DIGITALIZACJA W KULTURZE ŁÓDZKIE 2013

Transkrypt

1 RAPORT DIGITALIZACJA W KULTURZE ŁÓDZKIE 203 Opracowanie: Izabela Wujec, Barbara Fronczkowska Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego

2 Spis treści I. WSTĘP... 3 II. METODOLOGIA BADANIA... 5 II.. PROBLEMATYKA BADANIA... 5 II.2. APARAT POJĘCIOWY... 5 II.3. PRZEDMIOT BADANIA... 6 II.4. CHARAKTERYSTYKA PRÓBY... 6 II.5. TECHNIKI I NARZĘDZIA BADAWCZE... 7 III. PRZEBIEG BADANIA... 8 IV. ANALIZA WYNIKÓW... 2 IV.. BIBLIOTEKI... 2 IV.2. MUZEA... 7 IV.3. ARCHIWA IV.4. INSTYTUCJE FILMOWE V. WNIOSKI VI. ANEKS VI.. KWESTIONARIUSZ ANKIETY DLA BIBLIOTEK VI.2. KWESTIONARIUSZ ANKIETY DLA MUZEÓW VI.3. KWESTIONARIUSZ ANKIETY DLA ARCHIWÓW VI.4. KWESTIONARIUSZ ANKIETY DLA INSTYTUCJI FILMOWYCH VI.5. SUROWE DANE UZYSKANE Z ANKIET INTERNETOWYCH Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Strona 2 z 65

3 I. Wstęp W ostatnich latach stosowanie technik cyfrowych dla zachowania, ochrony i upowszechniania dziedzictwa kulturowego stało się zagadnieniem bardzo istotnym zarówno dla podmiotów kształtujących politykę kulturalną i wyznaczającą kierunki rozwoju kultury w kraju, jak i dla podmiotów tworzących ofertę kulturalną (instytucjonalną i pozainstytucjonalną) oraz odbiorców kultury. W 2009 roku podczas Kongresu Kultury Polskiej przedstawiony został dokument diagnozujący stan cyfryzacji zbiorów, który pokazał ogromne deficyty w tym obszarze. Digitalizacja dóbr kultury (zarówno zbiorów muzealnych, jak i bibliotecznych) stała się jednym z priorytetowych działań Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Opracowano Program Digitalizacji Dóbr Kultury oraz Gromadzenia, Przechowywania i Udostępniania Obiektów Cyfrowych na lata Następnie, Rada Ministrów uchwaliła wieloletni program rządowy KULTURA+ na lata , którego celem jest poprawa dostępu do kultury oraz uczestnictwa w życiu kulturalnym na terenach wiejskich i wiejsko-miejskich, poprzez modernizację i budowę infrastruktury bibliotecznej oraz digitalizację zasobów polskich muzeów, bibliotek i archiwów. W ramach programu udzielane jest finansowe wsparcie inicjatyw służących szeroko pojętej digitalizacji dziedzictwa kulturowego. Zarządzaniem programem zajmują się narodowe instytucje kultury: Instytut Książki w Krakowie (odpowiada za realizację Priorytetu Biblioteka+. Infrastruktura bibliotek ) oraz Narodowy Instytut Audiowizualny (odpowiada za realizację Priorytetu Digitalizacja ). Ponadto w realizację zadań związanych z cyfryzacją zaangażowane są: Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów (NIMOZ), który podjął się, w myśl założeń programowych KULTURA+, działania w charakterze Centrum Kompetencji ds. digitalizacji w muzeach oraz Narodowe Archiwum Cyfrowe (NAC) zajmujące się kwestią digitalizacji dokumentów i obrazów fotograficznych. W Województwie Łódzkim zagadnienia związane z procesem cyfryzacji dóbr kultury zostały uwzględnione w dokumentach strategicznych: Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego 2020 (Rozwój cyfryzacji i usług cyfrowych w sektorze publicznym jest jednym z kierunków strategicznych w ramach celu operacyjnego pn. Wysoki standard i dostęp do usług publicznych ) oraz w Wojewódzkim Programie Opieki nad Zabytkami na lata (jednym z celów operacyjnych jest Regionalny system zarządzania dziedzictwem kulturowym, dla realizacji tego celu wskazano działanie pn. Cyfryzacja zasobów ewidencyjnych dziedzictwa kulturowego w regionie łódzkim ). W związku z ww. dokumentami programowymi, Urzędu Marszałkowskiego Województwa Łódzkiego w Rocznym Programie Działania na 203 rok uwzględnił zadanie pn. Inwentaryzacja zasobów sprzętu digitalizacyjnego oraz kadr związanych z tym obszarem na terenie województwa łódzkiego. Zdecydowano, że badaniem zostaną objęte procesy digitalizacyjne prowadzone w bibliotekach, muzeach, archiwach, podmiotach prowadzących działalność z zakresu filmu w województwie łódzkim tylko tak szeroki dobór adresatów badania pozwoli na wyciągnięcie wniosków co do potrzeb digitalizacyjnych regionu. Założono bowiem, że dopiero rozpoznanie potrzeb podmiotów z regionu pozwoli odpowiedzieć na pytanie: w jaki sposób, za pomocą jakich narzędzi Samorząd Województwa powinien wspierać digitalizację w sektorze kultury. Należy podkreślić, że realizacja niniejszego badania ma także związek z obserwowanym przez rosnącym zainteresowaniem mieszkańców województwa treściami kultury dostępnymi w formie cyfrowej. Dowodem tego jest chociażby rosnąca z roku na rok liczba czytelników odwiedzających Bibliotekę Cyfrową Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego pn. Regionalia Ziemi Łódzkiej w I kwartale 203 roku Bibliotekę Cyfrową odwiedziło osób ponad trzy razy więcej niż w tym okresie w roku ubiegłym. Z perspektywy województwa zauważane jest również zainteresowanie digitalizacją ze strony podmiotów działających w obszarze filmu problem digitalizacji zasobów filmowych dotyczy m.in. Spółki Wytwórnia Filmów Oświatowych Sp. z o.o., której 00% udziałowcem jest Samorząd Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Strona 3 z 65

4 Województwa Łódzkiego, a także Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi. Oba te podmioty planują digitalizację swoich archiwów w nowym okresie programowania UE Niniejszy raport podsumowuje badanie przeprowadzone przez Wydział ds. Monitorowania Instytucji Kultury Departamentu Kultury i Edukacji Urzędu Marszałkowskiego Województwa Łódzkiego w kwietniu i maju 203 roku. Badanie było przeprowadzone metodą ankiety internetowej. Należy podkreślić, iż przeprowadzone badanie nie ma charakteru kompleksowej analizy działań digitalizacyjnych prowadzonych na terenie województwa łódzkiego wybrana technika badawcza ma pewne ograniczenia i umożliwia jedynie uzyskanie ogólnego obrazu oraz wyciągnięcie bardzo ogólnych wniosków. Na charakterze badania zaważyły: ograniczenia czasowe (miesiąc na przeprowadzenie badania), ograniczenia kadrowe (2 osoby prowadzące badanie), a także brak dostępnych, kompleksowych opracowań badawczych dotyczących digitalizacji na terenie województwa łódzkiego. Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Strona 4 z 65

