,0 Wisła Lewa ,6 277,6 2. Iłanka 77,4 77,4 Wisła Lewa , ,1 3. Zwolenka 37,3 37,3 Wisła Lewa ,2 230,2 4. Plewka 27,9 27,9 Wisła Lewa ,0 141,0 5. Klikawka 20,7 20,7 Wisła Lewa ,2 77,2 6. Zagodonka 46,2 46,2 Wisła Lewa ,5 568,5 7. Radomka 117,3 91,6 Wisła Lewa , ,0 8. Okrzejka 73,6 50,4 Wisła Prawa ,3 335,3 9. Promnik 32,5 32,5 Wisła Prawa ,5 143,5 10. Dopływ z Krzywdy 9,8 9,8 Wisła Prawa 15,7 15,7 11. Wilga 67,5 53,6 Wisła Prawa ,9 471,9 12. Pilica 332,6 91,0 Wisła Lewa , ,0 13. Dopływ z Barcic 15,8 15,8 Wisła Lewa 55,9 55,9 14. D. z Jez. Piwoskiego 10,4 10,4 Wisła Prawa 28,5 28,5 15. Czarna 7,5 7,5 Wisła Lewa ,1 8,1 16. Czarna-Cedron 20,2 20,2 Wisła Lewa ,8 70,8 17. D. z Warszówki 14,4 14,4 Wisła Prawa 40,2 40,2 18. D. z Brzecic 9,7 9,7 Wisła Lewa 19,7 19,7 19. Jagodzianka 36,3 36,3 Wisła Prawa 325,8 325,8 20. wider 99,7 73,9 Wisła Prawa ,8 962,5 21. Jeziorka 71,5 71,5 Wisła Lewa ,3 959,3 22. Wilanówka 24,3 24,3 Wisła Lewa 139,4 139,4 23. K. Wawerski 20,3 20,3 Wisła Prawa 82,7 82,7 24. K. Nowa Ulga 5,4 5,4 Wisła Prawa 39,8 39,8 25. K. Piaseczyski 4,9 4,9 Wisła Lewa 24,9 24,9 26. K. Kamionkowski 6,6 6,6 Wisła 16,1 16,1 27. K. eraski 17,4 17,4 Wisła Prawa 28. K. Młociski 5,4 5,4 Wisła Lewa 12,8 12,8 29. Buchnik 10,7 10,7 Wisła Prawa 14,7 14,7 30. D. z Jabłonny 8,5 8,5 Wisła Prawa 42,8 42,8 31. D. z Jez. Dziekanowskiego 9,2 9,2 Wisła Lewa 24,5 24,5 32. Narew 484,1 160,1 Wisła Prawa , ,0 33. D. z Jez. Dolnego 6,0 6,0 Wisła Lewa 15,4 15,4 34. Struga. spod Strzembowa 16,1 16,1 Wisła Prawa ,7 51,7 35. D. spod Radzikowa 14,9 14,9 Wisła Prawa 47,0 47,0 Starego 36. D. spod Boguszyna 9,6 9,6 Wisła Prawa 26,4 26,4 Nowego 37. Struga 16,2 16,2 Wisła Prawa 91,0 91,0 38. Bzura 173,4 42,0 Wisła Lewa , ,0 39. Jeówka 17,8 17,8 Wisła Lewa 189,3 189,3 40. Ryksa 22,4 22,4 Wisła Prawa ,8 75,8 41. Mołtawa 36,8 36,8 Wisła Prawa ,7 243,7 42. K. Troszyski 23,2 23,2 Wisła Lewa ,1 201,1 43. Słupianka 22,4 22,4 Wisła Prawa 89,3 89,3 44. Rosica 9,9 9,9 Wisła Prawa 20,1 20,1 45. Brze nica 20,1 20,1 Wisła Prawa 73,3 73,3 19

20 46. Skrwa Lewa 45,2 41,7 Wisła Lewa ,7 355,5 47. Skrwa Prawa 117,6 Wisła Prawa ,5 48. D. spod Grodziska 6,6 6,6 Wisła Lewa 31,9 31, Krpianka połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka Krpianka ma długo 36,0 km o odwadnia obszar o powierzchni 277,6 km 2. Jest pierwszym lewobrzenym dopływem Wisły na obszarze województwa mazowieckiego i uchodzi do niej w 331,9 km. Dorzecze Krpianki pokrywaj gliny zwałowe, less i w północnej czci zlewni piaski lece na marglach kredowych. Krpianka posiada tylko jeden dopływ powierzchniowy Wwóz lsko. Liczne s natomiast, dobrze wykształcone, wycite w lessie suche doliny. W uytkowaniu powierzchni zlewni dominuj uytki rolne Iłanka połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka Iłanka jest lewobrzenym dopływem Wisły. Całkowita jej długo wynosi 77,4 km, odwadnia obszar o powierzchni 1 356,1 km 2. ródła Iłanki znajduj si w Gsawach Rzdowych (gmina Mirów), na terenie szerokiej i płaskiej doliny o niewyra nych zboczach i zabagnionym dnie. Na odcinku rzeki Iłanki od Strugi Małyszyniec do miasta Iła znajduj si dwa niewielkie zbiorniki zaporowe: Seredzice o powierzchni 4,2 ha i pojemnoci 17 tys. m 3 oraz Iła o powierzchni 18,5 ha i pojemnoci 32 tys. m 3. Główne prawe dopływy Iłanki to Struga Małyszyniec i dopływ w Błazinach. Lewym dopływem Iłanki jest Modrzejowica. Modrzejowica zasila kilka stawów rybnych w okolicach miejscowoci Modrzejowica i Bujak. Od Modrzejowicy do ujcia zlewni Iłanki pokrywaj piaski akumulacji lodowcowej oraz gliny zwałowe lece na marglach, piaskowcach i wapieniach kredowych. W zlewni rzeki przewaaj grunty rolne, które zajmuj 60% obszaru. Lasy zajmuj zaledwie 17% całego obszaru zlewni. TABELA 2. BEZPOREDNIE DOPŁYWY IŁANKI Lp. Nazwa cieku Długo (km) Odbiornik Strona dopływu Kilometr przyjcia dopływu Powierzchnia zlewni (km 2 ) w woj. ogółem mazowieckim ogółem w woj. mazowieckim 1. Modrzejowica 30,0 30,0 Iłanka Lewa ,8 368,8 2. D. w Błazinach 12,1 12,1 Iłanka Prawa ,1 106,1 3. Małyszyniec 13,4 13,4 Iłanka Prawa ,0 49,0 20

21 Zwolenka połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Zwolenka bierze pocztek na północny-zachód od Linowa. Zlewnia zbudowana jest z piasków i glin lecych na marglach i piaskowcach kredowych. Na dziale wodnym z Zagodonk s piaski wydmowe. W dolinie znajduj si torfy i podmokłoci. Rzeka Zwolenka ma długo około 37,3 km i powierzchni zlewni 230,2 km Zagodonka połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka Zagodonka jest lewym dopływem Wisły majcym swe ujcie w okolicach miasta Kozienice. Rzeka o długoci 46,2 km i powierzchni zlewni 568,5 km 2 wpada do niej w 424,7 km. Zagodonka przyjmuje dwa prawe dopływy: Mirenk i Kanał Gniewoszowsko- Kozienicki. Lasy wystpuj tylko w rodkowej czci zlewni. TABELA 3. BEZPOREDNIE DOPŁYWY ZAGODONKI Lp. Nazwa cieku Długo (km) Odbiornik Strona dopływu Kilometr przyjcia dopływu Powierzchnia zlewni (km 2 ) w woj. ogółem mazowieckim ogółem w woj. mazowieckim 1. Mirenka 12,1 12,1 Zagodonka Prawa ,7 48,7 2. K. Gniewoszowsko- Kozienicki 24,4 24,4 Zagodonka Prawa ,4 494, Radomka połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Radomka rzeka II rzdu, o długoci 117,3 km i powierzchni dorzecza 2 109,5 km 2, jest lewobrzenym dopływem Wisły, uchodzcym w 431,9 km jej biegu. Rzeka bierze pocztek na Wzgórzach Koneckich w odległoci 5 km od Przysuchy, na terenie jurajskich piaskowców i iłów. Teren jest tam lekko falisty, w znacznym stopniu pokryty lasem, doliny podmokłe. Wystpuj tam te liczne stawy. Powyej ujcia Szabasówki po obu stronach Radomki cign si stawy, których powierzchnia wynosi około 1,3 km 2. Do XIX wieku dzika i nieuregulowana Radomka płynła w wielu miejscach kilkoma korytami. Do dzi obfituje w wyspy. Najwiksza z nich, ponad kilometrowej długoci, znajduje si poniej Jedliska. Najwikszymi lewobrzenymi dopływami s Wizownica i Tymianka. Prawobrzene dopływy rzeki to: Szabasówka, Dobrzyca, Bosak, Mleczna i Leniwa. Dopływy o zlewni powyej 200 km 2 to lewobrzena Wizownica i prawobrzene: Szabasówka i Mleczna. W 2001 roku oddano do eksploatacji Zbiornik Domaniów. 21

22 TABELA 4. DOPŁYWY RADOMKI Lp. Nazwa cieku Długo (km) Odbiornik Strona dopływu Kilometr przyjcia dopływu Powierzchnia zlewni (km 2 ) w woj. ogółem mazowieckim ogółem w woj. mazowieckim 1. Leniwa 15,8 15,8 Radomka Prawa ,6 134,6 2. Mleczna 28,7 28,7 Radomka Prawa ,5 348,5 3. Pacynka 22,0 22,0 Mleczna Prawa ,8 162,8 4. Gzówka 15,4 15,4 Pacynka Prawa ,6 45,6 5. Młynówka ,5 2,5 Radomka Prawa Piaseczno Młynówka ,7 4,7 Radomka Lewa Piastów Tymianka 24,3 24,3 Radomka Lewa ,5 157,5 8. Bosak 18,3 18,3 Radomka Prawa ,9 37,9 9. Dobrzyca 12,6 12,6 Radomka Prawa ,9 49,9 10. Wizownica 32,3 32,3 Radomka Lewa ,4 258,4 11. Szabasówka 25,5 22,8 Radomka Prawa , Mleczna połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka Mleczna ma długo 28,7 km i powierzchni zlewni 348,5 km 2. Mleczna jako ciek stały bierze pocztek pod Marczowem, jako ciek zanikajcy pod Makowem Nowym, na obszarze piasków i glin zwałowych, lecych na podłou piasków kwarcowych. W dolinach znajduj si drobne stawy. W rodkowym odcinku rzeka przepływa przez Radom. Najwaniejsze dopływy Mlecznej do Pacynka i Potok Północny. Powyej ujcia Pacynki znajduje si duy obszar lotnych piasków wydmowych Wizownica połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Wizownica rzeka ma długo 32,3 km i odwadnia obszar o powierzchni 258,4 km 2. Jej druga nazwa to Gazownica. Rzeka płynie po piaskach rzecznych tarasów akumulacyjnych. Sie rzeczna jest skomplikowana liczne drobne cieki o zawiłym biegu, w dolinie mokradła i torfowiska. Na prawie całej długoci Wizownica płynie dwoma lub wicej ramionami Szabasówka połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Szabasówka (w dolnym biegu nazywa si Sabałówk) wypływa na południowyzachód od miejscowoci Gsawy Plebaskie. Dolina jest niewyra na wypełniona torfami. Rzeka przepływa przez obszar piasków lecych na jurajskich wapieniach. Szabasówka ma długo 25,5 km 2 i powierzchni zlewni 561,4 km 2, uchodzi do Radomki na 69,8 km. 22

23 Okrzejka połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Okrzejka jest prawostronnym dopływem Wisły o długoci 73,6 km i odwadnia obszar o powierzchni 528,3 km 2. Na terenie województwa mazowieckiego znajduje si 50-kilometrowy odcinek rzeki o powierzchni zlewni 335,3 km 2. TABELA 5. BEZPOREDNIE DOPŁYWY OKRZEJKI Lp. Nazwa cieku Długo (km) Odbiornik Strona dopływu Kilometr przyjcia dopływu Powierzchnia zlewni (km 2 ) w woj. ogółem mazowieckim ogółem w woj. mazowieckim 1. Korytka 15,0 15,0 Okrzejka Prawa 57,9 57,9 2. Swarzyna 12,0 12,0 Okrzejka Prawa 70,9 70, Promnik połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Promnik jest rzek II rzdu, prawobrzenym dopływem Wisły o długoci 32,5 km i powierzchni zlewni równej 143,5 km 2. Rzeka płynie równolenikowo i uchodzi do Wisły w okolicy miejscowoci Ruda Tarnowska, Damirów wspólnie z płync równolegle do koryta Wisły meandrujc Bczych Wilga połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Wilga jest prawostronnym dopływem Wisły o długoci 67,5 km i odwadnia obszar o powierzchni 568,9 km 2. Rzeka nie przyjmuje adnego wikszego dopływu powierzchniowego. Jej zlewnia w górnej i rodkowej czci jest mało zalesiona, a przewaaj uytki rolne, które zajmuj ok. 60 % całego obszaru. Lasy wystpuj tylko w dolnej czci zlewni, przy ujciu rzeki do odbiornika. TABELA 6. BEZPOREDNIE DOPŁYWY WILGI Lp. Nazwa cieku Powierzchnia zlewni Długo (km) Kilometr Strona (km 2 ) Odbiornik przyjcia w woj. dopływu ogółem dopływu w woj. ogółem mazowieckim mazowieckim 1. Dopływ spod Łk 20,0 20,0 Wilga Lewa 94,6 94,6 2. elechówka 10,8 10,8 Wilga Lewa 52,7 52, Pilica połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka Pilica jest jednym ze znaczniejszych, lewostronnych dopływów Wisły, do której uchodzi w 457,0 km biegu opodal m. Mniszew na Mazowszu. ródła Pilicy znajduj si w m. Pilica na wysokoci ok. 350 m n.p.m. we wschodniej czci Wyyny Krakowsko- Czstochowskiej. Mijajc m. Radoszewnica rzeka opuszcza Wyyn i płynie przez Nieck 23

24 Włoszczowsk szerokim, podmokłym i zabagnionym korytem. Nastpnie po miniciu m. Przedbórz opływa Wysoczyzn Piotrkowsk i spitrzona zapor w 136,3 km, w miejscowoci Smardzewice, tworzy Zbiornik Sulejowski o powierzchni 23,8 km 2. W Tomaszowie Mazowieckim przyjmuje swój najwikszy lewostronny dopływ, rzek Wolbórk i szerokim łukiem przepływa przez rozległe kompleksy lene pomidzy m. Spała i Nowe Miasto, po czym wpływa na Nizin Mazowieck. Poniej km , który wyznacza most drogowy w miejscowoci Białobrzegi na trasie E-7, a do ujcia do Wisły w 457 km biegu tej rzeki płynie naturalnym, meandrujcym korytem o zmiennej szerokoci. Ujciowy odcinek rzeki na długoci 3,5 km jest uregulowany, o szer. dna 51 m, nachyleniu skarp 1:2, głbokoci od 3 do 5 m i jest obwałowany. W tym lewy wał łczy si z wałem wilanym i siga do 6 km biegu rzeki Pilicy. Natomiast prawy wał siga tylko do drogi Warszawa - Kozienice. Wał lewy wykonany w latach ma szeroko korony 3 m i nachylenie skarp 1:2. Powyej km rzeka Pilica nie jest uregulowana i do Warki ma zmienne szerokoci dna wynoszce od 60 m w przeweniach do 120 m w odcinkach rozlewisk i na łukach wklsłych meandrów. Dla czciowego zmniejszenia szerokoci dna, wykonane s tamy podłune i poprzeczne na pewnych odcinkach, aby przez zakolmatowanie nastpowało zmniejszenie si istniejcej szerokoci dna. Długo całkowita Pilicy wynosi 332,6 km, za powierzchnia całkowita jej dorzecza 9 273,0 km 2. Podłoe terenów przez które przepływa, ma rónorodn budow morfologiczn, zrónicowana jest take rze ba zlewni oraz jej pokrycie, co powoduje, e spływy jednostkowe kształtuj si pomidzy 3-6 l/s/km 2. Dno rzeki jest przewanie piaszczyste, miejscami twarde. Zamulone bywa jedynie w miejscach o powolnym przepływie wody. Koryto rzeki jest nieuregulowane, brzegi s naturalne o urozmaiconej linii. W granicach województwa mazowieckiego rzeka jest nieuregulowana. Płynie płask, szerok dolin, czsto zalewan wodami przyborów. Charakterystyczn cech tego odcinka Pilicy jest zmienna szeroko jej koryta. Formujcy je nurt przerzuca si z jednego brzegu na drugi. Tam gdzie rzeka szeroko si rozlewa, tworz si w jej korycie rozległe piaszczyste odsypiska oraz boczne ramiona, a nurt dzieli si opływajc znajdujce si tutaj kpy. Rzeka w tych miejscach bardzo silnie si wypłyca. Liczne, na obszarze całej zalewowej doliny, starorzecza, stale bd okresowo, łcz si z nurtem rzeki. Pełni one niezwykle wan rol w realizacji cyklu yciowego rzecznej ichtiofauny, stanowic miejsca rozrodu, wychowu młodziey oraz zimowania wielu gatunków ryb. Brzegi rzeki s na przewaajcej długoci płaskie, piaszczyste lub tworzone przez bardziej zwarty materiał ziemny. W wielu miejscach obrywaj si do wody, do której spadaj płaty darni. Miejscami, wzdłu 24

25 podmywanych nurtem odcinków brzegów osłonitych zwartym pasem wiklin nadrzecznych oraz z dochodzcym do linii wody lasem łgowym, w wodzie wystpuj zatopione krzaki i zwalone drzewa. Tutaj te wystpuj głbokie doły ze wstecznymi prdami. Głboko wody siga wówczas nawet 3,0-4,0 i wicej metrów. Na wikszoci biegu rzeka jest jednak płytka o głbokoci oscylujcej przecitnie w zakresie 0,5 do 1,5 m. W miejscach gdzie rzeka szeroko si rozlewa, tworzc wdrujce piaszczyste przemiały i przykosy, głboko wody jest bardzo zmienna, od rozległych płycizn o głbokoci około 0,1-0,3 m do około 1,0-1,5 m. Zwykle zaznacza si tutaj równie strefa głównego nurtu, biegncego w pobliu jednego z brzegów, lub w jednym z ramion w postaci uformowanej rynny. Na odcinkach rzeki, charakteryzujcych si wikszym spadkiem i zwikszon szybkoci przepływu wody, dno jest twarde, kamienisto-wirowe. Generalnie na przewaajcej czci omawianego odcinka dno jest piaszczyste, z odkładajcymi si namułami w miejscach o zanikajcym prdzie wody. Głboko wody Pilicy przy stanach rednich wynosi od 0,5 do 3,2 m. Przepływy wody w przekroju wodowskazowym Spała (w 1973 r. przed oddaniem Zbiornika Sulejewskiego) kształtowały si od 16,6 do 24,1 m 3 /s w okresie od wiosny do jesieni przy redniorocznym 36,0 m 3 /s. Przepływy w rzece poniej zalene s obecnie od uytkowania zbiornika. Rzdne jej lustra wody przy stanach rednich kształtuj si w 92,0 km na poziomie 135,8 m n.p.m., spadek koryta rzecznego od 0,39 do 0,48. TABELA 7. DOPŁYWY PILICY Lp. Nazwa cieku Długo (km) Odbiornik Strona dopływu Kilometr przyjcia dopływu ogółem w woj. mazowieckim 1. Stara Pilica 5,0 5,0 Pilica Lewa Łacha Konary 2,2 2,2 Pilica Prawa C. Mnisza 1,1 1,1 Pilica Prawa Powierzchnia zlewni (km 2 ) w woj. ogółem mazowieckim 4. Kanał A 9,3 9,3 Pilica Prawa Wisła Lewa elazny Dół 13,8 13,8 Kanał A Lewa Łacha Zagroby 3,2 3,2 Pilica Prawa K. Trzebiski 19,9 19,9 Pilica Prawa ,8 145,8 8. C. od Grabowa 15,4 15,4 K. Trzebiski Lewa C. Zakrzew 4,1 4,1 C. od Grabowa Lewa Rów P 8,6 8,6 Pilica Lewa D. spod Zwierzyca 12,1 12,1 Pilica Prawa ,0 30,0 12. Strzyyka 14,9 14,9 Pilica Prawa ,8 75,8 13. Struga 6,0 6,0 Pilica Lewa ,3 23,3 25

26 LP. POWIERZCHNIA DŁUGO (KM) KILOMETR NAZWA STRONA ODBIORNIK ZLEWNI (KM 2 ) PRZYJCIA CIEKU w woj. DOPŁYWU ogółem DOPŁYWU w woj. ogółem mazowieckim mazowieckim Bocza (D. spod 14. Ignacówki) 7,3 7,3 Pilica Lewa ,0 24,0 15. Dyga 25,5 25,5 Pilica Prawa ,8 112,8 16. K. Borzcki 5,9 5,9 Dyga Prawa Strumie od Ksawerowa 3,5 3,5 Dyga Prawa ,4 4,4 18. Strumie od Stromca 9,3 9,3 Dyga Lewa Łacha Brzuce 1,6 1,6 Pilica Prawa Mikówka 6,2 6,2 Łacha Brzuce Prawa C. Promna 3,8 3,8 Pilica Lewa ,5 20,5 Łacha 22. Białobrzegi 1,6 1,6 Pilica Prawa Pierzchnianka 28,9 28,9 Pilica Prawa ,2 163,2 24. Korzeniówka 7,4 7,4 Pierzchnianka Lewa C. Korze 3,0 3,0 Korzeniówka Lewa C. Redlin 1,0 1,0 Korzeniówka Lewa D. spod Kouchowa 6,7 6,7 Pierzchnianka Lewa ,0 13,0 28. D. spod Romanowa 7,4 7,4 Pierzchnianka Lewa Stara Pilica 12,8 12,8 Pilica Lewa ,5 22,5 30. Łacha 3,7 3,7 Stara Pilica Prawa Pieczyskowa Rzeka 3,8 3,8 Łacha Prawa Dylówka (Rykolanka) 19,8 19,8 Pilica Lewa ,6 170,6 33. D. spod Długopoli 13,8 13,8 Dylówka Lewa Mogielanka 40,9 40,9 Pilica Lewa ,5 35. D. Zofiówka 5,7 5,7 Mogielanka Prawa Mochnatka 17,7 17,7 Mogielanka Lewa D. Julianów 3,6 3,6 Mogielanka Prawa C. widno 4,9 4,9 Pilica Lewa ,5 5,5 39. Gostomka 8,7 8,7 Pilica Lewa C. Rosocha 5,0 5,0 Gostomka Prawa C. Pobiedziska 2,6 2,6 Pilica Lewa D. spod Jabłonny 9,8 Pilica Prawa Drzewiczka 91,2 Pilica Prawa ,3 44. Wglanka 40,2 Drzewiczka Lewa 283,9 45. Brzunia 22,0 Drzewiczka Prawa 75,6 46. Kiełcznica 13,4 Pilica Prawa 49, Mogielanka połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka Mogielanka ma długo 40,9 km i powierzchni zlewni 225,5 km 2. Wypływa koło Ucit, na wysokoci około 189 m n.p.m. W rodkowym biegu nosi nazw Rawka. Do Mogielanki wpada dopływ z Wiechlina. Zlewnia rzeki Mogielanki jest praktycznie bezlena, prawie cała jest zajta przez uytki rolne. 26

27 Drzewiczka połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka Drzewiczka, prawobrzeny dopływ Pilicy wypływa koło m. Ruski Bród na wysokoci 250,0 m n.p.m. Podłoe, po którym płynie stanowi gliny zwałowe i piaski pokryte gruntami uprawnymi i uytkami zielonymi przy niewielkiej iloci lasów. redni roczny przepływ wód w rzece w tym przekroju równa si 2,26m 3 /s, szeroko cieku wynosi od 8,0-12,0 m, głboko do 2,5 m, a spadek podłuny koryta ok. 1,13. Powierzchnia zlewni w przekroju dolnej granicy obwodu Nr 2 wynosi 702,0 km 2. Charakterystyczn cech nieuregulowanego odcinka Drzewiczki jest zmienna szeroko jej koryta. Formujcy je nurt przerzuca si z jednego brzegu na drugi. Po obydwu stronach koryta rzeki wystpuj starorzecza, liczniejsze na odcinku rzeki pomidzy Opocznem a obrbem hodowlanym "Zameczek". Stale bd okresowo łcz si one z nurtem rzeki. Na wikszoci nieuregulowanego odcinka brzegi osłonite s obustronnie drzewostanem, w którym dominuje olsza czarna. Pod podmywanymi nurtem korzeniami tworz si liczne przegłbienia. Na odcinku uregulowanym brzegi s odsłonite. W korycie nieuregulowanego odcinka rzeki wystpuj zatopione krzaki i zwalone drzewa. Tutaj te wystpuj głbokie doły. Głboko wody siga wówczas nawet 2,0-3,0 metrów. Na wikszoci biegu rzeka jest jednak płytka o głbokoci oscylujcej przecitnie w zakresie 0,5 do 1,5 m. Na odcinkach rzeki charakteryzujcych si wikszym spadkiem i zwikszon szybkoci przepływu wody nurt jest do wartki, miejscami wystpuj bystrzyny. Brzegi podmywane z licznymi głboczkami. Dno jest piaszczyste, piaszczysto-muliste, z odkładajcymi si namułami w miejscach o zanikajcym prdzie wody. Na przełomach twarde, kamienisto-wirowe. Woda w rzece jest raczej mtna. Otoczenie rzeki stanowi łki i lasy. Rzeka na nieuregulowanym odcinku, miejscami silnie meandruje. Najwaniejszym, lewobrzenym dopływem Drzewiczki jest rzeka Wglanka wider połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka wider jest prawostronnym dopływem Wisły, do której uchodzi w 492 km jej biegu. Długo rzeki wynosi 99,7 km, a powierzchnia jej zlewni 1149,8 km 2. Górna cz zlewni połoona jest na obszarze Wysoczyzny Siedleckiej i Wysoczyzny Kałuszyskiej, a dolna Kotliny Warszawskiej. redni przepływ rzeki okrelony dla wielolecia w przekroju Wólka Mldzka (km ) wynosi 4,41 m 3 /s. Pocztkiem widra s dwa równorzdne cieki, wypływajce z terenów Wysoczyzny Siedleckiej. Za ródłowy odcinek widra przyjto ciek południowy, rozpoczynajcy si koło m. wider i Ciechomin, na wys. 175 m n.p.m., przy czym właciwy ciek formuje si koło 27

28 drogi Stoczek Łukowski elechów. wider wschodni wypływa z podmokłych łk koło m. Róa Podgórna, obszar ródłowy jest zalesiony. Zlewni pokrywaj piaski akumulacji lodowcowej, przykryte miejscami utworami moreny czołowej. Dolina rzeki jest tu wska (0,2 0,5 km), wyra nie wcita w podłoe, stoki łgodne, o wys m. W rozszerzonej dolinie midzy Stoczkiem a Seroczynem znajduje si kompleks stawów. W zlewni przewaaj piaski lodowcowe i gliny zwałowe. Niewielkie fragmenty rzeki s na tym odcinku wyprostowane i uregulowane. Szeroko rzeki w górnym biegu waha si od 2 do 4 m, a głboko od 0,7 do 1,5 m, nieco niej osiga szeroko 7-10 m i głboko 1,3-1,5 m. Poniej mostu w Strachominie dolina rozszerza si tworzc zabagnion, pocit rowami melioracyjnymi kotlin o wyra nych stokach, nastpnie, midzy Latowiczem a ujciem lewostronnego dopływu Rydni (w 50,2 km) dolina widra zwa si do 0,5-1,5 km. W okolicy Kołbieli (km ) dno doliny widra jest zmeliorowane, a poniej wodowskazu Kołbiel uchodzi do widra lewostronny dopływ spod Zabieki. W zlewni wystpuj piaski lodowcowe, gliny zwałowe i piaski na glinach. Dział wodny midzy widrem a bezporedni zlewni Wisły biegnie wałami zalesionych wydm, a na terenach zmeliorowanych jest niepewny. Na odcinku od Kołbieli (w km ) do wodowskazu Wólka Mldzka (w km ) wider przyjmuje prawostronny dopływ z Rudna. Na tym odcinku (w km ) zlokalizowany jest take jaz zbiornika w Woli Karczewskiej, zamykajcy moliwo migracji ryb z dołu rzeki i z Wisły w gór widra. Poza tym rodkowy i dolny odcinek rzeki ma w wikszoci zachowany niemal naturalny, nieuregulowany charakter, z zadrzewionymi i zaronitymi krzakami brzegami oraz urozmaiconym, krtym korytem, co było jednym z powodów objcia widra ochron rezerwatow. Szeroko rzeki wynosi tu m, a głboko osiga 1,5-2,0 m. Poniej wodowskazu Wólka Mldzka (w km ) do widra wpada prawostronny dopływ Mienia (w km 9+600). Powierzchnia dorzecza widra do ujcia Mieni wynosi 861,9 km 2. Poniej Wólki Mldzkiej wider wpływa na taras akumulacyjny Wisły. Krawd wysoczyzny jest na tym odcinku niewyra na. Odwadnianie powierzchniowe praktycznie tu nie wystpuje, poniewa wody opadowe wsikaj w piaski i infiltruj do Wisły drog podziemn,. Wobec tego powierzchniowy dział wodny widra nie pokrywa si z działem podziemnym. Od Mieni niemal do ujcia do Wisły cały obszar na obu brzegach widra zajmuje zabudowa miejska Otwocka i Józefowa. Tereny przyujciowe tworz rozległe podmokłe łki nadwilaskie. Szeroko rzeki w dolnym biegu znacznie przekracza 25 m, woda jest płytka 28

29 (około 1,0 m), tylko miejscami głboko osiga 1,5-2,0 m. Dopływami widra s Mienia z dopływem Srebrna, Struga, Siennica, Piaseczna, Rydnia i Ciek Wodynie. TABELA 8. DOPŁYWY WIDRA Lp. Nazwa cieku Długo (km) Odbiornik Strona dopływu Kilometr przyjcia dopływu Powierzchnia zlewni (km 2 ) w woj. ogółem mazowieckim ogółem w woj. mazowieckim 1. Mienia 43,8 43,8 wider Prawa ,5 255,5,8 2. Srebrna 13,8 13,8 Mienia Prawa ,3 50,3,2 3. Struga 14,6 14,6 wider Lewa 42,2 42,2 4. Siennica 17,0 17,0 wider Prawa ,7 89,7 5. Piaseczna 15,7 15,7 wider Prawa 41,6 41,6 6. Rydnia 16,5 16,5 wider Lewa 95,8 95,8 7. C. Wodynie 15,0 6,2 wider Prawa ,7 73, Mienia połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka Mienia posiada długo 43,8 km. Wypływa spod Jdrzejowa z licznych wysików i odwadnia cz Wysoczyzny Kałuszyskiej. Od m. Pełczanka formuje si w wyra ny ciek. Zlewnia Mieni wykształcona jest w piaskach lodowcowych i glinach zwałowych, due obszary zajmuj te piaski wydmowe. Dolina rzeki jest wska (0,2-0,5 km), koryto nieuregulowane. Kilka jazów zlokalizowanych na rzece ogranicza moliwoci migracji ryb. W 20,6 km swego biegu Minia przyjmuje prawostronny dopływ Srebrn. Rzeka Srebrna przegrodzona jest take kilkoma jazami, które ograniczaj moliwoci migracji ryb. Poniej ujcia Srebrnej dolina Mieni rozszerza si, miejscami do ponad 1 km, a krawdzie doliny s niewyra ne. W dolinie istniej liczne rowy melioracyjne, a w okolicy Rudy stawy rybne. Midzy Wizown a wodowskazem Emów (km 1+500) Mienia wpływa na taras akumulacyjny Wisły i uchodzi jako prawy dopływ widra w km biegu tej rzeki Jeziorka połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka Jeziorka jest lewostronnym dopływem Wisły, do której uchodzi w km jej biegu, w miejscowoci Obórki. Długo rzeki Jeziorki wynosi 71,5 km, a powierzchnia jej zlewni 959,3 km 2. W górnym biegu przecina Wysoczyzn Rawsk, w całoci połoona jest jednak na obszarze Kotliny Warszawskiej. redni spadek podłuny dla całego cieku wynosi 1,4. Rzeka jest uregulowana na 14% swej długoci. Bierze swój pocztek w Wygnance okolice miejscowoci Osuchów. W zlewni przewaaj piaski polodowcowe i gliny morenowe. Przewaaj tutaj tereny uytkowane rolniczo. Rzek zasilaj liczne drobne dopływy o długoci do 15 km (cieki: Parowa, Kruszewka, Molnica, Nowiny, Torowka, Lisów, Kukuły, yrów, 29

30 Kociszew, Przyłom, Miedzechów, Szymanka, Krobów, Wodziarka, Kanał Czarna-Kraska). W górnym biegu Jeziorki zlokalizowane s liczne obiekty stawowe w Osuchowie, Jeziorach, Przsławicach, Kruszewie, Koceranach, Kominie i Lesznowoli. Jest ona na tym odcinku czciowo wyprostowana i uregulowana. Liczne jazy pitrzce wod dla potrzeb obiektów stawowych wpływaj na morfometri koryta rzeki, stanowic przeszkody dla migracji ryb. Najwaniejszymi dopływami Jeziorki s Kraska i Tarczynka. Poniej ujcia Kraski dolina rozszerza si tworzc zabagnion kotlin. Na tym odcinku, a do Piaseczna, Jeziorka płynie przez tereny Chojnowskiego Parku Krajobrazowego. W zlewni przewaaj tereny lene i grunty uprawne, brak jest wikszych miejscowoci zlokalizowanych bezporednio w dolinie rzeki. Jeziorka ma tutaj charakter typowo nizinnej, silnie meandrujcej rzeki, o naturalnym układzie koryta i licznych zadrzewieniach nadbrzenych. Poniej wodowskazu Piaseczno (w km ) do ujcia do Wisły (w km biegu tej rzeki), obydwa brzegi Jeziorki zajmuje zabudowa miejska Piaseczna i Konstancina-Jeziornej, jednak rzeka zachowuje tutaj nadal naturalny charakter. Jeziorka rozcina skarp Wisły (o wysokoci ok. 15 m) w pobliu miejscowoci Jeziorna. Tereny przyujciowe tworz rozległe podmokłe łki nadwilaskie, jednak ujciowy odcinek rzeki jest skanalizowany i obwałowany. Szeroko dolnego odcinka rzeki wynosi rednio 20 m. W km biegu Jeziorki zlokalizowany jest syfon. Od strony prawego obwałowania rzeki Jeziorki do syfonu wpływaj wody Kanału Habdziskiego, który bierze swój pocztek w Jeziorze Go dzie, za od strony lewego obwałowania z syfonu bierze swój pocztek rzeka Wilanówka. W zlewni rzeki Jeziorki najwaniejszymi dopływami s Kraska, Tarczynka oraz Czarna, znana równie jako Zielona lub Dopływ spod Woli Pramowskiej. TABELA 9.DOPŁYWY JEZIORKI Lp. Nazwa cieku Długo (km) Odbiornik Strona dopływu Kilometr przyjcia dopływu Powierzchnia zlewni (km 2 ) w woj. ogółem mazowieckim ogółem w woj. mazowieckim 1. Rzeka Mała 15,8 15,8 Jeziorka Prawa 72,9 72,9 2. K. Jeziorki 10,3 10,3 Jeziorka Lewa 19,6 19,6 3. K. Przerzutowy 15,0 15,0 Jeziorka Prawa 4. Zielona 11,6 11,6 Czarna Lewa 37,5 37,5 5. Głoskówka 18,7 18,7 Jeziorka Lewa 61,5 61,5 6. Tarczynka 17,0 17,0 Jeziorka Lewa ,0 54,0 7. Kraska 28,8 28,8 Jeziorka Prawa ,1 211,1 8. Kruszewka 6,5 6,5 Jeziorka Lewa 9,4 9,4 30

31 Kraska połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Jest prawostronnym dopływem o długo 28,8 km. Wypływa w okolicy Belska Duego, a uchodzi do Jeziorki w 38,2 km jej biegu, w pobliu miejscowoci Barcice Drwalewskie. W górnym biegu ciek jest spitrzony w kilku miejscach. Rzeka Kraska zasilana jest take wodami ze zlewni rzeki Czarnej (cz wód Czarnej odpływa do Kraski przez rów w Boglowicach zbudowany w 1973 r.). Zlewnia połoona jest na glinach polodowcowych i piaskach zwałowych. Ze wzgldu na zanieczyszczenia oraz stopie przekształcenia rodowiska przez regulacje i spitrzenia rzeka Kraska nie przedstawia obecnie dogodnego siedliska dla ichtiofauny Tarczynka połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Jest lewostronnym dopływem o długo 17,0 km. Wypływa w okolicach miejscowoci Suchostruga (gmina Tarczyn), a uchodzi do Jeziorki w 30,0 km jej biegu, w pobliu miejscowoci Prace Due. Rzeka charakteryzuje si redni szerokoci 2,0 m i głbokoci 1,0 m oraz spadkiem podłunym 3,2. Tarczynka jest ciekiem nieuregulowanym i nie przegrodzonym. Ze wzgldu na zachowany naturalny charakter cieku, rzeka Tarczynka stanowi wane siedlisko ichtiofauny w systemie rzeki Jeziorki Czarna poprzez Kanał Przerzutowy (Zielona, Dopływ spod Woli Pramowskiej) połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Jest prawostronnym dopływem Jeziorki. W górnym biegu charakteryzuje si wsk, rynnow dolin wcit w gliny morenowe i wypełniona piaskami, w dolnym biegu rozciga si obszar piasków zwałowych. Deniwelacje dochodz do 15 m. Dolin dopływu wykorzystano do połczenia Jeziorki z Czarn Kanałem Przerzutowym. W dolnym biegu dopływu zlokalizowane s w jego dolinie due kompleksy stawowe (abieniec) nalece do Instytutu Rybactwa ródldowego w Olsztynie. Woda do zasilania stawów pobierana jest za pomoc systemu zastawek i kanałów zarówno z Jeziorki, jak i z dopływu. Dopływ uchodzi do Jeziorki na wysokoci Piaseczna, odprowadzajc take wody ze stawów w abiecu, co moe mie znaczenie dla zespołu ryb ze wzgldu na moliwo ucieczek ze stawów przy odłowach (głównie dotyczy to młodszych roczników karpia). Dopływ przegrodzony jest licznymi zastawkami, co uniemoliwia migracje ryb i obnia jego warto jako siedliska ichtiofauny w systemie Jeziorki. 31

32 Narew połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni ródła Narwi znajduj si na terenie Białorusi w północno-wschodniej czci Puszczy Białowieskiej na tzw. Dzikim Bagnie, na wysokoci 159 m npm. Po 484 km biegu uchodzi ona do Wisły w 550,5 km biegu tej rzeki na wysokoci 67,0 m npm, jako jej prawobrzeny dopływ. Długo Narwi na terenie Polski wynosi 448 km a całkowita zlewnia tej rzeki obejmuje obszar 75,2 tys. km 2. W granicach województwa mazowieckiego Narew w górnym odcinku płynie przez obszar Niziny Północno-podlaskiej, w rodkowym i dolnym odcinku przez obszar Niziny Mazowieckiej a równoczenie stanowi granic pomidzy Równin Kurpiowsk, a Midzyrzeczem Łomyskim. Rzeka w zasadzie na całym odcinku płynie z kierunku północno-wschodniego w kierunku południowo-zachodnim. Budowa i rze ba doliny nie jest jednolita. Zarysy poszczególnych tarasów nie s cigłe i wyra ne, krawdzie ich zostały rozmyte i zniekształcone w procesie erozji wód bocznych dopływów. Równoczenie wyra nie zaznacza si wpływ procesu akumulacji tych wód w dolinie. Taras zalewowy posiada stosunkowo jednolit budow i rze b. S to wiee odkłady piaszczyste z licznymi koryciskami, starorzeczami. Najczciej wystpujc form budowy tarasu zalewowego jest odcite zakole rzeki ze znacznym piaszczystym wyniesieniem terenu w czci przyrzecznej i zabagnionym obnieniem w czci przytarasowej. Spadek podłuny rzeki wynosi 0,125, spadek podłuny doliny ca 0,220. Koryto rzeki jest lekko wcite, regularne, odcinkami tylko mocno meandrujce. W porównaniu do Wisły nie posiada duej iloci wysp i piaszczystych odsypisk. Na całej długoci, a do Zbiornika Zegrzyskiego, Narew jest rzek nieuregulowan (cho w dolnym odcinku obwodu wystpuj liczne budowle regulacyjne majce na celu stabilizacj brzegów), posiadajc naturalny charakter przepływu, tworzc wiele zakoli, odnóg i starorzeczy. Powoduje to, e brzegi rzeki s trudno dostpne. Na odcinku tym Narew płynie z reguły szerok dolin. Od głównego koryta odchodz czsto czynne odnogi i starorzecza Narwi. Na wielu odcinkach (m.in. w rejonie m. Laskowiec, Łg Przedmiejski, w okolicach m. Ostrołki, czy m. Róan) wystpuj bagna i sama rzeka jest trudnodostpna. Szeroko koryta rzeki waha si od 125 do 175 metrów. Natomiast głboko Narwi ze wzgldu na du zmienno na poszczególnych odcinkach jest trudna do okrelenia, nie mniej jednak osiga rednio warto rzdu 1,5-2,0 m. Rzeka Narew charakteryzuje si nieno-deszczowym reimem zasilania z jednym wyra nym maksimum i jednym minimum w cigu roku. Zasobno w wod rzeki Narwi przypada na okres wczesnowiosenny, poprzez zasilanie niene dajce w kocowym wyniku 32

33 maksimum rednich miesicznych stanów wody w wymienionym wyej okresie a do okresu zasilania retencyjnego tj. pó no letniego i jesiennego. Według przeprowadzonej analizy przepływów wody rzeki Narwi mona stwierdzi, i Narew posiada charakter typowo nizinnej rzeki, charakteryzujcej si najwyszymi przepływami w marcu i kwietniu, natomiast najniszymi w okresie od czerwca do pa dziernika. Przez spitrzenie w 1963 r,. w miejscowoci Dbe w km wód rzeki Narew powstał Zbiornik Zegrzyski. Cofka spitrzonych wód rzeki Narew siga do Pułtuska oraz do m. Barcice na rz. Bug. Stopie wodny w przekroju m. Dbe zamyka zlewni Narwi o powierzchni km 2. Pojemno uytkowa zbiornika w granicach 50 cm warstwy od maksymalnej do minimalnej rzdnej pitrzenia wynosi 15,6 mln m 3. Pojemno ta wykorzystywana jest przez hydroelektrowni. Maksymalna przepustowo elektrowni wynosi 430 m 3 /s, nadwyka dopływów Narwi i Bugu zrzucana jest jałowo przez jaz. Odpływ biologiczny minimalny poniej stopnia wynosi 40 m 3 /s w okresie wegetacji i 25 m 3 /s poza okresem wegetacyjnym. W osi obiektów pitrzcych stopnia znajduje si elektrownia, jaz i zapora ziemna czołowa. W filtrze oddzielajcym elektrowni od jazu znajduje si przepławka dla ryb. Urzdzenie to jest le wykonane i nie zapewnia rybom moliwoci pokonania pitrzenia. Na zbiorniku znajduje si ujcie wody pitnej dla m. st. Warszawy (w Wieliszewie). Poniej Zbiornika Zegrzyskiego szeroko rzeki Narew wynosi od 70 do 120 metrów, a jej głboko od kilkudziesiciu centymetrów do kilku metrów. Dziki słabemu uregulowaniu koryto jest silnie zrónicowane morfologicznie z nurtem przerzucajcym si z jednego brzegu na drugi. Wystpuj liczne wypłycenia i przegłbienia, głbokie doły na zakolach, a take odcinki nurtu ze wirowo kamienistym dnem. Wystpujce na rzece kpy oraz odnogi i starorzecza zwikszaj jeszcze stopie zrónicowania rodowiska. W 6 km biegu rzeki na jej prawym brzegu uchodzi do niej rzeka Wkra. Najwaniejszymi dopływami rzeki Narew w granicach województwa mazowieckiego s: Szkwa, Rozoga, Omulew, Orz, Orzyc, Rzdza, Bug oraz Wkra. Jest nim równie łczcy si z wodami Narwi w km jej biegu utworzony przez człowieka Kanał eraski, którego dopływami s Kanał Bródnowski na km 5+500, wraz z dopływami, rz. Długa w km 8+900, rz. Czarna w km oraz rz. Beniaminówka w km Oprócz wymienionych, Narew w granicach województwa zasilaj: Rzekotka, dopływ spod Strzemiecznego, Ró i jej dopływ spod Woli Pienickiej, Rónica, dopływ spod Rzanika, Wymakracz, dopływ spod Dbnicy, Pełta, Kanał Struga, Niestpówka, Pokrzywnica, Kluskówka. 33

34 Poza zapor pitrzc Zbiornika Zegrzyskiego na całym biegu Narwi w granicach województwa mazowieckiego, nie wystpuj pitrzenia ograniczajce migracje ryb. Liczne pitrzenia wystpuj natomiast na dopływach tej rzeki. TABELA 10. DOPŁYWY NARWI Lp. Nazwa cieku Długo (km) Odbiornik Strona dopływu Kilometr przyjcia dopływu Powierzchnia zlewni (km 2 ) w woj. ogółem mazowieckim ogółem w woj. mazowieckim 1. Wkra 255,5 177,1 Narew Prawa , ,0 2. Nasielna 23,7 23,7 Wkra Lewa 92,3 92,3 3. Sona 71,7 71,7 Wkra Lewa ,7 545,7 4. Tatarka 7,0 7,0 Sona Lewa ,9 17,9 5. Płonka 43,4 43,4 Wkra Prawa ,0 431,0 6. urawianka 27,4 27,4 Płonka Prawa ,6 177,3 7. Racinica 57,0 57,0 Wkra Prawa ,7 616,7 8. Potok Zadbie 20,1 20,1 Racinica Lewa ,0 113,0 9. Karsówka 20,8 20,8 Racinica Prawa ,3 104,3 10. Łydynia 74,1 74,1 Wkra Lewa ,8 697,8 11. Mławka 44,0 32,9 Wkra Lewa ,8 567,1 12. Przylepnica 21,8 21,8 Mławka Prawa ,2 213,2 13. Rzdza 66,3 66,3 Narew Lewa ,7 475,6 14. Cienka 30,7 30,7 Rzdza Lewa ,7 184,7 15. Bug 772,0 210,0 Narew Lewa ,0 16. Liwiec 142,2 Bug Lewa , ,0 17. Osownica 40,7 40,7 Liwiec Lewa ,9 225,9 18. Kostrzy 49,6 49,6 Liwiec Lewa ,7 712,7 19. Witówka 13,2 13,2 Kostrzy Lewa ,5 102,5 20. Witówka II 12,2 12,2 Witkówka Lewa 25,6 25,6 21. Witka 8,4 8,4 Kostrzy Lewa ,3 24,3 22. Muchawka 32,1 32,1 Liwiec Lewa ,7 320,7 23. Stara Rzeka 24,8 24,8 Liwiec Prawa ,0 228,0 24. Ugoszcz 40,7 40,7 Bug Lewa ,0 273,0 25. Brok 79,6 53,2 Bug Prawa ,6 370,9 26. Kosówka 20,6 20,6 Bug Lewa ,9 116,9 27. Buczynka 38,7 38,7 Bug Lewa ,5 165,5 28. Cetynia 37,3 37,3 Bug Lewa ,3 207,3 29. Kołodziejka 18,7 18,7 Bug Lewa 100,2 100,2 30. Toczna 39,7 39,7 Bug Lewa ,3 352,3 31. Orzyc 142,1 129,4 Narew Prawa , ,0 32. Wgierka 44,8 44,8 Orzyc Prawa 463,6 463,6 33. Morawka 22,3 22,3 Wgierka Lewa 169,4 169,4 34. Ulatówka 25,1 25,1 Orzyc Prawa ,8 202,8 35. Wymakracz 32,0 32,0 Narew Lewa ,0 147,0 36. Orz 60,6 53,2 Narew Lewa ,3 582,0 37. Ró 30,2 30,2 Narew Prawa ,0 193,0 38. Omulew 127,2 78,5 Narew Prawa ,2 39. Piasecznica 38,7 38,7 Omulew Lewa 150,1 150,1 Mała 40. Omulewka 9,3 9,3 Omulew Lewa 8,2 8,2 41. Płodownica 39,6 39,6 Omulew Lewa ,4 205,4 42. K. Omulew Płodownica Płodownica Prawa 34

35 LP. POWIERZCHNIA DŁUGO (KM) KILOMETR NAZWA STRONA ODBIORNIK ZLEWNI (KM 2 ) PRZYJCIA CIEKU w woj. DOPŁYWU ogółem DOPŁYWU w woj. ogółem mazowieckim mazowieckim 43. K. Płodownica Płodownica Prawa 44. Trybówka 23,3 23,3 Omulew Lewa 109,2 109,2 45. Struga Przedziecka 24,5 24,5 Omulew Prawa ,4 107,4 46. Rozoga 83,1 47,6 Narew Prawa ,7 271,1 47. Mała Rozoga 11,8 11,8 Rozoga Prawa Narew Prawa ,2 27,2 48. K. Wach 13,5 13,5 Rozoga Prawa ,0 35,0 C. Zalesie- 49. Chraciabałda 12,5 12,5 Rozoga Prawa ,0 39,0 50. Szkwa 74,3 45,5 Narew Prawa ,8 269, Zalew Zegrzyski Zalew Zegrzyski powstał w 1963 roku po wybudowaniu zapory w Dbem, która spitrzyła wody Bugo-Narwi. Został on zaprojektowany jako zbiornik retencyjny pozwalajcy zminimalizowa gro b powodzi w dolnym biegu Narwi oraz Wisły. Na zaporze w Dbem powstała elektrownia wodna o mocy 20 megawatów. Zalew Zegrzyski jest duym jeziorem. Powierzchnia jego wynosi ok 3300 ha, a najwiksza głboko 15 m. rednia głboko wynosi 3m Wkra połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Wkra jest prawobrzenym dopływem Narwi III rzdu. Bierze pocztek w województwie warmisko-mazurskim w obszarze zmeliorowanych bagien, na wschód od jeziora Kownatki. Uchodzi do Narwi w pobliu miejscowoci Pomiechówek. W górnym odcinku nosi ona nazw Nida, w pobliu i poniej Działdowa Działdówka. Wkr nazwana jest od okolic uromina do ujcia do Narwi. Całkowita jej długo wynosi 255,5 km, a powierzchnia zlewni km 2. W granicach województwa mazowieckiego Wkra płynie na odcinku 177,1 km. Rzeka posiada charakter typowo nizinnego cieku, charakteryzujcego si niewielkim spadkiem około 0,5. W zagospodarowaniu jej powierzchni dominuj uytki rolne, a lasy zajmuj tylko około 20%. W jej zlewni znajduje si 8 rezerwatów przyrody (jeden Dziektarzewo w zlewni bezporedniej, pozostałe w zlewniach dopływów: Mławki i Łydyni). Najwikszymi dopływami Wkry s: Mławka, Łydynia, Racinica, Płonka, Sona i Nasielna. Rzeka przepływa przez obszary chronionego krajobrazu: okolice Rybna i Lidzbarka, Midzyrzecze Wkry i Skrwy, Nadwkrzaski. 35

36 Sona połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Sona jest lewobrzenym dopływem Wkry rzdu o długoci 71,7 km i powierzchni zlewni 545,7 km 2. Wypływa na wschodnich stokach Krawdzi Opinogórskiej w okolicach miejscowoci Wierzbowo. Na odcinku od ródeł do Ciemniewka posiada charakter wskiego, silnie drenowanego rowu odwadniajcego uytki rolne. Koryto rzeki na znacznej długoci (około 30 km) jest uregulowane. Sona prawie w całej zlewni posiada słabo rozwinit sie hydrograficzn. Uchodzi do Wkry w pobliu miejscowoci Popielyn na 25,2 km jej biegu. Zlewnia rzeki w górnej i rodkowej czci odznacza si nisk lesistoci. Natomiast wystpuje tutaj znaczny udział gruntów ornych (ponad 80%) oraz wysoki stopie zmeliorowania uytków rolnych. Korzystniejsza sytuacja wystpuje w dolnym biegu rzeki zalesienie wynosi około 30%, mniejszy jest udział gruntów ornych oraz zmeliorowanych uytków rolnych. Głównymi dopływami Sony jest Sona Zachodnia i Tatarka. W Nowym Miecie znajduje si sztuczny zbiornik wodny o pojemnoci 215 tys. m 3 wykonany do celów melioracyjnych (nawadniania podsikowego) i rekreacyjnych Płonka połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Płonka jest prawobrzenym dopływem Wkry rzdu o długoci 43,4 km. Powierzchnia zlewni rzeki wynosi 431,0 km 2. Rzeka wypływa w okolicach miejscowoci Staro reby. Płonka jest na około 70% długoci uregulowana. Uchodzi do Wkry w pobliu miejscowoci Kołozb na 41,2 km biegu rzeki. Zlewni rzeki charakteryzuje nieskomplikowana, stosunkowo dobrze rozwinita sie hydrograficzna. Zlewnia rzeki jest w niewielkim stopniu zalesiona (rednio 5%). Wikszy udział lasów w zlewni ok. 30% wystpuje w jej dolnym biegu. Najwikszymi dopływami Płonki s: Dzierznica, urawianka i dopływ spod Gniewkowa Racinica połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Racinica jest prawobrzenym dopływem Wkry rzdu o długoci 57,0 km i powierzchni zlewni 616,7 km 2. Wypływa w pobliu miejscowoci Klusek. Rzeka posiada bardzo silnie rozwinit sie kanałów i rowów z licznymi połczeniami z dorzeczami Sierpienicy i Zadbia w górnym biegu. Racinica jest na znacznej długoci 36

37 uregulowana (około 75%). Rzeka uchodzi do Wkry w pobliu miejscowoci Sarbiewo na 47,1 km biegu rzeki. W zagospodarowaniu zlewni, w górnym i rodkowym odcinku, przewaaj grunty orne (60%) i niewielki jest udział terenów zalesionych (14%). Korzystniejsza jest sytuacja w dolnym biegu rzeki, gdzie lasy stanowi rednio 34 % powierzchni zlewni ograniczajc spływ biogenów. Głównymi dopływami rzeki s: Karsówka, Rokitnica i Dobrzyca Łydynia połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Łydynia jest lewobrzenym dopływem Wkry o długoci 74,1 km. Powierzchnia zlewni rzeki wynosi 697,8 km 2. Rzeka wypływa w okolicach miejscowoci Budy Garwoliskie. W obszarze ródliskowym zlewnia rzeki jest zatorfiona i zabagniona. Łydynia uchodzi do Wkry w pobliu miejscowoci Gutarzewo na 48,3 km biegu rzeki. Rzeka posiada ograniczone zdolnoci do samooczyszczania. Koryto jest uregulowane na odcinku ponad 60 km. Rzeka poddawana jest silnej antropopresji obszarowej. Zlewnia rzeki jest prawie bezlena. W rolniczym uytkowaniu przewaaj grunty orne Mławka połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Jednym z głównych lewobrzenych dopływów Wkry jest Mławka o długoci 44,0 km. Powierzchnia zlewni rzeki wynosi 674,8 km 2. Obszar ródliskowy Mławki tworz trzy strugi odwadniajce falisty teren w pobliu miejscowoci Białuty. Poniej wsi Mławka rzeka wypływa na rozległe zmeliorowane torfowiska o zawikłanych stosunkach hydrograficznych (stawy, doły potorfowe, sie rowów melioracyjnych). Na 30,2 km odcinku biegu rzeki znajduje si zalew Ruda o powierzchni 24,2 ha i pojemnoci uytkowej 529 tys. m 3. Zalew Ruda wybudowany został w 1976 roku i przeznaczony jest do nawadniania uytków rolnych w dolinie rzeki, jak równie do celów rekreacyjnych. Mławka uchodzi do Wkry w pobliu miejscowoci Ratowo na 113,5 km jej biegu. Głównymi dopływami rzeki s: Dwukolanka, Krupnioka i Przylepnica (prawe) oraz dwa lewe: Seracz i Sewerynka Rzdza połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka Rzdza jest lewobrzenym dopływem Narwi o długoci 66,3 km, uchodzcym na wysokoci miejscowoci Serock do utworzonego na niej Zbiornika Zegrzyskiego. Obszar zlewni rzeki Rzdza jest fragmentem regionu wschodniego Niziny Mazowieckiej. Dno doliny jest na ogół szerokie i płaskie. Tym niemniej rzeka posiada w swym górnym i czciowo 37

38 rodkowym biegu przełomowe odcinki, charakteryzujce si znacznymi spadkami koryta. W podłou doliny dominuj piaski rzeczne, gliny oraz iły. W czci górnego i rodkowego biegu wystpuj tu przełomowe zwenia dolin. Piaszczyste podłoe determinuje wystpowanie powierzchni gleb przepuszczalnych. TABELA 11. GEOMORFOLOGICZNA CHARAKTERYSTYKA RZEKI RZDZA. Ciek podstawowy i dopływy Rzdza Geologia podłoa Piaski rzeczne, gliny zwałowe, iły warstwowe, terasy nadzalewowe Długo (br. km) Powierzchnia dorzecza (km 2 ) Przepływ (m 3 /sek) Spadek ( ) górny / dolny odcinek 66, ,25 0,9 Na około 8% długoci rzeki Rzdza, koryto zostało poddane regulacji. Regulacje te polegały na wyprostowaniu koryta rzeki i skierowaniu wody do nowo wykopanego, w celu umoliwienia szybszego odpływu wody, zarówno w korycie jak i w tym fragmencie dolin, gdzie regulacji dokonano. Szeroko koryta w granicach stałego porostu traw w górnym biegu wynosi rednio od 1,2 do 3 m, w rodkowym od 4 do 6, a w dolnym biegu od 8 do 10 m. Głboko jest zmienna od 0,3 do 1,8 m. Brzegi rzeki s na ogół poronite drzewostanem, z wyjtkiem odcinków uregulowanych i łkowych. Dno rzeki jest piaszczyste, we fragmentach przełomowych wirowe i kamieniste, mocno urozmaicone zwalonymi pniami drzew i rolinnoci podwodn. Budowa morfologiczna i spadek rzeki wskazuje na jej bardzo zmienny charakter, generalnie lokujcy rzek w krainie pstrga i brzany. Linia kompleksów lenych za wyjtkiem odcinków rzeki jest oddalona od linii brzegowej. Dopływy uchodzce do Rzdzy s ciekami bardzo małymi, niekiedy wysychajcymi. Dno tych cieków jest najczciej piaszczyste albo muliste. W dolinie Rzdzy szczególnie we fragmentach poddanych gospodarce rolnej, wystpuj liczne dobrzene kanały melioracyjne, osuszajce obszar doliny. Przepływy rednie miesiczne Rzdzy odznaczaj si wyra niejszymi wahaniami w przebiegu rocznym z dwoma szczytami: wiosennym i letnim. Wynosz one: Qs redni 1,25 [m3/s]; za Ql minimalny 0,5 [m3/s] Bug połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka Bug jest lewostronnym dopływem Narwi, o powierzchni zlewni km 2. W granicach kraju znajduje si km 2 zlewni, co stanowi połow całkowitej powierzchni. ródła Bugu znajduj si na terytorium Ukrainy, na obszarze Roztocza i północnych skłonów Wyyny Podolskiej, a uchodzi on razem z Narwi do Zbiornika Zegrzyskiego. Łczna 38

39 długo rzeki wynosi 772 km, w tym w Polsce 587 km. Rzeka Bug połczona jest kanałem Dniepr-Bug przez rzeki Muchawiec i Pina z rzek Prype. Płync na północ, Bug przepływa przez Małe Polesie i Wyyn Wołysk, a nastpnie przechodzi w płask zabagnion nizin Białoruskiego Polesia. W granicach województwa mazowieckiego Bug jest rzek płync naturalnym, nieuregulowanym korytem. Jego szeroko i głboko jest w zwizku z tym znacznie zrónicowana. Zmienny jest równie nurt rzeki, przerzucajcy si czsto z jednego na drugi brzeg. Wystpuj na niej liczne rozlewiska i płycizny, a take łobione nurtem głbokie rynny i doły pod urwistymi, wyniesionymi brzegami. Dolina Bugu ma kilka kilometrów szerokoci i obejmuje łkowy taras zalewowy z licznymi starorzeczami oraz wydmowy taras nadzalewowy, piaszczysty, przewanie zalesiony. W obnieniach tarasu wystpuj torfy. Dno doliny połoone jest na wysokoci 94 m n.p.m. Koryto rzeki Bug jest urozmaicone. Czsto wystpuj łachy i drobne wyspy poronite rónorodn rolinnoci. Zmienna jest szeroko koryta rzeki i w kracowych przypadkach wynosi od 50 m do 180 m. Przewenia o minimalnej szerokoci wystpuj w niewielkiej iloci i na krótkich odcinkach. rednia szeroko rzeki wynosi ok. 110 m. Głboko rzeki Bug jest take dosy zrónicowana, rednia głboko rzeki wynosi ok. 2 m. Brzegi s kracowo róne. Prawy jest wysoki tworzcy urwisko w znacznej mierze poronite lasami sosnowo-wierkowymi Puszczy Białej, lewy łagodny najczciej poronity łkami z licznymi jeziorami i starorzeczami, naraony jest na czste zalewanie wodami w okresie wezbra wiosennych. Wezbrania letnie zdarzaj si rzadko. Z uwagi na due kompleksy lasów i uytków zielonych (łki i pastwiska) oraz stosunkowo mało intensywne uprawy rolne, zagroenie zanieczyszczenia (nawozami mineralnymi i rodkami ochrony rolin) rzeki jest stosunkowo niewielkie. Odcinek połoony na zachód od ujcia Cetyni wchodzi w granice Nadbuaskiego Parku Krajobrazowego. Odcinek powyej Cetyni do granicy z woj. lubelskim znajduje si w zasigu Nadbuaskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Koryto rzeki Bug na tym odcinku jest nieuregulowane, posiada do krt tras z licznymi wysepkami i odnogami. Poniej mostu w Nurze koryto rzeki biegnie łagodnymi łukami, natomiast od 111 km jest do krte. Obydwa brzegi rzeki s płaskie, nieznacznie zakrzaczone i z niewielk iloci drzew. Brzegi s do dostpne i na znacznych odcinkach porosłe wiklin. Poniej ujcia Buczynki znajduje si starorzecze, które przed rozpoczciem budowy wałów było połczone z rzek Bug. Długo starorzecza wynosi ok. 3,0 km, rednia szeroko 30 m, a głboko od 1,5 do 3,5 m. Wyspa odcita starorzeczem ma połczenie z ldem przy pomocy mostu drewnianego o długoci 105 m we wsi Rytele Suche. Jezioro Kotło stanowi naturalne starorzecze rzeki Bug, do którego wpada 39

40 rzeka Nowa Treblinka. Jezioro posiada połczenie naturalne z rzek Bug zagłbieniem terenu o długoci ok. 950 m bdcym zarazem ujciowym odcinkiem Nowej Treblinki. Po wykonaniu lewostronnego obwałowania rzeki Bug na tym odcinku, wykonano luz wałow o wietle 2 x 1,6 x 1,6 przez któr wody grawitacyjnie uchodz do jeziora. Brzegi jeziora s przewanie płaskie, o rzdnych 62,4-94,2 m n.p.m. Rzeka Bug charakteryzuje si nieno-deszczowym ustrojem zasilana i dwoma wysokimi stanami wód: na wiosn w kwietniu (co zwizane jest z zasilaniem nienoroztopowym) oraz w miesicach czerwiec lipiec (w zwizku z letnim maksimum opadów atmosferycznych). Okresy niskiego stanu wystpuj we wrzeniu. Wysoko opadów w zlewni rzeki Bug okrelono w oparciu o notowania stacji opadowych Sadowne, Ciechanowiec, Korczew i Siemiatyczne z lat redni opad roczny wynosi 613 mm. Przepływy charakterystyczne dla rzeki Bug przyjto z projektu lewostronnego obwałowania rzeki Bug w woj. siedleckim opracowanym w 1991 roku przez Biuro Projektów Wodnych Melioracji w Warszawie. Przepływy opracowano na podstawie obserwacji hydrologicznych na przekrojach Frankopol i Przewóz Nurski. redni przepływ w rzece wynosi 158 m 3 /s. Tabela 12. Przepływy charakterystyczne rzeki Bug okrelone dla przekrojów Frankopol i Przewóz Nurski. Rodzaj przepływu Przewóz Nurski Frankopol m 3 /s m 3 /s Najdłuej trwajca woda roczna Q WNT 32,0 29,0 rednia roczna woda Q SW 108,0 97,0 Przepływ Q WW1% 1620,0 1460,0 Przepływ Q 0,3% 1950,0 1730, Liwiec połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Najdłuszym lewobrzenym dopływem Bugu jest rzeka Liwiec uchodzca do niego na 42,7 km. Długo rzeki wynosi 142,2 km, za powierzchnia zlewni wynosi 2 775,0 km 2. Zlewnia rzeki Liwiec zbudowana jest z utworów czwartorzdowych i trzeciorzdowych, osadzonych na stropie wykształconym w okresie górnej kredy. Teren zlewni stanowi równina z wystpujcymi pofałdowaniami, głównie w południowo-zachodniej czci zlewni (rejon Kałuszyna). Znaczne tereny zlewni charakteryzuj si powanym deficytem wody. Jest to wynikiem małej retencji naturalnej, spowodowanej niewielk lesistoci terenu. Rzeka silnie meandruje na całej długoci. Posiada liczne dopływy, z których najwiksze to: Stara Rzeka, Kanał Mordy, Helenka, Muchawka, Kostrzy, Czerwonka, Ada, Miedzianka, 40

41 Lubiesza i Osownica. Wody Liwca i jego dopływów wykorzystywane s do celów: rolniczych, potrzeb hodowli ryb oraz rekreacyjnych. Zlewnia ma charakter rolniczy Ugoszcz połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Ugoszcz to lewobrzeny dopływ Bugu posiadajcy ujcie na 59,2 km jego biegu. Długo rzeki wynosi 40,7 km, powierzchnia zlewni 273,0 km 2. Rzeka ta w górnym biegu odwadnia wysoczyzn, w dolnym zbiera wody z systemu rowów melioracyjnych i uregulowanych cieków w dolinie Bugu. W tym rejonie działy wodne s niewyra ne, a sie rzeczna skomplikowana. Znaczna cz zlewni rzeki Ugoszcz ley w obrbie Nadbuaskiego Parku Krajobrazowego. Tu te w zlewni rzeki Dziciołek, bdcej najwikszym dopływem Ugoszczy, zlokalizowany jest rezerwat leny Czaplowizna o powierzchni 212,38 ha Brok połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Brok jest prawobrzenym, -rzdowym dopływem Bugu, do którego uchodzi w 87,4 km biegu, na terenie województwa mazowieckiego. Długo całkowita rzeki wynosi 79,6 km, a powierzchni zlewni 494,6 km 2. Na terenie województwa podlaskiego połoona jest górna cz zlewni z odcinkiem rzeki o długoci 32,0 km. Ciek charakteryzuje si małym przepływem, jest uregulowany i posiada mało zasobn w wod zlewni. Wikszymi dopływami rzeki, w wikszoci uregulowanymi s: Brok Mały, Penchratka, Kanał Szumowo- Łtownica, Ciek spod Dbrowy oraz Siennica. Cały dolny odcinek wraz z dolin Broku zaznacza si wyra nie w terenie, przy czym zbocza i obszary przyległe wyniesione s od kilku do kilkunastu metrów ponad dolin i zbudowane z utworów morenowych. rednia wysoko n.p.m. wynosi 110 m, natomiast najnisze miejsce znajduje si u ujcia rzeki Brok do Bugu i wynosi 92 m n.p.m. Pod wzgldem ukształtowania obszar rzeki Brok, a zwłaszcza dolnej jej czci, ma charakter mniej wicej jednolity, falisty z wyra nym zaznaczeniem głboko wcitych w teren dolin wszystkich cieków. Ogólny spadek tereny wynosi około 1,5% Cetynia połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka Cetynia uchodzi do Bugu na 131,7 kilometrze jego biegu. Długo jej wynosi 37,3 km, za powierzchni zlewni 207,3 km 2.W dolnym biegu dolina rzeki si rozszerza, a dno jest podmokłe. Wikszymi dopływami Cetyni s: Kociółek, Dopływ spod Niecieczy 41

42 i Dopływ spod Bujał. Rzeka jest uregulowana prawie na całej długoci. W dolnym rejonie zlewni połoony jest duy obiekt stawowy Toczna połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Toczna, rzeka rzdu o długoci 39,7 km i powierzchni zlewni 352,3 km 2, jest lewobrzenym dopływem Bugu. Ujcie jej znajduje si na 178,8 km biegu Bugu w gminie Korczew. Główne dopływy Tocznej to: Biernatka, Kałua i Oczka. Dolina rzeki posiada zmienn szeroko i dobrze wykształcone granice. W górnym biegu, zlewnia Tocznej zbudowana jest głównie z piasków akumulacji lodowcowej. Dolina rzeki jest wska, wcita miejscami w gliny zwałowe, wysłana torfem. Przy ujciu Kałuy utworzony jest duy kompleks stawów rybnych. W dolnym biegu, od połczenia z Kału, dolina Tocznej rozszerza si do 0,5 km. W rejonie tym wysoczyzna zbudowana jest gównie z glin moreny dennej lub piasków na glinie. Dno rozległych dolin wypełniaj torfy. Około 0,5 km przed ujciem, Toczna łczy si ze starorzeczem Bugu. Długo starorzecza wynosi około 5 km Orzyc połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni ródło Orzyca znajduje si na Wzniesieniach Mławskich w okolicy wsi Dbsk w pobliu Mławy. Orzyc stanowi granic dwóch podregionów geograficznych, to jest Wysoczyzny Ciechanowskiej na zachód i równiny Kurpiowskiej na wschód od koryta rzeki. Jest to północno wschodnia cz Niziny Mazowieckiej. Długo rzeki wynosi 142,1 km, a powierzchnia zlewni 2144 km 2. W górnym biegu Orzyc płynie w kierunku północnowschodnim. Przed Janowem przyjmuje kierunek wschodni, nastpnie południowo-wschodni a za Krasnosielcem południowy. Rzeka Orzyc posiada dwa wiksze dopływy prawobrzene, a mianowicie: Wgierk i Ulatówk. Rzeki Orzyc, Wgierka i Ulatówka charakteryzuj si nieno-deszczowym ustrojem zasilania. Zasilanie niene powoduje wysokie stany wody (wezbrania roztopowe) w połowie marca. Zasilanie deszczowe zwizane jest z letnim zasilaniem opadowym i przypada na druga połow czerwca. Suma opadów rocznych wynosi tu mm, przy czym przewaaj opady półrocza letniego mm. Nie powoduje ono wikszych wezbra, co zwizane jest z retencj gruntow wód opadowych. Okresy niskiego stanu wód niówki wystpuj w miesicach letnich. Wydajno wodn zlewni, zalen midzy innymi od opadów, urozmaicenia rze by terenu, rozpuszczalnoci podłoa charakteryzuje redni odpływ jednostkowy, to jest ilo litrów wody odpływajcej w cigu 1 sekundy z 1 km 2. Dla zlewni Orzyca wynosi 2-5 l/5 km 2. 42

43 W bezporednim ssiedztwie koryta rzeki Orzyc znajduje si taras zalewowy charakterystycznie ukształtowany i kształtowany nadal przez wiksze wody. Szeroko doliny wynosi od kilkunastu metrów (miejscami dolina tworzy tylko jar) do 3 km. Poczwszy od miejscowoci Chorzele Orzyc na znacznej długoci biegu płynie naturalnym korytem, które meandruje w dolinie połoonej w znacznym obnieniu w stosunku do przyległych gruntów ornych. Głboko rzeki jest bardzo róna, ale w wikszoci przypadków osiga około 3 metrów szczególnie przy podmytych brzegach. Brzegi w znacznej czci poronite s drzewami i krzakami. Wielkie wody letnie wylewaj si w niej połoone odcinki doliny, a z braku odpływów długo stagnuj. Spadki s do due, a szerokoci koryta s róne rednio m. W miejscowoci Chorzele głboko rzeki wynosi 1,5 m, szeroko dna 10 m. Poniej Chorzel do Małowidza głboko rzeki jest zrónicowana i wynosi od 1,5 do 3,0 m, natomiast szeroko około 12 m. Od Małowidza do Jednoroca szeroko rzeki wynosi m, a głboko jej waha si od 2-3 m. Skarpy podmywane s przez wody wielkie, a wyrwy brzegowe wynosz nawet do 2 m. Nastpny odcinek od Jednoroca do mostu w Krasnosielcu został uregulowany. Szeroko dna waha si od 13 do 14 m, a głboko rednia około 2 m. Poniej Krasnosielca, a do ujcia rzeka jest w stanie naturalnym. Na całej długoci koryto meandruje w dolinie połoonej w znacznym obnieniu w stosunku do przyległych gruntów ornych. Powierzchnia lustra wody zbiornika w Makowie Mazowieckim wynosi około 15 hektarów Ulatówka połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni ródło rzeki Ulatówki, która jest prawobrzenym dopływem Orzyca, znajduje si w okolicy wsi Grabowo. Całkowita długo Ulatówki wynosi 25,1 km, a jej zlewnia 202,8 km 2. Pocztkowo rzeka płynie w kierunku południowo-wschodnim, a poniej drogi Mława-Chorzele, w kierunku wschodnim. Ulatówka od ujcia do szosy Przasnysz Chorzele (km 12,8) została uregulowana. Szeroko dna na tym odcinku wynosi od 4 do 5 m, a głboko 1,2 do 2,0 m. Powyej szosy Przasnysz Chorzele do ródeł rzeka została uregulowana na pocztku lat 60., szeroko w dnie wynosi od 0,6 do 2 m. Wielkie wody letnie mieszcz si w korycie rzeki, a wody rednie układaj si około 1 m poniej terenu. Powierzchnia lustra wody rzeki Ulatówka wynosi 5,9 ha Wgierka połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka Wgierka jest prawobrzenym dopływem rzeki Orzyc. ródła rzeki Wgierki znajduj si w okolicy wsi arnowo, a całkowita jej długo wynosi 44,8 km, przy zlewni 43

44 463,6 km 2. Kierunek rzeki jest południowy i na krótkich odcinkach południowo-wschodni. Ujcie do rzeki Orzyc znajduje si w okolicy wsi Młodzianowo. Wgierka przepływa przez obszar Wzniesie Mławskich, gdzie znajduj si jej ródła, jednak w swojej zasadniczej czci przepływa przez tereny Wysoczyzny Ciechanowskiej. Wystpuj tu gleby hydromorficzne utworzone pod wpływem procesu glejowego, aluwialnego lub bagiennego i stanowi je gleby mułowo-bagienne, mineralne i organiczne oraz gleby torfowe. Na całej długoci rzeka płynie w wskiej dolinie uytków zielonych, której szeroko nie przekracza 500 m. Dolina ma urozmaicone kontury, rze b terenu, due spadki, a w północno-zachodniej czci teren jest pagórkowaty. Rzeka meandruje po całej dolinie tworzc liczne zakola. Rzeka Wgierka na całym biegu została uregulowana, za wyjtkiem odcinka o długoci około 1 km w pobliu Krasica. Z istniejcych budowli wodnych na rzece Wgierce wystpuje jaz w m. Przasnysz, który został pobudowany w celu napełnienia basenu. Jaz młyski w Bogatem pitrzy wody dla potrzeb młyna. Jaz w Krasicu pitrzy wod dla celów cukrowni. Ponadto zgodnie z projektem regulacji rzeki wykonano stopnie midzy innymi w miejscowoci Młodzianowo i Kobylinek. Powierzchnia lustra wody zbiornika retencyjnego Łoje na rzece Łojówce wynosi 4,4 ha, glinianki w Wgrzynowie gm. Płoniawy ok. 3 ha, powierzchnia lustra wody rzeki Morawki wynosi 3,1 ha a rzeki Wgierki około 21 ha. Łczna powierzchnia lustra wody zlewni rzeki Wgierki wynosi około 31,5 ha Orz połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka Orz jest lewobrzenym dopływem rzeki Narwi wpadajcym w 107,3 km jej biegu, poniej m. Róan. Orz przepływa przez podregion geograficzny zwany Nizin Mazowieck. Obejmuje teren pagórkowaty, szczególnie w czci wschodniej w okolicach wsi Wyszomierz i Prosienica. Zlewnia rzeki Orz wynosi 607,3 km 2. Od północy obwód graniczy ze zlewni rzeki Ró, od wschodu ze zlewni rzeki Brok i od południa ze zlewni rzeki Wymakracz. Obwód zlewni ma kształt owalny zgodny z kierunkiem cieku ze wschodu na zachód. Rzeka Orz w górnym i rodkowym biegu silnie meandruje, posiada liczne zakola i koryciska. Brzegi poronite krzewami i drzewami, czsto podmokłe, zabagnione. Charakterystyczny odcinek rzeki Orz rozciga si od Goworowa po ujcie Orza do Narwi. Od tego miejsca rzeka zmienia całkowicie swój charakter, koryto jest silnie wcite w teren, stosunkowo zwarte, słabo zaronite, zakola zupełnie zanikaj. Długo rzeki wynosi 60,6 km, liczc od ródeł w okolicach Bieli Mroczkowskiej do ujcia. Szeroko waha si w granicach 5-8 m. rednia głboko wynosi 0,90 m. Rzeka Orz na całej swojej długoci płynie przez łki i pola uprawne. Jest czciowo uregulowana. 44

45 Ró połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka Ró jest prawostronnym, bezporednim dopływem Narwi i uchodzi do jej starorzecza w 123,8 km jej biegu. Jej długo wynosi 30,2 km, a powierzchnia zlewni 193,0 km 2. Koryto rzeki na całej długoci jest uregulowane Omulew połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka Omulew jest prawostronnym dopływem rzeki Narew, do której uchodzi poniej Ostrołki. Przepływa przez rodkow cz równiny Kurpiowskiej. Długo Omulwi wynosi 127,2 km. Cały teren jej zlewni pochylony jest lekko w kierunku południowym. Wypływa z jeziora Omulew i płynie w kierunku południowym przez tereny moreny dennej lodowca. Jest rzek typowo nizinn. Górny bieg rzeki znajduje si w lasach, w dolnym biegu jej otoczenie stanowi w wikszoci łki. Koryto rzeki jest do głbokie lecz miejscami silnie zaronite. Zlewnia Omulwi jest wydłuona i zasilana głównie przez lewostronne dopływy. S nimi: Wałpusza, Czarka, Trybówka, Piasecznica. Głównym dopływem prawostronnym jest Płodownica, płynca przez obszary bagienne. W jej dolinie przewaaj due obszary łk i pastwisk. Na całej długoci rzeka tworzy wiele zakoli. Szeroko Omulwi jest nierówna na poszczególnych odcinkach np. w m. Wesołowo wynosi 100 m, na wysokoci wsi Wyszel 25 m. Głboko wynosi rednio 1,5 m. Zlewnia rzeki Omulwi hydrograficznie naley do dorzecza rzeki Narwi bdc jej prawostronnym dopływem i naley do 12 regionu hydrograficznego Polski. Wszystkie cieki zlewni rzeki Omulwi maj charakter cieków nizinnych. Przepływy wód roztopowych s wysokie, gwałtowne i krótkotrwałe, rednie przepływy letnie s bardzo małe. Według IMiGW w Białymstoku najwysze przepływy wystpuj w marcu i kwietniu, natomiast najnisze w okresie od czerwca do pa dziernika Płodownica Płodownica jest głównym dopływem rzeki Omulew, jej długo wynosi 39,6 km. ródła znajduj si w okolicy wsi Zarby, a ujcie w okolicy wsi Wyszel na 21,4 km biegu Omulwi. Koryto Płodownicy jest na całej długoci uregulowane. Rzeka przepływa przez rozległe zmeliorowane bagna, istnieje kilka połcze rowami melioracyjnymi z ssiednimi dorzeczami. 45

46 Rozoga połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka Rozoga jest prawostronnym dopływem rzeki Narwi i wpada do niej w 153,5 km jej biegu, powyej miasta Ostrołka. Powierzchnia zlewni wynosi 514,7 km 2. Od strony wschodniej zlewnia jej graniczy ze zlewnia rzeki Szkwa, natomiast od strony zachodniej ze zlewni rzeki Omulew. Długo rzeki Rozogi wynosi 83,1 km, głboko rzeki waha si w granicach 0,5-2,0 m, szeroko dna rzeki na odcinku rodkowego i dolnego biegu 6-10 m. Dla zlewni rzeki Rozogi został opracowany projekt doprowadzajcy wody z Wielkich Jezior Mazurskich. Ponadto przewidziane jest doprowadzenie wody z kanału Wielbarskiego za porednictwem rzeki Szkwy, jedno doprowadzenie w okolicach miejscowoci Rozogi, drugie w okolicach miejscowoci Klimki i Tatarak. Poprzez zlewnie rzeki Rozogi nastpowa miałby przerzut wody z kanału Wielbarskiego do zlewni rzeki Omulew z ujciem wody w miejscowoci Lipowie, Pełty, Myszyniec Stary oraz przerzut wody ze zlewni rzeki Omulew z ujciem w pobliu miejscowoci Piaseczno i Szwendrowy Most. Najwaniejszymi dopływami rzeki Rozogi s: Mała Rozoga, Kanał Wach, ciek Zalesie-Charciabałda, ciek Biazany Lasek, rów Połtówka, kanał Zachodni (Radostówka), Kanał Wschodni. Rzeka Rozoga oraz jej dopływy maj charakter cieków nizinnych o płaskich i rozległych dolinach. Wielkie wody letnie na ogół mieszcz si w korycie rzeki, natomiast wielkie wody wiosenne rozlewaj si w dolinach liczc od górnej jej czci do miejscowoci Myszyniec. W pozostałych czciach zlewni rzeki Rozogi wielkie wody wiosenne wystpuj w dolinach tylko sporadycznie. Krótkotrwałe wylewy wiosenne s korzystne dla otaczajcych uytków zielonych ze wzgldu na ich charakter uy niajcy. Spływ wód normalnych rzeki Rozogi jest regulowany czciowo przez pobudowane jazy. Naturalnymi zbiornikami wód zlewni rzeki Rozogi jest jezioro Marksoby o pow. 1,54 km 2, z którego swój pocztek bierze rzeka Rozoga oraz staw w miejscowoci Dbrowy (zlewnia o pow. 0,1 km 2 ) Mała Rozoga połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Mała Rozoga to prawobrzena odnoga rzeki Rozogi odchodzca od niej w km 10, a majca ujcie do rzeki Narwi w okolicy 112 km. Długo małej Rozogi wynosi 11,8 km. Na długoci 1,850 km liczcego od 0,00 do 1,850 km rzeka biegnie łach rzeki Narwi. Mała Rozoga jest rzek uregulowan. Szeroko dna rzeki wynosi 2,0 m, głboko waha si w granicach od 0,50 do 1,30 m w zalenoci od ukształtowania terenu. Rzeka Mała Rozoga na odcinku od 0,00 km do 5,100 km przepływa wsk dolin o szerokoci nie przekraczajcej 150 m, na pozostałym odcinku rzeka przepływa przez szerok dolin wspóln z rzek Rozog. 46