5 II. Metodologia badania II.. Problematyka badania Problemem, wokół którego przede wszystkim skupiały się podjęte działania badawcze, była kwestia digitalizacji (cyfryzacji) zasobów kultury na terenie województwa łódzkiego. Najważniejszymi pytaniami problemowymi, na które starano się uzyskać odpowiedź były: jaką liczbę zbiorów instytucje mają zdigitalizowane i jaki stanowi to procent w odniesieniu do wszystkich posiadanych zasobów? czy zdigitalizowane obiekty są umieszczane w specjalnych bazach elektronicznych? czy zdigitalizowane zbiory są dostępne dla odbiorców i w jakim zakresie? czy instytucje mają odpowiednie zasoby sprzętowe i kadrowe aby móc cyfryzować zbiory, czy planują zakup nowych sprzętów oraz czy kadra uczestniczy w odpowiednich szkoleniach z tego zakresu? w jakim stopniu instytucje samodzielnie digitalizują swoje zasoby, a w jakim zajmuje się tym zewnętrzna firma? czy instytucje widzą potrzebę cyfryzacji i planują się jej podjąć w przyszłości? Istotnym było uzyskanie jak największej liczby informacji na temat poziomu zaawansowania prac digitalizacyjnych w instytucjach z regionu województwa łódzkiego. Postawione główne oraz pomocnicze pytania problemowe pozwoliły zbudować odpowiednie narzędzie, które umożliwiło pozyskanie pożądanych informacji. II.2. Aparat pojęciowy Podstawowym pojęciem, istotnym dla zrozumienia specyfiki badania, jest pojęcie digitalizacji. Ze względu na to, że historia digitalizacji jest krótka i pojęcie to nadal podlega definiowaniu przyjęto szerokie rozumienie terminu digitalizacja, które obejmuje całość procesów prowadzących do tworzenia cyfrowych reprodukcji. Jednocześnie zdecydowano się na stosowanie w badaniu zamiennie terminów: digitalizacja oraz cyfryzacja (odpowiednik o polskim źródłosłowie, rzadziej stosowany w praktyce). Przyjęto, za definicją stosowaną przez Narodowy Instytut Audiowizualny, że przetwarzanie materiałów analogowych na formę cyfrową metodą skanowania lub fotografowania oraz dalsza obróbka komputerowa otrzymanych obrazów odbywa się w celu udostępniania tych materiałów odbiorcom poprzez publikację zdigitalizowanych materiałów w Internecie, np. w bibliotece cyfrowej, archiwum, repozytorium cyfrowym lub na stronie internetowej instytucji. W badaniu wzięto również pod uwagę fakt, że ze względu na ograniczenia wynikające m.in. z przepisów prawa autorskiego nie wszystkie materiały mogą być udostępniane w Internecie, dlatego można z nich korzystać wyłącznie na terenie instytucji, która je przechowuje bądź też można z nich korzystać posiadając odpowiednie uprawnienia (zarejestrowani użytkownicy etc.). Zob. Digitalizacja piśmiennictwa, opracowanie i redakcja Dariusz Paradowski, Biblioteka Narodowa, Warszawa Zob. Słownik Digitalizacji Narodowego Instytutu Audiowizualnego: Autorzy definicji: Klaudia Grabowska, Aleksandra Janus, Agnieszka Koszowska, Łukasz Kowalski, Alicja Peszkowska, Grzegorz Stunża, Barbara Szczepańska, Marcin Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Strona 5 z 65

6 II.3. Przedmiot badania Przedmiotem niniejszego badania jest poziom zaawansowania procesów digitalizacyjnych w instytucjach posiadających zbiory, które można by cyfryzować, których siedziba znajduje się na terenie województwa łódzkiego. Badaniu poddano zatem biblioteki, muzea, archiwa, podmioty/instytucje prowadzące działalność z zakresu filmu czyli takie instytucje, które gromadzą, przechowują i udostępniają odbiorcom materiały różnego typu. II.4. Charakterystyka próby Przed przystąpieniem do wysyłki ankiet internetowych stworzono bazę adresów owych instytucji z regionu łódzkiego, które zamierzono zaprosić do badania. Przy decyzji odnoszącej się do rodzaju takich instytucji przyjęto apriorycznie, że poza muzeami i bibliotekami, zbiory nadające się do digitalizacji posiadać mogą archiwa (w tym oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Łodzi) oraz instytucje działające w obszarze filmu. W efekcie powstały cztery bazy danych, do każdego z wyżej wymienionych rodzajów instytucji po jednej. Proces zbierania informacji toczył się dwoma torami: W przypadku muzeów oraz bibliotek skorzystano z już istniejących baz. Spis muzeów znajdujących się na terenie województwa łódzkiego był tworzony na potrzeby Diagnozy do programu rozwoju kultury województwa łódzkiego przez Biuro Planowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego oraz Urzędu Marszałkowskiego Województwa Łódzkiego. Dokument powstał w 20 r., dlatego przystąpiono do internetowej weryfikacji, która posłużyła uaktualnieniu danych niektórych instytucji. O przekazanie adresów owych bibliotek z Łodzi oraz regionu łódzkiego poproszono Wojewódzką Bibliotekę Publiczną im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Łodzi. W przypadku archiwów oraz instytucji filmowych 2 bazy zostały utworzone poprzez wyszukanie danych tych instytucji w Internecie oraz umieszczenie ich w bazie. Przy czym w przypadku podmiotów działających w sektorze filmu przyjęto apriorycznie, które z nich posiadają zbiory, które teoretycznie mogły być zdigitalizowane. Informacje o podmiotach działających w obszarze filmu są systematycznie zbierane i analizowane przez Urzędu Marszałkowskiego Województwa Łódzkiego od 20 roku 3. W wyniku podjętych, dwutorowych działań powstały 4 obszerne bazy danych (po dla muzeów, bibliotek, archiwów oraz instytucji filmowych): w bazie muzeów znalazło się 6 instytucji, z czego 6 z nich nie posiadało aktualnego adresu na stronie internetowej, w przypadku 3 innych wiadomości z linkiem do ankiety zostały odrzucone; w bazie bibliotek znalazło się 89 instytucji, z czego w przypadku 3 placówek wiadomość została odrzucona; tutaj także otrzymano wiadomości o fakcie niewypełnienia formularza, gdyż dana biblioteka digitalizacji nie prowadzi, przez co nie widzi sensu w braniu udziału w ankiecie (otrzymano takie wiadomości od 9 instytucji); w bazie archiwów (w tym łódzki oddział IPN) znalazło się 5 instytucji, z czego na stronie internetowej nie znaleziono aktualnego adresu w przypadku placówki; Werla, Marcin Wilkowski i Joanna Zętar, źródło: Podziel się spadkiem. Nowe technologie a sektor glam. Tekst na licencji CC BY-SA 2 Instytucje filmowe są tutaj rozumiane jako podmioty posiadające zbiory filmowe, które mogą być archiwizowane, kopiowane, rozpowszechniane etc. 3 Prowadzona obserwacja branży filmowej związana jest m.in. z przejęciem przez Samorząd Województwa Łódzkiego udziałów w spółce Wytwórnia Filmów Oświatowych Sp. z o.o. Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Strona 6 z 65