47 Kanał Wach połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Kanał Wach jest prawobrzenym dopływem rzeki Rozogi majcym ujcie w 29,2 km teje rzeki. Długo cieku wynosi 13,5 km, a powierzchnia zlewni wynosi 35,0 km 2. Na całej swojej długoci kanał jest uregulowany. Szeroko dna koryta wynosi od 0,50 do 1,0 m. głboko waha si od 0,70 m do 1,8 m. Na odcinku od 2,8 km do 7,0 km ciek przechodzi przez grunty orne lub bardzo wskie doliny z uytkami zielonymi. Na pozostałych odcinkach ciek przechodzi przez doliny o szerokoci powyej 500 m Ciek Zalesie-Charciabałda połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Ciek Zalesie-Charciabałda jest prawym dopływem rzeki Rozogi majcym ujcie do niej w 34,45 km. Długo cieku wynosi 12,5 km, a powierzchnia zlewni 39,0 km 2. Na całej swej długoci ciek jest uregulowany. Szeroko dna cieku waha si od 1,0 m do 2,0 m. Głboko wynosi od 0,80 m do 1,20 m. Prawie na całej długoci ciek przechodzi przez uytki zielone, jedynie w górnej swojej czci poczwszy od około 11 km ciek przechodzi przez tzw. Kanał Zachodni (Radostówka). Ciek ten jest prawostronnym dopływem rzeki Rozogi i ma ujcie do niej w 48,9 km. Powierzchnia zlewni kanału wynosi 60,2 km 2. Długo cieku wynosi 27,0 km. Szeroko dna wynosi od 0,50 m do 2,0 m, głboko waha si od 0,8 m do 1,8 m Szkwa połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka Szkwa jest prawostronnym dopływem rzeki Narew. Bierze swój pocztek w kompleksie jeziora wietajno (pow. ok. 188 ha), jeziora Noyce (pow. ok. 53 ha) i jeziora Piasutno (pow. ok. 50 ha), skd płynie na południowy wschód do miejscowoci Dudy Puszczaskie. Tutaj zmienia kierunek na południowy, utrzymujc go do miejscowoci Klimki, skd ponownie zawraca w kierunku południowo-wschodnim. Do Narwi uchodzi w rejonie wsi Kurpiowskie. Zlewnia rzeki Szkwy ma kształt wrzecionowatej rynny, szerokoci od 3,5 do 12 km, powstałej w czasie wystpowania lodowca. Wyniesienie terenu zlewni ponad poziom morza waha si od 100,0 m przy ujciu do Narwi do 167,0 m w czci północnej. Doliny s z reguły płaskie o niewielkich spadkach (0,2-1,5 ) w kierunku ku rzece lub rowom. Zlewnia połoona jest w regionie kurpiowskim. Od zachodu graniczy ze zlewni rzeki Rozogi, od wschodu ze zlewni rzeki Pisy. Szkwa poczynajc od ujcia do ok. 8 km do silnie meandruje. Dolina na tym odcinku jest wska rzdu 0,5 km. W gór a do ródeł tras znacznie wyprostowano. Cieki wpadajce do rzeki zostały uregulowane. Przepływy wód 47

48 roztopowych s wysokie, gwałtowne i krótkotrwałe. rednie przepływy letnie s bardzo małe. Na odcinku od 30 km do 40 km rzeki Szkwy, z uwagi na płaski teren doliny i lokalne przewenia, w korycie rzeki wystpuj sporadycznie wylewy wód na dolin w okresie wikszych wezbra Bzura połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Zlewnia rzeki Bzury w granicach województwa łódzkiego połoona jest w mezoregionie Wyyny Łódzkiej, Równiny Łowicko-Błoskiej oraz Równiny Kutnowskiej, jednostek nalecych do makroregionu Niziny rodkowomazowieckiej. Główn osi morfologiczn tego obszaru jest rozległa forma dolinna rzeki Bzury lewobrzenego dopływu Wisły, którego całkowita długo wynosi 173,4 km, a powierzchnia dorzecza 7 787,5 km 2. W województwie mazowieckim znajduje si dolny, około 42-kilometrowy, odcinek Bzury, który odwadnia obszar o powierzchni około km 2. Dorzecze rzeki Bzury charakteryzuje si zrónicowan rze b terenu. Na terenie zlewni wystpuj deniwelacje dochodzce do m. ródła rzeki Bzury znajduj si na wysokoci ok. 230 m n.p.m. na terenie Parku Krajobrazowego Wzniesie Łódzkich, natomiast ujcie do Wisły na wysokoci 63,3 m n.p.m. w okolicach m. Kamion pod Wyszogrodem. Poniej Łczycy Bzura wpływa do Pradoliny Warszawsko-Berliskiej. Dno pradoliny jest zmeliorowane, wysłane torfami, za rzeka uregulowana. W dolinie liczne s rowy melioracyjne i bifurkacja z rzek Ner. Układ sieci rzecznej tego obszaru jest asymetryczny wzgldem zarówno pradoliny jak i rzeki Bzury. W południowej czci zlewni, wród piasków i wirów stoków napływowych, przepływaj liczne dopływy III rzdu. Ich doliny s generalnie słabo zarysowane morfologicznie w terenie, za stosunki wodne w tej czci zlewni bardzo skomplikowane w zwizku z licznymi połczeniami poprzez bifurkacje powierzchniowe. Istniejca sie drobnych cieków powierzchniowych na obszarze zlewni, szczególnie w jej rodkowej, jak i dolnej partii, jest bardzo gsta i charakteryzuje si wybitnie złoonymi relacjami hydrograficznymi. S one wyra nym dowodem na istniejc podczas minionych zlodowace erozj oraz współczenie zachodzce w korytach rzek procesy morfologiczne. Osi układu hydrograficznego tego rejonu jest równolenikowa, rozległa forma wklsła Pradolina Warszawsko-Berliska. To naturalne obnienie erozyjne warunkuje obecnie sie rzeczn, na któr składa si rzeka Bzura oraz jej waniejsze dopływy: prawobrzene Moszczenica, Mroga z dopływem Mroyca, Rawka, Skierniewka, Bobrówka, Uchanka, Zwierzyniec, oraz lewobrzene Ochnia, Igla, Słudwia (wraz z Przysow i Nid). 48

49 W województwie mazowieckim, poniej ujcia Rawki (km 43,00), dorzecze Bzury cechuje asymetria prawostronna, po lewej stronie brak jest wikszych dopływów o długoci przekraczajcej 20 km, podczas gdy po prawej stronie znajduje si ich pi: Sucha, Pisia (Tuczna i Ggolina), Utrata, Kanał Łasica i Kanał Kromnowski. Poniej przedstawiono wartoci przepływów charakterystycznych głównych rzek w zlewni Bzury w granicach województwa mazowieckiego. Tabela 13. Przepływy charakterystyczne zlewni Bzury Dorzecze; podstawowy przekrój kontrolny; Pow. Zlewni lokalizacja Przepływy charakterystyczne NNQ SNQ 2 SSQ 3 Q 1% 4 Q 0,1% 4 Odpływ jednostkowy SSq [km 2 ] [m 3 /s] [dm 3 /skm 2 ] Dorzecze Bzury Pow. Uj. Rawki 4181,9 1,72 3,30 12, ,08 Pow. Uj. Pisi 5768,6 2,88 5,86 18, ,24 Wod. Sochaczew 6281,4 3,08 6,17 20, ,26 Pow. Uj. Łasicy 7159,2 3,29 6,81 23, ,24 Ujcie do Wisły 7787,5 3,37 7,19 25, ,22 ródło: IMGW Warszawa TABELA 14. DOPŁYWY BZURY Lp. Nazwa cieku Długo (km) Kilometr Powierzchnia zlewni (km 2 ) Strona w woj. Odbiornik przyjcia ogółem dopływu w woj. dopływu ogółem mazowieckim mazowieckim 1. K. Kromnowski 38,6 38,6 Bzura Prawa ,9 98,9 2. Łasica 48,1 48,1 Bzura Prawa ,7 424,7 3. K. Olszowiecki 23,3 23,3 Łasica Lewa 95,9 95,9 4. K. Zaborowski 26,2 26,2 Łasica Lewa 167,0 167,0 5. Utrata 78,2 78,2 Bzura Prawa 805,1 805,1 6. Teresinka 9,6 9,6 Utrata Lewa 42,3 42,3 7. D. z Leszna 9,3 9,3 Utrata Prawa 30,4 30,4 8. Rokitnica 31,0 31,0 Utrata Lewa 227,4 227,4 9. Str. Rokitnica 3,9 3,9 Utrata Lewa 4,4 4,4 D.z Oarowa 10. Maz. 17,4 17,4 Utrata Prawa 67,0 67,0 11. Raszynka 16,8 16,8 Utrata Prawa 72,4 72,4 12. Pisia Ggolina 59,9 59,9 Bzura Prawa ,6 496,6 13. Pisia Tuczna 36,6 36,6 Pisia Ggolina Prawa 157,0 157,0 14. Okrzesza 15,2 15,2 Pisia Ggolina Lewa 31,1 31,1 15. Lutomia 17,9 Bzura Lewa 132,6 16. Sucha (Nida) 32,1 Bzura Prawa 204,1 17. Rawka 93,5 5,0 Bzura Prawa ,8 18. Słudwia 44,5 Bzura Lewa 663,7 19. Nida 28,0 Słudwia Lewa 156,4 49

50 Sucha (Sucha Nida) połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Sucha, zwana równie Such Nid, jest prawobrzenym dopływem Bzury. Długo Suchej wynosi 32,1 km. W pocztkowym biegu tworzy dwa ramiona. Rami lewe (zachodnie) wypływa na wysokoci ok. 140 m n.p.m. w okolicach miejscowoci Nowa Huta i Studzienica. Ramie prawe (wschodnie) wypływa na wysokoci około 156 m n.p.m. w okolicy ukowa i Wólki Wrckiej. W okresie przecigajcych si okresów suszy koryto rzeki ulega zanikowi. Dopływem lewobrzenym jest Chełmna (16,0 km), natomiast prawobrzenym Dopływ spod Wrczy (Czarna Struga, Dopływ z Olszówki), posiadajcy długo 11,6 km. Podobnie jak rzeka główna, dopływy s ciekami okresowymi. Z powyszych wzgldów zlewnia rzeki Suchej nie ma znaczenia dla programu udronienia rzek województwa mazowieckiego Pisia połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Pisia jest prawobrzenym dopływem Bzury, do której uchodzi w km 30,8 jej biegu. Powierzchnia zlewni wynosi 496,6 km 2. Teren zlewni stanowi przede wszystkim pola uprawne, łki oraz w znacznie mniejszym stopniu lasy iglaste i mieszane. Długo Pisi wynosi 59,9 km. Górna cz Pisi do połczenia z Tuczn nazywana jest Pisi Ggolin, a wspomniana rzeka Tuczna Pisi Tuczn. Pisia Ggolina wypływa ze zbiornika retencyjnego (stawu) w miejscowoci Dwórzno. Jest to typowo nizinna, niewielka rzeka. W górnej czci płynie wród pól i łk zadrzewionym i ocienionym korytem, o naturalnym charakterze. Jej głboko nie przekracza 1,0 m, z reguły jest to 0,2 0,5 m. W dolnej czci rzeka płynie do monotonnym, uregulowanym korytem wród pół i łk, nie posiada naturalnych kryjówek za wyjtkiem skupisk rolinnoci naczyniowej rosncej w dnie rzeki. Najwikszymi dopływami s: prawobrzena Pisia Tuczna o długoci 36,6 km oraz lewobrzena Okrzesza (15,2 km). Dopływy cieku głównego cechuj si bardzo zblion charakterystyk jak ciek główny. Płyn zadrzewionymi ale płytkimi ( 0,2 0,3 m głbokoci) korytami, z niewielk iloci miejsc kamienistych lub ilastych o litym dnie w czci ródłowej, oraz monotonnym i uregulowanym rytmem w czci dolnej Utrata połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka Utrata jest ciekiem o długoci 78,2 km. Płynie po ogromnej równinie denudacyjnej, która wytworzyła si poprzez rozgałzienie dolin fluwoglacjalnych Prawisły. Dno tych dolin nadaje tej czci regionu wygld kotliny, nazywanej Kotlin Warszawsk. 50

51 Na terenie Kotliny Warszawskiej bardzo rozpowszechnione s iły warwowe (wstgowe). Koryto rzeki połoone jest na iłach wstgowych i ley w bardzo płytkiej dolinie. W pobliu Błonia szeroko doliny wynosi około 300 metrów, a wysoko brzegów doliny od 2 do 3 metrów. Na równinie przylegajcej do doliny Utraty, głównym składnikiem morfologii geologicznej s wały piaszczyste. Std okolica ma charakter wydmowy. Utrata jest rzek typowo nizinn. Gleby w jej zlewni s raczej ubogie i piaszczyste. Charakterystyk geomorfologiczn Utraty przedstawiono poniej. TABELA 15. GEOMORFOLOGICZNA CHARAKTERYSTYKA RZEKI UTRATA. Ciek Geologia Wysoko Długo podstawowy podłoa ródeł (m npm.) (br. km) i dopływy Piaski rzeczne, Utrata gliny zwałowe, iły warwowe Powierzchnia dorzecza (km 2 ) Przepływ (m 3 /sek) ,5 701,56 0,010-3,55 Koryto rzeki Utraty poddawane było licznym zabiegom regulacyjnym. Regulacje te polegały na jego wyprostowaniu i skierowaniu do nowo wykopanego, w celu umoliwienia szybszego odpływu wody zarówno w korycie, jak i w tym fragmencie dolin gdzie regulacj wykonano. Szeroko koryta w granicach stałego porostu traw w górnym biegu wynosi w miejscach wodowskazowych 3,30; 3,30; 7,50; 9,30 m. Głboko jest zmienna od 0,27 do 0,8 m. Przepływ redni roczny (wg PIHM) wynosi dla wodowskazu: Mroków 0,120 m 3 /s, Komorów 0,26 m 3 /s, Krubice 1,6 m 3 /s, odcinka ujciowego 1,98 m 3 /s. Brzegi rzeki s wolne od drzew, z silnymi znamionami regulacji, z wyjtkiem odcinka górnego powyej Pruszkowa. Dno rzeki jest piaszczyste, we fragmentach górnego biegu przełomowe, wirowe, a nawet kamieniste, mocno urozmaicone zwalonymi pniami drzew i rolinnoci podwodn. Budowa morfologiczna i spadek rzeki wskazuje na jej charakter nizinny. Dolina rzeki zurbanizowana a poniej Błonia rolniczo intensywnie uytkowana. Dopływy Utraty s ciekami bardzo małymi, niekiedy wysychajcymi. Dno tych cieków jest najczciej piaszczyste albo muliste. W dolinie Utraty, szczególnie we fragmentach poddanych gospodarce rolnej, wystpuj liczne kanały melioracyjne, osuszajce obszar doliny Łasica (Kanał Łasica) połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Rzeka Łasica (Kanał Łasica) jest prawobrzenym dopływem Bzury, zbierajcym wody z obszaru Kampinoskiego Parku Narodowego i jego otuliny. Rzeka uregulowana jest 51

52 w formie kanału o szerokoci w dnie od 0,2 do 12 m. Długo rzeki wynosi 48,1 km, przy spadku wahajcym si od 0,20 do 0,25. Powierzchnia zlewni wynosi 424,7 km 2, za redni przepływ w rzece wynosi 1,4 m 3 /s. Jej dopływami s Kanał Olszowiecki, Kanał Ł9 oraz Kanał Zaborowski. Łasica wraz z dopływami tworzy monotonne siedliska o niskim stopniu zrónicowania morfologicznego rzecznych koryt. Nie ma znaczenia dla programu udronienia rzek województwa mazowieckiego, podobnie jak zlewnia graniczcego z ni Kanału Kromnowskiego Mołtawa połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Mołtawa jest prawobrzenym dopływem Wisły o długoci 36,8 km i powierzchni zlewni 243,7 km 2. Rzeka nie przyjmuje adnego wikszego dopływu powierzchniowego. W zagospodarowaniu obszaru powierzchni zlewni przewaaj grunty orne. Praktycznie górna i rodkowa cz jest prawie bezlena, a lasy wystpuj tylko przy ujciu rzeki do Wisły w 606,1 km Kanał Troszyski (Dobrzykowski) połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Kanał Troszyski (regionalnie nazywany Dobrzykowskim) jest sztucznym lewobrzenym dopływem Wisły o długoci 23,2 km. Kanał uchodzi do Wisły na 623,3 km jej biegu w rejonie Dobrzykowa. Zasilany jest wodami gruntowymi oraz wodami cieków płyncych, z których najwaniejszymi s Nida-Gbinianka i ciek bez nazwy dopływajcy z jeziora Ciechomickiego. Głównym atrybutem zlewni s wystpujce tam jeziora. Na obszarze zlewni połoonych jest 5 jezior o powierzchni powyej 10 ha, w tym najwiksze w województwie mazowieckim Jezioro Zdworskie Skrwa Lewa połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Skrwa Lewa wypływa z zalesionego obszaru połoonego około 130 m n.p.m. na południe od wsi Łanita w województwa łódzkim. Rzeka płynie pocztkowo z zachodu na wschód, a nastpnie od 36 km rze bi wwóz o stromych krawdziach, dochodzcych nawet (pod Gostyninem) do 25 m. Poniej Gostynina zatraca charakter rynny, płynie płytk dolin wcit w osady piaszczyste. W ujciowym odcinku rzeka na pocztku XX-go wieku została spitrzona w wyniku czego powstało Jezioro Soczewka. Zbiornik ten powstał poprzez wybudowanie grobli w poprzek doliny rzeki Skrwy Lewej, około 1,5 km od jej ujcia do Wisły. Spitrzenia 52

53 dokonano dla potrzeb istniejcej tam wówczas fabryki papieru. Aktualnie akwen jest wykorzystywany rekreacyjnie. Skrwa Lewa jest czciowo uregulowana i osiga spadek podłuny 1,12. Zlewnia, o powierzchni ponad 418 km 2, ley w 90% na terenie województwa mazowieckiego. Przez jej obszar przebiega linia najmłodszego zasigu zlodowacenia bałtyckiego fazy leszczyskiej. Tereny lece na północ od Gostynina poddane były działaniu ldolodu wszystkich zlodowace. Tereny na południe objte były jedynie wczeniejszymi zlodowaceniami. Charakterystycznym elementem rze by młodoglacjalnej s rynny lodowcowe, wyznaczajce kierunki odpływu wód subglacjalnych, a obecnie zajte s przez jeziora. W granicach zlewni Skrwy Lewej w województwie mazowieckim znajduje si 6 jezior o powierzchni powyej 10 ha. S to: Jezioro Lubieskie, Białe, Humino, Drzewno, Sdek i Szczawiskie. Najwaniejszym dopływem Skrwy Lewej jest rzeka Osetnica, której zlewnia stanowi ponad 30% całkowitej powierzchni odwadnianej przez Skrw. Charakterystyczn cech zlewni Skrwy Lewej jest fakt, i dział wodny jest w wielu miejscach niepewny (mokradła) a poza tym, czsto poprzecinany przez bramy w dziale wód. W południowej czci obszar zlewni ma charakter bifurkacyjny, gdy odwadniany jest w dwóch kierunkach, ku północnemu-zachodowi przez Ostnic oraz ku południowemuwschodowi przez rzek Przysow ze zlewni Bzury. Zawikłanie hydrografii zwizane jest z młodoci postglacjaln tego terenu. Sie rzeczna tego obszaru jest słabo rozwinita, działy wodne s labilne. Liczne s smugi zabagnie i błot spełniajcych rol powolnego odpływu lub po przeprowadzeniu rowów, szybkiego odpływu. Zlewnia Skrwy Lewej bardzo korzystnie prezentuje si pod wzgldem zalesienia. Udział lasów w całoci omawianego obszaru mona szacowa na około 50%. Omawiany obszar moe poszczyci si znaczn iloci obszarów chronionych. Naley tu przede wszystkim Gostynisko-Włocławski Park Krajobrazowy, który zajmuje północn cz zlewni. Uwarunkowania przyrodnicze zlewni Skrwy Lewej czyni z niej jedn z najbardziej atrakcyjnych czci województwa. Na atrakcyjno tego terenu składaj si: bogata sie jezior, urozmaicona rze ba, klimat charakteryzujcy si mał iloci opadów, rónorodno zbiorowisk rolinnych i wysoka lesisto. Elementy te sprawiły, e 70% obszaru zlewni 53

54 objta jest ochron prawn. O stanie przyrody wiadczy utworzenie na jej terenie 8 rezerwatów przyrody. TABELA 16. DOPŁYWY SKRWY LEWEJ Lp. Nazwa cieku Długo (km) Kilometr Powierzchnia zlewni (km 2 ) Strona w woj. Odbiornik przyjcia ogółem dopływu w woj. dopływu ogółem mazowieckim mazowieckim 1. Osetnica 29,0 29,0 Skrwa Lewa Prawa ,6 124,6 2. Dopływ z Bud Kaleskich 13,4 13,4 Osetnica Prawa ,1 49, Skrwa Prawa połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Skrwa Prawa jest prawobrzenym dopływem Wisły o długoci 117,6 km, wpadajcym do niej w 645,4 km biegu, na wysokoci wsi Biskupice (midzy Płockiem a Murzynowem). Za pocztek Skrwy przyjto ciek nazywany niekiedy Okalewk, który wypływa ze wsi Okalewo na Równinie Urszulewskiej na wysokoci 131 m n.p.m. Za właciw Skrw mona jednak uzna dopiero ciek wypływajcy z Jeziora Skrwileskiego. Zlewnia o powierzchni 1 633,5 km 2 bogata jest w sie cieków i rowów melioracyjnych. Poczwszy od miejscowoci Zambrzyca do dopływu spod Sinogóry dolina Skrwy ma szeroko od 0,5 do 1 km i jest zatorfiona. Nastpnie staje si bardzo wska, do głboka i wypełniona osadami akumulacji rzecznej. Od dopływu spod Piastowa do Czernicy, dolina Skrwy jest szeroka o stromych, podlegajcych erozji, zboczach, a w zlewni przewaaj piaski i wiry. Deniwelacja doliny wynosi ok. 50 m. Na odcinku od Bobrownicy do krawdzi doliny Wisły Skrwa płynie głbok, meandrujc dolin o stromych zboczach. Zlewni pokrywaj piaski zalegajce na glinie zwałowej. Ten kocowy 26-kilometrowy odcinek rzeki od okolic Brudzenia Duego objty został ochron w ramach Brudzeskiego Parku Krajobrazowego. Na całej długoci rzeka ma charakter naturalny, linia brzegowa jest bardzo urozmaicona, a koryto na przewaajcej długoci tego odcinka jest głboko jednostronnie wcite. Dno rzeki jest piaszczyste z domieszk wiru i kamieni, a miejscami wystpuje nagromadzenie głazów pochodzcych z obrywów i osuwisk brzegowych. W zatoczkach i za spitrzeniami odkładaj si namuły i detrytus z opadłych lici. W bezporednim ssiedztwie rzeki brzegi porasta olcha, wierzba rokita i leszczyna, których korzenie umacniaj strome brzegi. Wyej połoone zbocza doliny porastaj lasy liciaste, głównie grdy. Wszystkie te czynniki tworz wyjtkow rónorodno siedlisk dostpnych dla fauny wodnej i ldowej. 54

55 Midzy Brudzeniem a Radotkami rzeka odznacza si du prdkoci przepływu. Przechodzc przez fragment moreny czołowej Skrwa intensywnie meandruje, tworzc liczne bystrza, czym przypomina rzeki wyynne. Spadek jednostkowy koryta rzecznego siga 2,2 m km -1 (spadek całkowity 0,74 m km -1 ). Ujciowy, około 2-kilometrowy odcinek rzeki, midzy Cierszewem a Biskupicami znajduje si pod wpływem cofki powstałej po zbudowaniu tamy pitrzcej na Wile we Włocławku i ma wybitnie zmieniony charakter. Szeroko rzeki wynosi tu m. Nurt jest w znacznym stopniu spowolniony, a pierwotnie piaszczyste dno pokryte jest warstw mułu Chraponianka połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Lewobrzeny dopływ o długoci 19,3 km, o powierzchni 111,8 km 2, uchodzi do Skrwy Prawej na 30,6 km jej biegu. W zlewni wystpuje zawikłana i gsta sie strug, kanałów i rowów, a jej znaczne obszary pokrywaj torfy i piaski wydmowe Sierpienica połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Sierpienica o długoci 52,4 km odwadnia obszar o powierzchni 395,8 km 2. Uchodzi do Skrwy na 62,6 km jej biegu. Jej ródła znajduj si w okolicach Bielska. Ciekami ródłowymi s Sierpienica Prawa i Lewa, przy czym za ciek główny przyjto uznawa Sierpienic Lew. Płynie ona szerok, miejscami zatorfion dolin, a otaczajca j wysoczyzna zbudowana jest z piasków i glin. W pocztkowym odcinku Sierpienica płynie przez tereny zabudowane. W rodkowej czci zlewni wystpuje gsta sie strug i rowów melioracyjnych. Na tym odcinku płynie przez tereny rolne, głównie łki Wierzbica połoenie geograficzne i podział hydrograficzny zlewni Długo tego lewobrzenego dopływu wynosi 33,4 km, za powierzchnia zlewni 122,1 km 2. Uchodzi do Skrwy na 105,9 km jej biegu. Płynie w głbokiej dolinie na 20 m, deniwelacja terenu wynosi do 70 m. TABELA 17. DOPŁYWY SKRWY PRAWEJ Lp. Nazwa cieku Długo (km) Kilometr Powierzchnia zlewni (km 2 ) Strona w woj. Odbiornik przyjcia ogółem dopływu w woj. dopływu ogółem mazowieckim mazowieckim 1. Chraponianka 19,3 19,3 Skrwa Prawa Lewa 111,8 111,8 2. Sierpienica 52,4 52,4 Skrwa Prawa Lewa ,8 395,8 3. Wierzbica 33,4 33,4 Skrwa Prawa Lewa ,1 122,1 55

56 5. Ogólna jako wód powierzchniowych płyncych Jednym ze sposobów korzystania ze rodowiska jest wprowadzanie cieków do wód lub do ziemi. Jest to istotne ródło zanieczyszczenia wód. Wprowadzane do cieków wodnych oraz ziemi zanieczyszczenia powoduj obnienie walorów jakociowych i uytkowych wód. Rozwój gospodarczy, a zwłaszcza wzrost produkcji przemysłowej, intensyfikacja rolnictwa oraz koncentracja ludnoci w duych aglomeracjach miejskich spowodowały pojawienie si presji na ekosystemy wodne o czysto antropogenicznym charakterze. Łczna wielko zrzutu cieków w 2004 roku w województwie mazowieckim wynosiła 247,6 hm 3, w tym: cieki oczyszczone - 179,6 hm 3 o mechanicznie - 9,0 hm 3 o chemicznie - 1,7 hm 3 o biologicznie - 137,2 hm 3 o z podwyszonym usuwaniem biogenów - 31,7 hm 3 cieki nieoczyszczone - 68,0 hm 3 o odprowadzane z zakładów - 0,8 hm 3 o odprowadzane kanalizacj - 67,2 hm 3 Głównym odbiornikiem cieków z województwa mazowieckiego jest rzeka Wisła. Bezporednio przyjmuje ona ponad 90% wszystkich cieków z powiatów: kozienickiego, otwockiego, warszawskiego, płockiego i miasta Płocka. Drugim pod tym wzgldem odbiornikiem jest Radomka, a nastpnie Narew. W województwie mazowieckim w 2004 roku eksploatowano (według danych WIO) około 550 oczyszczalni cieków komunalnych i przemysłowych. Redukcja zanieczyszcze, w dopływajcych do oczyszczalni ciekach, zalena jest od stosowanej technologii, stanu technicznego obiektu oraz iloci i jakoci dopływajcych cieków. W oczyszczalniach eksploatowanych w województwie przewaa technologia mechaniczno-biologiczna, czsto z podwyszonym usuwaniem biogenów. Stan techniczny oczyszczalni jest na ogół dobry. Jednake dua grupa oczyszczalni nie spełnia wymaga wynikajcych z załoe projektowych i nałoonych na nie decyzji administracyjnych. Obiekty s le eksploatowane i niejednokrotnie posiadaj bardzo due rezerwy przepustowoci. Cz oczyszczalni cieków nie posiada technologii pozwalajcej na redukcj zwizków azotu i fosforu, które to zwizki niejednokrotnie decyduj o zaklasyfikowaniu rzek do wód złej jakoci (V klasa). 56

57 Pomimo istnienia oczyszczalni cieków we wszystkich miastach w województwie mazowieckim w 2004 r. odprowadzono do wód powierzchniowych około 68 hm 3 cieków nieoczyszczonych, z czego a 67,2 hm 3 stanowiły cieki komunalne. Główn przyczyn takiej sytuacji jest zbyt krótka sie kanalizacyjna, co powoduje, e pomimo istnienia w miecie oczyszczalni o wolnej przepustowoci, cz cieków odprowadzana jest, z niektórych orodków w stanie nieoczyszczonym do odbiorników. Przykładem jest Pułtusk, gdzie z uwagi na zbyt krótk sie kanalizacyjn do oczyszczalni trafia jedynie 70% cieków moliwych do oczyszczenia, a pozostałe cieki z miasta nieoczyszczone odprowadzane s do Narwi. Spektakularnym przykładem jest Warszawa, która do oczyszczalni Czajka kieruje tylko połow swoich cieków, a pozostałe w stanie surowym trafiaj do Wisły. Oczyszczalnia Południe dla południowej czci lewobrzenej Warszawy została oddana do uytkowania pod koniec 2005 r., obecnie trwa jej rozruch. Przewiduje si, e pełny efekt ekologiczny zostanie osignity w 2006 r. W latach planowana jest rozbudowa i modernizacja prawobrzenej oczyszczalni Czajka oraz realizacja systemu przesyłu do niej cieków z lewobrzenej czci stolicy. Oprócz cieków odprowadzanych zorganizowanymi systemami kanalizacyjnymi, due znaczenie dla zanieczyszczenia wód powierzchniowych ma nieuregulowana gospodarka ciekowa w wiejskich jednostkach osadniczych. Rosnca ilo przyłczy wodocigowych, poprawiajca zdecydowanie warunki sanitarne gospodarstw rolnych, sprzyja jednoczenie powstawaniu, w znacznie wikszych ilociach, cieków bytowych i z hodowli zwierzt. Podczas, gdy zrzut cieków z oczyszczalni jest skoncentrowany i odbywa si punktowo kolektorami, spływ zanieczyszcze z terenów wiejskich nastpuje, w zwizku z nieuporzdkowaniem gospodarki ciekowej, systematycznie na całej długoci odbiornika. Stały dopływ cieków powoduje degradacj wód powierzchniowych, ju w odcinkach ródłowych. Nowe sposoby oceny czystoci wód wprowadzone zostały rozporzdzeniem Ministra rodowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz.U. Nr 32, poz. 284). Wprowadza ono pi klas jakoci wód powierzchniowych, z uwzgldnieniem kategorii jakoci wody A1, A2 i A3, okrelonych w przepisach w sprawie wymaga, jakim powinny odpowiada wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludnoci w wod przeznaczon do spoycia: 1) klasa I wody o bardzo dobrej jakoci: 57

58 a) spełniaj wymagania okrelone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludnoci w wod przeznaczon do spoycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem właciwym dla kategorii A1, b) wartoci wska ników jakoci wody nie wskazuj na adne oddziaływania antropogeniczne; 2) klasa II wody dobrej jakoci: a) spełniaj w odniesieniu do wikszoci wska ników jakoci wody wymagania okrelone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludnoci w wod przeznaczon do spoycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem właciwym dla kategorii A2, b) wartoci biologicznych wska ników jakoci wody wykazuj niewielki wpływ oddziaływa antropogenicznych; 3) klasa III wody zadowalajcej jakoci: a) spełniaj wymagania okrelone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludnoci w wod przeznaczon do spoycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem właciwym dla kategorii A2, b) wartoci biologicznych wska ników jakoci wody wykazuj umiarkowany wpływ oddziaływa antropogenicznych; 4) klasa wody niezadowalajcej jakoci: a) spełniaj wymagania okrelone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludnoci w wod przeznaczon do spoycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem właciwym dla kategorii A3, b) wartoci biologicznych wska ników jakoci wody wykazuj, na skutek oddziaływa antropogenicznych, zmiany ilociowe i jakociowe w populacjach biologicznych; 5) klasa V wody złej jakoci: a) nie spełniaj wymaga dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludnoci w wod przeznaczon do spoycia, b) wartoci biologicznych wska ników jakoci wody wykazuj, na skutek oddziaływa antropogenicznych, zmiany polegajce na zaniku wystpowania znacznej czci populacji biologicznych. 58

59 5.1. WISŁA Wisła przepływa przez województwo mazowieckie na odcinku o długoci ponad 320 km, z czego około 25 km przypada na Zbiornik Włocławski. Jest to rzeka tranzytowa przecinajca województwo na dwie czci. Dla obszaru województwa stanowi główne ródło poboru wody i jednoczenie główny odbiornik cieków. Pierwsze badania wody wilanej przeprowadzono według dostpnej literatury w Warszawie w 1934 roku na potrzeby wodocigów i kanalizacji w Warszawie. Wisła była wtedy rzek czyst, o duej zdolnoci samooczyszczania si. Charakteryzowała si małym zasoleniem i nisk zawartoci substancji organicznych. Stenia zwizków azotowych w wodzie ujmowanej dla potrzeb ówczesnego wodocigu centralnego były na bardzo niskim poziomie, daleko odbiegajcym od obecnie obowizujcych wymaga okrelonych w przepisach prawnych. Uwag zwraca jednak dua rozbieno w steniach zawiesiny ogólnej w tym czasie, która okresowo przekraczała nawet kilkakrotnie obecnie obowizujce normy. Jest to z pewnoci wynikiem spływów powierzchniowych, szczególnie w okresach roztopów wiosennych oraz odprowadzanie cieków socjalno-bytowych czsto w stanie surowym lub tylko w niewielkim stopniu oczyszczonych. Nawizujc do dzisiejszych kryteriów oceny mona stwierdzi, e jako wody wilanej (z wyjtkiem zawiesiny ogólnej) najczciej odpowiadała I klasie czystoci wód i była zbliona do wymaga przewidzianych w dyrektywie Wspólnoty Europejskiej 75/440/EEC dla wód wykorzystywanych jako ródło wody do picia przy załoeniu uproszczonego uzdatniania wody w drodze filtracji i dezynfekcji. W latach powojennych ( ) daje si zauway pocztek tendencji wzrostowych niektórych wska ników zanieczyszczenia wody wilanej. Dotyczy to przede wszystkim chlorków, utlenialnoci i suchej pozostałoci. Wzrost wartoci tych wska ników był na pocztku powolny, ale w 1954 roku wartoci te były wyra nie wysze od wartoci, jakie wystpowały w 1945 czy 1934 roku. Nadal jeszcze stenia zwizków azotu były zdecydowanie poniej obecnie wymaganego poziomu I klasy czystoci. Zwraca te uwag niskie stenie siarczanów oraz wysoka zawarto tlenu rozpuszczonego. W okresie od 1934 do 1954 roku najwikszy wzrost zanotowano w steniach chlorków. Ich warto w okresie dwudziestolecia wzrosła ponad dwukrotnie. Przyczyn wzrostu ste chlorków w wodzie wilanej był prawdopodobnie dopływ zanieczyszczonych wód z południowej Polski, tj. zawierajcych wody kopalniane. 59

60 W miar rozbudowy miast i przemysłu wzdłu biegu Wisły, wzrastała systematycznie ilo odprowadzanych cieków oraz ich obcienie ładunkami zanieczyszcze. Natomiast działania i nakłady na rzecz ochrony wód były niewspółmiernie niskie w stosunku do rosncego zanieczyszczenia rzek. Przeprowadzone przez Pastwowy Zakład Higieny w Warszawie w 1956 roku badania wody wilanej, w miejscu ujcia jej dla wodocigów warszawskich, wskazywały na to, e woda w Wile, na wysokoci ujcia, wykazywała nieznaczne zanieczyszczenie. Ujemny wpływ na stan zanieczyszczenia rzeki wywierały cieki odprowadzane na przedmieciach Warszawy. W roku 1966 stwierdzono, e woda w Wile, na wysokoci Warszawy, nie odpowiadała wymaganiom. Dotyczyło to takich parametrów jak: barwa, zapach, stenie elaza, manganu, miana coli, a nawet zawartoci fenoli. W latach w dalszym cigu obserwowano wzrost zanieczyszczenia wody w Wile. Miało to niekorzystny wpływ na zdolno rzeki do samooczyszczania. Szczególnie niekorzystny dla jakoci wody w Wile był przełom roku 1968/69. Wykonane analizy pozwoliły na stwierdzenie, e surowa woda zawierała znaczne iloci amoniaku, chlorków i manganu oraz nienaturaln barw. Analizujc sytuacj w latach mona stwierdzi, e w wartociach rednich stan zanieczyszczenia znacznie si pogorszył, cho w ostatnich latach tego okresu nastpowało spowolnienie degradujcych zmian. Dane archiwalne z tego okresu wskazuj na szczególnie szkodliwe zjawisko wzrostu ste zwizków fenolowych i amoniaku, nasilone wystpowanie fitoplanktonu oraz pewien wzrost barwy i zapachu. Stopniowo prowadzona zabudowa dorzecza Wisły zbiornikami i stopniami wodnymi spowodowała pewn popraw w rednim składzie jakociowym wody, lecz przy jednoczesnym niskim stopniu oczyszczania cieków przemysłowych i komunalnych, nie przyniosła oczekiwanych efektów. Analizujc zmiany stanu czystoci rzeki na wysokoci Warszawy, mona stwierdzi, e okres od 1968 r. do pocztku lat 90. przyniósł dalsze pogorszenie si jej jakoci. W cigu rozpatrywanego okresu nastpił dalszy wzrost stenia chlorków (ponad 3- krotnie), azotu azotanowego (ponad 4,5-krotnie), substancji organicznej wyraonej wska nikami BTZ 5 oraz ChZT Cr. W odniesieniu do BTZ 5 wody Wisły utrzymywały si na rednim poziomie II klasy czystoci wód, lecz warto tego wska nika na przestrzeni 27 lat wzrosła o 3,7 mg/dm 3, tj. o około 73,3%. Pomimo znacznego wzrostu ste zwizków azotu 60

61 w wodach wilanych, prawie we wszystkich przypadkach, wod w rzece, w zakresie tego parametru, mona było zaliczy do I klasy czystoci. Przedstawiona ocena stopnia zanieczyszczenia Wisły w rejonie Warszawy w okresie od 1934 do 1990 roku wykazała stale pogarszajcy si stan czystoci rzeki. Na podstawie zebranych danych trudno oceni jednoznacznie trendy zmian stopnia zanieczyszczenia Wisły, tym bardziej, e wzgldnie mała liczba bada nie daje podstaw do formułowania daleko idcych wniosków. Dodatkow wad prowadzonej oceny jest brak ujednoliconych danych, rónorodno stosowanych metodyk badawczych oraz ocena wyników głównie na podstawie wartoci rednich, osiganych w danym roku. Mało jest natomiast danych o rozpitoci uzyskiwanych wyników oraz czstoci wystpowania prób z przekroczeniami okrelonych wska ników. Jednak pomimo ułomnoci posiadanej bazy danych wyra nie zarysowuje si tendencja wzrostu wielu wska ników w miar rozwoju przemysłu. W latach najwiksze zmiany zaobserwowano w wielkoci ste metali cikich, których oznaczane wartoci były kilkakrotnie nisze od wartoci notowanych na pocztku lat 90. Zawarto kadmu w wodach wilanych zmniejszyła si około 10-krotnie, a ołowiu 3-krotnie, przy czym w wikszoci przypadków odnotowano wzrost stenia metali w latach , po czym nastpował systematyczny spadek ich zawartoci. Obecnie mona powiedzie, e zawarto metali cikich kształtuje si na poziomie I klasy czystoci. W latach zarysowała si wyra na zaleno pomidzy stanem zanieczyszczenia rzeki a dynamik zmian gospodarki krajowej. Pocztek lat 90. charakteryzował si obnieniem iloci emitowanych cieków, co te wpłynło na obnienie ste niektórych zanieczyszcze w rzece. Obnienie emisji było zwizane z upadkiem wielu zakładów przemysłowych oraz z obnieniem wielkoci produkcji. Lata to lata wzrostu gospodarczego oraz istotnych działa proekologicznych, które zaowocowały dalszym zmniejszeniem ste wikszoci zanieczyszcze. Wynikało to najczciej z budowy nowych i modernizacji istniejcych oczyszczalni cieków oraz wprowadzenia proekologicznych technologii produkcji. Najwiksz aglomeracj odprowadzajc wody i cieki do Wisły jest Warszawa. Kanalizacja w Warszawie jest w wikszoci typu ogólnospławnego i dzieli si na dwa niezalene systemy: lewo- i prawobrzeny. System lewobrzeny odprowadza cieki komunalne bez oczyszczania, głównie przez kolektor Burakowski i kolektor Bielaski. Ogólna ilo cieków emitowanych tymi kolektorami wynosiła, w 2004 r. roku, ponad 345 tys. m 3 /dob. 61

62 System prawobrzeny prawie w całoci odprowadza cieki do oczyszczalni Czajka o przepustowoci 400 tys. m 3 /dob. cieki oczyszczone odprowadzane s do Wisły kanałem, którego wylot znajduje si na 527,4 km. cieki okresowo wykazuj ponadnormatywne stenia m.in. fosforu ogólnego, azotu ogólnego i ekstraktu eterowego. Zakłady przemysłowe zrzucajce cieki do Wisły w rejonie Warszawy to w wikszoci elektrociepłownie warszawskie EC Siekierki i EC era odprowadzajce głównie podgrzane wody pochłodnicze. Znaczce iloci cieków do wód wilanych odprowadzane s równie z Płocka. S to cieki komunalne z miasta i przemysłowe, odprowadzane z najwikszego zakładu rafineryjnopetrochemicznego w Polsce PKN ORLEN S.A. Na podstawie bada w 2005 roku, wody Wisły zostały ocenione w wikszoci przekrojów jako klasa (tj. wody niezadowalajcej jakoci). Jedynie poniej Warszawy dopływ duej iloci cieków spowodował pogorszenie jakoci wody do V klasy głównie ze wzgldu na wska niki bakteriologiczne. W wodzie wilanej płyncej w kierunku Płocka malej stenia wikszoci wska ników klasyfikujc rzek do klasy czystoci. Na całym mazowieckim odcinku Wisły barwa wody została oceniona jako klasa, a selen lub V klasa. Na całej długoci rzeki stwierdza si zakwity okrzemkowo-zielenicowe trwajce od wiosny do jesieni, potwierdzeniem czego jest wysokie stenie chlorofilu, przewanie przekraczajce dopuszczalny próg, ustalony dla klasy czystoci. Z licznych dopływów Wisły najbardziej zanieczyszczona jest Bzura uchodzca do niej w okolicach Wyszogrodu. Ze wzgldu na du ilo zanieczyszcze w wodach tej rzeki, jej wpływ na jako wody w Wile jest znaczcy. Dopływy Wisły takie jak Pilica i Narew prowadzce due iloci wody, maj wody czyciejsze od rzeki głównej, w zwizku z tym nie oddziałuj na ni negatywnie. Pozostałe dopływy Wisły ze wzgldu na niewielkie natenie przepływu, nie maj znaczcego wpływu na jako rzeki głównej Krpianka Głównym ródłem zanieczyszczenia rzeki jest miasto Lipsko, które odprowadza około m 3 / dob cieków po oczyszczeniu biologicznym. cieki okresowo wykazuj ponadnormatywne stenia zwizków azotu w stosunku do obowizujcych norm. Według bada monitoringowych przeprowadzonych w 2005 roku, górny odcinek Krpianki odpowiadał III klasie czystoci. W przypadku selenu i stanu sanitarnego stwierdzono klas odpowiednio V i, co jednak nie miało wpływu na wynik klasyfikacji kocowej. 62