7 w bazie instytucji filmowych znalazły się 3 instytucje. Łącznie w próbie znalazło się 258 podmiotów, z czego poprawnie wysłano z linkiem do ankiety 226 instytucjom (32 adresy zostały odrzucone lub w Internecie nie znaleziono aktualnego adresu poczty elektronicznej). II.5. Techniki i narzędzia badawcze Ankieta internetowa jest techniką powszechnie stosowaną przez różnego typu instytuty i ośrodki badawcze. Ponadto wiele firm oraz osób prywatnych korzysta z tego rodzaju badań. Metoda ta ma jednak pewne ograniczenia. Pierwszym z nich jest brak kontroli nad respondentami biorącymi udział w badaniu. Nie wiadomo w jakich warunkach osoba wypełniała ankietę, czy odpowiadała samodzielnie oraz nie znamy czynników zewnętrznych mogących zakłócać przebieg badania. Kolejną barierą w badaniach internetowych jest niechęć respondentów do tego typu badań. Aktualnie Internet obfituje w różnego typu sondy, czy ankiety, które pojawiają się na ekranach komputerów podczas przeglądania witryn www. Badania internetowe zatem coraz częściej kojarzą się ludziom z czymś negatywnym, denerwującym i zajmującym niepotrzebnie czas. Istnieją jednak sposoby, które mogą wpłynąć na zwiększenie liczby wypełnianych formularzy, takie jak ponawianie wysyłki i z linkiem do ankiety, korzyści materialne, czy telefoniczne przypomnienia o trwającym badaniu. Zdając sobie sprawę z trudności, jakie niesie ze sobą technika ankiety internetowej, podjęto próbę zrealizowania badania właśnie w taki sposób, gdyż dominującymi zaletami wykorzystania w tym celu Internetu okazały się oszczędność czasu i środków finansowych, a ponadto możliwość bieżącego monitorowania spływających formularzy. Pozyskiwane wyniki były umieszczane w bazie w czasie rzeczywistym, co pozwalało skutecznie śledzić poziom zwrotu rozesłanych ankiet internetowych. W badaniu wykorzystano cztery wersje kwestionariuszy w zależności od charakteru danego rodzaju instytucji. Formularze dla muzeów, bibliotek, archiwów oraz instytucji filmowych nieznacznie różniły się między sobą użytymi w tekście sformułowaniami. Pytania pozostały jednak podobne, co umożliwiło porównanie wszystkich podmiotów umieszczonych w bazie danych oraz stworzenie jednego, zbiorczego raportu. Kwestionariusze składały się z 9 pytań, spośród których większość stanowiły pytania otwarte, w których respondent miał możliwość swobodnej wypowiedzi na dany temat. Ankiety zawierały po 3 pytania zamknięte, jednokrotnego wyboru. Po pytaniach ankietowych znajdowało się jedno pytanie składające się na metryczkę i dotyczyło ono nazwy oraz powiatu, w którym dana instytucja ma swoją siedzibę. Jednym z podstawowych problemów towarzyszących prowadzeniu badań za pośrednictwem Internetu jest poziom zwrotu wypełnionych kwestionariuszy ankiet. W przypadku niniejszego badania próbowano zwiększyć liczbę odesłanych formularzy przesyłając przypomnienia o ankiecie wraz z linkiem do niej oraz wykonując telefony przypominające. Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Strona 7 z 65

8 III. Przebieg badania Przed rozpoczęciem badania techniką ankiety internetowej stworzone zostały cztery bazy danych zawierające łącznie spis 258 instytucji (bibliotek, muzeów, archiwów, instytucji filmowych) z podziałem na powiaty województwa łódzkiego. Linki do ankiety internetowej zostały wysłane na znajdujące się w bazach adresy owe, z czego w przypadku 32 adresów wiadomość została odrzucona, instytucja nie posiadała adresu mailowego lub ten okazał się nieaktualny. Poprawnie wysłano zatem 226 wiadomości z linkiem do ankiety: 77 do bibliotek, 42 do muzeów, 4 do archiwów oraz 3 do instytucji filmowych. Pierwsze e z linkiem do ankiety rozesłano w dniu 24 kwietnia 203 roku. Drugi przypominający o trwającym badaniu wysłano dn. 29 kwietnia. Telefony przypominające o ankiecie wykonano dn. 7 maja. Dnia 7 maja zamknięto ankiety internetowe i przystąpiono do analizy otrzymanych wyników. Wykres. LICZBA POMYŚLNIE WYSŁANYCH ANKIET BIBLIOTEKI MUZEA ARCHIWA INSTYTUCJE FILMOWE 77 Źródło: opracowanie własne. W sumie uzyskano zwrot na poziomie 40,7% ze wszystkich instytucji łącznie. Najwyższy odsetek odesłanych kwestionariuszy uzyskany został w przypadku instytucji filmowych (66,7%). Dalej równocześnie znalazły się archiwa oraz muzea (po 50%). Najniższy poziom zwrotu wykazały biblioteki (37,9%) Osiągnięty poziom zwrotu okazał się zatem wpisywać w charakterystykę badań internetowych, gdzie najczęściej nie przekracza on poziomu 40%. Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Strona 8 z 65

9 Wykres 2. POZIOM ZWROTU ANKIET 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% Serie 30,00% 20,00% 0,00% 0,00% BIBLIOTEKI MUZEA ARCHIWA INSTYTUCJE FILMOWE RAZEM Źródło: opracowanie własne Tabela. Rodzaj instytucji Liczba instytucji w bazie Liczba poprawnie wysłanych ankiet Biblioteki Muzea Archiwa Instytucje filmowe RAZEM Źródło: opracowanie własne Liczba ankiet wypełnionych i odesłanych Zwrot ankiet w przypadku czterech rodzajów instytucji wytypowanych do badania nie rozkładał się równomiernie na powiaty województwa łódzkiego. 4 Jak pokazują poniższe mapy w przypadku bibliotek najwyższy zwrot osiągnęły powiaty: zduńskowolski i grodzki Łódź (po 66,7%) oraz wieluński (54,5%), a najniższy powiaty: łódzki wschodni (brak zwrotu) i kutnowski (9%). W przypadku muzeów najwyższy zwrot osiągnęły powiaty: opoczyński, piotrkowski (ziemski i grodzki razem), radomszczański, skierniewicki (ziemski i grodzki razem), rawski oraz zgierski (po 00%), natomiast najniższy zwrot osiągnęły powiaty: brzeziński, łęczycki, łódzki wschodni, pabianicki, wieluński oraz zduńskowolski (brak zwrotu). W przypadku muzeów nie udało się odnaleźć adresów w Internecie do placówek w powiecie łaskim (Muzeum Historii Łasku, Muzeum Parafialne w Widawie) i poddębickim (Muzeum Oświatowe im. Marii Konopnickiej w Bronowie). Brak muzeów (izb muzealnych nie objęto badaniem) stwierdzono natomiast w dwóch 4 Procentowy zwrot był obliczany od liczby instytucji, do których poprawnie wysłano z linkiem do ankiety (nie brano pod uwagę placówek, do których nie udało się znaleźć adresu na stronie internetowej, gdzie wiadomość została odrzucona lub adres był nieaktualny) Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Strona 9 z 65

10 powiatach: pajęczańskim oraz wieruszowskim. Przy pozostałych dwóch rodzajach instytucji zaproszonych do badania: archiwów oraz instytucji filmowych nie można przeprowadzić analizy zwrotów w podziale na powiaty. Przyczyną jest charakter tychże placówek, które swoją siedzibę mają w większości w Łodzi (instytucje filmowe wszystkie znajdują się w Łodzi, natomiast Archiwum Państwowe znajduje się w Łodzi i Piotrkowie Tryb. i posiada jedynie oddziały zamiejscowe w Sieradzu i Tomaszowie Mazowieckim). Mapa. Zwrot ankiet uzyskany od bibliotek w podziale na powiaty województwa łódzkiego. Źródło: opracowanie własne Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Strona 0 z 65

11 Mapa 2. Zwrot ankiet uzyskany od muzeów w podziale na powiaty województwa łódzkiego. Źródło: opracowanie własne. Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Strona z 65

12 IV. Analiza wyników IV.. Biblioteki Ankieta przeznaczona dla bibliotek składała się z 9 pytań ankietowych oraz zamieszczonego w metryczce. W większości były to pytania otwarte. Pierwsze pytanie, jakie zadano instytucjom dotyczyło podania przez placówkę całkowitej liczby zgromadzonych zbiorów bibliotecznych oraz tego jaki procent z nich został poddany digitalizacji. Liczba posiadanych woluminów w bibliotekach, które odpowiedziały na ankietę wynosi od 00 egzemplarzy do Jest to spowodowane różną wielkością obszaru na którym działa biblioteka i liczbą mieszkańców danego miasta/gminy/powiatu (odbiorów oferty bibliotecznej) oraz z pewnością zależy od środków finansowych przeznaczonych na wyposażenie księgozbioru biblioteki. Ze względu na różnice w liczbie posiadanych woluminów biblioteki można podzielić na cztery podgrupy: biblioteki małe od 00 do woluminów, biblioteki średniej wielkości od do woluminów, biblioteki duże od do woluminów, biblioteki bardzo duże woluminów. Najwyższą wartość z grupy małych bibliotek dzieli z najniższą wartością grupy średniej wielkości instytucji liczba woluminów. Analogicznie rzecz biorąc między średnimi a dużymi bibliotekami występuje różnica rzędu egzemplarzy, a między dużymi i bardzo dużymi bibliotekami istnieje olbrzymia różnica woluminów. Wewnątrz wyodrębnionych grup różnice nie są już tak wysokie. Kwestia poziomu digitalizacji księgozbiorów w ogóle oraz w poszczególnych, wyodrębnionych grupach wyglądała następująco: ogólna liczba bibliotek, które digitalizują zbiory jest niska; 7 spośród 67 instytucji, które wzięły udział w badaniu cyfryzuje zasoby, co stanowi niewiele ponad 0% całości; w poszczególnych grupach liczba bibliotek digitalizujących zbiory jest zróżnicowana; najwięcej instytucji cyfryzujących księgozbiory znalazło się w grupie małych bibliotek (5), w grupach duże i bardzo duże biblioteki swoje zbiory digitalizuje po instytucji, natomiast w przypadku średnich bibliotek cyfryzacja nie występuje wcale. Pytaniem, które ściśle wiązało się z powyższym było zagadnienie dotyczące tego, czy dana biblioteka w ogóle widzi potrzebę cyfryzacji swoich zbiorów, czy zamierza podjąć się jej w przyszłości i przeznaczyć na nią środki finansowe. Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Strona 2 z 65

13 Wykres 3. Czy biblioteka widzi potrzebę cyfryzacji zbiorów w przyszłości, zamierza się jej podjąć i przeznaczyć na nią środki finansowe? n % cyfryzacja zbiorów bibliotecznych jest niezbędna, biblioteka zamierza się jej podjąć oraz przeznaczyć na nią środki finansowe cyfryzacja zbiorów bibliotecznych jest niezbędna, jednak biblioteka nie ma środków finansowych, aby się jej podjąć cyfryzacja zbiorów bibliotecznych nie jest potrzebna, biblioteka nie zamierza się jej podejmować, ani przeznaczać środków finansowych Źródło: webankieta.pl Duża liczba placówek nie widzi potrzeby digitalizacji i nie chce się jej podejmować (40%). Jednak ponad połowa respondentów na pytanie o potrzebę cyfryzacji zbiorów bibliotecznych uznała, iż jest ona niezbędna, aczkolwiek instytucjom brak środków finansowych na ten cel (52%). Tylko niecałe 7,5% bibliotek uważa digitalizację za niezbędną, zamierza się jej podjąć oraz przeznaczyć na nią środki finansowe. Kolejne pytanie, jakie zadano respondentom w ankiecie odnosiło się do poziomu dostępności zdigitalizowanych zbiorów dla wszystkich zainteresowanych. Wykres 4. Czy dostęp do zdigitalizowanych zbiorów jest otwarty dla wszystkich zainteresowanych? n % tak dostęp jest otwarty dla wszystkich przez stronę internetową tak dostęp jest otwarty dla wszystkich ale tylko na miejscu (w siedzibie instytucji) tak ale publiczność ma dostęp jedynie do części zdigitalizowanych zbiorów tak - jednak dostęp do nich mają jedynie zarejestrowani/zapisani użytkownicy Źródło: webankieta.pl nie inne (jakie?) Ponad połowa respondentów udzieliła negatywnej odpowiedzi na to pytanie (52%). W instytucji dostęp jest otwarty dla wszystkich, ale tylko w siedzibie biblioteki, natomiast poprzez stronę internetową tylko 3 placówki udostępniają wszystkim zainteresowanym swoje scyfryzowane zasoby. Nieco więcej niż 40% respondentów udzieliło własnej odpowiedzi na to pytanie, wybierając z kafeterii opcję inne. W większości były to stwierdzenia o braku zdigitalizowanych zbiorów w instytucji (96,4%). Tylko jedna biblioteka udzieliła odpowiedzi: większość zbiorów jest udostępniania w Bibliotece Cyfrowej Regionalna Ziemi Łódzkiej, pozostałe na miejscu w sieci lokalnej. W przypadku udzielonych na to pytanie odpowiedzi można zastanawiać się, w jakim celu, poza zachowaniem danego wartościowego egzemplarza na trwałym nośniku, digitalizuje się zasoby bibliotek. W większości instytucji nie są one udostępniane czytelnikom. Kolejno postawiono pytanie dotyczące faktu wykorzystywania przez biblioteki elektronicznych baz danych w celu katalogowania i/lub udostępniania swoich scyfryzowanych zbiorów. Pozytywnej odpowiedzi udzieliło niecałe 2% badanych. Wskazywali oni takie programy jak: Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Strona 3 z 65