63 Dopływ oczyszczonych cieków komunalnych z Lipska ma zdecydowanie negatywny wpływ na jako wody w Krpiance. Wystpuje wzrost wartoci prawie wszystkich parametrów, a stenie azotynów, fosforanów, selenu oraz liczba bakterii coli kwalifikuj rzek na tym odcinku do V klasy czystoci. W kierunku ujcia stan jakoci wody w rzece poprawia si i Krpianka w 2005 roku odprowadzała do Wisły wody odpowiadajce III klasie jakoci. Naley zauway, i stan czystoci wody w rzece w stosunku do lat poprzednich uległ poprawie na całej długoci w zakresie wikszoci z badanych parametrów Iłanka Bezporednimi ródłami zanieczyszczenia rzeki s przedsibiorstwa zlokalizowane w Iły, przy czym najwiksza ilo cieków odprowadzana jest przez Zakład Wodocigów i Kanalizacji w Iły ponad 900 m 3 na dob. Iłanka w górnym biegu, do przyjcia cieków z Iły, prowadzi wody odpowiadajce III klasie czystoci (2005 r.). Poniej Iły jako wody ulega pogorszeniu do klasy za spraw podwyszonych ste fosforanów, selenu, barwy oraz złego stanu sanitarnego. Dziki naturalnym zdolnociom samooczyszczania, stan wody w rzece na pozostałym odcinku poprawia si i Iłanka badana w punktach: Ciepielów i Chotcza wykazuje III klas jakoci, co potwierdziły badania monitoringowe prowadzone w 2005 roku. Aktualnie jest to jedna z bardziej czystych rzek województwa Zwolenka Głównym ródłem zanieczyszcze rzeki Zwolenka jest Zakład Usług Komunalnych w Zwoleniu, który wprowadza do rzeki około m 3 / cieków na dob oraz RSM ROLMLECZ ok. 780 m 3 / dob. W górnym biegu (do Zwolenia) rzeka jest w miar czysta. Badania prowadzone w roku 2000 wykazały niewielkie przekroczenia III klasy czystoci jedynie w przypadku zwizków organicznych. Wzrost zanieczyszcze jest notowany po dopływie oczyszczonych cieków ze Zwolenia. Analizy wykazały podwyszone do V klasy jakoci stenia: BZT 5, azotu Kjeldahla, amoniaku i fosforanów. W miar oddalania si od głównego ródła zanieczyszcze stan czystoci rzeki poprawia si, osigajc przed ujciem III klas czystoci (lata ). Stan czystoci rzeki poniej Zwolenia, w ostatnich latach, uległ poprawie. Najwiksze, pozytywne zmiany stwierdzono w steniach BZT 5 i fosforanach. Stenia tych dwóch 63

64 parametrów w stosunku do 1980 roku (poniej Zwolenia) zmniejszyły si prawie 5-krotnie. Niewiele mniejsz rónic zanotowano w steniu zawiesiny ogólnej Zagodonka Głównym ródłem zanieczyszczenia rzeki w jej górnym odcinku s cieki komunalne odprowadzane z Pionek, natomiast w dolnym cieki komunalne z Kozienic. W obu oczyszczalniach cieki s prawidłowo oczyszczane i nie wykazuj przekrocze w stosunku do dopuszczalnych norm. Rzeka Zagodonka w 2004 roku w górnym odcinku (do Pionek) była wzgldnie czysta jej wody odpowiadały III klasie czystoci. Wzrost zanieczyszcze obserwowany był od przyjcia oczyszczonych cieków komunalnych z miejscowoci Pionki. Oczyszczalnia miejska (dawniej ZTS PRONIT S.A.) odprowadza do rzeki około m 3 / dob oczyszczonych cieków komunalnych. Oczyszczalnia wymaga modernizacji. Po dopływie cieków w rzece widoczny jest wzrost wartoci poszczególnych parametrów, a cz z nich (fosforany, fosfor ogólny, liczba bakterii coli) była czynnikiem determinujcym przynaleno rzeki Zagodonka, poniej Pionek, do V klasy czystoci. W dalszym biegu nastpuje samooczyszczenie si rzeki, ale po około 10 km Zagodonka przyjmuje cieki komunalne z Kozienic (ok. 312 m 3 / dob). Te jednak nie wpływaj ju w tak istotny sposób na zmian jakoci wody Zagodonki, która na odcinku od Kozienic do ujcia do Wisły odpowiada klasie czystoci (2004 r.) Radomka Bezporednio do Radomki w wikszej iloci odprowadzane s tylko cieki komunalne z miasta Przysucha (około 700 m 3 / dob). Pozostałe zakłady odprowadzaj mniejsze iloci cieków, jednak wyniki bada wykazuj na wypadki naruszenia dopuszczalnych warunków, jakim powinny odpowiada cieki wprowadzane do wód. Naruszenie dotyczy przewanie zwizków azotowych. Głównym ródłem zanieczyszczenia rzeki s oczyszczone cieki z Radomia doprowadzane przez dopływ rzek Mleczn. Do 1994 roku cieki odprowadzane do Mlecznej były niedostatecznie oczyszczone. Aktualnie oczyszczalnia pracuje dobrze, a cieki nie wykazuj przekrocze w stosunku do pozwolenia wodno-prawnego, i w zwizku z tym stanowi coraz mniejsze zagroenie dla wód Radomki. 64

65 W górnym i rodkowym odcinku (do ujcia rzeki Mlecznej) rzeka Radomka jest wzgldnie czysta jej wody rzadko wykraczaj poza III klas czystoci wód powierzchniowych. W 2005 roku (za spraw pojedynczych parametrów) klas stwierdzono poniej Przysuchy w m. Zboenna, zbiorniku Domaniów oraz w punktach pomiarowych Słowików i Bartodzieje. Wzrost zanieczyszcze obserwowany jest od przyjcia wód Mlecznej i utrzymuje si, mimo naturalnej zdolnoci samooczyszczania rzeki, do jej ujcia do Wisły. Do połowy lat 90. zawarto w wodzie substancji organicznych łatwo rozpuszczalnych (BZT 5 ) wynosiła nawet powyej 70 mg O 2 / dm 3. Fosforany w rzece kilkakrotnie przekraczały dopuszczalne normy. Podobnie było w przypadku azotu azotanowego. Stan sanitarny w 100% pobranych prób potwierdzał nadmierne zanieczyszczenie rzeki ciekami pochodzenia antropogenicznego. Radykalne zmniejszenie zanieczyszczenia wód rzeki Radomki substancjami biogennymi i organicznymi poniej ujcia Mlecznej nastpiło w połowie lat 90. Jest to efekt uruchomienia biologicznej czci oczyszczalni cieków dla Radomia, co daje si wyra nie zauway analizujc wyniki bada zawartoci w wodzie poszczególnych zanieczyszcze. W 2005 roku w Radomce, poniej ujcia Mlecznej, tylko wska niki okrelajce stan sanitarny zostały ocenione jako V klasa. Pozostałe parametry, w tym zwizki azotu i fosforu odpowiadały co najmniej klasie czystoci Mleczna Głównym ródłem zanieczyszczenia Mlecznej jest rzeka Pacynka bezporedni odbiornik cieków z Radomia. Do 1994 roku po przyjciu wód Pacynki Mleczna zamieniała si w odkryty kolektor ciekowy. Prawie 100% wyników laboratoryjnych wód Mlecznej przed jej ujciem do Radomki nieosigało wymaganych norm. Rzeka była całorocznie pozbawiona tlenu rozpuszczonego, a stenia wikszoci badanych parametrów osigały wartoci cieków surowych. Po oddaniu biologicznej czci oczyszczalni cieków dla Radomia stan Mlecznej w przekroju ujciowym poprawił si. Nie osignła ona jednak lepszej klasy czystoci w wikszoci badanych parametrów, ale wykonane analizy wykazuj nieporównywalnie nisze wyniki od tych jakie notowano w połowie lat 90. Mleczna aktualnie wykazuje równomierne zanieczyszczenie na całej długoci niosc due iloci zwizków biogennych i organicznych. W roku 2004 powyej ujcia Pacynki stwierdzono klas czystoci, natomiast przy ujciu do Radomki, Mleczna prowadziła wody 65

66 charakterystyczne dla V klasy jakoci, ze wzgldu na: stan sanitarny oraz wysokie stenia: ChZT Cr, amoniaku, azotu Kjeldahla, fosforanów, selenu. Naley doda, i na negatywny obraz rzeki dodatkowo maj prawdopodobnie wpływ niekontrolowane zrzuty cieków bytowych odprowadzanych z Radomia, wody opadowe odprowadzane kanalizacj burzow z miasta oraz wtórne zanieczyszczenie spowodowane du iloci osadów dennych Wizownica Wizownica nie jest bezporednim odbiornikiem cieków. Dwa zakłady zlokalizowane w jej zlewni odprowadzaj cieki do jej dopływów, a gospodarka ciekowa jest w nich prowadzona prawidłowo. Rzeka badana jest tylko w jednym punkcie przed ujciem do Radomki. W 2002 roku jej wody odpowiadały III klasie czystoci Szabasówka Szabasówka, główny dopływ Radomki, w górnym biegu przyjmuje cieki komunalne z Wierzbicy. Przeprowadzone kontrole wiadcz, e stenia poszczególnych parametrów w wielu przypadkach przekraczaj obowizujce normy. W roku 2001 rzeka monitorowana przed ujciem do Radomki prowadziła wody na pograniczu III i klasy czystoci (klasie odpowiadały m.in. wartoci ChZT Cr i ChZT Mn ). Stenia zwizków biogennych były na poziomie II i III klasy czystoci. Szabasówka na odcinku ujciowym jest kontrolowana od 1979 roku i przez cały czas utrzymuje si na zblionym poziomie. Badania prowadzone w roku 2002 w rejonie miejscowoci Lipienice wskazały na V klas jakoci wody Szabasówki po przyjciu cieków odprowadzanych rowem odkrytym z Wierzbicy. Wzrost wartoci widoczny był przede wszystkim w przypadku: BZT 5, ChZT Cr, ChZT Mn, przewodnoci elektrolitycznej, substancji rozpuszczonych i stanu sanitarnego Okrzejka W zlewni Okrzejki nie wystpuj due punktowe ródła zanieczyszcze wód. Działa w tym rejonie jedynie tylko kilka małych oczyszczalni cieków. Na podstawie bada prowadzonych w latach w dwóch przekrojach pomiarowych zlokalizowanych w miejscowociach Trojanów i Maciejowice, stwierdzi mona, e wody Okrzejki, na całej badanej długoci klasyfikuj si do klasy jakoci. 66

67 Wska niki decydujce o klasie to: azot Kjeldahla, ChZT Cr, selen, elazo i barwa. Jedynie liczba bakterii coli przekracza warto dopuszczaln dla tej klasy (przy liczbie bakterii coli typu kałowego odpowiadajcej klasie). Woda w rzece od pocztku bada (1983 rok) nie zmieniła swojej jakoci. Obserwowane s okresowe niewielkie wzrosty ste zwizków biogennych oraz zanieczyszczenia bakteriologicznego Promnik W zlewni tej rzeki nie wystpuj due punktowe ródła zanieczyszcze. Wiksze iloci cieków odprowadza jedynie Oczyszczalnia Miejska w Łaskarzewie (433 m 3 /dob). Ostatnie badania monitoringowe prowadzone w 2005 roku na odcinku ujciowym rzeki w przekroju Ruda Tarnowska, wskazuj na klas czystoci wód ze wzgldu na wska niki biogenne (azot Kjeldahla i fosforany), selen oraz barw. Jedynie zanieczyszczenie bakteriologiczne okrelane ogóln liczb bakterii coli, odpowiadało klasie V (za liczba bakterii coli typu kałowego klasie) Wilga Bezporednim ródłem zanieczyszczenia rzeki s cieki z terenu Garwolina: komunalne odprowadzane z Miejskiej Oczyszczalni oraz produkcyjne z Okrgowej Spółdzielni Mleczarskiej w Woli Rbkowskiej. Łcznie z obu ww. obiektów w cigu doby odprowadzanych jest do rzeki około 5500 m 3 cieków. Obie oczyszczalnie dotrzymuj warunków pozwole wodno-prawnych (nieznaczne przekroczenia w steniach fosforu wystpuj jedynie w OSM). Rzeka na całej długoci prowadzi wody klasy czystoci, na co wskazuj badania wykonywane w latach , w trzech przekrojach pomiarowych zlokalizowanych powyej i poniej miasta oraz przy ujciu rzeki w miejscowoci Wilga. Wody zanieczyszczone s bakteriologicznie (liczba bakterii coli typu kałowego odpowiada V klasie czystoci, nieznacznie lepiej tylko na ujciu rzeki). Po dopływie cieków z miasta Garwolina wystpuje wyra ny wzrost ste biogenów w rzece (fosforany w V klasie). Na ujciu jako wód poprawia si, nie osigajc jednak wyra nej zmiany klasy czystoci Pilica Najwikszymi ródłami zanieczyszcze rzeki oprócz zanieczyszcze wprowadzanych z terenu województwa łódzkiego, s orodki miejskie: Nowe Miasto, Białobrzegi i Warka. 67

68 Wszystkie cieki odprowadzane do Pilicy w województwie mazowieckim s oczyszczone biologicznie, a najwiksz ich ilo zrzuca Warka. Pilica od 1979 roku monitorowana jest w 4 punktach pomiarowo-kontrolnych. Od pocztku bada była rzek stosunkowo czyst wska niki fizyko-chemiczne bardzo rzadko przekraczały normy odpowiadajce III klasie czystoci. W 1979 roku próg ten nieznacznie został przekroczony przez BZT 5, a w latach pó niejszych nastpiło nieznaczne podwyszenie ste notowanych w azocie azotanowym i fosforze ogólnym. Stan sanitarny kwalifikował wówczas rzek na poziomie wód pozaklasowych. W drugiej połowie lat 90. w wodach Pilicy obserwowano take wysokie pozaklasowe (według ówczesnej klasyfikacji) stenia chlorofilu, co wiadczy o zwikszonej yznoci i duym nasileniu produkcji pierwotnej glonów. Do 2005 roku jako rzeki poprawiła si. Stenia poszczególnych parametrów uległy powolnemu, ale systematycznemu zmniejszaniu. Analizy wykonane w 2005 roku wykazały, e jedynie w rejonie Nowego Miasta stwierdzono klas czystoci ze wzgldu na podwyszone wartoci: barwy, selenu i stanu sanitarnego. Nie stwierdzono natomiast wysokiego chlorofilu. Na pozostałym odcinku Pilica prowadziła wody charakteryzujce si klas III jakoci. Warto zauway, i stenia zwizków biogennych (azotu i fosforu) odpowiadaj II klasie, co powoduje zakwalifikowanie rzeki do jednej z najczystszych województwa mazowieckiego Mogielanka Głównym punktowym ródłem zanieczyszczenia rzeki jest miasto Mogielnica. Oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna, w tym miecie została oddana do eksploatacji dopiero w 2000 r. Obecnie Mogielanka w górnym odcinku charakteryzuje si III klas jakoci, co potwierdziły badania monitoringowe przeprowadzone w roku Wzrost zanieczyszcze obserwowany jest poniej Mogielnicy wyniki analiz wykonane w próbkach wody pobranej w m. Borowe wskazały na wystpowanie klasy, za spraw złego stanu sanitarnego, hydrobiologii, podwyszonych ste fosforanów, selenu, BZT 5 i barwy Drzewiczka Bezporednio do Drzewiczki w rodkowym biegu, odprowadzane s w niewielkiej iloci oczyszczone cieki komunalne z Odrzywołu. Na odcinku mazowieckim rzeka jest kontrolowana tylko przed ujciem do Pilicy. W 2003 roku wprowadzała do niej wody odpowiadajce III klasie czystoci. 68

69 wider Bezporednim ródłem zanieczyszcze wód rzeki wider jest miasto Stoczek Łukowski połoony poza granic województwa mazowieckiego. Zakłady połoone na terenie naszego województwa odprowadzajce cieki bezporednio do widra nie stwarzaj wikszego zagroenia dla wód rzeki. Głównym ródłem zanieczyszczenia rzeki s wody rzeki Mieni, przyjmujcej zanieczyszczone wody Srebrnej, do której odprowadzane s cieki komunalne z Miejskiej Oczyszczalni cieków w Misku Mazowieckim (około 6800 m 3 /dob). W 2005 roku zakoczono modernizacj i rozbudow ww. oczyszczalni, co powinno znaczco wpłyn na jako odprowadzanych cieków. W latach wody widra badane były w trzech przekrojach pomiarowych zlokalizowanych w miejscowociach: Seroczyn (przy granicy z woj. lubelskim), Kołbiel i Dbinka (na ujciu do Wisły). Badania wskazuj na klas jakoci wód. Decyduj o tym wska niki takie jak: barwa, elazo, selen, a w dwóch przekrojach (Seroczyn i Dbinka) równie wska niki biogenne: fosforany i azot Kjeldahla (tylko w m. Seroczyn). W ww. przekrojach zanieczyszczenie bakteriologiczne wód odpowiadało klasie V. Podobne tendencje utrzymuj si w rzece od 1980 roku (pocztek monitorowania). wider jest na całej długoci zanieczyszczony bakteriologicznie, a wysokie stenia zwizków biogennych wystpuj tylko sporadycznie. Od pocztków bada zawsze stwierdzano pogorszenie si jakoci wody po dopływie Mieni, przed ujciem rzeki do Wisły Mienia Głównym ródłem zanieczyszczenia Mieni jest rzeka Srebrna bezporedni odbiornik cieków z Miska Mazowieckiego. Po wielu latach modernizacji i rozbudowy zakoczono w 2005 roku inwestycj zapewniajc dotrzymywanie warunków pozwolenia wodnoprawnego zrzutu cieków. Do grudnia 2005 roku ww. oczyszczalnia odprowadzała cieki w iloci około 6800 m 3 /dob o ponadnormatywnych steniach azotu i fosforu ogólnego oraz BZT 5 i ChZT Cr. Ostatnie badania monitoringowe prowadzone w 2005 roku w trzech przekrojach pomiarowych zlokalizowanych w miejscowociach: Mienia (na odcinku ródłowym), Bykowizna (poniej dopływu Srebrnej) oraz Wizowa (powyej ujcia do widra) wskazuj na V klas jakoci wód. Decyduj o tym głównie wska niki: bakteriologiczne (bakterie coli typu fekalnego) oraz biogenne (fosforany). 69

70 Poniej ujcia Srebrnej nastpuje wyra ny wzrost ste BZT 5 oraz zwizków biogennych (amoniak, azot Kjeldahla, azotyny, azot ogólny, fosfor ogólny odpowiadaj V klasie). Wystpuj take spadki w steniach tlenu rozpuszczonego. Z biegiem rzeki stan jakoci wód Mieni tylko nieznacznie poprawia si. Przy ujciu rzeki utrzymuj si w dalszym cigu wysokie, odpowiadajce V klasie, stenia azotu Kjeldahla, fosforanów i fosforu ogólnego. Na eutrofizacj wód wskazuj podwyszone stenia chlorofilu a (odpowiadajce klasie). Oczekuje si, e od 2006 roku stan jakoci wód Mieni moe poprawia si w zwizku z zakoczon modernizacj i rozbudow Miejskiej Oczyszczalni cieków w Misku Mazowieckim Jeziorka Bezporednio do Jeziorki, w jej górnym biegu odprowadzane s małe iloci cieków, w zwizku z tym nie wpływaj znaczco na jako jej wód. Główne ródło zanieczyszczenia rzeki stanowi rzeka Kraska, która (za porednictwem Molnicy) odprowadza oczyszczone cieki komunalne z Grójca. W przyujciowym odcinku rzeka jest bezporednim odbiornikiem cieków komunalnych z Piaseczna. W 2004 roku do ujcia Kraski Jeziorka prowadziła wody charakterystyczne dla III klasy czystoci. Poniej ujcia Kraski jako wody uległa pogorszeniu do klasy jakoci. Powodem zmiany klasyfikacji rzeki był wzrost ste m.in. zwizków azotu i fosforu, BZT 5, ChZT Cr, parametrów hydrobiologicznych oraz zły stan sanitarny. Płync w kierunku Piaseczna jako wody utrzymuje si na poziomie klasy. Po dopływie cieków z Piaseczna znowu nastpuje pogorszenie si jakoci wody do V klasy, głównie ze wzgldu na wska niki tlenowe, wysokie stenia biogenów oraz zły stan sanitarny. Jako wody w Jeziorce od pocztków jej monitorowania niewiele si zmieniła. Pozytywne zmiany stwierdzono tylko w wartociach BZT 5, a pozostałe parametry utrzymuj si na poziomie lat poprzednich Kraska W roku 2004 Kraska po dopływie oczyszczonych cieków z Grójca odpowiadała V klasie jakoci ze wzgldu na wikszo badanych parametrów. Rzeka zawierała niewielkie 70

71 iloci tlenu rozpuszczonego, stwierdzono wysokie stenia parametrów tlenochłonnych i biogennych oraz selenu. Rzek do V klasy kwalifikował równie stan sanitarny wody. Jako wody w rzece od pocztków jej monitorowania (1991 rok) do roku 2004 utrzymywała si na zblionym poziomie. W roku 2005 zakoczono modernizacj biologicznej oczyszczalni komunalnej z podwyszonym usuwaniem zwizków biogennych w Grójcu. Przepustowo redniodobowa obiektu wynosi 5200 m 3. Inwestycja ta powinna wpłyn na popraw jakoci wód rzeki Kraski i Jeziorki, które zostały ujte w programie monitoringu rzek na rok Narew Bezporednimi ródłami zanieczyszcze Narwi na terenie województwa mazowieckiego s miasta Ostrołka ( Stora Enso Poland S.A. dawny INTERCELL S.A. i cieki komunalne) oraz Pułtusk (cieki komunalne). W obu miastach funkcjonuj wysokosprawne 3-stopniowe mechaniczno-biologiczne oczyszczalnie komunalne. W Pułtusku do oczyszczalni trafia tylko cz (ok. 75%) cieków powstajcych w obrbie miasta. Pozostałe wskutek niedostatecznego zasigu kanalizacji, bd niepodłczenia niektórych jej odcinków do oczyszczalni, odpływaj do Narwi bd jej starorzecza, nieoczyszczone. Na przyujciowym odcinku Narwi, poniej Jeziora Zegrzyskiego, najbardziej istotnymi ródłami zanieczyszcze wód s zrzuty cieków komunalnych z 2 oczyszczalni mechaniczno-biologicznych: Dbe w Orzechowie i MEWA w Brodach Duych. Rzeka monitorowana jest od 1980 roku. Wody Narwi, płynce przez obszar województwa mazowieckiego, na całej długoci charakteryzuj si do zblionym składem fizyko-chemicznym. Wody Narwi, w 2005 roku, na odcinku płyncym przez województwo mazowieckie, badane były w 11 punktach (w tym 2 w obszarze Zbiornika Zegrzyskiego). We wszystkich punktach ocenione zostały jako klasa tj. wody niezadowalajcej jakoci. Tej klasie odpowiadały na całej długoci parametry tlenowe: ChZT Mn, ChZT Cr, ogólny wgiel organiczny i na znacznych odcinkach azot Kjeldahla. W klasie stwierdzono równie stan sanitarny wody. We wszystkich punktach barwa i selen zostały ocenione jako lub V klasa. Stenia zwizków biogennych były natomiast niskie poza azotem Kjeldahla aden wska nik z tej grupy wska ników nie przekroczył III klasy. Porównujc wyniki bada w poszczególnych punktach mona stwierdzi powoln, ale systematyczn popraw stanu czystoci rzeki. W wodzie poprawiły si warunki tlenowe, zmniejszyły si stenia zwizków organicznych i biogennych stenia niektórych 71

72 parametrów w stosunku do roku 1986 zmniejszyły si 2-krotnie. Zmniejszyła si produkcja pierwotna, czego potwierdzeniem jest chlorofil a oceniany do punktu Róan włcznie jako III klasa, dopiero na dalszym odcinku jako lub V klasa Zbiornik Zegrzyski Stan czystoci Zbiornika Zegrzyskiego ocenia si bazujc na wynikach prób pobranych na dopływach w: Wierzbicy (na dopływie Narwi do zbiornika), Białobrzegach (poniej ujcia Bugu i Rzdzy), w Zegrzu (powyej zapory w Dbem) i w Dbem (na wypływie z Jeziora Zegrzyskiego do Narwi). W 2005 roku we wszystkich badanych punktach stenia zwizków biogennych, poza azotem Kiejdahla, nie przekroczyły granicy III klasy czystoci. Wska niki tlenowe (ChZT Mn, ChZT Cr i ogólny wgiel organiczny) wystpiły natomiast na poziomie klasy czystoci. Na takim samym poziomie (poza jednym punktem) był stan sanitarny wody. Stwierdzono wysokie stenia chlorofilu nawet w V klasie czystoci. We wszystkich badanych punktach na poziomie lub V klasy oceniono barw i selen. Na podstawie wszystkich badanych wska ników stan wód został oceniony jako klasa tj. wody niezadowalajcej jakoci Wkra Poczwszy od Joca do Borkowa Wkra jest rzek graniczn dla Krysko-Jonieckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Połoone w zlewni miasta: uromin, Bieu, Mława, Ciechanów, Raci, Płosk i Nasielsk odprowadzaj swoje cieki przez dopływy odpowiednio: Lut, Swojciank, Mławk, Łydyni, Racinic, Płonk i Nasieln. Wszystkie miasta posiadaj komunalne mechaniczno-biologiczne oczyszczalnie. Pomimo przepustowoci wystarczajcej do oczyszczenia całoci cieków, niedostateczne uzbrojenie miast w sieci kanalizacyjne powoduje, e cz cieków zrzucana jest do wód bez oczyszczenia, a komunalne oczyszczalnie s hydraulicznie niedocione. Bezporednio do Wkry odprowadzane s cieki z oczyszczalni gminnej w Bdzyniu, Strzegowie i oczyszczalni miejskiej w Glinojecku. Najbardziej uciliwe do niedawna zakłady: Cukrownia w Glinojecku i Zakład Utylizacji w Radzanowie, wyeliminowały odprowadzanie cieków do wód powierzchniowych. Pierwszy z nich zastosował obieg zamknity, a cieki z zakładu utylizacyjnego s wywoone do innej oczyszczalni. Poza punktowym dopływem cieków, Wkra naraona jest w znacznym stopniu na obszarowy spływ zanieczyszcze z terenów uytkowanych rolniczo. Obszarow antropopresj nasilaj: 72

73 przewaga gleb piaszczystych, jeden najwyszych w kraju udział uytków rolnych, niewielki udział lasów w zagospodarowaniu powierzchni zlewni. Uzyskane w ostatnich latach wyniki bada wiadcz o tym, e jest to rzeka stosunkowo czysta. Corocznie około 100-kilometrowy odcinek zalicza si do wód nalecych do klasy czystoci. Wkra aktualnie wykazuje równomierne zanieczyszczenie na całej długoci. W 2005 roku pod wzgldem fizyko-chemicznym rzeka prowadził wody klasy czystoci. Od miejscowoci Brudnice (148,6 km) a do Borkowa (18,4 km) skład fizykochemiczny wody odpowiadał klasie czystoci. Na odcinku przyujciowym stwierdzono III klas wód zadowalajcej jakoci. Stan sanitarny odpowiadał klasie czystoci. Chlorofil w rzece utrzymywał si na poziomie I III klasy czystoci. Porównujc aktualny stan czystoci Wkry z badaniami z pocztku lat 90. mona stwierdzi bardzo wyra n popraw jakoci wody. Szczególnie widoczne jest to w zwizkach fosforowych i w stanie sanitarnym wody. Obnieniu uległy równie inne parametry. Popraw jakoci wód we Wkrze naley wiza z pozytywnymi zmianami w rolnictwie, likwidacj najbardziej uciliwych zakładów odprowadzajcych cieki bezporednio do Wkry oraz popraw jakoci wody w dopływach Sona Sona badana w 2005 roku w 4 przekrojach pomiarowo - kontrolnych prowadziła wody i V klasy czystoci. O V klasie w ppk. Sosk (28,9 km) decydował tlen rozpuszczony, azotany, fosfor ogólny i selen. Zwizki biogenne w pozostałych ppk. wystpowały w III klasie czystoci. Stan bakteriologiczny klasyfikuje rzek do klasy czystoci. Obserwowany okresowo wzrost do V klasy chlorofilu a w ppk Nowe Miasto spowodowany jest zeutrofizowaniem wód zalewu Nowe Miasto, kumulujcego wnoszone przez rzek zanieczyszczenia biogenne i organiczne. Zanieczyszczenie rzeki potgowane jest przez wzmoony spływ powierzchniowy wynikajcy z rolniczego zagospodarowania zlewni. Cz zlewni Sony, o powierzchni 406,64 km 2, zaliczono do obszarów szczególnie naraonych, z których odpływ azotu ze ródeł rolniczych do wód naley ograniczy (Rozporzdzenie Nr 1/2004 Dyrektora RZWG w Warszawie z dnia r.). Jako wody Sony obserwowana jest na całej długoci od 1986 roku. Do 2000 roku w stanie jej czystoci nie stwierdzono adnych istotnych zmian. Wzrost lub spadek niektórych parametrów jest wynikiem raczej warunków atmosferycznych w danym roku ni zmian w gospodarce ciekowej. 73

74 Płonka Z ogólnej iloci produkowanych w zlewni cieków około 80% stanowi cieki komunalne ewakuowane do Płonki przez Przedsibiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Płosku. W ostatnich kilku latach zakład nie dotrzymuje warunków ustalonych pozwoleniem wodnoprawnym. Przekraczane jest okresowo stenie azotu ogólnego i amonowego. Pozostałe zakłady odprowadzajce cieki do wód powierzchniowych nie stanowi powaniejszego zagroenia dla rodowiska wodnego, niemniej gospodarka ciekowa w wikszoci tych zakładów jest le prowadzona. Poza punktowym dopływem cieków rzeka na całej długoci naraona jest na obszarowe spływy zanieczyszcze z jej zlewni (z powierzchni uytków rolnych i zabudowy mieszkalno-gospodarczej). Rzeka Płonka w 2005 roku w przyujciowym odcinku (Strachowo 5,7 km) prowadziła wody klasy czystoci, a decydował o tym głównie stan sanitarny. Doprowadzenie cieków komunalnych z oczyszczalni z Płoska zmienia głównie stan bakteriologiczny. Zwizki biogenne (azotyny, fosforany i fosfor ogólny) wystpuj w III i klasie czystoci.. Od pocztku monitorowania rzeki (1976 rok) jako wód nie uległa wikszym zmianom, a wikszo badanych parametrów utrzymuje si na tym samym poziomie Racinica W 2005 roku w dolnym odcinku (ppk. Sarbiewo 8,7 km) rzeka Racinica posiadała klas czystoci wód niezadowalajcej jakoci. Wzrost zanieczyszcze obserwowany jest od przyjcia cieków przemysłowych i komunalnych z Racia. Pogorszenie notuje si w zakresie wszystkich parametrów, a wska niki: azot azotynowy, fosfor ogólny i fosforany osignły wartoci III V klasy. Bakteriologicznie stan wód odpowiada klasie. W miar oddalania si od głównego ródła zanieczyszcze stan czystoci rzeki si poprawia, niemniej a do Wkry, Racinica odprowadza wody o podwyszonych (III klasa) parametrach zwizków biogennych. Na taki stan czystoci rzeki wpływ ma spływ zanieczyszcze z rolniczo zagospodarowanej zlewni, a poniej Racia dodatkowo zrzut niedostatecznie oczyszczonych cieków komunalnych. Po oddaniu do eksploatacji w połowie 1995 roku oczyszczalni mechanicznobiologicznej w Raciu jako wody w Racinicy uległa zdecydowanej poprawie. Zmniejszyło si obcienie materi organiczn i zwizkami biogennymi, poprawiły si warunki tlenowe oraz stan sanitarny. 74

75 Łydynia Rzeka zanieczyszczona jest głównie, przez spływy powierzchniowe i gruntowe, zanieczyszczeniami biogennymi z gruntów ornych, dominujcych w zagospodarowaniu zlewni, a take przez spływy z terenów zabudowy mieszkalno-gospodarczej, miejscowoci zlokalizowanych w ssiedztwie pobrzey rzeki lub jej dopływów. Głównym ródłem zanieczyszczenia punktowego Łydyni jest Ciechanów. Odprowadza on do rzeki około 10 tys. m 3 / dob oczyszczonych cieków z miasta. Wysoko sprawna IIIstopniowa oczyszczalnia cieków została oddana do eksploatacji w 1997 roku i aktualnie nie wykazuje przekrocze dopuszczalnych ste zanieczyszcze w ciekach. Łydynia, od pocztku monitorowania, do Ciechanowa prowadziła wody na pograniczu klasy czystoci. Najwysze wartoci w stosunku do obowizujcych norm stwierdzano w 2004 r. we wska nikach tlenowych, biogennych oraz bakteriologicznych. W 2005 r. badania wykonywano tylko w punkcie ujciowym (ppk Sochocin 1,5 km) wody oceniono jako III klasa, chocia kilka wska ników odpowiadało klasie (barwa, ogólna liczba bakterii coli oraz bakterii coli typu kałowego), a dwa V klasie (fosforany i selen) Mławka Koryto rzeki jest prawie w całoci uregulowane, co obnia jej zdolno do samooczyszczania. Bezporednio do Mławki nie odprowadza cieków aden zakład. Miasta i zakłady lece w zlewni odprowadzaj cieki przez dopływy: Seracz, Sewerynk i Przylepnic. Ponad 90% cieków w zlewni wytwarza Mława, gdzie od 1992 roku funkcjonuje mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia. Mławka w przyujciowym odcinku Ratowo (0,4 km) w 2005 roku prowadziła wody klasy czystoci. O klasyfikacji decydowały substancje organiczne (BZT 5, ChZT Mn, ChZT Cr ) oraz stan sanitarny wód. Radykalne zmniejszenie zanieczyszczenia wód rzeki Mławki poniej ujcia Seracza nastpiło ju w roku 1992 i nastpnych. Jest to efektem uruchomienia biologicznej oczyszczalni cieków dla miasta Mławy. Dodatkowo w Mławce okresowo wystpuj wysokie stenia chlorofilu a, co jest spowodowane prawdopodobnie lokalizacj w górnym biegu rzeki zalewu Ruda Rzdza Rzeka Rzdza w 2005 roku badana była w punkcie ujciowym do Jeziora Zegrzyskiego. Ze wzgldu na kilka wska ników (barwa, ChZT Cr, azot Kjeldahla, ogólny 75

76 wgiel organiczny, selen) została oceniona jako odpowiadajca klasie. aden wska nik nie przekroczył granicy tej klasy. Pozostałe parametry fizyko-chemiczne i bakteriologiczne odpowiadały najwyej III klasie czystoci Bug Na długim odcinku Bug jest rzek graniczn i stanowi odbiornik licznych cieków z Ukrainy. Bezporednim ródłem zanieczyszcze tej rzeki na obszarze województwa mazowieckiego jest miasto Wyszków. Odprowadza ono do rzeki około 3 tys. m 3 / dob cieków czyszczonych w oczyszczalni z podwyszonym usuwaniem biogenów. Rzekami, które doprowadzaj do Bugu znaczne ładunki zanieczyszcze s Toczna oraz Cetynia ze ciekami z Sokołowa Podlaskiego. Bezporednio do Bugu bd jego dopływów spływaj cieki z duego okrgu przemysłowego z wieloma kopalniami i zakładami przemysłowymi, co powoduje, e wody Bugu dopływaj do Polski ju znacznie zanieczyszczone. Rzeka w 2005 roku była kontrolowana w województwie mazowieckim w 5 przekrojach pomiarowo-kontrolnych. Na wszystkich badanych stanowiskach wody Bugu charakteryzowały si do zblionym składem fizyko-chemicznym i zostały zaliczone do klasy czystoci. Tej klasie czystoci we wszystkich punktach odpowiadała wikszo wska ników tlenowych (BZT 5, ChZT Cr, ChZT Mn ), azot Kjeldahla. a na pocztkowym odcinku (w 2 punktach) zawiesina ogólna. Wska niki mikrobiologiczne, z wyjtkiem rodkowego odcinka (2 ppk) ocenionego jako III klasa, take odpowiadały klasie. Na całym odcinku od ppk Kózki a do ujcia do Jeziora Zegrzyskiego stwierdzono wysok koncentracj chlorofilu a ocenionego, podobnie jak barwa i selen, odpowiadajcego V klasie. Pomimo utrzymujcej si w dalszym cigu niezadowalajcej jakoci wód, z upływem lat, stan rzeki powoli poprawia si Liwiec Na stan czystoci wód Liwca główny wpływ maj cieki odprowadzane z terenu Siedlec z Miejskiej Oczyszczalni cieków oraz z podczyszczalni wód opadowych (łcznie ok tys. m 3 /dob). Nieznacznie na jako wód Liwca oddziaływaj take cieki z miasta Wgrowa (ok m 3 / dob z Miejskiej Oczyszczalni cieków). Eksploatacja wymienionych oczyszczalni jest prawidłowa. 76

77 Monitoring prowadzony w 2005 roku w 5 przekrojach (w miejscowociach: Pruszyn, Chodów, Liw, Paplin i Kamieczyk) wykazuje, e woda w rzece odpowiada klasie czystoci. Jedynie poniej Siedlec (przekrój pomiarowy w Chodowie) nastpuje wzrost zanieczyszczenia wód głównie substancjami biogennymi (azot Kjeldahla, fosforany) wskazujcy na V klas jakoci wód. W przekrojach pomiarowych, poniej Siedlec oraz poniej Wgrowa, wzrasta zanieczyszczenie bakteriologiczne wód (liczba bakterii coli typu kałowego na poziomie V klasy). Na odcinku ujciowym jako wód Liwca utrzymuje si w klasie jakoci ze wzgldu na wska niki takie jak: ChZT Cr, azot Kjeldahla, selen, chlorofil a, wska niki bakteriologiczne oraz barw. Wyniki bada wskazuj jednak na popraw czystoci wód Liwca. Jeszcze w pocztkach lat 90. rzeka na znacznej długoci była pozbawiona tlenu rozpuszczonego, stwierdzano w niej wysok zawarto materii organicznej i fosforanów, a stan sanitarny wody poniej Siedlec był pozaklasowy (zgodnie z ówczesn klasyfikacj) w 100% pobranych prób Ugoszcz Teren zlewni Ugoszczy jest mało zurbanizowany. Nie wystpuj tu wiksze ródła zanieczyszcze wód powierzchniowych. Wiksze miejscowoci to Stoczek i Lipki Stare. Ostatnie badania jakoci wód rzeki Ugoszcz przeprowadzone w 1996 i 1999 roku w dwóch przekrojach pomiarowych: Lipki Stare (u ródeł rzeki) i Brzuza (u ujcia rzeki do Bugu). Wyniki bada wskazuj na klas jakoci wód na całej długoci rzeki ze wzgldu na wska niki tlenowe (ChZT Mn, ChZT Cr ), biogenne (azot Kjeldahla) oraz stenia kadmu i ołowiu. Jedynie zanieczyszczenie bakteriologiczne wód przekracza wartoci dopuszczalne dla tej klasy (liczba bakterii coli typu kałowego przekraczana jest 5-6 razy w cigu rocznej serii bada) Brok Bezporednio do rzeki cieków nie odprowadza aden zakład. Decydujcy wpływ na stan czystoci rzeki maj zanieczyszczenia z województwa podlaskiego. Głównym ródłem zanieczyszcze na terenie woj. mazowieckiego jest oczyszczalnia komunalna w Ostrowi Mazowieckiej, oddalona od rzeki o kilka kilometrów. cieki odprowadzane s przez rzek Grzybówk, która wpływa do rzeki Brok (na 3,9 km biegu rzeki). 77