14 system SOWA (25% wskazań), który jest pakietem programów wspomagających działalność biblioteki, pozwalającym zautomatyzować gromadzenie zbiorów (zwartych i czasopism), opracowanie różnorodnych materiałów bibliotecznych, wyszukiwanie i zestawianie informacji o posiadanych zbiorach przez sieć lokalną i Internet; 5 system dlibra (25% wskazań) umożliwiający przechowywanie obiektów cyfrowych w dowolnym formacie, importowanie danych z zewnętrznych systemów informatycznych, zarządzanie przechowywaną treścią oraz metadanymi, przypisywanie obowiązków poszczególnym pracownikom, wsparcie dla tworzenia rozbudowanych bibliotek cyfrowych zrzeszających setki instytucji, wymianę informacji z wykorzystaniem powszechnie uznanych standardów i formatów; 6 system SOWA 2 (2,5% wskazań), który dodatkowo umożliwia wykorzystywanie dowolnych formatów danych, co pozwala na przeglądanie indeksu przedmiotowego zawierającego opisy bibliograficzne, pozycje oraz odsyłacze, importowanie do własnego katalogu rekordów z różnych systemów bibliotecznych bez konieczności ich konwertowania; 7 system MAK + (2,5% wskazań), który umożliwia tworzenie elektronicznego katalogu bibliotecznego, bazy użytkowników placówki, rejestrację wypożyczeń i udostępnień zasobów oraz prowadzenie statystyki bibliotecznej. 8 Tylko 2 biblioteki, które twierdząco odpowiedziały na to pytanie nie podały dokładnej nazwy używanej elektronicznej bazy danych, przy czym jedna z nich zaznaczyła, że korzysta z programu bibliotecznego wyposażonego w możliwość pobierania opisów z Biblioteki Narodowej. Spośród wymienionych powyżej 4 programów obsługujących elektroniczne bazy danych instytucji najczęściej wykorzystywane są dwa systemy: SOWA (w tym SOWA 2) oraz dlibra. Z programu MAK + korzysta tylko jedna z poddanych badaniu bibliotek. Większość odpowiedzi na to pytanie było negatywnych. Jako główną i właściwie jedyną przyczynę takiego stanu rzeczy respondenci odpowiadali, że biblioteka nie posiada żadnych zdigitalizowanych zbiorów. Sporadycznie wskazywano na braki sprzętowe i kadrowe lub brak funduszy, czy też dotacji na ten cel. Jedna z bibliotek odpowiedziała także, iż jest ona dopiero w trakcie komputeryzacji. Następną kwestią poruszoną w kwestionariuszu ankiety było zagadnienie dotyczące obecności w strukturze organizacyjnej bibliotek wydziału/działu/oddziału/samodzielnych stanowisk pracowników odpowiedzialnych za digitalizację jej zbiorów. W tym pytaniu odpowiedzi twierdzącej udzieliło zaledwie 4,5% ankietowanych. W jednym przypadku w bibliotece digitalizacją zajmują się wszyscy pracownicy bibliotek, natomiast w dwóch pozostałych występują etaty przeznaczone konkretnie do wyfryzowania zasobów. Są to lub 2 osoby zatrudnione na takich stanowiskach. Zdecydowana większość respondentów udzieliła negatywnej odpowiedzi na to pytanie. Tutaj także główną przyczyną nieposiadania osobnych działów, czy pracowników na samodzielnych stanowiskach jest niepodejmowanie się digitalizacji zasobów bibliotecznych. Dodatkowo instytucje wskazywały na problemy finansowe oraz na braki sprzętowe i kadrowe w swoich placówkach. Niezwykle interesującym dla zobrazowania poziomu cyfryzacji w bibliotekach województwa łódzkiego było zdobycie informacji na temat specjalistycznych sprzętów niezbędnych do digitalizacji Tamże 8 Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Strona 4 z 65

15 zbiorów bibliotecznych. W przypadku 9% z wszystkich respondentów odpowiedź była niemożliwa, ponieważ placówki te nie prowadzą cyfryzacji swoich zasobów. Pozostali ankietowani zostali poproszeni o wypisanie maksymalnie 6 specjalistycznych sprzętów, które wykorzystują przy digitalizacji. Uzyskano następujące odpowiedzi: urządzenie wielofunkcyjne ze skanerem, komputer z oprogramowaniem, skaner, drukarka do kodów kreskowych, skaner bezdotykowy do formatu A, skaner bezdotykowy do formatu A2, drukarka do kart katalogowych, aparat cyfrowy, czytniki, macierz dyskowa, serwer backupowy, serwer biblioteki cyfrowej. Następnie poproszono respondentów o udzielenie informacji na temat tego, czy w ciągu najbliższych 5 lat biblioteka planuje zakup specjalistycznego sprzętu niezbędnego do digitalizacji swoich zbiorów. Tutaj niecałe 8% instytucji odpowiedziało twierdząco. Placówki te zamierzają przeznaczyć środki finansowe na: bibliotekę taśmową, czytniki kodów, komputery, skanery (w tym skanery wysokiej rozdzielczości), sieciowe macierze dyskowe, drukarki kodów, oprogramowanie (w tym program MAK). Interesującym zagadnieniem z punktu widzenia problemu badawczego była kwestia dotycząca tego, w jakim stopniu biblioteka sama zajmuje się digitalizacją swoich zbiorów. Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Strona 5 z 65

16 Wykres 5. W jakim stopniu biblioteka sama zajmuje się digitalizacją swoich zbiorów? n % wszystkie zbiory biblioteka digitalizuje samodzielnie 8.94 biblioteka digitalizuje jedynie część swoich zbiorów, pozostałymi zajmuje się wynajęta w tym celu specjalistyczna firma zewnętrzna wszystkie zbiory biblioteki digitalizuje wynajęta w tym celu specjalistyczna firma zewnętrzna Źródło: webankieta.pl inne (jakie?) Na to pytanie respondenci w większości wskazywali odpowiedź inne. Tylko niecałe 3,5% badanych wybrało jedną z podanych w kafeterii opcji. Prawie 2% ankietowanych bibliotek samodzielnie digitalizuje wszystkie zbiory, natomiast tylko jedna instytucja odpowiedziała, że biblioteka digitalizuje jedynie część swoich zbiorów, a pozostałymi zajmuje się wynajęta w tym celu specjalistyczna firma zewnętrzna. Wśród wpisywanych odpowiedzi w kategorii inne zdecydowana większość respondentów stwierdziła, że ich placówka nie posiada zdigitalizowanych zbiorów i cyfryzacją się nie zajmuje. Jedynie w przypadku dwóch spośród ankietowanych bibliotek podano, że digitalizują oni swoje zbiory samodzielnie, a z usług firm zewnętrznych korzystają w przypadku otrzymania grantu na cyfryzację lub, że skanują tylko regionalne czasopisma archiwalne. Ostatnie pytanie ankietowe odnosiło się do faktu uczestnictwa pracowników bibliotek w szkoleniach dotyczących digitalizacji. Uzyskano niewiele ponad 20% odpowiedzi twierdzących. Jeżeli pracownicy brali udział w szkoleniach dotyczących digitalizacji zbiorów bibliotecznych, to były to: szkolenia organizowane przez pracowników firmy Sokrates oraz przez Wojewódzką Bibliotekę Publiczną w Łodzi, szkolenia organizowane przez MBP Radomsko, szkolenia z zakresu obsługi programu MAK+, szkolenia dotyczące składania wniosków do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, szkolenia na temat oprogramowań i ich obsługi, szkolenia w zakresie programu Biblioteka +, szkolenia z autorem programu bibliotecznego, szkolenia w ramach Programu Rozwoju Bibliotek Cyfrowe Archiwa Tradycji Lokalnej, szkolenia z zakresu obsługi oprogramowania SOWA, szkolenia organizowane przez Bibliotekę Narodową. Główną przyczyną nieuczestniczenia w szkoleniach dotyczących digitalizacji zbiorów jest brak planów odnośnie cyfryzacji danej biblioteki. Poza tym podstawowymi ograniczeniami w partycypowaniu w tego typu kursach są braki kadrowe, niewystarczające środki finansowe, bądź brak informacji odnośnie takich szkoleń. Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Strona 6 z 65