78 Brok w 2005 roku został sklasyfikowany w punkcie Zarby Kocielne (27,6 km) jako V klasa (ze wzgldu na zwizki fosforu, tlen rozpuszczony, rt i selen), a w ppk. Zamocie (0,8 km) jako klasa zadecydowały o tym wska niki tlenowe, biogenne oraz stan sanitarny rzeki Cetynia Głównym ródłem zanieczyszczenia rzeki s cieki komunalne odprowadzane z Sokołowa Podlaskiego za porednictwem rzeki Kociółek (około m 3 / dob z Miejskiej Oczyszczalni cieków). Pomimo, e kontrole Miejskiej Oczyszczalni cieków wskazuj na prawidłow eksploatacj urzdze, rzeka poniej miasta jest w dalszym cigu zaliczana do najbardziej zanieczyszczonych rzek w województwie mazowieckim. Wynika to prawdopodobnie take z małego przepływu wód w rzece. Badania monitoringowe prowadzono w 2005 roku w 3 przekrojach (powyej i poniej miasta Sokołów Podlaski, w Białobrzegach na odcinku ujciowym). W ródłowym oraz dolnym odcinku rzeki wody odpowiadały klasie jakoci, za w rodkowym odcinku poniej Sokołowa Podlaskiego stwierdzono pogorszenie jakoci do klasy V. Na całej długoci wody cechuj si wysokimi steniami fosforanów oraz przewodnoci elektrolityczn (wartoci tych wska ników na poziomie /V klasy). W górnym odcinku, do rzutu cieków z miasta, wody odpowiadaj klasie czystoci przede wszystkim ze wzgldu na wysokie stenia zwizków biogennych oraz zanieczyszczenie bakteriologiczne. Stenia fosforanów i fosforu ogólnego s wysokie i przekraczaj wartoci dopuszczalne dla klasy jakoci wód (przekroczenia w fosforanach stwierdzane s we wszystkich pobranych próbach, a rednioroczne wartoci tego wska nika dwukrotnie przekraczaj warto dopuszczaln dla ww. klasy). Po przyjciu cieków z Sokołowa Podlaskiego wzrasta zanieczyszczenie wód. Wska niki wskazujce na V klas jakoci to przede wszystkim fosforany i fosfor ogólny (ponad dwukrotny wzrost ste redniorocznych tych wska ników w stosunku do poprzedniego przekroju pomiarowego) oraz azotyny, a take liczba bakterii coli, przewodno elektrolityczna i substancje rozpuszczone. Nastpuje take wzrost ste wska ników tlenowych (BZT 5, ChZT Mn, ChZT Cr ) oraz glinu i selenu. Wraz z biegiem rzeki, w wyniku procesów samooczyszczania wód, nastpuje poprawa do klasy jakoci. Jedynie stenia fosforanów oraz zanieczyszczenie bakteriologiczne przekraczaj sporadycznie wartoci dopuszczalne dla ww. klasy. Okresowo wystpuj take podwyszone stenia chlorofilu a (odpowiadajce V klasie). 78

79 Toczna Głównym ródłem zanieczyszcze Tocznej s cieki z Łosic: komunalne odprowadzane z Miejskiej Oczyszczalni (443 m 3 /dob) i przemysłowe z Zakładów Mleczarskich LAKTOPOL-A Sp. z o.o. (824 m 3 /dob). Oczyszczalnie biologiczne zlokalizowane w miecie nie zapewniaj właciwej redukcji zanieczyszcze w odprowadzanych ciekach i wymagaj gruntownych modernizacji. Badania wód Tocznej były prowadzone w 2005 roku w trzech przekrojach pomiarowych: Hadynów (powyej miasta), Artych (poniej miasta) oraz Rusków (na odcinku ujciowym). W górnym biegu rzeka niesie wody klasy czystoci. Decyduj o tym wska niki takie jak: bakterie coli, azot Kjeldahla, ChZT Cr, selen oraz barwa. Po przyjciu cieków z terenu miasta Łosice, stan jakoci wód wyra nie pogarsza si (a 10 oznaczanych wska ników odpowiada V klasie czystoci). Nastpuje wyra ny wzrost zanieczyszczenia bakteriologicznego (100% pobranych prób odpowiada V klasie), ste substancji biogennych (amoniaku, azotu Kjeldahla, fosforanów, fosforu ogólnego) oraz wska ników tlenowych BZT 5 i ChZT Cr. Kilkakrotnie w cigu roku wystpuj take due spadki w steniach tlenu rozpuszczonego. O stopniu zanieczyszczenia wód mog wiadczy rednioroczne wartoci fosforanów dwukrotnie przekraczajce warto dopuszczaln dla klasy jakoci. Z biegiem rzeki stan czystoci wód znacznie poprawia si i na odcinku około 11 kilometrowym przed ujciem do Bugu, osiga klas jakoci. W dalszym cigu utrzymuj si jednak wysokie (odpowiadajce V klasie) stenia fosforanów oraz zanieczyszczenie bakteriologiczne Orzyc Bezporednimi ródłami zanieczyszcze rzeki s miejscowoci: Chorzele (głównie Spółdzielnia Mleczarska Mazowsze ), Krasnosielc oraz Maków Mazowiecki. Porednio wody rzeki Orzyc zanieczyszczane s przez rzek Wgierk wpadajc do Orzyca około 9 km powyej Makowa Mazowieckiego. W roku 2005 stan czystoci we wszystkich 3 ppk odpowiadał klasie czystoci. Zadecydowały o tym wska niki tlenowe (ChZT Cr i ChZT Mn ), azot Kjeldahla, stan sanitarny oraz wczeniej nie badane wska niki barwa i selen. 79

80 Ulatówka Brak danych Wgierka Na terenie województwa mazowieckiego najwikszym miastem zlewni Wgierki jest Przasnysz, który jest ródłem zanieczyszcze rzeki ciekami komunalnymi, oczyszczonymi w biologicznej oczyszczalni. Wgierka naraona jest ponadto na spływ powierzchniowy ze ródeł obszarowych (uytki rolne, wiejska zabudowa mieszkalno-gospodarcza). Intensywno ich spływu zalena jest od warunków hydrometeorologicznych oraz od wielkoci dawek nawozowych stosowanych w rolnictwie. Rzeka sklasyfikowana została w klasie czystoci w dwóch ppk (Obrb i Młodzianowo). Zadecydowały o tym barwa, selen i stan sanitarny rzeki Orz Bezporednim ródłem zanieczyszczenia rzeki s cieki komunalne odprowadzane po oczyszczalniach w Wsewie, Czerwinie i Goworowie. Stan czystoci rzeki Orz badany był w 2005 roku w dwóch punktach pomiarowo kontrolnych: w Czerwinie i Czarnowie. W Czerwinie uzyskano III klas czystoci, natomiast w Goworowie klas Ró Głównym ródłem zanieczyszcze rzeki jest Spółdzielnia Mleczarska Polindus w Gsewie. Poniej punktu zrzutu cieków zlokalizowany jest ppk w miejscowoci Zalesie, gdzie w ostatnim roku badania rzeki (2004 r.) otrzymano V klas czystoci. Zadecydowały o tym głownie wska niki biogenne i tlenowe. Stan czystoci rzeki ulega poprawie w jej dolnym biegu i w ppk Młynarze otrzymano klas czystoci Omulew Bezporednio do rzeki Omulew, na terenie województwa mazowieckiego, nie s odprowadzane cieki z zakładów przemysłowych i urzdze komunalnych. Na zanieczyszczenie rzeki duy wpływ maj cieki z zakładów i miast połoonych w jej górnym biegu tj. na terenie województwa warmisko-mazurskiego oraz dopływ cieków prowadzonych Płodownic. 80

81 Rzeka badana w roku 2005 była w dwóch punktach (Krukowo i Drewo) i została oceniona jako klasa. Zadecydowały o tym wska niki tlenowe, stan sanitarny rzeki, azot Kjeldahla oraz barwa Płodownica Do najwaniejszych ródeł zanieczyszcze Płodownicy nale: Spółdzielnia Mleczarska Kurpie i Zakład Mleczarski HOCHLAND w Baranowie, które odprowadzaj cieki poprzez rów melioracyjny, po oczyszczalni mechaniczno-biologicznej. Do Płodownicy cieki bytowe w niewielkich ilociach odprowadza równie Urzd Gminy w Baranowie. Rzeka badana była po raz ostatni w 2004 r. w ppk. Baranowo i Zimna Woda. W obu punktach uzyskano V klas czystoci, o czym zadecydowały wska niki tlenowe, fosforany oraz stan sanitarny rzeki. Płodownica jest monitorowana od 1980 roku i od tego czasu jej stan i rodzaj zanieczyszczenia nie zmienia si Rozoga Bezporednio do Rozogi na ok. 42 km odprowadzane s cieki bytowe z miejscowoci Myszyniec, z dwóch oczyszczalni komunalnych. W 2005 r. jedn z nich zastpiono nowo wybudowan oczyszczalni biologiczn, której rozruch trwał do wrzenia 2005 roku. Druga oczyszczalnia jest w złym stanie technicznym, według wczeniejszych ustale miała by zamknita, jednak nadal funkcjonuje wyłcznie na potrzeby szkół. Sytuacja ta wpłynła na stan czystoci rzeki w miejscowoci Myszyniec (39,2 km), gdzie stwierdzono w 2005 roku V klas czystoci. Zadecydowały o tym wska niki: tlenowe, stan sanitarny, azot Kjeldahla i zawiesina. W punkcie pomiarowym w Łgu Starociskim (4,8 km) wody zostały ocenione jako klasa, o której zadecydowały podobne parametry. W ogólnej klasyfikacji stan czystoci rzeki si pogorszył, bowiem w 1996 roku na całej długoci prowadziła wody odpowiadajce II klasie czystoci Mała Rozoga Brak danych Kanał Wach Brak danych 81

82 Ciek Zalesie Charciabałda Brak danych Szkwa Decydujcy wpływ na stan czystoci tej rzeki maj cieki z terenu woj. warmiskomazurskiego tj. Zakład Utylizacyjny w Długim Borku i mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia cieków komunalnych w Rozogach. Na całej długoci rzeki nie ma wikszych, bezporednich ródeł zanieczyszcze, naley przypuszcza, e istniej małe punktowe ródła dora ne. Wpływ wywieraj te spływy obszarowe z terenów rolniczych. Rzeka badana była w 2005 roku w dwóch punktach pomiarowych w m. Grdzkie, gdzie uzyskano klas czystoci oraz w m. Socha zlokalizowanym w dolnym biegu rzeki, gdzie stan czystoci uległ poprawie i otrzymano III klas Bzura Na teren województwa mazowieckiego Bzura wprowadza zanieczyszczenia z województwa łódzkiego. Na odcinku płyncym przez województwo mazowieckie rzeka Bzura przyjmuje niewielkie iloci cieków. Wród nich SA nieoczyszczone cieki z Sochaczewa, które s wprowadzane do rzeki za pomoc kolektorów deszczowych. Najwikszy wpływ na jako wód Bzury na obszarze województwa mazowieckiego ma rzeka Utrata. Rzeka Bzura na odcinku przepływajcym przez województwo mazowieckie w 2005 roku była badana w 3 punktach. W punkcie powyej Sochaczewa woda w rzece odpowiadała klasie. Od Sochaczewa do ujcia została zaliczona do V klasy. Do wska ników, które zadecydowały o klasie rzeki w punktach naleały głównie barwa, zwizki azotowe, oleje mineralne, parametry tlenowe, selen i zanieczyszczenia mikrobiologiczne, a dodatkowo od Sochaczewa take fosforany. Biorc pod uwag wartoci poszczególnych ste mona zaobserwowa ich wzrost w kierunku ujcia. Pomimo V klasy jakoci poniej Sochaczewa stan Bzury w ostatnich latach uległ zdecydowanej poprawie. Przyczyniło si do tego głównie uporzdkowanie gospodarki ciekowej w województwie łódzkim Sucha (Sucha Nida) W rzece w 2 badanych punktach na poziomie klasy okrelono stenia wska ników fizyko-chemicznych. Na uwag zasługuj natomiast azotany, gdzie najwysza warto wynosiła powyej 50 mg NO 3 /l, co moe wiadczy o wpływie 82

83 rolnictwa na zanieczyszczenie rzeki. Rzeka równie jest zanieczyszczona bakteriologicznie, o czym wiadczy podwyszona do V klasy liczba bakterii grupy coli, w tym kałowych Pisia Głównym ródłem zanieczyszczenia Pisi jest yrardów, połoony w rodkowym biegu rzeki, który odprowadza cieki komunalne. Do yrardowa Pisia prowadzi wody na pograniczu klasy. Dopływ cieków z yrardowa, mimo modernizacji oczyszczalni zdecydowanie pogarsza jako wody w rzece. Po dopływie cieków z miasta, w wodzie stwierdza si duo wysze (ni powyej yrardowa) wartoci zwizków biogennych (azot amonowy i azotynowy, fosforany i fosfor ogólny). Przekroczenia wartoci ponadnormatywnych zwizków fosforowych wystpiło prawie w 100% pobranych prób, a maksymalne wartoci kilkukrotnie przekroczyły górn granic ustalon dla klasy czystoci. Na całej długoci w V klasie czystoci utrzymuje si w rzece selen i ogólny wgiel organiczny. Zadecydowanemu pogorszeniu poniej yrardowa ulega równie stan sanitarny wody. Wska niki mikrobiologiczne przyjmuj wartoci odpowiadajce V klasie w ponad 70% badanych prób. W miar oddalania si od głównego ródła zanieczyszcze, jakie stanowi yrardów, jako wody si poprawia, niemniej wysokie stenia zwizków biogennych i zły stan sanitarny utrzymuj si w wodzie a do ujcia Pisi do Bzury. Przed ujciem rzeka posiada wod o charakterze klasy czystoci Utrata Teren zlewni Utraty jest uprzemysłowiony, a cieki do wód odprowadzane s z kilkudziesiciu zakładów. Najwiksz ilo cieków odprowadza oczyszczalnia MPWiK w Pruszkowie (ponad 40 tys. m 3 / dob). W dolnym biegu rzeka przyjmuje dodatkowo cieki komunalne z Sochaczewa. Wynikiem tego jest bardzo zła jako wody w Utracie. Rzeka, oprócz odcinka ródłowego (III klasa) i odcinka do Pruszkowa ( klasa), prowadzi wody V klasy tj. złej jakoci ze wzgldu na wikszo badanych parametrów. Wikszo badanych wska ników tlenowych na całej długoci rzeki odpowiadaj klasie. Zawarto zwizków azotowych, fosforowych oraz wska niki bakteriologiczne na odcinku od Pruszkowa a do ujcia do Bzury oceniane s jako V klasa. Rzeka nie zmieniła jakoci wody od pocztku jej monitorowania. 83

84 Łasica (Kanał Łasica) Kanał Łasica odwadnia obszar Puszczy Kampinoskiej. Jako wód w 2005 r. w 3 badanych przekrojach odpowiada klasie czystoci. Najbardziej niekorzystne wska niki stwierdzono w steniu selenu, ogólnego wgla organicznego i olejów mineralnych. Pozostałe badane wska niki fizyko-chemiczne i mikrobiologiczne oceniane s jako III klasa Mołtawa W zlewni rzeki znajduje si tylko kilka podmiotów odprowadzajcych cieki do wód powierzchniowych, nie wpływajcych w sposób istotny na jako wód powierzchniowych. Głównymi ródłami zanieczyszcze rzeki jest spływ powierzchniowy z rolniczo zagospodarowanej zlewni oraz wsie o nieuregulowanej gospodarce ciekowej, zlokalizowane nad rzek. Mołtawa po raz pierwszy była monitorowana w 1986 roku i od tego czasu jej jako nie uległa zasadniczym zmianom. W wodzie tylko okresowo stwierdzano wystpowanie wysokich ste zwizków fosforowych i zły stan sanitarny. Przekroczenia te wystpowały głównie poniej Bodzanowa. W 2005 roku rzeka Mołtawa powyej Bodzanowa odpowiadała klasie, a w 2 punktach poniej spełniała warunki ustalone dla III klasy. V klasie na całej długoci odpowiadały tylko 2 wska niki: selen i ogólny wgiel organiczny. Wska niki mikrobiologiczne utrzymywały si w wodzie na poziomie III- klasy i była to jedna z czyciejszych rzek województwa z badanych w 2005 roku Kanał Troszyski (Dobrzykowski) W zlewni zlokalizowanych jest kilka punktowych ródeł zanieczyszcze, które odprowadzaj cieki do wód powierzchniowych. Najbrudniejszym ciekiem z zlewni jest odcinek Nidy-Gbinianki poniej Gbina. Rzeka ma tam charakter rzeki zanieczyszczonej ze wzgldu na kilka parametrów znacznie przekraczajcych wartoci dopuszczalne ustalone dla klasy czystoci. Powyej Gbina rzeka ma charakter klasy, a zanieczyszczenia w V klasie wystpuj sporadycznie i tylko nieznacznie przekraczaj normy ustalone dla klasy. Przyczyn takiego stanu jest odprowadzanie z Gbina cieków nieoczyszczonych oraz zła praca oczyszczalni w Gbinie. Do 1995 roku (przed oddaniem oczyszczalni do eksploatacji) rzeka przypominała otwarty kolektor ciekowy. Sam kanał na znacznym odcinku przepływa przez łki, a wsie lece w zlewni s znacznie od niego oddalone. Prowadzi on wody znacznie czystsze, które w dwóch badanych w 2005 roku punktach odpowiadały III i klasie jakoci. 84

85 Skrwa Lewa Główne ródło zanieczyszczenia rzeki Skrwy Lewej stanowi cieki komunalne odprowadzane przez Przedsibiorstwo Komunalne Sp. z o.o. w Gostyninie. Oczyszczalnia redukuje w ponad 90% zanieczyszczenia wyraone we wska nikach: BZT 5, ChZT Cr i zawiesinie, lecz nie eliminuje dostatecznie zwizków biogennych. Skrwa Lewa w górnym odcinku odpowiada klasie. Do tej klasy kwalifikuj rzek głównie wska niki tlenowe i bakteriologiczne. Wzrost zanieczyszcze obserwowany jest od dopływu cieków z oczyszczalni w Gostyninie i utrzymuje si, mimo naturalnej zdolnoci samooczyszczania rzeki, a do jej ujcia do Wisły. Do poziomu V klasy wzrastaj parametry biogenne: fosfor, azot i liczba bakterii grupy coli. Prawie wszystkie wska niki w przekroju poniej Gostynina s wysze od stwierdzonych w Brzozówce. Zanieczyszczenie rzeki utrzymuje si do Lucienia, gdzie pomimo niszych ste rzeka kwalifikuje si nadal do V klasy. Poprawa jakoci wody stwierdzona została dopiero poniej Zbiornika Soczewka, gdzie zakwalifikowano j do klasy Skrwa Prawa Rzeka Skrwa Prawa na znacznej długoci prowadzi wody w klasie (na odcinku ródłowym nawet w III), a tylko krótki odcinek poniej ujcia Sierpienicy (ze ciekami z Sierpca) zakwalifikowano do wód (jeden punkt) w V klasie, o czym zadecydowały wska niki tlenowe, biogenne i mikrobiologiczne. Wody Skrwy, w rodkowym i dolnym odcinku przekraczaj poziom klasy zaledwie jednego lub dwóch wska ników, i to jedynie 1 lub 2 razy w roku, w przeciwiestwie do wód rzek całkowicie zdegradowanych. Okolicznoci sprzyjajc utrzymaniu czystoci wody, jest fakt korzystnego zagospodarowania zlewni. Charakteryzuje si ona bowiem wysokim udziałem terenów zalesionych i łk, co ogranicza obszarowe spływy zanieczyszcze Chraponianka Brak danych Sierpienica W pocztkowym odcinku Sierpienica płynie przez tereny zabudowane i ma charakter V klasy, ze wzgldu na zanieczyszczenia biogenne i stan mikrobiologiczny. W rodkowej czci zlewni wystpuje gsta sie strug i rowów melioracyjnych. Na tym 85

86 odcinku rzeka płynie przez tereny rolne, głównie łki, dziki czemu szybko nastpuje proces samooczyszczania i woda posiada charakter nawet III klasy jakoci. Wska niki, które sporadycznie przyjmuj lub V klas to ogólna liczba bakterii i liczba bakterii grupy coli. Dopiero cieki komunalne i przemysłowe z Sierpca powoduj znaczne zanieczyszczenie ujciowego odcinka Sierpienicy. Rzeka w punkcie poniej Sierpca prowadzi wody zaliczone do V klasy ze wzgldu na wska niki tlenowe, biogenne i mikrobiologiczne, co powoduje degradacj wód Skrwy w odcinku przy ujciu Sierpienicy Wierzbica W zlewni rzeki zlokalizowanych jest kilka drobnych ródeł zanieczyszcze rzeki. Zlokalizowane jest tu take składowisko odpadów komunalnych dla m. Płocka. Najbrudniejsze wody w rzece (V klasa) stwierdzono w górnym odcinku. W kierunku ujcia stan rzeki ulega poprawie, osigajc przy ujciu III klas jakoci.. 86

87 Ryc. 2. Klasyfikacja ogólna jakoci wód powierzchniowych województwa mazowieckiego lata

88 6. Jako wód bdcych rodowiskiem ycia ryb w warunkach naturalnych W 2002 roku Minister rodowiska wydał Rozporzdzenie w sprawie wymaga, jakim powinny odpowiada wody ródldowe bdce rodowiskiem ycia ryb w warunkach naturalnych (Dz. U. Nr 176, poz. 1455), w którym szczegółowo okrelono wymagania, jakim powinny odpowiada wody ródldowe bdce rodowiskiem ycia ryb łososiowatych i karpiowatych w warunkach naturalnych, minimaln czstotliwo pobierania prób oraz metodyki referencyjne analiz. W myl rozporzdzenia wody dla ryb łososiowatych to wody, które stanowi lub mog stanowi rodowisko ycia populacji ryb nalecych do rodzaju Salmo spp., rodziny Coregonidae (Coregonus) lub gatunku lipie (Thymallus thymallus), natomiast wody dla ryb karpiowatych dla ryb z rodziny karpiowatych (Cyprinidae) lub innych gatunków, takich jak szczupak (Esox Lucius), oko (Perca fluviatilis) oraz wgorz (Anguilla anguilla). W województwie mazowieckim w 2004 roku po raz pierwszy dokonano oceny jakoci wód na podstawie bada przeprowadzonych w 36 punktach kontrolnych (tab. 17). Niestety we wszystkich próbach stwierdzono przekroczenie norm okrelonych w załczniku do rozporzdzenia, zarówno w odniesieniu do ryb łososiowatych, jak i karpiowatych. O negatywnej ocenie zdecydowały przede wszystkim wska niki tlenowe (BTZ 5 i tlen rozpuszczony), biogenne (azotyny, azot amonowy, fosfor ogólny) oraz całkowity chlor pozostały, dla którego zapis rozporzdzenia nie pozwala jednoznacznie dokona oceny. TABELA 18. ZESTAWIENIE OCEN JAKOCI WÓD PŁYNCYCH, BDCYCH RODOWISKIEM YCIA RYB W WARUNKACH NATURALNYCH W 2004 R. Lp. Rzeka punkt pomiarowo-kontrolny Ocena wód dla Wskaniki nazwa km gmina bytowania ryb decydujce zawiesina ogólna BZT 5 1. Bug Nur 122,0 Ceranów non azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. 2. Bug Brok 82,9 Brok Non tlen rozpuszczony BZT 5 azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. 3. Bug Popowo powyej ujcia do J. Zegrzyskiego 11,7 Somianka Non tlen rozpuszczony BZT 5 azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost 88

89 LP. RZEKA 4. Bzura PUNKT POMIAROWO-KONTROLNY nazwa km gmina Wyszogród ujcie do Wisły OCENA WÓD DLA BYTOWANIA RYB 1,4 Młodzieszyn Non 5. Cetynia Białobrzegi 2,1 Sterdy Non 6. Jeziorka Powyej Piaseczna 15,0 Piaseczno Non 7. Liwiec Liw 52,8 Liw Non 8. Łydynia Gutarzewo 1,5 Sochocin Non 9. Narew Dzbenin 144,0 Rzeku Non 10. Narew Łubienica 58,0 Pokrzywnica Non 11. Narew Zegrze most 29,1 Nieport Non 12. Omulew Drewo 1,1 Olszewo Borki Non 13. Orzyc Chorzele 93,5 Chorzele Non 14. Orzyc Szelków 8,9 Szelków Non 15. Pilica Białobrzegi 45,3 Białobrzegi Non 16. Pilica Ostrówek 1,6 Warka Non 17. Radomka 18. Radomka 19. Radomka Wymysłów most drogowy Wieniawa most powyej ujcia Szabasówki Bartodzieje poniej ujcia Mlecznej 91,6 Przysucha Non 75,0 Wieniawa Non 32,8 Jastrzbia Non WSKANIKI DECYDUJCE BZT 5 azot amonowy azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. azot amonowy azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. BZT 5 azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. tlen rozpuszczony azotyny chlor całk. pozost. azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. tlen rozpuszczony azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. azot amonowy azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. azotyny chlor całk. pozost. azotyny chlor całk. pozost. tlen rozpuszczony BZT 5 azotyny chlor całk. pozost. azot amonowy azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. BZT 5 azot amonowy azotyny 89

90 Lp. Rzeka 20. Radomka Punkt pomiarowo-kontrolny nazwa km gmina Ryczywół ujcie do Wisły Ocena wód dla bytowania ryb 2,8 Kozienice Non 21. Rozoga Łg Starociski 4,8 Lelis Non 22. Skrwa Lewa Brzozówka 23,8 Gostynin Non 23. Skrwa Lewa Soczewka 1,3 Nowy Duninów Non 24. Sona Nowe Miasto 8,7 Nowe Miasto Non 25. wider Kołbiel 33,7 Kołbiel Non 26. Wilga Wilga 2,7 Wilga Non 27. Wisła Zajezierze most drogowy 392,4 Sieciechów Non 28. Wisła Magnuszew 437,0 Magnuszew Non 29. Wisła Kpa Zawadowska powyej Warszawy 496,0 Warszawa Wilanów 30. Wisła Kazu 549,1 Czosnów Non 31. Wisła Wyszogród 587,0 Wyszogród Non Non fosfor ogólny chlor całk. pozost. Wskaniki decydujce BZT 5 azot amonowy azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. tlen rozpuszczony azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. tlen rozpuszczony azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. tlen rozpuszczony azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. BZT 5 azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. BZT 5 azot amonowy azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. BZT 5 azot amonowy azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. zawiesina ogólna BZT 5 azot amonowy azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. zawiesina ogólna BZT 5 azot amonowy azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. tlen rozpuszczony BZT 5 azot amonowy azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. 90

91 LP. RZEKA PUNKT POMIAROWO-KONTROLNY nazwa km gmina OCENA WÓD DLA BYTOWANIA RYB 32. Wisła Płock 632,4 Płock Non 35. Wkra Sochocin 44,8 Sochocin Non 36. Wkra Pomiechówek powyej ujcia do Narwi 3,4 Pomiechówek Non WSKANIKI DECYDUJCE BZT 5 azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. tlen rozpuszczony azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. tlen rozpuszczony azotyny fosfor ogólny chlor całk. pozost. Ryc. 3. Punkty kontrolne dla bada jakoci wód bdcych rodowiskiem ycia ryb w warunkach naturalnych 91

92 7. Ichtiofauna 7.1. Ryby wdrowne Bardzo mało gatunków ryb pozostaje przez całe swoje ycie w jednym miejscu. Ryby wdruj w pojedynk lub w rónej wielkoci stadach ławicach. Wyróniamy nastpujce rodzaje wdrówek: tarłowe, pokarmowe i zimowe. Wszystkie znajduj si w cisłej współzalenoci, tj. te z poprzedniego okresu ycia ryby, przygotowuj jej nastpny okres. U wikszoci gatunków ryb rozpoczcie wdrówki tarłowej jest zwizane z osigniciem okrelonego stadium gonad i działalnoci gruczołów wydzielania wewntrznego, dlatego reaguj na "niewidzialne" dotd bod ce rodowiska zewntrznego, wysyłajce sygnały do rozpoczcia takiej wdrówki. Rozpoczcie podróy na zimowiska wie si z nagromadzeniem okrelonej iloci tłuszczu w ciele oraz spadkiem temperatury wody. Bezporednim czynnikiem odpowiedzialnym za rozpoczcie wdrówki na erowiska jest zwikszone zapotrzebowanie pokarmowe po wyczerpujcym tarle lub długim okresie zimowania. Ichtiolodzy wytypowali dwa podstawowe rodzaje wdrówek ryb: bierne i czynne. Wdrówki bierne polegaj na przemieszczaniu si małego narybku (ewentualnie ikry lub larw) za porednictwem prdów, które np. unosz je w okrelonym kierunku. Wdrówki takie charakteryzuj si stosunkowo małym zasigiem, chocia zdarzaj si wyjtki doskonałym przykładem s larwy (Leptocephalus) wgorza europejskiego (Anguilla anguilla), które przemieszczaj si z prdem zatokowym z okolic Bermudów do północnych i wschodnich wybrzey Europy, a których podró do naszych wód trwa przeszło 3 lata. Wdrówki czynne polegaj na aktywnym poruszaniu si ryb w okrelonym kierunku na skutek wewntrznego pobudzenia zwizkami chemicznymi w okrelonych warunkach rodowiska naturalnego. Ryby "wiadomie podejmuj decyzj" o rozpoczciu swojej wdrówki. Nierzadko sygnałem do rozpoczcia długiej, niebezpiecznej, a czsto miertelnej podróy jest impuls płyncy ze wiata natury (np. prd wodny), który moe by zasadniczym czynnikiem kierujcym ryby w okrelone rejony, przy czym stosunek do tego czynnika moe by ze strony zwierzt dodatni (jeeli płyn pod prd) lub ujemny (gdy płyn z prdem). Du rol odgrywaj w tym procesie równie takie czynniki zewntrzne, jak temperatura, 92

93 wiatło, zawarto gazów, zasolenie wody oraz zasadniczy czynnik wewntrzny jakim jest niewtpliwie dojrzewanie płciowe. Szczegółowy podział wdrówek czynnych to wdrówki diadromiczne, potamodromiczne i oceanodromiczne. Wdrówki diadromiczne maj miejsce pomidzy wodami morskimi a ródldowymi (morze jezioro, morze zalew lub morze rzeka). Przy takim sposobie przemieszczania si wyrónimy z kolei wdrówki anadromiczne, tj. takie, które odbywaj ryby spdzajce wikszo swojego dorosłego ycia w morzu i wdruj nastpnie do wód słodkich na tarło np.: łoso szlachetny (Salmo salar), tro wdrowna (Salmo trutta) i jesiotr zachodni (Acipenser sturio) i katadromiczne, które przypisane s gatunkom spdzajcym wikszo ycia w słodkich wodach ródldowych, a przemieszczajcych si dopiero na tarło do mórz, tak jak to robi np. wgorz europejski. Ryc. 4. Schemat trybu ycia ryb dwurodowiskowych na przykładzie troci i certy Pokonywane przez ryby odległoci maj nieraz niewyobraalne zasigi, tak jak jest to w przypadku wgorza europejskiego, który w obrbie samych tylko wód krajowych pokonuje dystans kilkuset kilometrów, by nastpnie przeby morzem, ok. 7 tys. km 93

94 (od ujcia naszych rzek) i bezbłdnie odnale stosunkowo niewielki obszar w Morzu Sargassowym, gdzie odbywa tarło. Do niedawna jeszcze naukowcy uwaali, e tzw. homing u ryb dwurodowiskowych zachodzi jedynie za spraw zmysłu wzroku, dziki któremu zapamituj one charakterystyczne cechy dna morskiego wraz z jego szczegółowym rozkładem głbokoci w pobliu "swojej" rzeki. Zwolennicy konkurencyjnej teorii uwaali, e w swojej wdrówce salmonidy utrzymuj bezbłdny kierunek dziki połoeniu gwiazd i słoca. Dopiero stosunkowo niedawno okazało si, e ryby w swojej wdrówce posługuj si wyłcznie zmysłem wchu, a dokładniej zapamitanym i utrwalonym zapachem rzeki, na który składa si charakter samej zlewni, skład gatunkowy zasiedlajcych j organizmów zwierzcych i rolinnych. Ryby starannie koduj wszystkie zapachy podczas spływu do morza, i w odwrotnej kolejnoci, ju jako dojrzałe płciowo osobniki, które wracajc z morza na tarło, dekoduj je. Informacja ta na zawsze zostaje ju utrwalona w mózgu i nie jest przekazywana z pokolenia na pokolenie jako swoisty baga najwaniejszych informacji genetycznych. Ryby dwurodowiskowe wdruj na tarło nie do miejsc, do których niegdy podali ich rodzice, ale tam, gdzie spdziły pierwszy okres swojego ycia. Mona powiedzie, e zapamitane wczeniej zapachy po upływie kilku lat spdzonych w morzu wywołuj reotaksj dodatni, polegajc na tym, e zwierzta kieruj si pod prd, w stron ródła zmieniajcego si zapachu, a do miejsca, gdzie został zapamitany pierwszy tego rodzaju bodziec w ich yciu. Z bada wynika równie to, e imprinting (z ang. imprint = wyry w pamici), tj. czas (najczciej jest to kilka tygodni) potrzebny do zapamitania danego rodowiska wodnego wystpuje u salmonidów dopiero w wieku ok. 2 lat, na krótko przed procesem tzw. smoltyfikacji Jesiotr zachodni (Acipenser sturio) Budowa zewntrzna: Ciało rekinowatego kształtu pokryte jest picioma biegncymi wzdłu rzdami kostnych płytek. Płetwa grzbietowa przesunita daleko ku tyłowi, górny płat płetwy ogonowej wydłuony. Otwór gbowy bezzbny, ryjkowaty i wysuwany, ma dolne połoenie. Przed nim umieszczone s poprzecznie w rzdzie cztery wsiki. W zalenoci od gatunku pysk jest mniej lub wicej wydłuony. Cecha ta właciwa jest wszystkim przedstawicielom podrodziny Acipenserinae. Gatunki nalece do rodzaju Acipenser maj 94

95 nastpujce wspólne cechy: wycicie pyska nie siga do bocznej krawdzi głowy, wsiki na przekroju okrgłe. Charakterystyczne dla jesiotra zachodniego jest wystpowanie na grzbiecie 9-14 płytek, pogrubionych porodku w formie garbu. Po jego bokach biegnie w rzdzie ciasno przylegajcych do ciała płytek bocznych (s one prawie dwukrotnie wysze ni szersze). Na brzuchu jest ich Długo ryja odpowiada 1 / 2 długoci głowy. Wsy pojedyncze, skierowane w kierunku pyska, nie sigaj jego krawdzi. Ubarwienie grzbietu od popielatoszarego do brzowszarego z zielonkawym połyskiem. Strona brzuszna ółtawa lub biała, srebrzycie lnica. Długo cm, maksymalnie 550 cm. Ciar ponad 22 kg. Wystpowanie: Europejskie, przybrzene wody od Islandii i Norwegii po Morze ródziemne i Czarne. Odywianie: Bezkrgowe zwierzta denne i ryby Minóg rzeczny (Lampetra fluviatilis) Bodowa zewntrzna: Ciało silnie wydłuone, wgorzowate, cylindryczne (rednica 5-6 cm) a do płetw grzbietowych, dalej bocznie cienione. Głowa zakoczona jest du tarcz gbow o rednicy wikszej ni przekrój poprzeczny odcinka skrzelowego. Powierzchnia tarczy jest gsto usiana bardzo licznymi, duymi i hakowatymi zbami. Jej brzegi s otoczone frdzelkowatymi wyrostkami skórnymi w liczbie Oczy s due, szczególnie zaraz po przeobraeniu. Dwie płetwy grzbietowe, wyra nie oddzielone u larw i w pierwszych okresach ycia. Pó niej oddzielone ju tylko niewielk przerw, a tu przed tarłem stykaj si ze sob. Pierwsza płetwa grzbietowa w kształcie trójkta równobocznego, wyra nie mniejsza od drugiej. Płetwa nie jest wyra nie zakoczona i łczy si niskim fałdem z łopatowat płetw ogonow. Larwy s robakowatego kształtu, obłe na przekroju poprzecznym. Obie płetwy grzbietowe s niskie, oddzielone od siebie. Zwenia fałdu płetwowego midzy drug płetw grzbietow a ogonow jest tylko lekko zaznaczone. Płetwa ogonowa zaokrglona. Oczy s niewidoczne, przykryte fałdem skórnym. Dojrzałe płciowo osobniki s ciemnobrunatne, o marmurkowanym grzbiecie i białawych bokach. W momencie tarła marmurkowe plamy przyjmuj zabarwienie ółtawopomaraczowe, za brzuch jest ółtobiaławy. Larwy maj zabarwienie od jasnoszarych do jasnobrzowych z wyra nie janiejszym ółtawoszarym odcieniem partii brzusznych. 95

96 Ich głowa wraz z najbliszym ssiedztwem otworu gbowego jest silnie pigmentowana. Po przeobraeniu spływajce do morza osobniki maj szaroniebieski lub stalowy grzbiet, boki metaliczne, a brzuch srebrzystobiały. Odywianie: W rodowisku morskim minóg pasoytuje głównie na gatunkach prowadzcych ławicowy tryb ycia (ledziowate: led, szprot, aloza, parposz; dorszowate: dorsz, plamiak, czarniak). Znane s ponadto liczne przypadki atakowania troci wdrownej, amerykaskiej troci jeziornej, łososi, jesiotrów, a nawet niektórych rekinów i włóczników. W trakcie wdrówki tarłowej prawdopodobnie nie pobiera ju pokarmu, cho Penczak (1964) w przewodzie pokarmowym osobnika złowionego w Pilicy stwierdził obecno jelca o długoci 15 cm. Pokarmem larw s głównie nitkowate glony, okrzemki i pierwotniaki. Długo ycia tego gatunku okrela si na 9-11 lat. Okres larwalny trwa 6-8 lat, a w rodowisku morskim przebywa około 3 lat. Długo całkowita w okresie przeobraenia wynosi cm, cho najwiksze osobniki mog osign nawet 17 cm. Po roku pobytu w rodowisku morskim pasoytujce tam minogi osigaj długo cm i mas g. W momencie wstpowania do rzeki ich długo całkowita wynosi cm. W trakcie wdrówki nastpuje zmniejszenie rozmiarów. Samce i samice po osigniciu tarliska s o 18,6 i 23,3% krótsze ni w momencie wstpowania do rzek, za ich masa zmniejsza si odpowiednio o 20-29% i 40-46% Łoso atlantycki (szlachetny) (Salmo salar) Budowa zewntrzna: Ciało wydłuone o smukłym trzonie ogonowym. Łuski drobne, wzdłu linii bocznej, (najczciej 12-14) pomidzy płetw tłuszczow a lini boczn. Stosunkowo mała spiczasta głowa z szerokim wyciciem gbowym, sigajcym tylnej krawdzi oka. Wszystkie wyrostki skrzelowe pierwszej pary łuków skrzelowych s pałeczkowate. Płaszczyzna lemiesza bez zbów. Na jego trzonie wystpuje długi rzd zbów, łatwo wypadajcych wraz ze starzeniem si ryby. Dolna szczka dorosłych samców zakoczona jest chrzestnym, wykrzywionym do tyłu hakiem (kufa), wciskajcym si głboko w jam podniebienia. Młode ryby, o długoci do 15 cm, maj na bokach due ciemne plamy i czerwone kropki. W morzu łososie maj na głowie i na srebrzystych bokach ciała czarne, okrgłe plamy. W okresie tarła u samic wystpuj czerwone i czarne plamy, na czarnawym i brzowawym tle skóry. Boki s szarosrebrzyste. Samce s 96

97 czerwonawe i brzowawe marmurkowane, z czerwon czci brzucha. Łoso atlantycki osiga długo cm, maksymalnie 150 cm. Wystpowanie: Przybrzene wody Europy od Morza Białego i Islandii poprzez Morze Północne i Bałtyckie do północnej Portugalii. W wyniku zanieczyszczenia rzek, do których wdrował na tarło, w wielu z nich jego populacja wyginła. Tryb ycia: Anadromiczna ryba wdrowna, niegdy wstpujca na tarło licznymi stadami do rzek (równie do Renu, Elby i innych) i cignca nimi daleko w gór. Czsto wdrówka wstpujca z morza do rzeki rozpoczynała si ju latem. Aby osign lece w górnym biegu tarliska, ryby musiały pokona wiele przeszkód. Zalenie od systemu rzecznego tarło odbywa si od listopada do lutego. W miejscu o silnym prdzie samica wykopuje uderzeniami ogona 2-3-metrowej długoci jam. Ikra po złoeniu przykrywana jest warstw wiru. Po tarle wiele łososi ginie. Z jaj o rednicy 5-7 mm po dniach (w zalenoci od temperatury wody) wylgaj si larwy. Młode ryby pozostaj w wodzie słodkiej od roku do 5 lat, po czym spływaj do morza. Tutaj przebywaj od roku do 3 lat, rosnc zalenie od obfitoci pokarmu szybciej bd wolniej i gromadzc w tkankach zapas tłuszczu (czerwone miso). Z chwil podjcia wdrówki do wód słodkich wzrost ulega zahamowaniu. Zapisuje si to na ich łuskach w postaci nieregularnych znaków (znaki tarłowe). Na ich podstawie mona stwierdzi, ile razy w cigu swego ycia łoso podejmował wdrówk tarłow (najczciej czyni to 1-2 razy). Odywianie: W wodzie słodkiej larwy owadów, skorupiaki, pó niej take ryby (strzeble), w morzu wyłcznie ryby (ledzie, dobijaki) Tro wdrowna (Salmo trutta trutta) Budowa zewntrzna: Ciało masywniejsze ni u Salmo salar, głowa wiksza, trzon ogona krótszy, szerszy, bardziej spłaszczony, nie dłuszy od płetwy odbytowej. Płetwa ogonowa prawie prosta, bez wcicia; rzdów łusek pomidzy płetw tłuszczow a lini boczn; drobnych łusek wzdłu linii bocznej. Na kocu szczki dolnej dojrzałych samic jest słabo zaznaczony hak, podobny do wystpujcego u łososia atlantyckiego. U samców jest on duo wikszy. Ubarwienie zblione do ubarwienia łososia, zmieniajce si wraz z wiekiem. Młode ryby z czerwonymi kropkami i ciemnymi poprzecznymi plamami, płetwa tłuszczowa czerwono obramowana (u łososia czerwone obramowanie nigdy nie wystpuje!). Przy długoci cm rozpoczyna si proces smoltyfikacji (młodziecze plamy znikaj, ciało si 97