17 IV.2. Muzea Ankieta dla muzeów, analogicznie do tej przeznaczonej dla bibliotek, składała się z 9 pytań ankietowych oraz pytania składającego się na metryczkę. Pierwsze pytanie odnosiło się do liczby posiadanych zbiorów przez muzeum w ogóle oraz procenta tych zbiorów, które zostały scyfryzowane. Okazało się, że ponad połowa ankietowanych instytucji posiada zdigitalizowane zbiory (54,5%) w bardzo różnym stopniu. Procent zbiorów scyfryzowanych mieścił się w granicach od do 85, przy czym wartości skrajne wskazało po jednej instytucji. Pozostałe muzea znalazły się w dwóch równolicznych grupach: do 30%, powyżej 30%. Na każdą z wymienionych kategorii wskazało po 5 placówek muzealnych (po 22,7%). Przy czym część muzeów, które nie posiadają zdigitalizowanych zbiorów wskazywało, że placówka jest w trakcie przygotowywania się do cyfryzacji zbiorów, bądź posiada cyfrowe obrazy muzealiów na potrzeby wystaw, publikacji i prezentacji internetowych, jednak zgodnie z wytycznymi NIMOZ nie można tych obiektów uznać za zdigitalizowane. Do powyższych danych nawiązuje pytanie dotyczące faktu, czy instytucja widzi potrzebę digitalizacji zasobów w przyszłości, zamierza się jej podjąć i przeznaczyć na nią środki finansowe. Wykres 6. Czy instytucja widzi potrzebę cyfryzacji zasobów w przyszłości, zamierza podjąć się tego zadania i przeznaczyć na nie środki finansowe? n % cyfryzacja obiektów muzealnych jest niezbędna, muzeum zamierza się jej podjąć oraz przeznaczyć na nią środki finansowe cyfryzacja obiektów muzealnych jest niezbędna, jednak muzeum nie ma środków finansowych, aby się jej podjąć cyfryzacja obiektów muzealnych nie jest potrzebna, muzeum nie zamierza się jej podejmować, ani przeznaczać środków finansowych Źródło: webankieta.pl Jak wynika z wykresu, wszystkie muzea, które wzięły udział w ankiecie widzą potrzebę digitalizacji zbiorów, jednak większość z nich nie ma wystarczających środków finansowych, aby móc podjąć się takiego zadania (76,2%). Niecała ¼ wszystkich instytucji zamierza przeznaczyć na cyfryzację część swoich środków finansowych. Mimo, iż sytuacja muzeów pod względem poziomu cyfryzacji wydaje się być lepsza od sytuacji, w jakiej znajdują się biblioteki, to muzea podkreślają (podobnie jak biblioteki), że ich głównym problemem są niewystarczające środki finansowe. Kolejną istotną kwestią jest dostępność do zdigitalizowanych zbiorów dla wszystkich zainteresowanych. Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Strona 7 z 65

18 Wykres 7. Czy dostęp do zdigitalizowanych zbiorów jest otwarty dla wszystkich zainteresowanych? n % tak dostęp jest otwarty dla wszystkich przez stronę internetową 4.76 tak dostęp jest otwarty dla wszystkich ale tylko na miejscu (w siedzibie muzeum) tak ale publiczność ma dostęp jedynie do części zdigitalizowanych zbiorów tak - jednak dostęp do nich mają jedynie zarejestrowani/zapisani użytkownicy Źródło: webankieta.pl nie inne (jakie?) Jak ilustruje powyższy wykres, odpowiedzi na to pytanie rozkładały się bardzo różnorodnie. Większość placówek (38%) nie udostępnia scyfryzowanych obiektów zainteresowanym. Przewaga tej odpowiedzi może dziwić, ponieważ jak już wskazano w aparaturze pojęciowej w niniejszym raporcie, jednym z podstawowych celów digitalizowania zbiorów jest udostępnianie ich kopii, a nie jedynie przechowywanie ich na nośnikach cyfrowych celem zachowania ich dla przyszłych pokoleń. Nieco mniejsza grupa respondentów wskazała, że dostęp do zdigitalizowanych obiektów dostępny jest dla wszystkich, jednak tylko w siedzibie muzeum (niecałe 24%), a dostęp do nich mają tylko zarejestrowani/zapisani użytkownicy w przypadku 4,3% instytucji. Taki sam procent ankietowanych wybrało z kafeterii odpowiedź inne, gdzie wskazano, że: dostęp do części informacji dotyczących zdigitalizowanych muzealiów mają osoby zainteresowane dopiero po uzyskaniu zgody dyrektora placówki; wybrane obiekty są prezentowane na portalu internetowym muzeum; zbiory nie są digitalizowane. Bezpośrednio powiązanym pytaniem z powyżej zaprezentowanym rozkładem odpowiedzi dotyczących udostępniania zdigitalizowanych obiektów zainteresowanym, było zagadnienie dotyczące dysponowania, czy też wykorzystywania przez muzea elektronicznych baz danych do katalogowania i udostępniania on-line zdigitalizowanych zbiorów. Ponad połowa respondentów (57,2%) wskazywała na następujące programy/bazy danych umożliwiające gromadzenie cyfrowych kopii zbiorów, przy czym należy podkreślić, że niektóre instytucje wymieniały więcej niż program: MUSNET (66,7% wskazań) jest to system, który pozwala na szybkie wyszukanie potrzebnych danych, przygotowanie informacji całościowej na temat określonego eksponatu, jak i grup eksponatów, a także umożliwia wymianę informacji z innymi instytucjami; system we współpracy z programem Navigart umożliwia umieszczanie zbiorów na stronach internetowych; 9 MONA (33% wskazań) jest to system, który umożliwia prowadzenie elektronicznego inwentarza obiektów oraz dokumentacji multimedialnej, między innymi zawiera także moduł udostępniania informacji o eksponatach w Internecie; Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Strona 8 z 65