98 wysrebrza). Po jego zakoczeniu młode ryby spływaj do morza. Teraz tro ubarwiona jest jak łoso, jednak w odrónieniu od niego ma rozsiane na głowie, bokach i grzbiecie czarne, przypominajce znak X plamy, które rozcigaj si równie poniej linii bocznej. Przy coraz dłuszym pobycie w morzu liczba plam na ciele zwiksza si. Po 2-3 latach jest ich wicej, niektóre z nich zwikszaj rozmiary i staj si jasnoółte, nieregularne. Obok nich pojawiaj si na grzbiecie plamy brzowoczerwone i czerwone. Ubarwienie grzbietu jest brudnoczerwonobrzowe, boki s janiejsze, a brzuch srebrzysty. Długo do 100 cm. Wystpowanie: U wybrzey Europy od Zatoki Czeskiej do Douro w Portugalii, w Morzu Bałtyckim, ale nie wystpuje w Newie i Peczorze. Wystpuje w kanale La Manche i na szkockim wybrzeu, rzadko w Islandii i Irlandii. Salmo trutta trutta wywodzi si z Europy i zachodniej Azji. W 1883 roku wprowadzona została do wód Ameryki, gdzie si zadomowiła. Dzisiaj znale j mona prawie we wszystkich zaktkach kuli ziemskiej, gdzie tylko znalazła odpowiednie warunki ycia. Tryb ycia: Ryba anadromiczna. Tarło, zalenie od geograficznego regionu, od listopada do marca. Cig tarłowy rozpoczyna si w lipcu i trwa do pa dziernika. Ryby wdruj w gór dorzecza wyej ni łoso. Po tarle trocie nie s tak osłabione i spływaj (zazwyczaj nie od razu) do morza. W cigu swego ycia kilkakrotnie podejmuj wdrówk rozrodcz. Odywianie: Młode ryby zjadaj przewanie małe skorupiaki, owady i ich larwy. W miar wzrostu coraz wikszy udział w ich pokarmie stanowi ryby. Osobniki dorosłe s bardzo arłoczne. Przy odpowiednim składzie organizmów pokarmowych miso troci wdrownej jest łososiowatego koloru. Uwagi: Uwaa si, e tro wdrowna jest przodkiem wszystkich 18 form ryb łososiowatych, współczenie yjcych w Europie. Ich powstanie i zmiennoci warunkowane były specyficznymi czynnikami wodnego rodowiska (prd wody, temperatura, podłoe), które z kolei kształtowane były połoeniem geograficznym wód oraz wpływami okresów zlodowacenia Certa (Vimba vimba) Budowa zewntrzna: Wycignite, bocznie cienione ciało (jego wysoko mieci si cztery razy w długoci), o wydłuonym, w formie nosa, 98

99 misistym pysku i dolnym podkowiastym otworze gbowym. Dolna warga nie jest zrogowaciała. Wzdłu linii bocznej łusek. W płetwie grzbietowej 11, w odbytowej promieni. Zby gardłowe jednorzdowe, 5-5. Grzbiet ciemny, szary do niebieskawego. Boki janiejsze, srebrzyste. Brzuch biały. W okresie tarła samce przybieraj "szat godow". Ich głowa i górna cz ciała staj si czarne, aksamitnie lnice. Strona brzuszna jest koloru pomaraczowego do czerwonawego. Płetwy parzyste i odbytowa czarne. Pysk czarny do niebieskoczamego. Długo cm, maksymalnie 50 cm. Wystpowanie: Wolno płynce wody o piaszczystym lub mulistym podłou oraz yzne, nizinne jeziora. Forma podstawowa (Vimba vimba vimba) zamieszkuje zlewisko Morza Północnego i Bałtyku (niegdy wstpujca do Wisły populacja była bardzo liczna). Tworzy cztery podgatunki: Vimba vimba bergi (dolny bieg Bohu), Vimba vimba carinata (Dunaj do Kubania), Vimba vimba persa (Morze Kaspijskie, dolny bieg Wołgi), Vimba vimba tenella (rzeki Krymu, Kuba, do zachodniej czci Kraju Zakaukaskiego). Certa jeziorowa (Vimba elongata) wystpuje w jeziorach południowej Bawarii i górnej Austrii. Vimba melanops yje w północnych dopływach Morza Egejskiego. Tryb ycia: Stadna ryba, w ciepłych miesicach zwykle przebywajca w płytkich przybrzenych partiach wody. Tarło maj do czerwca. Ikra składana w płytkich miejscach, blisko brzegu. Przedstawiony opis ycia dotyczy populacji osiadłych, nie opuszczajcych rzeki. Forma podstawowa Vimba vimba vimba jest ryb wdrown. erowiska jej znajduj si w przybrzenych słonawych wodach morskich, skd ryby podejmuj wdrówk rozrodcz do rzek. Tarliska znajduj si w płytkich odcinkach rzek o przejrzystej wodzie, kamienisto- wirowym dnie i silnym prdzie wody. Dla populacji wilanej tarliskami były karpackie dopływy Wisły (San, Wisłok, Wisłoka, Dunajec, Raba). By do nich dotrze, ryby wstpowały do Wisły ju od sierpnia do pa dziernika w roku poprzedzajcym tarło (od połowy maja do pierwszych dni lipca). Młode ryby w pierwszych miesicach ycia przebywaj w rejonie swych narodzin. Nastpnie rozpoczynaj wdrówk do morza, w lad za powracajcymi do po tarle dorosłymi osobnikami. Odywianie: Małe zwierzta denne Wgorz (Anguilla anguilla) Budowa zewntrzna: Wowate ciało pokryte luzowat skór, w której bardzo głboko osadzone s drobniutkie, podłunie owalne łuski. Płetwy grzbietowa, ogonowa i odbytowa połczone s ze sob i pozbawione twardych 99

100 promieni. Nasada płetwy grzbietowej zaczyna si daleko poza zakoczeniem płetw piersiowych. Brak płetw brzusznych. Wgorz ółty: grzbiet oliwkowobrzowy lub szarobrzowy. Strona brzuszna ółtawa. Wgorz srebrzysty (po osigniciu dojrzałoci płciowej): grzbiet ciemny, szarozielony, boki i brzuch srebrzyste, o silnym połysku. Samce uzyskuj długo do 51 cm i ciar 150 g, samice do 150 cm i 6 kg. Wystpowanie: Zlewisko północnej czci Oceanu Atlantyckiego od dorzecza Peczory i Morza Białego, Islandii i Wysp Owczych po Azory, Wyspy Kanaryjskie i zachodnie wybrzee Afryki; zlewiska Morza Północnego, Bałtyckiego, ródziemnego (do Grecji) i Adriatyckiego. Współczenie dziki zabiegom zarybieniowym szeroko rozprzestrzeniony (np.: w dorzeczu Dunaju). Tryb ycia: Katadromiczna ryba wdrowna (to znaczy cignca na tarło z wód słodkich do morza). Po 4-10 latach od wstpienia do rzek i jezior w sierpniu lub wrzeniu wgorz srebrzysty rozpoczyna wdrówk do morza. Jego tarliska znajduj si w głbinach Morza Sargassowego. Tarło odbywa si wczesn wiosn po upływie półtora roku od pocztku wdrówki; po tarle wszystkie wgorze gin. Prawdopodobnie ikra swobodnie unosi si w wodzie. Przezroczyste, kształtem przypominajce li wierzbowy larwy unoszone s przez Prd Zatokowy (Golfstrom) na wschód. Najmłodsze, które znaleziono, mierzyły 6 mm długoci i unosiły si na głbokoci 300 metrów. Maj one drobne, spiczaste zby, którymi mog chwyta pokarm, W miar upływu czasu staj si grubsze i dłusze i coraz mniej przypominaj li wierzby. W trzecim roku ycia, przy długoci około 7 cm jako wgorze szkliste docieraj do europejskich wybrzey. Maj teraz stokowate zby. Ju jako wgorze wstpujce posuwaj si wzdłu brzegu w gór, pod prd rzek. Wdruj zazwyczaj noc. W tym czasie zaczynaj si wybarwia. Po piciu latach ycia wzrost samców ulega zahamowaniu. Trzymaj si one w pobliu wybrzea, w przyujciowych odcinkach rzek i słonawych wodach. W odrónieniu od nich samice wdruj daleko w gór rzek i cały czas rosn. Karłowate cykloidalne łuski tworz si dopiero po kilku latach słodkowodnego ycia. U dojrzewajcych ryb grzbiet przybiera czarne zabarwienie, za boki s srebrzystobiałe. Ryby te nazywaj si teraz wgorzami srebrzystymi. W kocu rozpoczynaj dług, wynoszc wiele tysicy kilometrów wdrówk do Morza Sargassowego, w czasie której w ich organizmie (miniach, przewodzie pokarmowym) nastpuj głbokie zmiany. Odywianie: Larwy w stadium "wierzbowego licia" odywiaj si planktonem. Wgorze wstpujce larwami owadów, drobnymi miczakami, limakami i robakami. W zalenoci od rodzaju pobieranego pokarmu rozrónia si wgorze wskogłowe 100

101 których pokarm stanowi robaki, drobne ryby i stawonogi, larwy owadów, małe miczaki oraz wgorze szerokogłowe odywiajce si rakami i rybami Historyczny zasig wystpowania Ryby dwurodowiskowe miały istotne znaczenie gospodarcze, w czasie wdrówki tarłowej pojawiały si one w bardzo duych koncentracjach. Traktowanie rzek jako odbiorników cieków przemysłowych i z aglomeracji miejskich i wiejskich, oraz z tytułu hodowli zwierzt i upraw rolnych, spowodowało pogorszenie jakoci wody ograniczajc moliwoci rozrodu ryb wdrownych w rzekach i stopniowe zmniejszanie si liczebnoci populacji ryb wdrownych. Prowadzone prace melioracyjne, prostowanie rzek, likwidacja zakoli i pogłbianie koryt rzecznych, wycinanie drzew nadbrzenych pogarszały warunki bytowania ryb. Zdecydowanie najistotniejszy negatywny wpływ na populacje ryb wdrownych ma przegrodzenie rzek i potoków. Powoduje ono zdecydowan zmian warunków hydrologicznych rzek, przerywajc ich drono i czynic na pewnych odcinkach z wody płyncej zbiornik wodny o wodzie niemal stagnujcej. Powoduje to zanik gatunków reofilnych, a w ich miejsce rozwijaj si gatunki karpiowate np. leszcz, krp, pło, charakterystyczne dla wód stagnujcych, bd o bardzo małym prdzie wody. Przegroda rzeczna przerywa wdrówk na tarliska gatunkom dwurodowiskowym. Ponadto powstała cofka niszczy tarliska ryb reofilnych. W wyniku tych niekorzystnych zmian w rodowisku rzecznym doszło do znacznego ograniczenia liczebnoci populacji gatunków wdrownych, a nawet zaniku niektórych. W rzekach województwa mazowieckiego historycznie w zespołach zasiedlajcej je ichtiofauny odnotowywano obecno dwurodowiskowych gatunków ryb wdrownych. W obejmujcym obszar województwa fragmencie dorzecza Wisły, były to jesiotr zachodni / j. ostronosy, minóg rzeczny, łoso atlantycki, tro wdrowna, certa oraz wgorz Jesiotr zachodni / jesiotr ostronosy Jesiotr naley do najstarszych yjcych krgowców zamieszkujcych tereny naszego kraju. Przodkowie jesiotra zachodniego zasiedlali tutejsze zbiorniki wodne od okresu dolnej kredy. Wykopaliskowe pozostałoci ryb wystpujcych współczenie odnajdywane s w pokładach archeologicznych eocenu, a wic okresu sprzed 30 milionów lat p.n.e., dlatego jesiotry uwaa si dzisiaj za ryby reliktowe, które dotrwały do czasów obecnych dziki wykształconym w trakcie rozwoju nieprzecitnym zdolnociom adaptacyjnym. 101

102 Jesiotry w Wile były licznie poławiane, cenione było nie tylko jego miso, ale i ikra na kawior, o którym pisał Wałecki (1864) ikra ma ziarno drobniejsze ni u innych gatunków i zdaje si mniej na kawior przydatn, nigdzie bowiem w Europie Zachodniej ten rodzaj przemysłu nie jest tak rozwinity jak na Wschodzie; z tem wszystkim znaczna ilo ikry z targu warszawskiego jest zakupywana przez Rossyan, a z tej czci idzie nawet kolej elazn do Petersburga. Według owiadczenia rybaka Piotra Tołodzieckiego syna na odcinku Wisły od Torunia po Dobrzy n. Wisł do 1907 r. bywało, e jeden rybak łowił do 40 sztuk jesiotrów, a zdarzało si, e w jedn dryg łowiono do 7 jesiotrów. W owych czasach w ujciu Drwcy bywało tak duo jesiotrów, e we wsi Wygoda winie karmiono kawiorem. We wrzeniu spotykano spływajce jesiotry o długociach od cm. Gwałtowny spadek połowów zaznaczył si w latach Jeszcze w latach w Wile pomorskiej złowiono 52 jesiotry o łcznej masie 4 822,5 kg, a w latach 1931 i 1932 złowiono odpowiednio 6 szt. o masie 591 kg i 7 szt. o masie 772,5 kg (Kulmatycki 1933). W wyszej partii Wisły midzy Sandomierzem a Silnem tj. do granicy z Pomorzem w latach złowiono 36 osobników. W okolicach Nieszawy do 1930 r. poławiano jeszcze pojedyncze osobniki, pó niej ju sporadycznie. W okresie midzywojennym na odcinku Wisły od Nieszawy do Chełmna złowiono około 15 jesiotrów, a w okresie powojennym około 10 sztuk. W latach w Wile łowiono około 1000 kg jesiotrów rocznie, przyjmujc, e 1 osobnik rednio waył od 80 do 100 kg. Prawdopodobnie około 45 % tych ryb złowiono nielegalnie. W tym czasie jesiotr miał ochron okresow, jednak z powodu stałego znacznego zmniejszania si liczebnoci w 1936 r. wprowadzono całkowity zakaz połowów jesiotra. Jesiotr został uznany gatunkiem chronionym. Mimo tego zakazu jesiotr był poławiany okazjonalnie i w okresie powojennym złowiono w Wile 16 jesiotrów, 4 w Zatoce Puckiej, 1 w Zatoce Gdaskiej koło Któw Rybackich i 2 koło Kołobrzegu i Ustki. Ostatnie jesiotry złowiono: koło Juraty, osobnik o długoci 38,5 cm, 16/ w Wile koło Torunia o masie około 100 kg oraz w Wile km 819 w okolicach Chełmna o masie 136 kg i długoci 281 cm. Na obszarze obecnego województwa mazowieckiego najwaniejsz rzek, w której wystpował jesiotr była Wisła. Według historycznych danych jesiotry wdrowały Wisł a do jej podkarpackich dopływów (Dunajec, Raba, San, Wisłoka, Wisłok), w których znajdowały si tarliska tej ryby. W granicach województwa mazowieckiego Wisła stanowiła wany korytarz migracyjny tego gatunku. Na obszarze województwa jesiotry wstpowały do Narwi i Bugu. Historyczne tarliska tej ryby znajdowały si powyej 102

103 Pułtuska w rodkowym biegu tej rzeki. Jesiotry wstpowały take do Bzury, jednak brak jest udokumentowanych informacji o zasigu ich wdrówek w tej rzece. Podobnie brak jest informacji o wstpowaniu tej ryby do Pilicy Minóg rzeczny W dorzeczu Wisły rzekami do których wstpował minóg rzeczny były Bzura oraz Pilica. Nie zachowały si jednak informacje jak daleko ryba ta docierała w tych rzekach, podobnie jak nieznana jest lokalizacja dawnych tarlisk tego gatunku Łoso atlantycki (szlachetny) Łoso w Polsce był mniej liczny ni tro. Najliczniejszy był w Wile, w której wystpowały dwie populacje, podobnie jak u troci, zimowa i letnia, wstpowały w tych samych okresach i zimowe docierały do Soły i Skawy, a letnie wycierały si w dopływach dolnej Wisły. Historyczne przekazy dotyczce tej ryby, w odniesieniu do obszaru obecnego województwa mazowieckiego odnosz si wyłcznie do dorzecza Wisły. Łososie wdrujce Wisł wstpowały do Bzury oraz Pilicy. Sdzc z charakteru tych rzek dawne tarliska tej ryby znajdowa si musiały w górnych odcinkach tych rzek. Brak jest jednak w tym wzgldzie udokumentowanych informacji, pozwalajcych na precyzyjne okrelenie miejsca tarła. W zlewni Pilicy prawdopodobnie odbywało si ono w górnym biegu rzeki na obszarze Jury Krakowsko-Czstochowskiej. Nielicznie pojawiały si łososie równie w Jeziorce, Narwi oraz Bugu, jednake dla tego gatunku najwaniejsze znaczenie Wisły na obszarze województwa mazowieckiego wynikało z pełnienia funkcji głównego korytarza migracyjnego dla ryb, podajcych na podkarpackie tarliska oraz wdrujcych na erowiska w Bałtyku Tro wdrowna Tro ze wzgldu na due podobiestwo do łososia nie była wyróniana, ale w polskiej literaturze była ju opisana przez Kluka (1780) jako łososiopstrg. Nazw t pó niej zmieniono na łospstrg, która równie si nie przyjła. Obecna nazwa tro została po raz pierwszy uyta przez Wałeckiego w 1864 r. Tro była liczniejsza ni łoso i wystpowała w wielu rzekach. Najbardziej interesujc i najbardziej liczebn była tro wstpujca do Wisły. Były w niej 2 populacje zimowa i letnia. Pierwsza z nich wstpowała do ujcia Wisły w zimie, była 103

104 srebrna z nierozwinitymi gonadami i tarło odbywała w nastpnym sezonie w dopływach górnej Wisły Dunajcu, Rabie po przebyciu ponad 1000 km. Była ona dominujc w Wile. Druga populacja tro letnia wstpowała do ujcia Wisły w lecie z oznakami szaty godowej w pocztkowej fazie rozwoju, gonady były ju due, a trocie przystpowały do tarła po kilku miesicach w dopływach dolnej Wisły. Pogarszajce si warunki rodowiska rzecznego przez zanieczyszczanie rzek, prace melioracyjne, a zwłaszcza zabudowa rzek, doprowadziły do stopniowego ograniczania moliwoci tarliskowych, likwidacji tarlisk i utrudnienia dostpu do nich. Spowodowały one znaczny spadek liczebnoci troci w wielu rzekach, a nawet likwidacj niektórych populacji troci. Prowadziło to do wyra nego spadku polskich połowów troci, był on bardzo drastyczny zarówno w ujciu Wisły jak i w Wile. Przegrodzenie Wisły zapor we Włocławku spowodowało, podobnie jak w przypadku certy, spadek połowów troci w Wile. Przed przegrodzeniem Wisły, poniej zapory rednio roczne połowy wynosiły 33,3 tony, po przegrodzeniu spadły do 14,7 ton natomiast powyej przegrody wynosiły one odpowiednio 12,9 t i 6 kg. W systemie Wisły z dopływów tej rzeki na obszarze obecnego województwa mazowieckiego, znaczenie posiadała tylko Pilica. Trocie wdrowały ni do górnego biegu na obszar Jury Krakowsko-Czstochowskiej, równie ju poza obszar województwa. Nielicznie tro wstpowała równie do Jeziorki, a prawdopodobnie take do Narwi, kierujc si do jej prawobrzenych dopływów. Podobnie jak w przypadku łososia, równie w odniesieniu do troci, najwaniejsze znaczenie Wisły na obszarze województwa mazowieckiego wynikało z pełnienia funkcji głównego korytarza migracyjnego dla ryb, podajcych na podkarpackie tarliska oraz wdrujcych na erowiska w Bałtyku Certa, forma wdrowna Jest gatunkiem, co do którego dostpne s najliczniejsze informacje. Wynika to niewtpliwie z powszechnoci wystpowania w przeszłoci wdrownej formy tego gatunku. W latach pidziesitych połowy certy były bardzo wysokie i np. w 1953 r. osignły warto 334 ton. W tym czasie połowy w Wile osignły rednio 189 ton, a w Zatoce Gdaskiej 104 tony. W latach rednio rocznie połowy osigały warto 240 ton. W latach spadły do redniej wielkoci 168 ton, w latach rednio do 86 ton by w latach osign pułap jedynie 12 ton. 104

105 Bezporedni przyczyn tak drastycznego spadku połowów certy, a właciwie zniknicia jej z połowów w Wile, było przegrodzenie rzeki zapor we Włocławku. rednioroczne połowy certy w Wile poniej Włocławka w latach wynosiły 94,7 tony a powyej Włocławka 16,4 tony. Natomiast po wybudowaniu przegrody spadły odpowiednio do 20,1 tony i 0,1 tony. Przegrodzenie Wisły zapor we Włocławku zlikwidowało dawn populacj tarłow certy. Obecne połowy certy w rejonie Włocławka s bardzo niskie i w latach nie przekroczyły 3,6 t. Tylko te porównania danych liczbowych z lat przed przegrodzeniem Wisły i po przegrodzeniu wykazuj jakie straty z tytułu przegrodzenia rzeki poniosło rodowisko rzeczne oraz rybactwo, które straciło moliwo połowu rednio rocznie około 200 ton certy. Przyjmujc redni cen za 1 kg certy na 4,50-5,00 zł strat t corocznie naley szacowa na do 1 mln zł. W dorzeczu Wisły certa wstpowała zarówno do Bzury jak i Pilicy, docierajc do rodkowego i górnego biegu tych rzek. W zlewni Bzury dopływem, do którego wstpowała była Rawka. W Pilicy docierała w okolice Koniecpola i Szczekocin. Wstpowała równie do dopływów tej rzeki, brak jest jednak szczegółowych informacji w tym wzgldzie. Najwaniejszymi dopływami w zlewni tej rzeki, w odniesieniu do tej ryby były prawdopodobnie Drzewiczka, Lucia oraz Wolbórka. Certa licznie wstpowała do Narwi. Jeszcze w latach 50-tych XX wieku stanowiła tutaj przedmiot odłowów gospodarczych. Narwi ryba ta docierała a do Biebrzy, wstpujc po drodze do Wkry, Bugu, Orzyca i Pisy. Tarliska tej ryby zlokalizowane były w rodkowych, przełomowych odcinkach tych rzek. Podobnie jak w przypadku łososia i troci, równie w odniesieniu do wdrownej formy certy, Wisła na obszarze województwa mazowieckiego stanowiła główny szlak migracji na tarliska w podkarpackich dopływach tej rzeki. O jego znaczeniu dla wdrownej populacji tego gatunku wiadczy fakt, e kadego roku, z Podkarpacia do Bałtyku, spływało tdy około 35 milionów sztuk jednorocznego narybku Wgorz Obecno tego gatunku stale odnotowywana była w rzekach przepływajcych przez obszar województwa mazowieckiego. Dotyczy to całego, znajdujcego si na jego terenie fragmentu dorzecza Wisły. Gatunek ten stale obecny był w Wile zlewni Bzury oraz Pilicy, a take innych dopływach tej najwikszej polskiej rzeki. Szczególne znaczenie dla populacji wgorza posiadała zlewnia rzeki Narew. Włanie ta rzeka stanowiła główny szlak migracji tego gatunku, podajcego na główne erowiska znajdujce si 105

106 w kompleksach jezior Mazur oraz Pojezierza Suwalskiego i Ełckiego. Jeziora te łcz si z Narwi poprzez Omulew, Rozog, Szkw, Pis oraz sie rzeczn Biebrzy i Kanału Augustowskiego, zajmujc przewaajc cz wymienionego obszaru. Obserwacje prowadzone na przepławkach dla ryb zlokalizowanych na zaporze we Włocławku, na Wile oraz zaporze w Dbem na Narwi wykazało, e nadal wgorze podaj z Bałtyku w gór tych rzek. Nielicznym jednak udaje si pokona przepławki na istniejcych, na szlaku ich migracji, pitrzeniach. Rozwizanie problemu udronienia dla migracji tej ryby systemu rzecznego Narwi, posiada podobnie ogromne znaczenie jak otwarcie dostpu do podkarpackich tarlisk dorzecza Wisły, populacjom gatunków wdrownych tej rzeki. Współczesn obecno wgorza w wymienionych powyej kompleksach jeziornych przede wszystkim zawdzicza naley zarybianiu. W wikszoci wód województwa mazowieckiego gatunek ten nigdy nie wystpował masowo, był jednak wanym elementem zespołu ichtiofauny. Nielicznie wystpuje tutaj równie do chwili obecnej. 106

107 7.3. Skład gatunkowy ichtiofauny rzek województwa mazowieckiego Tabela 19. Skład gatunkowy rzek województwa mazowieckiego Ciek Krpianka Iłanka Zwolenka Zagodonka Brzeniczka K. Gniewoszowsko - Kozienicki Struga Mozolicka Policznianka Rok CE Certa Certa Certa Certa Certa Certa Certa Certa 2 Bole Bole Bole Bole Bole Bole Bole 3 Koza Koza Koza Koza Koza Koza Koza Koza 4 Minóg strumieniowy Minóg strumieniowy Minóg strumieniowy Minóg strumieniowy Minóg strumieniowy Minóg strumieniowy Minóg strumieniowy Minóg strumieniowy 5 EN Piekielnica Piekielnica Piekielnica Piekielnica Piekielnica Piekielnica Piekielnica Piekielnica 6 Piskorz Piskorz Piskorz Piskorz Piskorz Piskorz Piskorz Piskorz 7 Róanka Róanka Róanka Róanka Róanka Róanka Róanka Róanka 8 liz liz liz liz liz liz liz liz 9 Sum Sum Sum Sum Sum Sum Sum Sum NT 10 Szczupak Szczupak Szczupak Szczupak Szczupak Szczupak Szczupak Szczupak 11 Brzana Brzana Brzana Brzana Brzana Brzana Brzana Brzana 12 Jelec Jelec Jelec Jelec Jelec Jelec Jelec Jelec 13 Karp Karp Karp Karp Karp Karp Karp Karp 14 Kiełb Kiełb Kiełb Kiełb Kiełb Kiełb Kiełb Kiełb 15 VU Mitus Mitus Mitus Mitus Mitus Mitus Mitus Mitus 16 Sandacz Sandacz 17 winka winka winka winka winka winka winka winka 18 Wgorz Wgorz Wgorz Wgorz Wgorz Wgorz Wgorz Wgorz 19 Ciernik Ciernik Ciernik Ciernik Ciernik Ciernik Ciernik Ciernik 20 Jazgarz Jazgarz Jazgarz Jazgarz Jazgarz Jazgarz Jazgarz Jazgarz 21 Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja 22 Kara Kara Kara Kara Kara Kara Kara Kara Kara Kara Kara Kara Kara 23 Kara srebrzysty Kara srebrzysty srebrzysty srebrzysty srebrzysty srebrzysty srebrzysty Kara srebrzysty 24 Kle Kle Kle Kle Kle Kle Kle Kle 25 Krp Krp Krp Krp Krp Krp Krp Krp 26 LC Leszcz Leszcz Leszcz Leszcz Leszcz Leszcz Leszcz Leszcz 27 Lin Lin Lin Lin Lin Lin Lin Lin 28 Oko Oko Oko Oko Oko Oko Oko Oko 29 Pło Pło Pło Pło Pło Pło Pło Pło 30 Słonecznica Słonecznica Słonecznica Słonecznica Słonecznica Słonecznica Słonecznica Słonecznica Sumik Sumik Sumik Sumik Sumik Sumik 31 Sumik karłowaty karłowaty karłowaty karłowaty karłowaty karłowaty karłowaty Sumik karłowaty 32 Ukleja Ukleja Ukleja Ukleja Ukleja Ukleja Ukleja Ukleja 33 Wzdrga Wzdrga Wzdrga Wzdrga Wzdrga Wzdrga Wzdrga Wzdrga Razem

108 Tabela 19. Skład gatunkowy rzek województwa mazowieckiego c.d. Ciek Radomka Mleczna Pacynka Gzówka Wizownica Szabasówka Rok CE Certa Certa Certa Certa Certa Certa 2 Bole Bole Bole Bole Bole 3 Koza Koza Koza Koza Koza Koza Minóg Minóg Minóg Minóg Minóg Minóg 4 strumieniowy strumieniowy strumieniowy strumieniowy strumieniowy strumieniowy 5 Piekielnica Piekielnica Piekielnica Piekielnica Piekielnica Piekielnica 6 EN Piskorz Piskorz Piskorz Piskorz Piskorz Piskorz 7 Pstrg potokowy 8 Róanka Róanka Róanka Róanka Róanka Róanka 9 liz liz liz liz liz liz 10 Sum Sum Sum Sum Sum Sum NT 11 Szczupak Szczupak Szczupak Szczupak Szczupak Szczupak 12 Brzana Brzana Brzana Brzana Brzana Brzana 13 Jelec Jelec Jelec Jelec Jelec Jelec 14 Karp Karp Karp Karp Karp Karp 15 Kiełb Kiełb Kiełb Kiełb Kiełb Kiełb VU 16 Mitus Mitus Mitus Mitus Mitus Mitus 17 Sandacz 18 winka winka winka winka winka winka 19 Wgorz Wgorz Wgorz Wgorz Wgorz Wgorz 20 Bole 21 Ciernik Ciernik Ciernik Ciernik Ciernik Ciernik 22 Jazgarz Jazgarz Jazgarz Jazgarz Jazgarz Jazgarz 23 Ja Ja Ja Ja Ja Ja 24 Kara Kara Kara Kara Kara Kara Kara Kara Kara Kara 25 Kara srebrzysty srebrzysty srebrzysty srebrzysty srebrzysty Kara srebrzysty 26 Kle Kle Kle Kle Kle Kle 27 Krp Krp Krp Krp Krp Krp LC 28 Leszcz Leszcz Leszcz Leszcz Leszcz Leszcz 29 Lin Lin Lin Lin Lin Lin 30 Oko Oko Oko Oko Oko Oko 31 Pło Pło Pło Pło Pło Pło 32 Słonecznica Słonecznica Słonecznica Słonecznica Słonecznica Słonecznica Sumik Sumik Sumik Sumik Sumik 33 Sumik karłowaty karłowaty karłowaty karłowaty karłowaty karłowaty 34 Ukleja Ukleja Ukleja Ukleja Ukleja Ukleja 35 Wzdrga Wzdrga Wzdrga Wzdrga Wzdrga Wzdrga Razem

109 Tabela 19. Skład gatunkowy rzek województwa mazowieckiego c.d. Ciek Okrzejka Promnik Wilga Pilica Rok Certa 2 Łoso 3 CE Minóg morski 4 Tro Tro wdrowna wdrowna 5 Wgorz Wgorz Wgorz Wgorz 6 Bole 7 Koza 8 Koza złota Koza złota 9 Minóg rzeczny Minóg 10 strumienio EN wy 11 Piekielnica Piekielnica Piekielnica 12 Piskorz 13 Pstrg potokowy 14 Róanka 15 liz 16 Minóg Minóg Minóg strumieniowy strumieniowy strumieniowy 17 Piskorz Piskorz Piskorz NT 18 Róanka Róanka Róanka 19 Sum Sum Sum Sum Sum 20 Szczupak 21 Bole Bole Bole 22 Brzana Brzana Brzana Brzana Brzana 23 Brzanka Brzanka Brzanka 24 Certa Certa 25 Cierniczek 26 Jelec 27 Karp 28 VU Kiełb 29 Kle Kle Kle 30 Mitus Mitus Mitus Mitus Mitus 31 Minóg Minóg Minóg ukraiski ukraiski ukraiski 32 Sandacz 33 winka winka winka winka winka winka 34 Wgorz 35 Bole Bole Bole Bole Bole 36 Ciernik Ciernik Ciernik Ciernik 37 Jazgarz Jazgarz Jazgarz Jazgarz 38 Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja 39 Jelec Jelec Jelec Jelec 40 Kara Kara Kara Kara Kara Kara Kara 41 Kara Kara srebrzysty srebrzysty 42 Karp Karp Karp 43 Kiełb Kiełb Kiełb Kiełb 44 Kle Kle Kle Kle Kle Kle 45 Koza Koza Koza Koza 46 Krp Krp Krp Krp Krp 47 LC Leszcz Leszcz Leszcz Leszcz Leszcz Leszcz 48 Lin Lin Lin Lin Lin Lin Lin Lin Lin 49 Oko Oko Oko Oko Oko Oko 50 Pło Pło Pło Pło Pło Pło Pło Pło Pło 51 Pstrg potokowy 52 Sandacz Sandacz Sandacz Sandacz 53 Słonecznica Słonecznica 54 Sumik Sumik Sumik karłowaty karłowaty karłowaty 55 Szczupak Szczupak Szczupak Szczupak Szczupak 56 liz liz liz liz 57 Ukleja Ukleja Ukleja Ukleja Ukleja Ukleja 58 Wzdrga Wzdrga Wzdrga Wzdrga Razem

110 Tabela 19. Skład gatunkowy rzek województwa mazowieckiego c.d. Ciek Mogielanka Pierzchnianka Drzewiczka Czarna Woda Rok Certa Certa CE 2 Wgorz 3 Bole Bole 4 Koza Koza Minóg Minóg 5 strumieniowy strumieniowy EN 6 Piekielnica Piekielnica Piekielnica Piekielnica 7 Piskorz Piskorz 8 Róanka Róanka 9 liz liz 10 Minóg strumieniowy 11 Piskorz NT 12 Róanka 13 Sum Sum 14 Szczupak Szczupak 15 Brzana Brzana Brzana Brzana 16 Cierniczek Cierniczek 17 Jelec Jelec 18 Kerp Kerp 19 Kiełb Kiełb 20 Mitus Mitus Mitus 21 Minóg ukraiski 22 winka winka winka 23 Wgorz Wgorz 24 Ciernik Ciernik Ciernik Ciernik 25 Jazgarz Jazgarz Jazgarz 26 Ja Ja Ja 27 Jelec Jelec Jelec Jelec 28 Kara Kara Kara Kara 29 VU srebrzysty srebrzysty 30 Karp 31 Kiełb Kiełb Kiełb Kiełb 32 Kle Kle Kle Kle Kle 33 Krp Krp Krp 34 Leszcz Leszcz Leszcz 35 Lin Lin Lin 36 Oko Oko Oko Oko Oko Oko Oko 37 Pło Pło Pło Pło Pło Pło Pło 38 Słonecznica Słonecznica 39 Sumik Sumik karłowaty karłowaty 40 Szczupak Szczupak Szczupak Szczupak Szczupak 41 liz liz liz liz liz 42 Ukleja Ukleja Ukleja Ukleja 43 Wzdrga Wzdrga Wzdrga Razem

111 Tabela 19. Skład gatunkowy rzek województwa mazowieckiego c.d. Ciek wider Mienia Srebrna Jeziorka Narew Rok Tro CE wdrowna 2 Wgorz 3 Koza złota 4 EN Minóg rzeczny 5 Piekielnica Piekielnica Kiełb 6 białopłetwy Minóg 7 strumieniowy NT 8 Piskorz Piskorz Piskorz 9 Róanka Róanka Róanka 10 Sum Sum Sum 11 Brzana 12 Certa Certa 13 VU Mitus Mitus Mitus Mitus Minóg 14 ukraiski Minóg ukraiski 15 winka winka 16 Łoso 17 CD Tro wdrowna 18 Wgorz Wgorz 19 Amur biały Amur biały 20 Babka łysa 21 Bole Bole 22 Cierniczek Cierniczek Cierniczek 23 Ciernik Ciernik Ciernik Ciernik Ciernik 24 Jazgarz Jazgarz 25 Ja Ja Ja Ja 26 Jelec Jelec Jelec Jelec 27 Kara Kara Kara Kara Kara Kara 28 Kara srebrzysty Kara srebrzysty Kara srebrzysty 29 Karp Karp 30 Kiełb Kiełb Kiełb Kiełb Kiełb 31 Kle Kle Kle Kle 32 Koza Koza Koza 33 Krp Krp Krp 34 Leszcz Leszcz Leszcz 35 LC Lin Lin Lin Lin 36 Oko Oko Oko Oko 37 Pło Pło Pło Pło Pło Pło 38 Pstrg potokowy Pstrg potokowy 39 Sandacz Sandacz Sandacz 40 Sapa 41 Słonecznica Słonecznica Słonecznica Sumik 42 karłowaty 43 Szczupak Szczupak Szczupak 44 liz liz liz 45 Tołpyga biała 46 Tołpyga pstra 47 Trawianka 48 Ukleja Ukleja Ukleja 49 Wzdrga Wzdrga Wzdrga Wzdrga Razem

112 Tabela 19. Skład gatunkowy rzek województwa mazowieckiego c.d. Ciek Wkra Sona Płonka Racinica Łydynia Mławka Rok EN Piekielnica Piekielnica 2 Lipie Lipie Lipie 3 Minóg strumieniowy Minóg strumieniowy Minóg strumieniowy Minóg strumieniowy Minóg strumieniowy Minóg strumieniowy 4 Piskorz Piskorz Piskorz Piskorz Piskorz Piskorz 5 NT Pstrg potokowy Pstrg potokowy Pstrg potokowy 6 Róanka Róanka Róanka Róanka Róanka Róanka 7 Sum Sum Sum 8 Strzebla potokowa Strzebla potokowa 9 Brzana 10 Głowacz białopłetwy 11 VU Certa 12 Mitus Mitus Mitus Mitus Mitus Mitus 13 winka winka winka 14 Bole Bole Bole 15 CD Tro wdrowna 16 Wgorz Wgorz Wgorz 17 Amur biały Amur biały Amur biały 18 Babka łysa 19 Cierniczek Cierniczek Cierniczek Cierniczek Cierniczek Cierniczek 20 Ciernik Ciernik Ciernik Ciernik Ciernik Ciernik 21 Jazgarz Jazgarz Jazgarz 22 Ja Ja Ja Ja Ja Ja 23 Jelec Jelec Jelec Jelec Jelec Jelec 24 Kara Kara Kara Kara Kara Kara 25 Kara srebrzysty Kara srebrzysty Kara srebrzysty Kara srebrzysty Kara srebrzysty Kara srebrzysty 26 Karp Karp Karp Karp Karp Karp 27 Kiełb Kiełb Kiełb Kiełb Kiełb Kiełb 28 Kle Kle Kle Kle Kle Kle 29 Koza Koza Koza Koza Koza Koza 30 Krp Krp Krp Krp Krp LC 31 Leszcz Leszcz Leszcz Leszcz Leszcz Leszcz 32 Lin Lin Lin Lin Lin Lin 33 Oko Oko Oko Oko Oko Oko 34 Pło Pło Pło Pło Pło Pło 35 Pstrg tczowy Pstrg tczowy Pstrg tczowy 36 Pstrg ródlany Pstrg ródlany 37 Sandacz Sandacz Sandacz 38 Słonecznica Słonecznica Słonecznica Słonecznica Słonecznica Słonecznica 39 Sumik karłowaty Sumik karłowaty Sumik karłowaty 40 Szczupak Szczupak Szczupak Szczupak Szczupak Szczupak 41 liz liz liz liz liz liz 42 Tołpyga pstra Tołpyga pstra 43 Ukleja Ukleja Ukleja Ukleja Ukleja Ukleja 44 Wzdrga Wzdrga Wzdrga Wzdrga Razem

113 Tabela 19. Skład gatunkowy rzek województwa mazowieckiego c.d. Ciek Rzdza Bug Liwiec Ugoszcz Brok Cetynia Toczna Rok Koza 2 Koza złota Koza złota Koza złota 3 EN Piekielnica Piekielnica Piekielnica 4 Piskorz 5 Róanka Kiełb 6 białopłetwy 7 NT Piskorz Piskorz Piskorz 8 Róanka Róanka Róanka Róanka 9 Sum 10 Brzana Brzana Głowacz Głowacz Głowacz 11 białopłetwy białopłetwy białopłetwy 12 Mitus Mitus Mitus Mitus VU Minóg Minóg Minóg 13 ukraiski ukraiski ukraiski 14 Piekielnica 15 winka 16 Tro CD wdrowna 17 Wgorz 18 Amur biały Minóg ukraiski 19 Babka łysa Babka łysa Babka Babka 20 szczupła szczupła 21 Bole 22 Cierniczek Cierniczek Cierniczek Cierniczek Cierniczek Cierniczek 23 Ciernik Ciernik Ciernik Ciernik Ciernik 24 Jazgarz 25 Ja Ja Ja Ja 26 Jelec Jelec Jelec Jelec Jelec Jelec 27 Kara Kara Kara Kara Kara Kara 28 Kara srebrzysty Kara srebrzysty Kara srebrzysty 29 Karp 30 Kiełb Kiełb Kiełb Kiełb Kiełb Kiełb 31 Kle Kle Kle Kle Kle 32 Koza Koza Koza 33 Krp Krp Krp 34 LC Leszcz Leszcz 35 Lin Lin Lin Lin Lin 36 Oko Oko Oko Oko Oko Oko 37 Pło Pło Pło Pło Pło Pło Pstrg 38 potokowy 39 Sandacz 40 Sapa Pstrg potokowy 41 Słonecznica Słonecznica Słonecznica Słonecznica Słonecznica Sumik 42 karłowaty 43 Szczupak Szczupak Szczupak Szczupak Szczupak Szczupak 44 liz liz liz liz liz 45 Tołpyga biała 46 Tołpyga pstra 47 Ukleja Ukleja Ukleja Ukleja 48 Wzdrga Wzdrga Razem

114 Tabela 19. Skład gatunkowy rzek województwa mazowieckiego c.d. Ciek Orzyc Ulatówka Wgierka Orz Rok EN Piekielnica Piekielnica 2 Brzanka 3 NT Piskorz 4 Róanka Róanka Róanka 5 Brzana Głowacz 6 białopłetwy VU 7 Mitus Mitus Mitus Mitus 8 Minóg ukraiski Minóg ukraiski Minóg ukraiski Minóg ukraiski 9 CD Wgorz 10 Amur biały 11 Babka łysa Babka łysa 12 Bole 13 Cierniczek Cierniczek Cierniczek Cierniczek Cierniczek Cierniczek Cierniczek 14 Ciernik Ciernik Ciernik Ciernik Ciernik Ciernik Ciernik 15 Ja Ja 16 Jelec Jelec Jelec Jelec Jelec Jelec Jelec 17 Kara Kara Kara Kara Kara Kara 18 Kara srebrzysty Kara srebrzysty Kara srebrzysty 19 Karp 20 Kiełb Kiełb Kiełb Kiełb Kiełb Kiełb Kiełb 21 Kle Kle Kle Kle 22 LC Koza Koza Koza Koza Koza Koza Koza 23 Krp Krp 24 Leszcz Leszcz 25 Lin Lin Lin Lin 26 Oko Oko Oko Oko 27 Pło Pło Pło Pło Pło Pło Pło Pstrg 28 potokowy 29 Słonecznica Słonecznica Słonecznica 30 Szczupak Szczupak Szczupak Szczupak 31 liz liz liz liz liz liz liz 32 Ukleja Ukleja Ukleja Ukleja Ukleja Ukleja Ukleja 33 Wzdrga Razem

115 Tabela 19. Skład gatunkowy rzek województwa mazowieckiego c.d. Ciek Ró Omulew Płodownica Rok CE Wgorz 2 EN Piekielnica Piekielnica 3 NT Piskorz Piskorz Piskorz Piskorz Głowacz Głowacz 4 białopłetwy białopłetwy 5 VU Mitus Mitus Mitus Mitus 6 Minóg ukraiski Minóg ukraiski 7 CD Wgorz 8 Amur biały 9 Babka łysa 10 Bole 11 Cierniczek Cierniczek Cierniczek Cierniczek Cierniczek Cierniczek 12 Ciernik Ciernik Ciernik Ciernik Ciernik Ciernik 13 Ja Ja 14 Jelec Jelec Jelec Jelec Jelec Jelec Kara 15 srebrzysty 16 Karp 17 Kiełb Kiełb Kiełb Kiełb Kiełb Kiełb 18 LC Kle Kle 19 Koza Koza 20 Krp Krp 21 Lin 22 Oko Oko Oko Oko 23 Pło Pło Pło Pło 24 Słonecznica 25 Szczupak Szczupak Szczupak Szczupak Szczupak Szczupak 26 liz liz liz liz liz liz 27 Ukleja Ukleja Ukleja Ukleja 28 Wzdrga Razem

116 Tabela 19. Skład gatunkowy rzek województwa mazowieckiego c.d. Ciek Rozoga Szkwa Bzura Rok Do CE Wgorz Wgorz 2 EN Piekielnica Piekielnica Kiełb Kiełb 3 NT białopłetwy białopłetwy 4 Piskorz Piskorz 5 Brzana 6 Mitus Mitus Mitus Mitus Mitus Mitus VU Minóg Minóg 7 ukraiski ukraiski 8 winka 9 CD Wgorz Wgorz 10 Cierniczek Cierniczek Cierniczek Cierniczek 11 Ciernik Ciernik Ciernik Ciernik Ciernik Ciernik 12 Jazgarz Jazgarz 13 Ja Ja Ja Ja 14 Jelec Jelec Jelec Jelec Jelec Jelec 15 Kara Kara Kara Kara 16 srebrzysty 17 Karp Karp Karp 18 Kiełb Kiełb Kiełb Kiełb Kiełb Kiełb 19 Kle Kle Kle 20 LC Koza Koza 21 Krp Krp 22 Leszcz Leszcz Leszcz 23 Lin Lin 24 Oko Oko Oko Oko 25 Pło Pło Pło Pło Pło Pło 26 Sandacz Sandacz 27 Słonecznica Słonecznica 28 Szczupak Szczupak Szczupak Szczupak Szczupak Szczupak 29 liz liz liz liz liz liz 30 Ukleja Ukleja Ukleja Ukleja Ukleja Ukleja 31 Wzdrga Wzdrga Wzdrga Razem

117 Tabela 19. Skład gatunkowy rzek województwa mazowieckiego c.d. Ciek Utrata Mołtawa Skrwa Lewa Skrwa Prawa Sierpienica WISŁA Rok Ciosa 2 Minóg morski CE 3 Strzebla błotna 4 Tro jeziorowa 5 Głowacz prgopłetwy 6 Koza złota Koza złota 7 Minóg rzeczny EN 8 Parposz 9 Piekielnica Piekielnica 10 Sieja 11 Brzanka 12 Kiełb Kesslera 13 Kiełb białopłetwy Kiełb białopłetwy 14 Lipie NT 15 Minóg strumieniowy 16 Piskorz Piskorz Piskorz Piskorz Piskorz 17 Róanka Róanka Róanka Róanka 18 Sum Sum 19 Brzana Brzana 20 Certa 21 Głowacz białopłetwy Głowacz białopłetwy 22 VU Mitus Mitus Mitus Mitus Mitus 23 Minóg ukraiski 24 Sielawa 25 winka winka 26 Łoso 27 CD Tro wdrowna 28 Wgorz Wgorz 29 Amur biały 30 Babka bycza 31 Babka łysa 32 Babka szczupła 33 Bass wielkogby 34 Bole Bole Bole 35 Cierniczek Cierniczek Cierniczek Cierniczek 36 Ciernik Ciernik Ciernik Ciernik Ciernik Ciernik 37 Czebaczek amurski Czebaczek amurski 38 Głowacica 39 Jazgarz Jazgarz 40 Ja Ja Ja Ja 41 Jelec Jelec Jelec 42 Kara Kara 43 Kara srebrzysty Kara srebrzysty Kara srebrzysty Kara srebrzysty Kara srebrzysty Kara srebrzysty 44 Karp Karp Karp Karp 45 Kiełb Kiełb Kiełb Kiełb Kiełb Kiełb 46 Kle Kle Kle 47 Koza Koza Koza Koza 48 Krp Krp 49 Leszcz Leszcz Leszcz 50 LC Lin Lin Lin Lin 51 Muławka dunajsla 52 Muksun 53 Oko Oko Oko Oko Oko Oko 54 Peluga 55 Pło Pło Pło Pło Pło Pło 56 Pstrg potokowy Pstrg potokowy 57 Pstrg tczowy 58 Pstrg ródlany 59 Sandacz Sandacz 60 Sapa 61 Słonecznica Słonecznica Słonecznica Słonecznica 62 Strzebla potokowa Strzebla potokowa 63 Stynka 64 Sumik karłowaty 65 Szczupak Szczupak Szczupak Szczupak Szczupak 66 liz liz liz liz liz 67 Tołpyga biała 68 Tołpyga pstra 69 Trawianka 70 Ukleja Ukleja Ukleja Ukleja 71 Wzdrga Wzdrga

118 CE gatunki krytycznie zagroone EN gatunki zagroone NT gatunki bliskie zagroenia VU gatunki naraone na wyginicie CD gatunki zalene od ochrony LC gatunki najmniejszej troski 7.4. Wskazanie ródldowych wód powierzchniowych, w których ryby dwu rodowiskowe wystpowały, wystpuj lub mogłyby wystpowa Jesiotr zachodni / jesiotr ostronosy Lp. ródldowe wody powierzchniowe, w których jesiotr zachodni wystpował wystpuje mógłby wystpowa 1 Wisła - Wisła 2 Narew - Narew 3 Bug - Bug 4 Bzura - Bzura 5 Pilica - Pilica Minóg rzeczny Lp. ródldowe wody powierzchniowe, w których minóg rzeczny wystpował wystpuje mógłby wystpowa 1 Wisła Wisła Wisła 2 Pilica Pilica Pilica 3 brak danych - Mogielanka 4 brak danych - Pierzchnianka 5 brak danych brak danych Drzewiczka 6 brak danych brak danych Czarna Woda 7 brak danych brak danych Dyga 8 brak danych brak danych Struga Stromiec 9 brak danych brak danych Kiełcznica 10 brak danych brak danych Kanał Trzebiski 11 brak danych brak danych Ciek od Grabowa 12 brak danych brak danych Dopływ od Zwierzyca 13 Bzura brak danych Bzura 14 brak danych brak danych Kanał Kromnowski 15 brak danych brak danych Łasica 16 brak danych brak danych Kanał Olszowiecki 17 brak danych brak danych Kanał Zaborowski 18 brak danych - Utrata 19 brak danych brak danych Zimna Woda 20 brak danych brak danych Raszynka 21 brak danych brak danych Rokitnica 22 brak danych brak danych Mrowna 23 brak danych brak danych Pisia Ggolina 118

119 Lp. ródldowe wody powierzchniowe, w których minóg wystpował wystpuje mógłby wystpowa 24 brak danych brak danych Pisia Tuczna 25 brak danych brak danych Okrzesza 26 brak danych brak danych Kanał Lubiejewski 27 brak danych brak danych Sucha (Nida) 28 brak danych brak danych Rawka Łoso atlantycki Lp. ródldowe wody powierzchniowe, w których łoso atlantycki wystpował wystpuje mógłby wystpowa 1 Wisła Wisła Wisła 2 Narew Narew Narew 3 Bug - Bug 4 Bzura - Bzura 5 Pilica Pilica Pilica 6. Jeziorka - Jeziorka Tro wdrowna Lp. ródldowe wody powierzchniowe, w których tro wdrowna wystpowała wystpuje mogłaby wystpowa 1 Wisła Wisł Wisła 2 Pilica Pilica Pilica 3 Jeziorka - Jeziorka 4 Narew Narew Narew 5 Wkra Wkra Wkra 6 Pełta brak danych Pełta 7 Orzyc - Orzyc 8 Omulew - Omulew 9 Rozoga - Rozoga 10 Szkwa - Szkwa 11 Bug Bug Bug Certa Lp. ródldowe wody powierzchniowe, w których certa wystpowała wystpuje mogłaby wystpowa 1 Wisła Wisła Wisła 2 brak danych Krpianka Krpianka 3 brak danych Iłanka Iłanka 4 brak danych Zwolenka Zwolenka 5 brak danych Zagodonka Zagodonka 6 brak danych Brze niczka Brze niczka 7 brak danych Kanał Gniewoszowsko- Kanał Gniewoszowsko- Kozienicki Kozienicki 8 brak danych Struga Mozolicka Struga Mozolicka 9 brak danych Policznianka Policznianka 119

120 Lp. ródldowe wody powierzchniowe, w których certa wystpowała wystpuje mogłaby wystpowa 10 brak danych Radomka Radomka 11 brak danych Mleczna Mleczna 12 brak danych Pacynka Pacynka 13 brak danych Gzówka Gzówka 14 brak danych Wizownica Wizownica 15 brak danych Szabasówka Szabasówka 16 brak danych - Okrzejka 17 brak danych - Promnik 18 Wilga - Wilga 19 Pilica Pilica Pilica 20 brak danych Mogielanka Mogielanka 21 brak danych Pierzchnianka Pierzchnianka 22 brak danych - Drzewiczka 23 brak danych - wider 24 brak danych - Mienia 25 brak danych - Srebrna 26 Jeziorka - Jeziorka 27 Narew Narew Narew 28 Wkra Wkra Wkra 29 brak danych - Sona 30 brak danych - Łydynia 31 brak danych - Mławka 32 brak danych - Pełta 33 Orzyc - Orzyc 34 brak danych - Omulew 35 brak danych - Rozoga 36 brak danych - Szkwa 37 brak danych - Rzdza 38 Bug - Bug 39 brak danych - Liwiec 40 brak danych - Brok 41 brak danych - Orz 42 Bzura brak danych Bzura 43 brak danych - Mołtawa 44 brak danych - Skrwa Prawa 45 brak danych - Skrwa Lewa Wgorz Lp. ródldowe wody powierzchniowe, w których wgorz wystpował wystpuje mógłby wystpowa 1 Wisła Wisła Wisła 2 brak danych Krpianka Krpianka 3 brak danych Iłanka Iłanka 4 brak danych Zwolenka Zwolenka 5 brak danych Zagodonka Zagodonka 120

121 Lp. ródldowe wody powierzchniowe, w których wgorz wystpował wystpuje mógłby wystpowa 6 brak danych Brze niczka Brze niczka 7 brak danych Kanał Gniewoszowsko- Kanał Gniewoszowsko- Kozienicki Kozienicki 8 brak danych Struga Mozolicka Struga Mozolicka 9 brak danych Policznianka Policznianka 10 brak danych Radomka Radomka 11 brak danych Mleczna Mleczna 12 brak danych Pacynka Pacynka 13 brak danych Gzówka Gzówka 14 brak danych Wizownica Wizownica 15 brak danych Szabasówka Szabasówka 16 brak danych - Okrzejka 17 brak danych - Promnik 18 brak danych - Wilga 19 Pilica - Pilica 20 - Mogielanka Mogielanka 21 brak danych Pierzchnianka Pierzchnianka 22 Drzewiczka - Drzewiczka 23 brak danych - wider 24 brak danych - Mienia 25 brak danych - Srebrna 26 Jeziorka Jeziorka Jeziorka 27 Narew Narew Narew 28 brak danych Wkra Wkra 29 brak danych Sona Sona 30 brak danych - Łydynia 31 brak danych Mławka Mławka 32 brak danych - Pełta 33 brak danych Orzyc Orzyc 34 brak danych Omulew Omulew 35 brak danych Rozoga Rozoga 36 brak danych Szkwa Szkwa 37 brak danych - Rzdza 38 brak danych Bug Bug 39 brak danych - Liwiec 40 brak danych - Brok 41 brak danych - Orz 42 Bzura brak danych Bzura 43 brak danych brak danych Kanał Kromnowski 44 brak danych brak danych Łasica 45 brak danych brak danych Kanał Olszowiecki 46 brak danych brak danych Kanał Zaborowski 47 brak danych - Utrata 48 brak danych brak danych Zimna Woda 49 brak danych brak danych Raszynka 50 brak danych brak danych Rokitnica 51 brak danych brak danych Mrowna 121

122 Lp. ródldowe wody powierzchniowe, w których wgorz wystpował wystpuje mógłby wystpowa 52 brak danych brak danych Pisia Ggolina 53 brak danych brak danych Pisia Tuczna 54 brak danych brak danych Okrzesza 55 brak danych brak danych Kanał Lubiejewski 56 brak danych brak danych Sucha (Nida) 57 brak danych brak danych Rawka 58 brak danych - Skrwa Lewa 59 brak danych Skrwa Prawa Skrwa Prawa 7.5. Ochrona gatunkowa, okresy i wymiary ochronne ryb dwu rodowiskowych Na podstawie art. 27c ust. 5 pkt 2 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880 z pó n. zm.) Minister rodowiska wydał rozporzdzenie z dnia 26 wrzenia 2001 r. w sprawie okrelenia listy gatunków zwierzt rodzimych dziko wystpujcych objtych ochron gatunkow cisł i czciow oraz zakazów dla danych gatunków i odstpstw od tych zakazów (Dz. U. z 2001 r. Nr 130, poz. 1456). Art. 8 ust. 1 pkt. 2 i 3 ustawy z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie ródldowym (Dz. U. z 1999 r. Nr 66, poz. 750 z pó n. zm.) zabraniaj połowu ryb o wymiarach ochronnych oraz w okresie ochronnym. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi na podstawie art. 2 i art. 21 wydał rozporzdzenie w sprawie połowu ryb oraz warunków chowu, hodowli i połowu innych organizmów yjcych w wodzie (Dz. U. z 2001 r. Nr 138, poz. 1559, z pó n. zm.). Przepisy ww. rozporzdzenia okrelaj m. in. wymiary ochronne i okresy ochronne ryb i raków. Niedozwolony jest połów ryb i raków, których długo mierzona od pocztku głowy do najdalszego kraca płetwy albo tarczy ogonowej nie przekracza wymiaru ochronnego Jesiotr zachodni / jesiotr ostronosy Jesiotr zachodni objty jest cisł ochron gatunkow Minóg rzeczny Minóg rzeczny objty jest czciow ochron gatunkow. 122

123 Łoso atlantycki (szlachetny) Wymiar ochronny: 35 cm Okres ochronny: a) w rzece Wile i jej dopływach powyej zapory we Włocławku od dnia 1 pa dziernika do dnia 31 grudnia, w pozostałym okresie obowizuje zakaz połowu w czwartki, pitki, soboty, niedziele, b) na odcinku rzeki Wisły od zapory we Włocławku do jej ujcia od dnia 1 grudnia do koca lutego; w okresie od dnia 1 marca do dnia 31 sierpnia obowizuje zakaz połowu w pitki, soboty i niedziele, c) w pozostałych rzekach od dnia 1 pa dziernika do dnia 31 grudnia Tro wdrowna Wymiar ochronny: 35 cm Okres ochronny: a) w rzece Wile i jej dopływach powyej zapory we Włocławku od dnia 1 pa dziernika do dnia 31 grudnia; w pozostałym okresie obowizuje zakaz połowu w czwartki, pitki, soboty i niedziele, b) na odcinku rzeki Wisły od zapory we Włocławku do jej ujcia od dnia 1 grudnia do koca lutego; w okresie od dnia 1 marca do dnia 31 sierpnia obowizuje zakaz połowu w pitki, soboty i niedziele, c) w pozostałych rzekach od dnia 1 pa dziernika do dnia 31 grudnia Certa, forma wdrowna Wymiar ochronny: 30 cm Okres ochronny: a) w rzece Wile od zapory we Włocławku do jej ujcia od dnia 1 wrzenia do dnia 30 listopada, b) w rzece Wile powyej zapory we Włocławku i w pozostałych rzekach od dnia 1 stycznia do dnia 30 czerwca Wgorz Wymiar ochronny: 40 cm 123

124 8. Zabudowa hydrotechniczna Przegradzanie rzek jazami i zaporami zmniejsza przestrze yciow wielu gatunków ryb, potrzebujcych dla swego rozwoju wzgldnie stałych warunków termicznych wody i jej czystoci oraz szybkoci prdu. Spitrzanie wody, niezalenie od jego celu, ma jednoznacznie negatywny wpływ na stosunki ekologiczne rzeki, niszczy jej charakter, czynic na pewnym odcinku w miejsce wody płyncej, dobrze natlenionej, zbiornik wody stagnujcej lub o małym przepływie. Hydrotechniczna zabudowa rzek Polski doprowadziła równie do przerwania szlaków migracji wdrownych i reofilnych gatunków ryb. W efekcie nastpiło zmniejszenie ich liczebnoci, za w drastycznych przypadkach zagłada całych populacji. Powodzenie podjtych zada restytucyjnych uzalenione jest jednak od przywrócenia dronoci ekologicznej rzek. W wyniku powstania zapory we Włocławku, która wyposaona jest w wadliw przepławk uniemoliwiajc migracj ryb na tarliska w dorzeczu górnej Wisły, praktycznie wyginła certa wilana. Zabudowa rzek przegrodami z elektrowniami wodnymi sprawia, e ryby wdrujce w dół rzeki, na której znajduj si hydroelektrownie musz przepływa przez kanały turbin. Ryby mog przechodzi przez te kanały tylko w czasie pracy turbin. Prowadzone badania wykazały, e w czasie przechodzenia przez turbiny cz z nich ginie. Wielko strat zaley od typu turbiny, rónicy poziomu midzy górn a doln wod, liczby obrotów turbiny i mas wody w jednostce czasu przepływajcej przez kanał turbiny oraz od wielkoci, kształtu i gatunku ryb. Prowadzone badania potwierdzaj, i na turbinach Francisa straty przy przechodzeniu ryb s wysokie i mog przekracza nawet ponad 50%. 124

125 8.1. Wisła zabudowa hydrotechniczna zlewni Na terenie województwa mazowieckiego nie wystpuj adne budowle pitrzce ani przegrody na Wile Krpianka zabudowa hydrotechniczna zlewni Tabela 20. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Krpianki Lp. Nazwa Wysoko Budowle km cieku pitrzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi 1. Stopie ,10 Solec Solec Lipsko 2. Stopie młyski ,00 Solec Solec Lipsko 3. Jaz ,40 Lipsko Lipsko Lipsko Krpianka Most z ,20 Boy Dar Lipsko Lipsko pitrzeniem 5. Jaz ,20 Jawor Solecki Lipsko Lipsko Iłanka zabudowa hydrotechniczna zlewni Tabela 21. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Iłanki Lp. Nazwa Wysoko Budowle km cieku pitrzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi 1. Jaz ,20 Niemieryczów Chotcza Lipsko III 2. Jaz ,50 Zajczków Chotcza Lipsko III 3. Jaz ,50 wiesielice Ciepielów Lipsko III 4. Jaz ,50 Ciepielów Ciepielów Lipsko III 5. Jaz , Jaz na mocie drewnianym Stopie z pitrzeniem Stopie z pitrzeniem ,40 9. Jaz , Iłanka Jaz z mostem Stopie betonowy Kroczów Mniejszy Kroczów Wikszy Kazanów Zwole III Kazanów Zwole III ,20 Osuchów Kazanów Zwole III ,50 Kowalków Kazanów Zwole III ,05 Wólka Gonciarska Jedlanka Stara Kazanów Zwole III Iła Radom III ,15 Seredzice Iła Radom III Zwolenka zabudowa hydrotechniczna zlewni Tabela 22. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Zwolenki Lp. Nazwa cieku Budowle km Wysoko pitrzeni a Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi 1. Jaz ,94 Borowiec Przyłk Zwole I SOO* Zwolenka 2. Jaz ,10 Zwole Zwole Zwole I SOO* *SOO Dolina Zwolenki 125

126 Zagodonka zabudowa hydrotechniczna zlewni Tabela 23. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Zagodonki Lp. Nazwa Wysoko Budowle km cieku pitrzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi 1. Jaz Stary ,60 Kozienice Kozienice Kozienice III Młyn 2. Zagodonka Jaz ,30 Kozienice Kozienice Kozienice III Hermania 3. Jaz Pionki ,00 Pionki Pionki Radom III Janików Folwark Kozienice Kozienice 4. Jaz Janików ,50 5. Krypianka Budowla pitrzupustowa ,00 Garbatka Letnisko Garbatka Letnisko Kozienice Garbatka Garbatka 6. Jaz Polanka ,00 Kozienice Letnisko Letnisko 7. Jaz ,50 Grudek Policzna Zwole Policznianka 8. Jaz ,40 Policzna Policzna Zwole Radomka zabudowa hydrotechniczna zlewni Tabela 24. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Radomki Lp. Nazwa Wysoko Budowle km cieku pitrzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi 1. Jaz Gory ,20 Gory Jastrzbia Radom I 2. Jaz ,70 Piaseczno Jedlisk Radom I 3. Jaz ,75 Piastów Jedlisk Radom I 4. Jaz + stopie most 3,00 Gulin Zakrzew Radom I 5. Jaz elbetowy ,13 Zameczek Przytyk Radom I 6. Zapora Wólka ,00 czołowa Domaniowska Przytyk Radom I 7. Radomka Stopie wodny ,00 Domaniów Przytyk Radom I 8. Jaz ,40 Kłudno Wieniawa Przysucha I 9. Jaz ,40 Wieniawa Wieniawa Przysucha I 10. Jaz ,60 Sokolniki Mokre Wieniawa Przysucha I 11. Jaz ,40 Skrzynno Wieniawa Przysucha I Zapora czołowa 12. ziemna Topornia Przysucha Przysucha I Przysucha 13. Jaz ,40 Młyny Przysucha Przysucha I 14. Jaz ,00 Topornia Przysucha Przysucha I 15. Jaz ,50 Józefówek Jedlisk Radom 16. Mleczna Jaz ,00 Radom Radom Radom 17. Jaz ,20 Radom Radom Radom Most z Jedlnia ,50 Siczki Radom pitrzeniem Letnisko Gzówka Jedlnia 19. Jaz ,00 Siczki Radom Letnisko 20. Młynówka Piaseczno Jaz ,74 Piaseczno Jedlisk Radom 21. Młynówka Piastów Jaz ,40 Piastów Jedlisk Radom 126

127 Tabela 24. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Radomki c.d. Lp. Nazwa Wysoko Budowle km cieku pitrzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi Marysin 22. Jaz ,57 Mokrzec Potworów Przysucha 23. Jaz ,75 Rdzów Potworów Przysucha 24. Wizownica Jaz ,20 Wir Potworów Przysucha 25. Jaz ,60 Rdzuchów Potworów Przysucha 26. Jaz ,40 Rdzuchów Potworów Przysucha Soszyn 27. Jaz ,80 Wymysłów Wolanów Radom Szabasówka 28. Jaz z mostem ,20 Chałupki Łaz. Orosko Szydłowiec Okrzejka zabudowa hydrotechniczna zlewni Tabela 25. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Okrzejki Lp. Nazwa Wysoko Budowle km cieku pitrzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi 1. Jaz szandorowy Jabłonowiec Trojanów Garwolin III 2. Jaz Maciejowice Maciejowice Garwolin III 3. Jaz szandorowy ,16 Podzamcze Maciejowice Garwolin III 4. Jaz Podzamcze Maciejowice Garwolin III 5. Jaz szandorowy ,50 Godzisz Sobolew Garwolin III 6. Jaz zasuwowy ,25 Godzisz Sobolew Garwolin III 7. Okrzejka Jaz szandorowy ,50 Jabłonowiec Trojanów Garwolin III 8. Jaz szandorowy ,50 Wola ycka Trojanów Garwolin III 9. Jaz szandorowy ,50 Kozice Trojanów Garwolin III 10. Jaz szandorowy ,50 Jagiella Trojanów Garwolin III 11. Jaz szandorowy ,50 Trojanów Trojanów Garwolin III 12. Jaz Trojanów Trojanów Garwolin III 13. Próg ,60 Ruda Trojanów Garwolin III 14. Jaz zasuwowy ,50 Babice Trojanów Garwolin 15. Swarzyna Próg elbetowy Babice Trojanów Garwolin 16. Jaz kozłowy ,50 Skruda Trojanów Garwolin 17. Próg elbetowy ,50 yczyn Trojanów Garwolin 18. Próg elbetowy ,50 Korytnica Trojanów Garwolin Próg ,50 Korytnica Trojanów Garwolin elbetowy Korytka Próg ,50 Korytnica Trojanów Garwolin elbetowy 21. Próg elbetowy ,50 Korytnica Trojanów Garwolin 22. Próg elbetowy ,50 Korytnica Trojanów Garwolin 127

128 Tabela 25. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Okrzejki c.d. Lp. Nazwa Wysoko Budowle km cieku pitrzenia 23. Próg elbetowy , Próg elbetowy , Korytka Próg elbetowy , Próg , elbetowy Próg elbetowy ,50 Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi Wola Korycka G. Wola Korycka D. Wola Korycka D. Wola Korycka G. Wola Korycka G. Trojanów Garwolin Trojanów Garwolin Trojanów Garwolin Trojanów Garwolin Trojanów Garwolin Promnik zabudowa hydrotechniczna zlewni Tabela 26. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Promnik Lp. Nazwa Wysoko Budowle km cieku pitrzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi 1. Próg Lewików ,80 elbetowy Walaty Łaskarzew Garwolin 2. Próg Lewików ,80 elbetowy Walaty Łaskarzew Garwolin 3. Próg Lewików ,80 elbetowy Walaty Łaskarzew Garwolin 4. Próg Lewików ,80 elbetowy Walaty Łaskarzew Garwolin 5. Próg Lewików ,60 elbetowy Walaty Łaskarzew Garwolin 6. Próg Wola ,80 elbetowy Łaskarzewska Łaskarzew Garwolin 7. Próg Wola ,80 elbetowy Łaskarzewska Łaskarzew Garwolin 8. Próg Wola ,80 elbetowy Łaskarzewska Łaskarzew Garwolin 9. Próg Wola ,80 elbetowy Łaskarzewska Łaskarzew Garwolin 10. Promnik Próg Wola ,60 elbetowy Łaskarzewska Łaskarzew Garwolin 11. Próg Wola ,60 elbetowy Łaskarzewska Łaskarzew Garwolin 12. Jaz Wola zasuwowy Łaskarzewska Łaskarzew Garwolin 13. Próg Wola ,60 elbetowy Łaskarzewska Łaskarzew Garwolin 14. Próg Wola ,60 elbetowy Łaskarzewska Łaskarzew Garwolin 15. Jaz szandorowy ,32 Łaskarzew Łaskarzew Garwolin 16. Próg elbetowy ,80 Goczyce Sobolew Garwolin 17. Próg elbetowy ,80 Goczyce Sobolew Garwolin 18. Próg elbetowy ,80 Goczyce Sobolew Garwolin 19. Próg elbetowy ,80 Goczyce Sobolew Garwolin 128

129 Tabela 26. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Promnik c.d. Nazwa Wysoko Lp. Budowle km Miejscowo cieku pitrzenia Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi Próg ,80 Ostroe A Sobolew Garwolin elbetowy Promnik Próg ,80 Ostroe B Sobolew Garwolin elbetowy Wilga zabudowa hydrotechniczna zlewni Tabela 27. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Wilgi Nazwa Lp. Budowle km cieku 1. Próg elbetowy Wysoko pitrzenia ,20 Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi Wólka Gruszczys ka Wilga Garwolin I 2. Próg elbetowy ,60 Wilga Wilga Garwolin I 3. Próg elbetowy ,80 Wilga Wilga Garwolin I 4. Jaz zasuwowy ,80 Wilga Wilga Garwolin I 5. Próg elbetowy ,60 Garwolin Garwolin Garwolin I 6. Próg elbetowy ,60 Garwolin Garwolin Garwolin I 7. Próg elbetowy ,60 Garwolin Garwolin Garwolin I 8. Jaz Wilga zasuwowy ,25 Garwolin Garwolin Garwolin I 9. Jaz zasuwowy ,80 Garwolin Garwolin Garwolin I 10. Jaz betonowy Leszczyny Garwolin I 11. Stopie betonowy ,20 Głosków Borowie Garwolin I 12. Stopie gabionowy ,50 Łtów Borowie Garwolin I 13. Stopie gabionowy ,50 Czarnów Borowie Garwolin I 14. Próg elbetowy ,50 Łtów Borowie Garwolin I 15. Stopie betonowy ,00 Kanionka Borowie Garwolin I 16. Próg Czarnów ,50 elbetowy Kamionka Borowie Garwolin I 17. Próg ,80 Górki Garwolin Garwolin 18. Próg ,60 Górki Garwolin Garwolin 19. Próg ,60 Górki Garwolin Garwolin 20. Próg ,80 Górki Garwolin Garwolin Mierczka Jaz zasuwowy Jaz zasuwowy Sulbiny Garwolin Garwolin Mierczka Górzno Garwolin 129

130 Pilica zabudowa hydrotechniczna zlewni Wprawdzie w granicach województwa mazowieckiego bieg rzeki Pilicy nie jest przegrodzony i migracje ryb mog swobodnie odbywa si a do zapory Zbiornika Sulejowskiego (km 136,3), nie mona powiedzie tego o dopływach tej rzeki. Zlokalizowane s na nich liczne budowle hydrotechniczne, które uniemoliwiaj, wzgldnie w znacznym stopniu utrudniaj wdrówki ryb. Wolne od zabudowy s przewanie tylko krótkie przyujciowe odcinki co oznacza, e praktycznie dopływy Pilicy wraz ze swymi zlewniami zamknite s dla wstpujcych z tej rzeki ryb. Tabela 28. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Pilicy Lp. Nazwa Wysoko Budowle km cieku pitrzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi 1. Jaz młyski ,00 2. Jaz ,20 Białobrzegi Białobrzegi Białobrzegi 3. Jaz ,80 4. Jaz 3,00 Jaz ,40 elbetonowy Pierzchnianka 6. Jaz ,50 Sucha Białobrzegi Białobrzegi 7. Jaz Jaz ,60 Stawiszyn Białobrzegi Białobrzegi 9. Jaz ,60 Stawiszyn Białobrzegi Białobrzegi 10. Jaz elbetonowy , Dyga Jaz ,20 Stara Wie Stromiec Białobrzegi 12. Struga Stromiec Jaz ,20 Stromiec Stromiec Białobrzegi 13. Stopie trapezowy , Jaz młyski , Wólka Jaz ,90 Mogielanka Dakowska Błdów Grójec 16. Jaz elbetowy , Jaz , Jaz ,90 Błdów Błdów Grójec 19. Drzewiczka Wólka Nowe Jaz ,40 Starorzecze Magierowa Miasto Grójec 20. Wólka Nowe Jaz ,80 Drzewiczka Magierowa Miasto Grójec I OSO* 21. Stopie ,00 Nieznamierowice Rusinów Przysucha 22. Drzewiczka Młynówka Stopie ,00 Nieznamierowice Rusinów Przysucha 23. Jaz ,22 Mylakowice Odrzywół Przysucha 24. Jaz Dbrowa Odrzywół Przysucha Kiełcznica 25. Jaz ,25 Dbrowa Odrzywół Przysucha 26. Jaz ,00 Dbrowa Odrzywół Przysucha 130

131 Tabela 28. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Pilicy c.d. Nazwa Lp. Budowle km cieku Kanał A K. Trzebiski Dopływ od Zwierzyca Wysoko pitrzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi luza wałowa z wycigiem. mech luza wałowa Zastawka dla potrzeb deszczowni (nieczynna) ,50 Zastawka betonowa ,10 Zastawka betonowa ,98 Przepust z pitrzeniem ,99 Zastawka betonowa ,00 Przepust z zastawk L=6m ,00 Zastawka betonowa ,00 Zastawka betonowa ,10 Zastawka betonowa ,00 Zastawka betonowa ,10 Przepust z zastawk L=6m ,20 Zastawka betonowa ,20 Przepust z zastawk L=6m ,20 Przepust z zastawk L=6m ,00 Przepust z zastawk L=6m ,00 Przepust z zastawk L=6m ,00 Przepust z zastawk L=6m ,00 Zastawka betonowa ,00 Zastawka betonowa ,00 Zastawka betonowa ,00 Zastawka betonowa ,00 Przepust z zastawk L=6m ,20 Zastawka betonowa ,20 Zastawka betonowa ,20 Przepust z ,00 zastawk L=6m Przepust z zastawk L=6m ,00 131

132 Tabela 28. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Pilicy c.d. Lp. Nazwa Wysoko Budowle km cieku pitrzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi Przepust z 55. pitrzeniem ,60 Przepust z 56. pitrzeniem ,22 Przepust z 57. Ciek od pitrzeniem ,20 Zastawka 58. Grabowa pitrzca ,30 Przepust z 59. pitrzeniem ,20 Przepust z 60. pitrzeniem , Przepust z pitrzeniem , Zastawka betonowa , Przepust z pitrzeniem , Przepust z pitrzeniem , Przepust z pitrzeniem , Przepust z pitrzeniem , Przepust z Ciek od pitrzeniem , Zwierzyca Zastawka betonowa , Zastawka betonowa , Przepust z pitrzeniem , Przepust z pitrzeniem , Zastawka betonowa , Przepust z pitrzeniem , Przepust z pitrzeniem ,70 *OSO Dolina Pilicy wider zabudowa hydrotechniczna zlewni Rzeka wider jest na przewaajcej długoci ciekiem o charakterze zblionym do naturalnego, silnie meandrujcym. Znajdowały si na niej niegdy młyny i jazy pitrzce, tworzce lokalne zbiorniki młyskie, jednak po roku 1945 zostały one zniszczone lub zlikwidowane. Niektóre, ze znajdujcych si w korycie rzeki wider i jej dopływów budowli, w znacznym stopniu ograniczaj, bd uniemoliwiaj migracj ryb w gór rzeki. 132

133 Tabela 29. Zabudowa hydrotechniczna rzeki wider Lp. Nazwa Wysoko Budowle km cieku pitrzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi 1. Jaz ,30 Wola Karczewska Wizowna Otwock I 2. Jaz Kołbiel Kołbiel Otwock I 3. Jaz ,60 Wola Sufczyska Kołbiel Otwock I 4. Jaz Sufczyn Kołbiel Otwock I 5. wider Misk Jaz klapowy ,40 Transbór Latowicz Maz. I 6. Jaz klapowy ,20 Dbe Małe Latowicz Misk Maz. I 7. Jaz klapowy ,60 Strachomin Latowicz Misk Maz. I 8. Mosto jaz ,19 Borki Serockie Wodynie Siedlce I 9. Jaz ,2 Seroczyn Wodynie Siedlce I 10. Jaz ,23 Duchnów Wizowna Otwock Wielgolas 11. Jaz ,03 Duchnowski Halinów Otwock 12. Jaz Misk ,28 Ruda Dbe Wiel. szandorowy Maz. 13. Jaz Misk ,49 Ruda Dbe Wiel. szandorowy Maz. 14. Mienia Jaz Misk ,95 Zamienie Misk Maz. szandorowy Maz. 15. Jaz Misk ,95 Maliszew Misk Maz. szandorowy Maz. 16. Jaz Misk Tartak Misk Maz. elbetowy Maz 17. Jaz Huta Misk ,15 Misk. Maz. elbetowy Miska Maz. 18. Jaz Misk ,95 Podrudzie Misk Maz. szandorowy Maz. 19. Jaz Srebrna 20. Jaz Jaz Misk ,30 Misk Maz. Misk Maz. szandorowy Maz. 22. Jaz kozłowy Kozłów Górki Parysów Garwolin 23. Jaz kozłowy Kozłów Parysów Garwolin Rydnia 24. Jaz kozłowy Kozłów Parysów Garwolin 25. Zastawka betonowa Gózd Borowie Garwolin Jaz Misk ,80 Lasomin Siennica szandorowy Maz. Siennica Jaz Misk ,50 Stara Wie Siennica szandorowy Maz. Jaz Misk Ciek Wodynie ,04 Latowicz Latowicz szandorowy Maz. Jaz Misk ,48 Latowicz Latowicz szandorowy Maz. Zastawka ,9 Seroczyn Wodynie Siedlce 133

134 Jeziorka zabudowa hydrotechniczna zlewni W korycie rzeki Jeziorki i na jej dopływach znajduje si wiele rónego rodzaju budowli wodnych. Wikszo w znacznym stopniu ogranicza, bd uniemoliwiaj migracj ryb. Rzeka Jeziorka przegrodzona jest na swym biegu 17 jazami, które nie pozwalaj na migracj ryb. Na szczególn uwag zasługuje przegrodzenie Jeziorki jazem w miejscowoci Konstancin-Jeziorna (km 5+915, zakłady papiernicze Metsa Tissue S.A. ), który odcina drog migracji ryb w gór rzeki, a co za tym idzie przerywa naturalne połczenie Jeziorki z systemem Wisły. Zabudowa jazami całego biegu rzeki sprawia, e na odcinku powyej km migracje ryb moliwe s tylko lokalnie pomidzy poszczególnymi przegrodami. Zabudowa hydrotechniczna dopływów Jeziorki sprawia, e migracje ryb ograniczone s w nich do nieduych, maksymalnie kilkunastokilometrowych odcinków. Tabela 30. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Jeziorki Nazwa Lp. Budowle km cieku Wysoko pitrzenia 1. Bystrotok Opacz Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi Konstancin Jeziorna Konstancin Jeziorna Konstancin Jeziorna Piaseczno jest I 2. Jaz Konstancin Jeziorna Piaseczno I 3. Jaz Kordy Konstancin Jeziorna Piaseczno I 4. Jaz Pólko Piaseczno Piaseczno Piaseczno I 5. Jaz Piaseczno Piaseczno Piaseczno I 6. Jaz ,00 Jazgarzew Piaseczno Piaseczno I 7. Jaz ,40 Zawodne Pramów Piaseczno I 8. Jeziorka Jaz Lesznowola Grójec Grójec II 9. Jaz Komin Grójec Grójec II 10. Jaz Komin Grójec Grójec II 11. Jaz Głuchów Grójec Grójec II 12. Jaz Kocerany Pniewy Grójec II 13. Jaz Przsławice Pniewy Grójec II 14. Jaz Jeziora Pniewy Grójec II 15. Jaz Jeziora Pniewy Grójec II 16. Jaz Osieczek Pniewy Grójec II 17. Jaz Wilczoruda Pniewy Grójec II 18. Jaz Wilczoruda Pniewy Grójec II 19. Jaz Jasieniec Grójec Kraska 20. Jaz ,30 Warpsy Jasieniec Grójec 21. Jaz ,00 Głosków Piaseczno Piaseczno 22. Głoskówka Zastawka Zastawka Zastawka Zastawka Czarna Jaz Zawady Chynów Grójec 27. Zastawka Zastawka

135 Tabela 30. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Jeziorki c.d. Lp. Nazwa Wysoko Budowle km cieku pitrzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi 29. Zastawka Zastawka Zastawka Czarna 32. Zastawka Zastawka Zastawka Stopie Stopie Stopie Jaz abieniec Piaseczno Piaseczno 39. Jaz Jaz Kanał 41. Jaz przerzutowy 42. Czarna Stopie Stopie Stopie Stopie Stopie Stopie Stopie Zielona Zastawki 50. Stopie Stopie Kanał Stopie Piaseczyski Stopie Stopie Stopie Stopie Stopie Zastawka Kanał Stopie Jeziorki Zastawka Zastawka Stopie Stopie K. Czarna Kraska Zastawka Zastawka , Zastawka , Zastawka ,60 Mała 68. Zastawka , Zastawka z przepustem Jaz Tarczynka Jaz Jaz

136 Narew zabudowa hydrotechniczna zlewni Liczne budowle hydrotechniczna majce wpływ na migracje ryb znajduj si w dopływach Narwi. Tabela 31. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Narew Lp. Nazwa Wysoko Budowle km cieku pitrzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi luza przy 1. wlocie z Wisły Kanał Jaz w ujciu ,00 Kobiełka Białołka Warszawa eraski rzeki Długiej Jaz w ujciu 3. rzeki Czarnej Jaz ,00 Kobiełka Białołka Warszawa 5. Jaz ,40 Grodzisk Białołka Warszawa Długa Ossów 6. Jaz szandorowy ,40 Zielonka Wołomin jest Rybaczówka stopni 19. betonowych I OSO* Prut zastawki I OSO* Pełta ,60 Kornaciska Długosiodło Wyszków I OSO* ,50 I OSO* ,50 I OSO* ,50 I OSO* ,00 I OSO* ,00 I OSO* ,00 I OSO* ,70 I OSO* ,70 I OSO* 33. Wymakracz ,70 I OSO* ,70 I OSO* ,70 I OSO* ,70 I OSO* ,70 I OSO* ,70 I OSO* ,70 I OSO* ,70 I OSO* ,70 I OSO* ,70 I OSO* , , , ,80 Róanica , , , ,00 *OSO Puszcza Biała Zalew Zegrzyski zabudowa hydrotechniczna zlewni W korycie rzeki Narew na odcinku województwa mazowieckiego zlokalizowana jest tylko jedna budowla hydrotechniczna majca wpływ na gospodark ryback. Jest ni zapora w miejscowoci Dbe, w km biegu Narwi. Cofka, utworzonego w wyniku 136