19 Navigart (6,7% wskazań) to system, który pozwala na stworzenie wirtualnej kolekcji, umożliwiając przedstawianie wybranych obiektów w postaci uporządkowanej wystawy w Internecie; Mediastore (8% wskazań) pozwala w efektywny sposób uporządkować posiadane obiekty cyfrowe i usprawnić zarządzanie nimi, a ponad to system we współpracy z Navigart umożliwia prezentację wybranych obiektów w Internecie; 2 AR-BI (8% wskazań) to system wyszukujący dane. Pozostałe instytucje nie posiadają elektronicznych baz danych ze względu na różne czynniki. Z jednej strony są to, tak samo jak w przypadku bibliotek braki kadrowe oraz finansowe, jednak respondenci wskazywali także na inne przyczyny, takie jak: niezakończony proces digitalizacji, posiadanie wewnętrznego programu do digitalizowania zbiorów, nieposiadanie odpowiedniego modułu niezbędnego do utworzenia bazy danych, placówka jest na etapie organizacji, czy też placówka ma w planach zakup systemu do katalogowania cyfrowych kopii obiektów. Następnie poproszono respondentów o udzielenie odpowiedzi na pytanie dotyczące posiadania przez placówkę osobnego wydziału/działu/oddziału lub samodzielnych stanowisk pracowników odpowiedzialnych za digitalizację zbiorów danego muzeum. Pytanie było otwarte, czyli umożliwiało respondentom samodzielne wpisanie odpowiedzi, które pogrupowano w 4 kategorie: muzea nie posiadają takich pracowników (47,6% wskazań), gdzie główną przyczyną takiego stanu rzeczy są braki finansowe, a także kadrowe; muzea posiadające takich pracowników (28,6% wskazań), gdzie odpowiedzi wahały się od nawet do 8 pracowników, przy czym najwyższą wartość wskazało tylko jedno muzeum, natomiast najwięcej placówek posiada od do 4 takich osób; muzea nie posiadają osobnych działów, digitalizacją zajmują się inni pracownicy (4,3% wskazań), gdzie instytucje przede wszystkim wskazywały pracowników innych, poszczególnych działów, które znajdują się w strukturze organizacyjnej danego muzeum; muzea, które mają w planach utworzenie samodzielnego stanowiska (9,5% wskazań), gdzie instytucje podawały, iż są w trakcie organizacji bądź przed zmianą siedziby. W kolejnym pytaniu proszono ankietowanych o wypisanie maksymalnie 6 specjalistycznych sprzętów niezbędnych do digitalizacji, jakie instytucja posiada. Wśród wymienianych urządzeń znalazły się: cyfrowy aparat fotograficzny (różne modele); oprogramowanie MUSNET; serwer pamięci masowej NAS; skaner 2D A3 Epson Expression 0000XL (wskazano, iż jest on przewidziany do wymiany); skaner A4/A3; skaner dziełowy Cruse CS 0A SL300; skaner Epson 3590 Photo; Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Strona 9 z 65

20 kserokopiarka kolorowa A4/A3; serwer bazodanowy; skaner 2D A4 Epson Perfection V750 PRO; skaner 4850 Scan Maker Microtek; autolander do robienia kopii zapasowych; obiektyw stałoogniskowy; pamięć zewnętrzna; studyjne lampy błyskowe; zestaw oświetlenia studyjnego Elfo; zestaw teł i wyposażenia studyjnego Fomei; komputery. Muzea poproszono także o odpowiedź na istotną w badaniu kwestię, czy instytucja planuje w ciągu najbliższych 5 lat dokonać zakupu specjalistycznego sprzętu niezbędnego do digitalizacji. Niewiele ponad 50% respondentów udzieliło twierdzącej odpowiedzi i wymieniło sprzęty, które muzeum zamierza nabyć w najbliższej przyszłości: system Navigart; skaner 2D format A3-A0; aparat fotograficzny; stanowisko reprograficzne; stanowisko do wizualizacji 3D; skanery dużej rozdzielczości i wielkoformatowe; serwery do przechowywania danych; macierze dyskowe; skanery do skanowania obiektów 3D; stanowiska komputerowe; specjalistyczny sprzęt umożliwiający przeprowadzenie digitalizacji; oprogramowanie do opracowywania danych; lampy błyskowe studyjne z wyposażeniem; sprzęt kontrolno-pomiarowy (wzorce szarości i kolorów, światłomierz, miernik temperatury barwowej, kalibratory do monitorów); obiektywy stałoogniskowe. Część respondentów nie wymieniała konkretnych rodzajów sprzętów, tylko wskazywała na potrzebę wymiany lub zastąpienia obecnie posiadanych urządzeń tymi bardziej nowoczesnymi, o lepszych parametrach. Tylko jedno muzeum napisało, że liczba oraz rodzaj sprzętu, jaki instytucja zakupi w ciągu najbliższych 5 lat są uzależnione od wyników przetargu publicznego. Niewiele mniejszy procent ankietowanych nie zamierza dokonywać zakupów sprzętowych (42,9%), co jest powodowane Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Strona 20 z 65

21 ograniczonymi środkami finansowymi. Zaledwie respondent nie potrafił odpowiedzieć jednoznacznie na zadane pytanie. Posiadany specjalistyczny sprzęt oraz plany zakupu bądź wymiany urządzeń pokazują, że muzea w większym stopniu niż biblioteki zajmują się profesjonalnym digitalizowaniem obiektów i większość z nich uwzględnia cyfryzację w planach na najbliższą przyszłość. W tym miejscu pojawia się kolejna interesująca w badaniu kwestia dotycząca tego, czy muzea samodzielnie digitalizują swoje zbiory, czy może zatrudniają w tym celu specjalistyczne firmy z zewnątrz. Wykres 8. W jakim stopniu instytucja sama zajmuje się digitalizacją swoich zbiorów muzealnych? n % wszystkie zbiory muzeum digitalizuje samodzielnie muzeum digitalizuje jedynie część swoich zbiorów, pozostałymi zajmuje się wynajęta w tym celu specjalistyczna firma zewnętrzna wszystkie zbiory muzeum digitalizuje wynajęta w tym celu specjalistyczna firma zewnętrzna Źródło: webankieta.pl inne (jakie?) Jak wynika z powyższego wykresu, 2/3 instytucji samodzielnie cyfryzuje wszystkie posiadane zbiory. Co jest interesujące w zderzeniu z powyżej udzielanymi odpowiedziami, dotyczącymi posiadanych wydziałów, czy samodzielnych stanowisk pracy do spraw digitalizacji obiektów muzealnych oraz specjalistycznych sprzętów. Zaledwie niecałe 5% respondentów wskazało, że wszystkie zbiory muzeum są digitalizowane przez wynajętą w tym celu firmę zewnętrzną. Trochę więcej ankietowanych, bo ponad 9% dzieli procesy cyfryzacji pomiędzy swoją instytucję, a zewnętrznych przedsiębiorców. Niecałe 20% respondentów wskazało w kafeterii na odpowiedź inne, gdzie większość podała, iż instytucja nie prowadzi digitalizacji. Jedno muzeum napisało natomiast, iż w najbliższej przyszłości muzeum zamierza samodzielnie cyfryzować swoje zbiory, a zewnętrznym firmom będzie zlecać te prace, które nie będą mogły zostać wykonane w placówce, ze względu na braki sprzętowe. Istotną kwestią przy prowadzeniu digitalizacji w swoich instytucjach powinno być dla muzeów odpowiednie wyszkolenie i przygotowanie pracowników, którzy zajmują się cyfryzacją zbiorów. Na pytanie dotyczące uczestnictwa w tego typu szkoleniach twierdząco odpowiedziało 54,5% ankietowanych. Respondenci przede wszystkim wskazywali na 5 organizatorów różnego rodzaju szkoleń i/lub konferencji dotyczących cyfryzacji zbiorów muzealnych: Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów - bezpłatne seminaria i konferencje; korzystanie z zaleceń dotyczących planowania i zarządzania projektami digitalizacyjnymi w muzealnictwie; między innymi szkolenia Zarządzanie elektronicznym inwentarzem muzealnym oraz zasady stosowania, a także Techniki pozyskiwania dokumentacji wizualnej muzealiów ; Narodowy Instytut Audiowizualny - bezpłatne seminaria i konferencje; między innymi Szkolenie dla instytucji ubiegających się o dofinansowanie na digitalizację w ramach projektu Kultura +; Centrum Promocji Informatyki - szkolenia dotyczące digitalizacji; między innymi szkolenie Digitalizacja i rekonstrukcja 3D obiektów europejskiego dziedzictwa kulturowego ; Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego - szkolenia dotyczące digitalizacji; Biblioteka Narodowa - szkolenia dotyczące digitalizacji. Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Strona 2 z 65