137 przegrodzenia Zbiornika Zegrzyskiego, siga na Narwi do Pułtuska oraz do Barcic na rzece Bug. Stopie wodny w przekroju m. Dbe zamyka cał zlewni Narwi powyej wraz ze zlewni Bugu. Na stopniu znajduje si przepławka typu komorowego, która jest wykonana wadliwie i uniemoliwia rybom pokonanie pitrzenia. Jest to szczególnie niekorzystne dla wgorza, cigncego z Bałtyku na erowiska znajdujce si w jeziorach zlewni Narwi. Odcina równie tarliska certy. Tabela 32. Zabudowa hydrotechniczna Zalewu Zegrzyskiego Nazwa Lp. Budowle km cieku 1. Narew Stopie wodny Wysoko pitrzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi Dbe Serock Legionowo jest I Wkra zabudowa hydrotechniczna zlewni Tabela 33. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Wkry Nazwa Lp. Budowle km cieku Wysoko pitrzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi Kosewko Pomiechówek N.Dwór Maz. I 2. Stopie Joniec Joniec Płosk I ,50 Bolcin Sochocin Płosk I 4. Stopie Sochocin Sochocin Płosk II 5. Stopie Wkra Glinojeck Ciechanów II 6. Stopie ,70 Kondrajec Glinojeck Ciechanów II 7. Próg kamienny Glinojeck Glinojeck Ciechanów II 8. Próg kamienny Glinojeck Glinojeck Ciechanów II Unierzy Strzegowo Mława II 10. Próg betonowy ,80 Strzegowo Strzegowo Mława II 11. Próg betonowy ,25 Józefowo Radzanów Mława II 12. Wkra Próg betonowy ,25 Radzanów Radzanów Mława II 13. Próg betonowy ,25 Ratowo Radzanów Mława II 14. Jaz elbetowy ,70 Ratowo Radzanów Mława II 15. Jaz z zamkniciem mechanicznym ,65 Siciarz Siemitkowo uromin II Jaz z zamkniciem mechanicznym Jaz z zamkniciem mechanicznym Jest z zamkniciem mechanicznym Jaz z zamkniciem mechanicznym ,40 Strzeszewo Bieu uromin II ,65 Strzeszewo Bieu uromin II ,40 Młudzyn Bieu uromin II ,60 Poniatowo uromin uromin II SOO* 137

138 Tabela 33. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Wkry c.d. Lp. Nazwa Wysoko Budowle km cieku pitrzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi 20. Jaz Wkra elbetowy ,00 Brudnice uromin uromin II 21. Jaz ,11 Lubowidz Lubowidz uromin II 22. Jaz Nowe Nowe ,70 elbetowy Miasto Miasto Płosk III 23. Jaz kozłowy ,90 Łuszczewo Nowe Miasto Płosk III 24. Jaz Nowe ,40 Zasonie elbetowy Miasto Płosk III 25. Jaz Nowe ,40 Gocimin elbetowy Miasto Płosk III 26. Sona Jaz Nowe ,40 Zawady elbetowy Miasto Płosk III 27. Jaz ,50 Łopacin Sosk Ciechanów III 28. Stopie ,20 Bdkowo Sosk Ciechanów III 29. Stopie ,20 Bdkowo Sosk Ciechanów III 30. Stopie ,20 Chrocice Łyczki Sosk Ciechanów III 31. Stopie ,20 Chrocice Łyczki Sosk Ciechanów III 32. Jaz ,40 Sosk Sosk Ciechanów III Przepustozastawka ,00 Cichawy Nowe Miasto Płosk 34. Stopie ,50 Kałczyn Sosk Ciechanów 35. Stopie ,50 Kałczyn Sosk Ciechanów Przepustozastawka 36. Tatarka ,00 Kałczyn Sosk Ciechanów 37. Stopie ,50 Cichawy Nowe Miasto Płosk 38. Stopie ,50 Kałczyn Sosk Ciechanów 39. Stopie ,50 Kałczyn Sosk Ciechanów 40. Jaz elbetowy ,40 Strachowo Płosk Płosk 41. Jaz Płonka elbetowy ,40 Powitne Płosk Płosk 42. Jaz kozłowy ,20 Kluczewo Płosk Płosk 43. Jaz kozłowy ,40 Rakowo Dzierznia Płosk 44. Jaz kozłowy ,40 Gumowo Dzierznia Płosk 45. urawianka Główna Jaz kozłowy ,20 Ilinek Płosk Płosk 46. Jaz kozłowy ,30 Raci Folwark Raci Płosk 47. Jaz kozłowy ,90 Raci Raci Płosk zniszczony Budy 48. Jaz kozłowy ,30 Raci Płosk Kraszewskie Racinica Kraszewo 49. Jaz kozłowy ,90 Raci Płosk Czubaki 50. Jaz kozłowy ,90 Kraszewo Czubaki Raci Płosk 51. Jaz kozłowy ,90 Bielany Raci Płosk Kraszewo 52. Jaz kozłowy ,50 Czubaki Raci Płosk Kraszewo 53. Potok Jaz kozłowy ,50 Raci Płosk Czubaki Zadbie Kraszewo 54. Jaz kozłowy ,50 Raci Płosk Czubaki 55. Jaz kozłowy ,90 Ossowa Siemitkowo uromin 138

139 Tabela 33. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Wkry c.d. Lp. Nazwa Wysoko Budowle km cieku pitrzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi 56. Potok Jaz kozłowy ,90 Wojciechowo Siemitkowo uromin 57. Zadbie Jaz kozłowy ,90 Wojciechowo Siemitkowo uromin 58. Karsówka Zastawka <1,00 Nagórki Drobin Płock 59. Ciek A Jaz Kocicin ,20 Unieck elbetowy Tworki Raci Płosk 60. Próg ,4 0,5 Luberadz Ojrze Ciechanów III 61. Próg ,4 0,5 Kałki Ojrze Ciechanów III 62. Próg ,4 0,5 Kałki Ojrze Ciechanów III 63. Próg ,20 Rzeszotko Ojrze Ciechanów III 64. Próg ,20 Rzeszotko Ojrze Ciechanów III 65. Jaz ,50 Gostomin Ojrze Ciechanów III 66. Próg ,00 Grabówiec Ojrze Ciechanów III 67. Próg ,30 Komnaty Borowe Ojrze Ciechanów III 68. Próg ,60 Komnaty dowe Ojrze Ciechanów III 69. Jaz ,50 Nuewo Ciechanów Ciechanów III 70. Próg ,90 Nuewo Ciechanów Ciechanów III 71. Próg ,90 Ciechanów Ciechanów Ciechanów III 72. Jaz ,55 Bielin Ciechanów Ciechanów III 73. Próg ,60 Ciechanów Ciechanów Ciechanów III 74. Łydynia Próg ,60 Ciechanów Ciechanów Ciechanów III 75. Jaz ,20 Kargoszyn Ciechanów Ciechanów III 76. Próg ,30 Kargoszyn Ciechanów Ciechanów III 77. Jaz ,50 Targonie Regimin Ciechanów III 78. Próg ,20 Regimin Regimin Ciechanów III 79. Jaz ,50 Klice Regimin Ciechanów III 80. Zastawka ,90 Grzymki Stupsk Mława III 81. Zastawka ,90 Korzybie Szydłowo Mława III 82. Przepust ,90 Kluszewo Szydłowo Mława III 83. Stopie ,40 Kluszewo Szydłowo Mława III 84. Stopie ,50 Garlino Szydłowo Mława III 85. Stopie ,50 Garlino Szydłowo Mława III 86. Przepust ,90 Zalesie Szydłowo Mława III 87. Przepust ,90 Zalesie Szydłowo Mława III 88. Przepust ,90 Zalesie Szydłowo Mława III 89. Przepust ,90 Zalesie Szydłowo Mława III 90. Zastawka ,90 Garlino Szydłowo Mława III 91. Jaz ,60 Grdek Szresk Mława II 92. Jaz Lipowiec ,80 Rumoka elbetowy Kocielny Mława II SOO** 93. Jaz ,60 Turza Lipowiec Wielka Kocielny Mława III 94. Mławka Zastawka ,90 Turza Mała Lipowiec Kocielny Mława III 95. Zastawka ,00 Lewiczyn Lipowiec Kocielny Mlawa III Zapora ziemna 96. z elbetow Lipowiec budowl ,10 Lewiczyn pitrzcoupustow Kocielny Mława III 139

140 Tabela 33. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Wkry c.d. Nazwa Lp. Budowle km cieku Przylepnica Jaz z zamkniciem mechanicznym Jaz z zamkniciem mechanicznym Jaz z zamkniciem mechanicznym SOO* Dolina Wkry SOO** Olszyny Rumockie Wysoko pitrzenia Rzdza zabudowa hydrotechniczna zlewni W korycie rzeki Rzdza zlokalizowane s urzdzenia hydrotechniczne majce wpływ na migracje ryb. S to przegradzajce je jazy, które całkowicie zamykaj zlewni Rzdzy dla ryb wstpujcych ze Zbiornika Zegrzyskiego. Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi ,20 Nidzgora Kuczbork uromin ,20 Nidzgora Kuczbork uromin ,20 Kuczbork Kuczbork uromin Tabela 34. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Rzdzy Lp. Nazwa Wysoko Budowle km cieku pitrzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi 1. Jaz III 2. Jaz klapowy ,4 1,1 Dybów Stary Radzymin Wołomin III 3. Jaz III Próg Kraszew ,2 1,5 Klembów Wołomin jest III pitrzcy Stary Rzdza 5. Jaz klapowy ,3 Michałów Klembów Wołomin III 6. Jaz dokowy ,6 Turze Powitne Wołomin III 7. Jaz Misk ,00 Rzdza Stanisławów szandorowy Maz. III 8. Jaz Wola Misk ,40 Jakubów szandorowy Polska Maz. III 9. Cienka j. klapowy ,8 Stryjki Tłuszcz Wołomin jest Bug zabudowa hydrotechniczna zlewni W granicach województwa Bug jest rzek swobodnie płync i nie przegrodzon budowlami hydrotechnicznymi, std migracje ryb mog odbywa si swobodnie. Od dolnej zlewni Narwi oraz Wisły oddzielony jest jednak zapor w Db, stanowic przeszkod w migracji ryb. Tabela 35. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Bug Nazwa Wysoko Lp. Budowle km Miejscowo cieku pitrzenia Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi Jaz ,00 Kalinowiec Łochów Wgrów I elbetowy 2. Jaz klapowy ,20 Wgrów Wgrów Wgrów I OSO* Liwiec 3. Jaz ,80 Krypy Liw Wgrów I OSO* Jaz ,33 uków Mokobody Siedlce I OSO* elbetowy 140

141 Tabela 35. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Bug c.d. Lp. Nazwa Wysoko Budowle km cieku pitrzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi 5. Jaz elbetowy ,36 Niwiski Mokobody Siedlce I OSO* 6. Jaz elbetowy ,37 Chodów Siedlce Siedlce I OSO* Jaz Wólka ,47 Siedlce Siedlce I OSO* drewniany Lena Liwiec 8. Jaz kozłowy ,51 Wyczółki Mordy Siedlce I OSO* 9. Jaz kozłowy ,51 Wielgosz Mordy Siedlce I OSO* 10. Jaz kozłowy ,52 Radzików Kornica Mordy Siedlce I OSO* 11. Jaz kozłowy ,53 Radzików Oczki Mordy Siedlce I OSO* 12. j. szandorowy ,2 Jadów Jadów Wołomin jest 13. Osownica zastawka ,0 Dzieranów Jadów Wołomin jest 14. Jaz Makowiec Misk Dobre szandorowy Mały Maz. 15. Stopie ,70 Proszew Grbków Wgrów 16. Kostrzy Jaz betonowy ,30 Słuchocin Grbków Wgrów 17. Jaz zasuwowy ,80 Ozorów Skórzec Siedlce 18. Jaz Misk ,60 Gołbiówka Kałuszyn szandorowy Maz. 19. Witówka Jaz Misk ,60 Gołbiówka Kałuszyn szandorowy Maz. 20. Jaz Misk ,90 Gójszcz Mrozy szandorowy Maz. 21. Misk Jaz klapowy ,60 Porzewnica Mrozy Witówka II/ Maz. 22. Trytwa Misk Jaz klapowy ,30 Mała Wie Mrozy Maz. Jaz ,80 Szostek Wodynie Siedlce zasuwowy Witka Jaz ,80 Szostek Wodynie Siedlce zasuwowy Jaz ,05 Siedlce Siedlce Siedlce zasuwowy Muchawka Jaz ,40 Mocibrody Winiew Siedlce szandorowy 27. Stara Rzeka Jaz kozłowy ,20 Ruciane Bielany Sokołów Podl Orło Małkinia Ostrów Górna Maz. 29. Brok Stopie ,30 Kosuty Zarby Ostrów Stopie ,40 Stopie z pitrzeniem Skłody Stachy ,40 Kuskowizna 32. Grzybówka Jaz ,00 Kuskowizna 33. Stopie z pitrzeniem ,40 Kuskowizna Kocielne Zarby Kocielne Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. 141

142 Tabela 35. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Bug c.d. Lp. Nazwa cieku Budowle km 34. Stopie z pitrzeniem Wysoko pitrzenia ,40 Kuskowizna 35. Jaz ,00 Grabownica Grzybówka Kanał Nieskórz Kalinowo Stopie z pitrzeniem Stopie z pitrzeniem Stopie z pitrzeniem Stopie z pitrzeniem ,40 Grabownica ,40 Grabownica ,40 Grabownica ,00 Grabownica Zastawka ,40 Grabownica Stopie z pitrzeniem Stopie z pitrzeniem Stopie z pitrzeniem Stopie z pitrzeniem Stopie z pitrzeniem Stopie z pitrzeniem Przepust z pitrzeniem Przepust z pitrzeniem Przepust z pitrzeniem ,40 Nieskórz ,40 Nieskórz ,40 Nieskórz ,40 Nieskórz ,40 Nieskórz ,40 Jasienica , ,80 Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi Kalinowo Parcele Kalinowo Parcele ,80 Kalinowo Zastawka ,70 Guty Bujno Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. 51. Jaz kozłowy ,20 Bojary Kosów L. 52. Kosówka Jaz kozłowy ,00 Jakubiki Kosów L. 53. Jaz kozłowy ,20 Jakubiki Kosów L. 54. Jaz kozłowy , Buczynka Jaz kozłowy , Wólka Rytelska Wólka Rytelska Ceranów Ceranów Jaz kozłowy ,10 Ceranów Ceranów 57. Jaz kozłowy ,20 Łazów Sterdy 58. Jaz kozłowy ,20 Łazów Sterdy 59. Cetynia Jaz betonowy ,65 Łazów Sterdy 60. Jaz elbetowy ,60 Zembrów Sabnie Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Osrtów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Ostrów Maz. Sokołów Podl. Sokołów Podl. Sokołów Podl. Sokołów Podl. Sokołów Podl. Sokołów Podl. Sokołów Podl. Sokołów Podl. Sokołów Podl. Sokołów Podl. 142

143 Tabela 35. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Bug c.d. Lp. Nazwa Wysoko Budowle km cieku pitrzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi Jaz ,75 Szczeglacin Korczew Siedlce zasuwowy Kołodziejka Jaz ,95 Korczew Korczew Siedlce 8zasuwowy Jaz zasuwowy z turbin wodn 1,40 Tokary Korczew Siedlce III 64. Jaz kozłowy ,90 Rusków Platerów Łosice III 65. Jaz kozłowy ,00 Rusków Platerów Łosice III 66. Jaz kozłowy ,00 Rusków Platerów Łosice III 67. Jaz kozłowy ,00 Rusków Platerów Łosice III 68. Toczna Jaz kozłowy ,00 Rusków Platerów Łosice III 69. Jaz kozłowy ,00 Rusków Platerów Łosice III 70. Jaz kozłowy ,00 Myszkowice Platerów Łosice III 71. Jaz kozłowy ,00 Patków Łosice Łosice III 72. Jaz kozłowy ,00 Dzicioły Łosice Łosice III 73. Jaz zasuwowy ,00 Łosice Łosice Łosice III OSO* Dolina Liwca Orzyc zabudowa hydrotechniczna zlewni Tabela 36. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Orzyc Lp. Nazwa Wysoko Budowle km cieku pitrzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi Maków M. Maków M. Maków M. II 2. Jaz ,60 Krasnosielc Krasnosielc Maków M. II 3. Jaz ,40 Drdewo Krasnosielc Maków M. II 4. Stopie z pitrzeniem Małowidz Jednoroec Przasnysz II 5. Jaz ,50 Małowidz Jednoroec Przasnysz II 6. Jaz ,50 Zagaty Chorzele Przasnysz II 7. Jaz ,30 Chorzele Chorzele Przasnysz II 8. Orzyc Stopie z pitrzeniem Opaleniec Chorzele Przasnysz II 9. Jaz ,50 Wasiły Chorzele Chorzele II 10. Jaz ,55 Zdziwój Chorzele Przasnysz II 11. Stopie z pitrzeniem , Jaz + próg , Jaz Stary Zdziwój Stary Wólka Zdziwójska Wólka Zdziwójska Chorzele Przasnysz II Chorzele Przasnysz II Chorzele Przasnysz II 14. Zastawka + 1, próg 1,30 Karwacz Przasnysz Przasnysz 15. Zastawka Karwacz Przasnysz Przasnysz 16. Zastawka Karwacz Przasnysz Przasnysz 17. Zastawka Karwacz Przasnysz Przasnysz 18. Morawka Stopie z pitrzeniem Polny Młyn Przasnysz Przasnysz 19. Zastawka Bartniki Przasnysz Przasnysz 20. Zastawka Kot Przasnysz Przasnysz 21. Zastawka Kot Przasnysz Przasnysz 143

144 Tabela 36. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Orzyc c.d. Lp. Nazwa Wysoko Budowle km cieku pitrzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi 22. Zastawka Kot Przasnysz Przasnysz 23. Zastawka Kot Przasnysz Przasnysz 24. Zastawka Romany Krzynowłoga Janowieta Mała Przasnysz 25. Stopie z Romany Krzynowłoga pitrzeniem Janowieta Mała Przasnysz Krzynowłoga 26. Zastawka Sebory Mała Przasnysz Krzynowłoga 27. Zastawka Sebory Morawka Mała Przasnysz Krzynowłoga 28. Zastawka Łanita Mała Przasnysz Krzynowłoga 29. Zastawka Łanieta Mała Przasnysz Krzynowłoga 30. Zastawka Łanita Mała Przasnysz Krzynowłoga 31. Zastawka Łanieta Mała Przasnysz Krzynowłoga 32. Zastawka Łanieta Mała Przasnysz 33. Jaz ,50 Ulatowo Pogorzel Jednoroec Przasnysz 34. Jaz ,00 Słabogóra Jednoroec Przasnysz 35. Jaz ,50 Osiedczyzna Ulatówka Jednoroec Przasnysz Krzynowłoga 36. Jaz ,50 Grzdki Przasnysz Mała 37. Przepust z Krzynowłoga winiary pitrzeniem Mała Przasnysz Orz zabudowa hydrotechniczna zlewni Koryto rzeki Orz na całej długoci jest zabudowane licznymi jazami, progami i zastawkami pitrzcymi wod. Łcznie znajduj si tu 22 przegrody. Dla migracji ryb dostpny jest tylko dolny odcinek biegu rzeki do km Tabela 37. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Orz Lp. Nazwa Wysoko Budowle km cieku pitrzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi 1. Jaz ,00 Kółko Goworowo Ostrołka 2. Jaz ,90 Wólka Brzeziska Goworowo Ostrołka 3. Jaz ,00 Nogawki Goworowo Ostrołka 4. Jaz ,00 Janki Młode Czerwin Ostrołka 5. Zbiornik wodny Grodzisk wielofunkcyjny 1,60 Orz Duy Czerwin Ostrołka jest 6. Jaz ,90 Sokołów Czerwin Ostrołka , , , Jaz ,70 Rogowo Stary Ostrów Folwark Luboty Maz. 11. Jaz ,70 Rogowo Stary Ostrów Folwark Luboty Maz. 144

145 Tabela 37. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Orz c.d. Lp. Nazwa Wysoko Budowle km cieku pitrzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi 12. Stopie z Rogowo Stary Ostrów ,40 pitrzeniem Folwark Luboty Maz. 13. Stopie z Luboty Stary Ostrów ,40 pitrzeniem Włóki Luboty Maz. 14. Przepust z Stary Ostrów ,80 Kosewo pitrzeniem Luboty Maz. 15. Zastawka ,60 wiere Stary Ostrów Luboty Maz. 16. Zastawka ,00 Stary Ostrów Chmielewo Luboty Maz. 17. Orz Zastawka ,00 Stary Ostrów Chmielewo Luboty Maz. 18. Zastawka ,00 Stary Ostrów Chmielewo Luboty Maz. 19. Przepust z Podbiel Stary Ostrów ,00 pitrzeniem Wielki Luboty Maz. 20. Stopie z Podbiel Stary Ostrów ,40 pitrzeniem Wielki Luboty Maz. 21. Przepust z Podbiel Stary Ostrów ,60 pitrzeniem Wielki Luboty Maz. 22. Stopie z Stary Ostrów ,40 Podbielko pitrzeniem Luboty Maz Ró zabudowa hydrotechniczna zlewni Tabela 38. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Ró Lp. Nazwa Wysoko Budowle km cieku pitrzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi ,40 2. Jaz ,20 Glinki Stare Sypniewo Maków M ,50 4. Jaz ,80 Batogowo Sławkowo Sypniewo Maków M , ,70 7. Jaz ,60 Sypniewo Sypniewo Maków M ,60 9. Jaz ,60 Olki Sypniewo Maków M. 10. Jaz ,60 Majki Sypniewo Maków M. 11. Jaz ,60 Rawy Sypniewo Maków M. 12. Ró Jaz ,60 Mamino Sypniewo Maków M ,70 Niesłuchowo 14. Jaz ,60 Pach Krasnosielc Maków M , , , , , , , , ,80 145

146 Omulew zabudowa hydrotechniczna zlewni W zlewni rzeki Omulew znajduj si liczne budowle i urzdzenia hydrotechniczne, które uniemoliwiaj wzgldnie utrudniaj migracje ryb. Natomiast rzeka główna przegrodzona jest tylko jednym jazem, zamykajcym dla migracji ryb jej zlewni powyej km jej biegu ju na terenie województwa warmisko-mazurskiego. Tabela 39. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Omulew Lp. Nazwa Wysoko Budowle km cieku pitrzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi Szwendrowy 1. Zastawka Most Lelis Ostrołka 2. Zastawka Łodziska Lesli Ostrołka 3. Zastawka Łodziska Lesli Ostrołka 4. Stopie z pitrzeniem Łodziska Lesli Ostrołka 5. Jaz Łodziska Lelis Ostrołka 6. Piasecznica Jaz Łodziska Lelis Ostrołka 7. Jaz Szafarnia Lelis Ostrołka 8. Jaz Dylewo Brzozówka Kadzidło Ostrołka 9. Jaz Kuczyskie Kadzidło Ostrołka 10. Zastawka Kuczyskie Kadzidło Ostrołka 11. Zastawka Strzałki Kadzidło Ostrołka 12. Zastawka Strzałki Kadzidło Ostrołka 13. Zastawka Piasecznia Kadzidło Ostrołka 14. Zastawka Piasecznia Kadzidło Ostrołka 15. Zastawka Piasecznia Kadzidło Ostrołka 16. Zastawka Piasecznia Kadzidło Ostrołka 17. Zastawka Piasecznia Kadzidło Ostrołka Piasecznica Przepust z Olszyny Myszyniec Otrołka pitrzeniem 19. Zastawka Olszyny Myszyniec Otrołka 20. Zastawka Olszyny Myszyniec Otrołka 21. Przepust z pitrzeniem Olszyny Myszyniec Otrołka 22. Mała Jaz Olszewka Lelis Ostrołka 23. Omulewka Jaz Olszewka Lelis Ostrołka 24. Jaz Zimna Woda Baranowo Ostrołka I OSO* 25. Jaz Rudne Sowita Baranowo Ostrołeka I OSO* 26. Jaz Baranowo Baranowo Ostrołeka I OSO* 27. Jaz Rycica Baranowo Ostrołka I OSO* 28. Jaz Gutocha Baranowo Ostrołka I OSO* 29. Jaz Gutocha Baranowo Ostrołka I OSO* Płodownica elazna 30. Jaz Jednoroec Przasnysz I OSO* Rzdowa 31. Jaz ,80 Krukowo Chorzele Przasnysz I OSO* 32. Jaz ,00 Zarby Chorzele Przasnysz I OSO* 33. Jaz ,00 Zarby Chorzele Przasnysz I OSO* 34. Jaz ,00 Zarby Chorzele Przasnysz I OSO* 35. Przepust z pitrzeniem Mcice Chorzele Przasnysz I OSO* 146

147 Tabela 39. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Omulew c.d. Lp. Nazwa Wysoko Budowle km cieku pitrzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi Kanał 36. Omulew- Jaz ,00 Mcice Chorzele Przasnysz Płodownica 37. Kanał Płodownica Jaz ,00 Zarby Chorzele Przasnysz 38. Jaz Czarnia Czarnia Ostrołka 39. Stopie z Brzozowy pitrzeniem Kt Czarnia Ostrołka 40. Stopie z pitrzeniem Cyk Czarnia Ostrołka 41. Stopie z pitrzeniem Cyk Czarnia Ostrołka 42. Trybówka Stopie z pitrzeniem Cyk Czarnia Ostrołka 43. Stopie z pitrzeniem Cyk Czarnia Ostrołka 44. Stopie z pitrzeniem Cyk Czarnia Ostrołka 45. Stopie z pitrzeniem Cyk Czarnia Ostrołka 46. Struga Jaz ,00 Mcice Chorzele Przasnysz 47. Prze dziecka Jaz ,00 Mcice Chorzele Przasnysz *OSO Doliny Omulwi i Płodownicy Rozoga zabudowa hydrotechniczna zlewni Tabela 40. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Rozoga Nazwa Lp. Budowle km cieku Wysoko pitrzenia 1. Jaz ,60 2. Jaz ,4 Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi Łk Przedmiejski Łk Starociski Lelis Ostrołka II Lelis Ostrołka II (Walery) 3. Jaz Szafarczyska Lelis Ostrołka II 4. Jaz Lelis Lelis Ostrołka II 5. Jaz ,00 Nasiadki Lelis Ostrołka II 6. Most Długi Kt Lelis Ostrołka II 7. Jaz ,00 Długi Kt Lelis Ostrołka II 8. Próg Golanka Kadzidło Ostrołka II 9. Most Golanka Kadzidło Ostrołka II Rozoga 10. Próg Golanka Kadzidło Ostrołka II 11. Próg Golanka Kadzidło Ostrołka II 12. Most Kadzidło Kadzidło Ostrołka II 13. Jaz ,00 Kadzidło Kadzidło Ostrołka II 14. Próg Kadzidło Kadzidło Ostrołka II 15. Jaz + most ,00 Todzia Kadzidło Ostrołka II 16. Jaz Jazgarka Kadzidło Ostrołka II 17. Próg Wykrot Myszyniec Ostrołka II 18. Jaz , Zbiornik wodny wielofunkcyjny Wykrot / Wydmusy Myszyniec Ostrołka II - Wykrot Myszyniec Ostrołka jest II 147

148 Tabela 40. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Rozoga c.d. Lp. Nazwa Wysoko Budowle km cieku pitrzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi 20. Jaz ,00 Drek / Wykrot Myszyniec Ostrołka II 21. Próg Wykrot Myszyniec Ostrołka II 22. Próg drewniany Drek Myszyniec Ostrołka II 23. Próg drewniany Drek Myszyniec Ostrołka II 24. Rozoga Jaz ,22 Myszyniec Osada Myszyniec Ostrołka II 25. Kładka Myszyniec Osada Myszyniec Ostrołka II 26. Jaz Myszyniec Stary Myszyniec Ostrołka II 27. Jaz ,66 Myszyniec Stary Myszyniec Ostrołka II 28. Jaz Myszyniec Stary Myszyniec Ostrołka II Szkwa zabudowa hydrotechniczna zlewni Na biegu rzeki Szkwa znajduje si szereg budowli hydrotechnicznych. Na pitrzeniach tych, brak jest przepławek dla ryb co powoduje, e ju od samego ujcia (km 0,4) rzeka wraz ze sw zlewni zamknita jest dla ryb wstpujcych z Narwi. Tabela 41. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Szkwa Nazwa Lp. Budowle km cieku Wysoko pitrzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi Stare 1. Jaz ,00 Kurpiowskie Lelis Ostrołka II 2. Jaz ,00 Szkwa Lelis Ostrołka II 3. Stopie Dbrówka Lelis Ostrołka II 4. Stopie Dbrówka Lelis Ostrołka II 5. Jaz ,40 Dbrówka Lelis Ostrołka II 6. Jaz ,00 Brzozowa Kadzidło Ostrołka II 7. Stopie Szafranki Łyse Ostrołka II 8. Jaz ,60 Szafranki Łyse Ostrołka II 9. Szkwa Stopie Szafranki Łyse Ostrołka II 10. Stopie Szafranki Łyse Ostrołka II 11. Jaz ,00 Szafranki Łyse Ostrołka II 12. Jaz ,60 Tartak Łyse Ostrołka II 13. Jaz Lipniki Łyse Ostrołka II 14. Jaz ,40 Lipniki Łyse Ostrołka II 15. Jaz ,40 Wykrot Myszyniec Ostrołka II 16. Jaz ,40 Dudy Puszczaskie/ Krysiaki Łyse/ Myszyniec Ostrołka II 148

149 Bzura zabudowa hydrotechniczna zlewni Na rzece Bzurze w granicach województwa mazowieckiego nie ma budowli hydrotechnicznych ograniczajcych migracje ryb. Budowle takie zlokalizowane s natomiast na jej dopływach i stanowi przeszkody uniemoliwiajce rybom odbywanie wdrówek. Tabela 42. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Bzury Lp. Nazwa Wysoko Budowle km cieku pitrzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi 1. Jaz 2 przsłowy ,60 Przsławice Brochów Sochaczew 2. Jaz Jaz 2 Nowa Wie ,60 przsłowy ladów Brochów Sochaczew 4. Kanał Jaz ,00 ladów Brochów Sochaczew 5. Kromnowski Jaz 1 przsłowy ,00 ladów Brochów Sochaczew 6. Jaz 2 przsłowy ,60 Gorzewnica Brochów Sochaczew 7. Jaz 2 Piaski ,60 przsłowy Królewskie Brochów Sochaczew 8. Jaz I 9. Jaz ,60 Tułowice Brochów Sochaczew I OSO* 10. Jaz ,60 Elbietów Brochów Sochaczew jest I OSO* 11. Jaz ,80 Bieliny Brochów Sochaczew I OSO* N. Dwór 12. Jaz ,60 Zamo Leoncin Maz. I OSO* 13. Łasica Nowa N. Dwór Jaz ,70 Leoncin Dbrowa Maz. I OSO* N.Dwór 14. Jaz ,00 Aleksandrów Czosnów Maz. jest I OSO* N. Dwór 15. Jaz ,44 Brzozówka Czosnów Maz. I OSO* Kanał Olszowiecki Kanał Jaz ,00 Janówek Czosnów Zastawka 2 przsłowa N. Dwór Maz ,85 Andrzejów Brochów Sochaczew jest Jaz ,00 Roztoka Leszno Warszawa Zachód Zaborowski 19. Jaz ,00 Pruszków Pruszków Pruszków 20. Jaz ,00 Pcice Michałowice Pruszków 21. Jaz Komorów Michałowice Pruszków 22. Jaz ,00 Strzeniówka Nadarzyn Pruszków 23. Jaz ,80 Walendów Nadarzyn Pruszków 24. Utrata Jaz ,40 Walendów Nadarzyn Pruszków 25. Zastawka ,50 Piaseczno 26. Zastawka ,50 Piaseczno 27. Zastawka ,00 Piaseczno 28. Zastawka ,00 Piaseczno 29. Zimna Jaz ,00 Parzniew Brwinów Pruszków 30. Woda Jaz ,80 Helenówek Michałowice Pruszków 31. Raszynka Jaz ,00 Reguły Michałowice Pruszków 32. Sochaczew/ Jaz 4+020? Rokotów Pisia Nowa Sucha Sochaczew III 33. Ggolina Jaz ,90 Bielice Sochaczew Sochaczew III 34. Jaz ,90 Korytów yrardów yrardów jest III 35. Rawka Jaz ,20 Kamion Puszcza Mariaska yrardów jest I OSO* OSO* 149

150 Tabela 42. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Bzury c.d. Lp. Nazwa Wysoko Budowle km cieku pitrzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi 36. Kanał Zastawka Lubiejewski Zastawka Jaz kozłowy Zastawka Witonia 40. Zastawka Zastawka Jaz kozłowy ,50 Osmolin Sanniki Gostynin 43. Jaz kozłowy Osmolin Sanniki Gostynin 44. Jaz kozłowy ,23 Staropol Sanniki Gostynin Nida 45. Jaz kozłowy ,35 Aleksandrów Sanniki Gostynin 46. Jaz kozłowy Staropól Sanniki Gostynin 47. Jaz kozłowy Aleksandrów Sanniki Gostynin *OSO i SOO Puszcza Kampinoska Mołtawa zabudowa hydrotechniczna zlewni Tabela 43. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Mołtawa Lp. Nazwa Wysoko Budowle km cieku pitrzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi 1. Mołtawa Jaz ,20 Gsewo Bodzanów Płock 2. Zastawka <1,00 Dzieranów Mała Wie Płock Przepustozastawka 3. Kanał <1,00 Kobylniki Wyszogród Płock Dzieranów Przepustozastawka <1,00 Kobylniki Wyszogród Płock Kanał Troszyski (Dobrzykowski) zabudowa hydrotechniczna zlewni Tabela 44. Zabudowa hydrotechniczna Kanału Troszyskiego Lp. Nazwa Wysoko Budowle km cieku pitrzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi 1. Jaz kozłowy ,50 Korzeniów ka Gbin Płock 2. Kanał Troszyn Jaz kozłowy ,15 Troszyski Polski Gbin Płock 3. Dobrzykowski Przepust Wionczemin ,90 wałowy Nowy Słubice Płock 4. Jaz kozłowy ,60 Sady Słubice Płock 5. Gbinianka Przepust Troszyn ,00 wałowy Polski Gbin Gostynin Skrwa Lewa zabudowa hydrotechniczna zlewni Tabela 45. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Skrwa Lewa Lp. Nazwa Wysoko Budowle km cieku pitrzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi 1. Skrwa Jaz ,50 Soczewka N. Duninów Płock 2. Lewa Jaz Soczewka N. Duninów Płock 150

151 Tabela 45. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Skrwa Lewa c.d. Lp. Nazwa Wysoko Budowle km cieku pitrzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi 3. Jaz ,80 Piechota Gostynin Gostynin Skrwa 4. Jaz ,50 Brzozówka Gostynin Gostynin Lewa 5. Jaz Gostynin Gostynin Gostynin 6. Mnich pitrzcy ,20 Gano Gostynin Gostynin 7. Osetnica Stopie St ,20 Gano Gostynin Gostynin 8. Jaz kozłowy ,50 Szczawin Szczawin Gostynin 9. Zastawka Z- Budy , Kaleskie Szczawin Gostynin Zastawka Z- 10. Kanał ,20 Kale Szczawin Gostynin 4-3 Jesionka Zastawka Z- 11. Waliszew ,20 Kale Szczawin Gostynin Zastawka Z ,20 Helenów Szczawin Gostynin Skrwa Prawa zabudowa hydrotechniczna zlewni Tabela 46. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Skrwa Prawa Lp. Nazwa Wysoko Budowle km cieku pitrzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi 1. Próg stały Radotki Brudze Duy Płock I ,00 Cielin Mochowo Sierpc II Jaz i stopie 3. betonowy ,00 urawin Mochowo Sierpc II Jaz i przelew 4. betonowy ,90 Chocze Mochowo Sierpc II 5. Jaz ,57 Kwasno Sierpc Sierpc II 6. Skrwa ,50 Mieszczk Sierpc Sierpc II Prawa Jaz i 7. przetamowanie <1,00 Studzieniec II Sierpc Sierpc II Jaz kamiennobetonowy ,25 Nadolnik Rociszewo Sierpc II 9. Jaz ,70 Łukomie Rociszewo Sierpc II 10. Jaz kozłowy II 11. Jaz z zamkniciem ,20 Purzyce Lubowidz uromin II mechanicznym 12. Tłuchowianka Jaz ,00 Brudze Turza Mała Duy Płock 13. Jaz <1,00 Kobierniki Stara Biała Płock 14. Wierzbica Przepustozastawka <1, Przepustozastawka <1, Jaz ,35 Sierpc Sierpc Sierpc 17. Jaz ,60 Borkowo K. Sierpc Sierpc 18. Jaz ,60 Majki Due Zawidz Sierpc 19. Jaz ,80 Gutowo Zawidz Sierpc Sierpiennica 20. Jaz ,10 Tłubice Bielsk Płock Zach. 21. Jaz ,15 Tłubice Bielsk Płock 22. Jaz ,70 Giyno Bielsk Płock 23. Jaz ,00 Zakrzewo Bielsk Płock 24. Jaz ,40 Rudowo Bielsk Płock 151

152 Tabela 46. Zabudowa hydrotechniczna rzeki Skrwa Prawa c.d. Lp. Nazwa Wysoko Budowle km cieku pitrzenia Miejscowo Gmina Powiat Przepławka Priorytet Uwagi 25. Sierpiennica Zastawka ,80 Smolino Bielsk Płock 26. Zach. Zastawka ,80 Zagroba Bielsk Płock 27. Zastawka ,65 Gilino Bielsk Płock Kanał 28. Zastawka ,20 Gilino Bielsk Płock Sierpienica 29. Zastawka ,50 Bielsk Bielsk Płock Ryc. 5. Przegrody na rzekach województwa mazowieckiego wg priorytetów 152

153 9. Program udraniania rzek województwa mazowieckiego 9.1. Etapy udraniania rzek województwa mazowieckiego W miar powstawania coraz liczniejszych oczyszczalni cieków poprawia si jako wód w rzekach, jednak istniejce przegrody czyni rzek mało bd nieprzydatn dla ryb anadromicznych. Aby umoliwi organizmom wodnym nie tylko rybom wdrówki niezbdne w ich cyklu yciowym, konieczna jest budowa urzdze udroniajcych rzeki i potoki. Właciwe prowadzenie zabiegów rekultywacyjnych moe przywróci rzekom ich ekologiczne walory. Prawdopodobnie wiele progów i przeszkód wodnych nie zostało ujtych powyszym spisem. Dotyczy to głównie niewielkich dopływów, które pełni wan rol przy restytucji ryb łososiowatych. Niemniej jednak przeszkody te naley równie usun. W zwizku z powyszym proponuje si nastpujc kolejno udraniania cieków: Etap I (w tabelach oznaczony kolorem czerwonym) 121 przegrody Zwolenka, Radomka, Wilga Pilica, Drzewiczka, wider, Jeziorka do ujcia Kraski, Narew, Wkra do km , Bug, Liwiec Prut, Wymakracz, Płodownica Bzura do ujcia Rawki, Łasica Skrwa Prawa do górnej granicy Brudzeskiego Parku Krajobrazowego, Etap II (w tabelach oznaczony kolorem niebieskim) 98 przegród Jeziorka powyej ujcia Kraski, 153

154 Wkra od km , Mławka do km , Orzyc, Omulew, Rozoga, Szkwa, Bzura powyej ujcia Rawki, Skrwa Prawa powyej górnej granicy Brudzeskiego Parku Krajobrazowego, Etap III (w tabelach oznaczony kolorem zielonym) 95 przegród Iłanka, Zagodonka, Okrzejka, Sona, Łydynia, Mławka od km , Rzdza, Toczna, Pisia, Etap (w tabelach oznaczony kolorem czarnym) 488 przegród pozostałe cieki. Kolejno udraniania cieków dotyczy zarówno budowli ujtych w niniejszym Programie, jak i tych które z rónych wzgldów si w nim nie znalazły (w niniejszym Programie zewidencjonowano łcznie 802 przegrody). Najprawdopodobniej jednak zaliczy je mona do etapu udronienia Sposoby udraniania rzek województwa mazowieckiego Wszelkie przeszkody naley usun lub obej konstruujc przepławki odpowiednich typów w zalenoci od warunków terenowych. W kadym przypadku naley indywidualnie oceni konieczno istnienia progu lub innego urzdzenia hydrotechnicznego. Przy braku takiej koniecznoci naley urzdzenie usun, poniewa dla cieku jest znacznie waniejszym brak zabudowy koryta ni najlepsza przepławka czyli budowla wodna wbudowana np. w zapor, która umoliwia rybom wdrownym przemieszczanie si z dolnej wody w gór rzeki. 154 Ryc. 6. Przepławka typu komorowego

155 W Polsce najwicej jest przepławek typu komorowego, o otworach przelewowych i przesmykowych naprzemianległych. le zaprojektowana i działajca przepławka nigdy nie zastpi swobodnego - naturalnego przemieszczania si wdrujcej populacji. Czsto zdarza si, e przechodzce przez ni ryby nie s w stanie przyczyni si do odrodzenia danego stada. Przykładem takiego stanu rzeczy była populacja troci wilanej, której le działajca w latach przepławka odciła swobodn wdrówk w gór Wisły. Liczne przepławki zbudowane w ubiegłych latach wykazuj wady w konstrukcji i umiejscowieniu, a tym samym nie spełniaj swego zadania. Wiele z nich zbudowano w czasie, kiedy znajomo funkcjonowania przepławek nie była wystarczajca, jak równie brakowało wiedzy o rónorodnoci zachowania si ryb. Budowane w tamtych czasach przepławki były jedynie formalnym zadouczynieniem przepisom. Godne poałowania, e i budowane w ostatnich latach urzdzenia, ich konstrukcje oraz umiejscowienie czstokro nie gwarantuj poprawnego funkcjonowania. Obserwacje wykazały, e w przypadku jednolitych betonowych progów ju rónica wysokoci rzdu cm, za w przypadku małych gatunków ryb nawet 20 cm, okazywała si by nie do pokonania. Efektem było faunistyczne ubóstwo w rzece powyej przeszkody, w stosunku do odcinka lecego poniej. Podobnie oddziaływa mog układane Ryc. 7. Budowla uniemoliwiajca swobodn wdrówk ze zbyt duym nachyleniem długie przepusty rurowe, powszechnie stosowane na drobnych ciekach. W Polsce odchodzi si od budowy przepławek starego typu (jak wyej) zastpujc je nowoczesnymi konstrukcjami takimi jak: rampy, obejcia i bystrotoki, które s zblione do Ryc. 8. Bystrotok 155