22 Poza wymienionymi wyżej konkretnymi organizatorami różnorakich szkoleń i seminariów poruszających kwestie cyfryzacji, badani wymieniali, że pracownicy muzeów brali udział w warsztatach pomiarów 3D, czy szkoleniu w obsłudze oprogramowania MUSNET. W szkoleniach nie uczestniczyli pracownicy prawie 46% instytucji, które brały udział w ankiecie. W większości przypadków powodem był brak środków finansowych lub brak działań digitalizacyjnych w danym muzeum. Sporadycznie pojawiała się odpowiedź, że instytucja jest w trakcie zmian, ale w przyszłości zamierza wysłać swoich pracowników na szkolenia dotyczące digitalizacji. Zebrane wyniki ankiety internetowej przeprowadzonej wśród muzeów regionu województwa łódzkiego pozwalają skłaniać się ku wnioskowi, że instytucje te widzą potrzebę cyfryzacji zbiorów oraz chciałyby się jej podjąć. Tworzenie cyfrowych kopii obiektów dziedzictwa narodowego jest według nich niezbędne, jednak bardzo często instytucjom brakuje środków finansowych na ten cel. Porównując omówione wcześniej wyniki ankiet wypełnionych przez biblioteki, wyraźnie widać, że to właśnie muzea są bardziej nastawione na digitalizację i widzą sens tworzenia cyfrowych kopii cennych obiektów muzealnych. IV.3. Archiwa Kwestionariusz ankiety przeznaczonej do wypełnienia przez archiwa składał się z 9 pytań ankietowych oraz pytania zamieszczonego w metryczce. Pierwsze pytanie, analogicznie do tych zadanych bibliotekom i muzeom, dotyczyło liczby zgromadzonych zbiorów oraz procenta z nich, który został już zdigitalizowany. Obie instytucje, które wzięły udział w badaniu (przypomnijmy, że ankietę wypełniły dwa archiwa) posiadają scyfryzowane zbiory na poziomie do %, przy czym różnią się one wielkością posiadanych zbiorów. Jedno z archiwów deklaruje,2 miliona jednostek archiwalnych, natomiast drugie Prawdopodobną przyczyną niskiego poziomu zdigitalizowanych jednostek archiwalnych może być ich bardzo duża liczba. Pytaniem nawiązującym do kwestii cyfryzacji było zagadnienie odnoszące się do tego, czy dana instytucja widzi potrzebę digitalizowania swoich zasobów, czy zamierza się podjąć tego zadania i przeznaczyć na nie środki finansowe. Oba archiwa, które wzięły udział w badaniu uważają procesy digitalizacyjne za niezbędne, deklarują chęć podjęcia się ich w przyszłości oraz przeznaczenia na ten cel środków finansowych. Na taki stan rzeczy znaczący wpływ może mieć przede wszystkim specyfika dokumentacji, jaką archiwa przechowują w swoich instytucjach oraz sam okres, przez jaki ta powinna być archiwizowana. Tworzenie cyfrowych kopii jednostek archiwalnych z pewnością wydłuża ich żywotność, dzięki czemu pewnym jest zachowanie ich dla przyszłych pokoleń. Następną ważną w badaniu kwestią było ustalenie, czy zdigitalizowane zasoby archiwalne są dostępne dla wszystkich zainteresowanych. Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Strona 22 z 65

23 Wykres 0. Czy dostęp do zdigitalizowanych materiałów/zasobów jest otwarty dla wszystkich zainteresowanych? n % tak dostęp jest otwarty dla wszystkich przez stronę internetową tak dostęp jest otwarty dla wszystkich ale tylko na miejscu (w siedzibie instytucji) tak ale publiczność ma dostęp jedynie do części zdigitalizowanych zbiorów tak - jednak dostęp do nich mają jedynie zarejestrowani/zapisani użytkownicy Źródło: webankieta.pl nie inne (jakie?) Oba archiwa zadeklarowały, że dostęp do cyfrowych kopii jednostek archiwalnych jest dostępny dla wszystkich zainteresowanych, przy czym w pierwszym z nich dostęp ten jest możliwy poprzez stronę internetową, natomiast w drugim jedynie w siedzibie archiwum. Tutaj nasuwa się kolejne pytanie, dotyczące dysponowania i wykorzystywania przez te instytucje elektronicznych baz danych do katalogowania i udostępniania on-line zdigitalizowanych zasobów. W tym przypadku jedna z ankietowanych instytucji odpowiedziała twierdząco, natomiast druga przeciwnie. Archiwum, które posiada elektroniczną bazę danych wskazało na: Zintegrowany System Informacji Archiwalnej to aplikacja przeznaczona do opracowywania zbiorów archiwalnych na wszystkich poziomach ich hierarchicznej struktury - od całego archiwum aż po obiekt archiwalny; zawiera również szybką i precyzyjną wyszukiwarkę danych. 3 Druga instytucja udzieliła przeczącej odpowiedzi uzasadniając, iż nie posiada elektronicznej bazy danych do katalogowania i udostępniania zdigitalizowanych obiektów on-line, ponieważ celem digitalizacji było zabezpieczenie oryginałów i ich zastąpienie w udostępnianiu na miejscu kopiami cyfrowymi. Zatem to archiwum prawdopodobnie posiada w swojej siedzibie elektroniczny katalog, w którym umieszczane są scyfryzowane jednostki archiwalne. Na pytanie odnoszące się do kwestii posiadania przez instytucje osobnego wydziału/działu/oddziału/samodzielnych stanowisk pracowników odpowiedzialnych za digitalizację, archiwa wskazały na istnienie takich stanowisk w strukturze organizacyjnej placówki. Jedno z nich posiada 2 takie etaty w Oddziale Konserwacji i Reprografii, natomiast drugie zatrudnia osobę w celu digitalizowania zbiorów. Pozwala to sądzić, że archiwa na bieżąco prowadzą zapis cyfrowych kopii jednostek archiwalnych. Poza kadrą, do wykonywania prac digitalizacyjnych potrzebny jest także specjalistyczny sprzęt. Archiwa, które wzięły udział w badaniu posiadają następujące urządzenia: skaner Plustek OpticPro A320, skaner wielkoformatowy ScannTech 600fbi, macierz dysków HDD 8TB Omega Stobcenter, skaner do materiałów oprawnych book2net, 3 Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Strona 23 z 65