PLONOWANIE ŻYTA, PSZENICY I ZIEMNIAKÓW W ZALEŻNOŚCI OD WIELOLETNIEGO ZRÓŻNICOWANEGO NAWOŻENIA I ZMIANOWANIA CZĘŚĆ I. ŻYTO

Transkrypt

1 ROCZNIKI GLEBOZNAW CZE T. X L N R 1 S W ARSZAW A 1989 STANISŁAW MERCIK PLONOWANIE ŻYTA, PSZENICY I ZIEMNIAKÓW W ZALEŻNOŚCI OD WIELOLETNIEGO ZRÓŻNICOWANEGO NAWOŻENIA I ZMIANOWANIA CZĘŚĆ I. ŻYTO Katedra Chemii Rolnej SGGW -AR w W arszawie WSTĘP Żyto jest najbardziej ze zbóż odporne na choroby, nicienie oraz zachwaszczenie, a tym samym jest gatunkiem najlepiej znoszącym ujemne skutki uprawy w monokulturze. Wskazują na to m.in. wyniki uprawy żyta w monokulturze od 110 lat w Halle NRD [3] oraz od 63 lat w Skierniewicach [1]. Jednakże można przypuszczać, że działanie poszczególnych składników pokarmowych i obornika nie będzie jednakowe przy uprawie żyta w monokulturze i w zmianowaniu. Przypuszczenia te były powodem zestawienia wyników wieloletnich doświadczeń nawozowych z żytem prowadzonych na Polu Doświadczalnym SGGW-AR w Skierniewicach oraz dokonania syntezy tych zestawień. METODYKA BAD AŃ Na Polu Doświadczalnym SGGW-AR w Skierniewicach prowadzone są trwałe doświadczenia nawozowe nieprzerwanie od 1923 r. W doświadczeniach tych żyto, pszenicę i ziemniaki uprawia się w następujących zmianowaniach : w zmianowaniu 5-polowym (ziemniaki na oborniku 30 t na ha, jęczmień z wsiewką koniczyny, koniczyna czerwona, pszenica ozima, żyto) pole E, w zmianowaniu dowolnym bez obornika i bez roślin motylkowych pole A, w monokulturze (żyto i ziemniaki od 1923 r. i pszenica ozima od 1976 r.) pole D. W zmianowaniach tych uprawiano te same odmiany, prowadzono jednakowe zabiegi agrotechniczne, a nawozy mineralne stosowano wszędzie według schematu, nie zmienianego od 1923 r. Schemat ten jest na-

2 192 S. M ercik T ab ela 1 Najważniejsze właściwości fizykochemiczne gleb w zależności od wieloletniego nawożenia i zmianowania przy uprawie żyta Most important physico-chemical properties of soils depending on the many-year fertilization and crop rotation in the rye cultivation Nawożenie od 1923 r. Fertilization since 1923 Zmianowanie* Crop rotation Ca NPK NPK CaPK (PK) CaPN (PN) CaKN (KN) Ca (0) C a + obornik Ca+farmyard manure ph w KC1 -- ph in KCl E 5,25 4,20 5,40 5,20 4,85 5,30 A 5,85 4,00 4,65 4,05 4,10 4,60 D 6,10 4,35 6,10 5,50 1 5,55 6,15 6,25 % próchnicy -- % of humus E 1,56 1,59 1,60 1,56 1,50 1,55 j A 1,06 1,01 0,92 1,01 1,07 0,95 D 1,17 1,07 0,97 1,13 1,08 1,14 1,54 mg N w 100 g gleby mg N per 100 g of soil E 7,00 6,56 5,86 7,00 7,00 4,81 j A 5,67 6,91 3,49 4,92 4,20 3,15 I D 4,20 5,25 3,50 4,90 5,16 3,85 j 5,51 mg F* w 100 g gleby mg P per 100 g of soil E 6,3 5,0 6,0 5,3 1 2,9 2,1 A 8,7 7,8 ' 9,3 8,1! 1,7 2,3 D 6,7 4,8 7,6 5,0 1 1,4 2,4 5,0 mg К w 100 g gleby mg IC per 100 g of soil E 10,9 10,2 13,5 5,4 12,5 5,6 A 11,6 9,8 12,5 3,3 11,7 3,4 D 8,2 8,2 11,3 3,6 10,4 3,9 20,2 a E zmianowanie 5-polo we z obornikiem i rośliną motylkową nie wapnowano, tylko NPK 5-field crop rotation including farmyard manure and a leguminous crop only NPK unlimed A zmianowanie dowolne bez obornika i bez roślin motylkowych wapnowano, tylko CaNPK arbitrary crop rotation without farmyard manure nor leguminous crops only CaNPK limed j D monokultura nie wapnowano, tylko NPK monoculture only NPK unlimed I stępujący: Ca, CaNPK, NPK, CaPK, CaPN, CaKN lub O, CaNPK, NPK, PK, PN, KN (tab. 1). Dawki nawozów mineralnych były jednak różne w czterech dłuższych okresach (tab. 2), a więc najniższe w latach czterdziestych i pięćdziesiątych (30 kg N, 13,1 kg P i 24,9 kg К да 1 ha), a najwyższe od 1976 r. (90 kg N, 26,2 kg P i 91,3 kg К na 1 ha). Wapno

3 P lon żyta zależnie od naw ożenia gleby 193 T abela 2 Plony ziarna żyta (t/ha) w zależności od zmianowania przy pełnym nawożeniu mineralnym. Średnie z 4 lat Rye grain yields (t/ha) depending on crop rotation at a full mineral fertilization Means for 4 years Lata Years Zmianowanie Crop rotation (tab. 1) Nawożenie Fertilization (kg/ha) E 1 A D N 1 p 1 к i i 2,56 2,34 i 2, ,8 1 66, ,69 2,46 j 1,95 30 j 13,1 24, j 3,23 3,49! 2,61 i 60! 20,9 I 59, ,18 i1 4,24 3, i 26,2 91,3 stosowano we wszystkich zmianowaniach со 4-5 lat w dawkach obliczonych według pojedynczej kwasowości hydrolitycznej przeważnie 1,6 t CaO na 1 ha. Doświadczenia te prowadzone są na glebie płowej o składzie granulometrycznym piasku gliniastego (15% części spławialnych) w warstwie ornej i gliny lekkiej (23% części spławialnych) zalegającej poniżej 40 cm. Bardziej szczegółową charakterystykę tych doświadczeń oraz inne w y niki nie zamieszczone w niniejszym opracowaniu podano w pracach [1, 2, 4, 5]. W pierwszej części niniejszego opracowania podano zmiany najważniejszych właściwości fizykochemicznych gleb po 63 latach trwania doświadczeń na polach, gdzie uprawiano żyto, plony żyta w tych 4 okresach badań, w których stosowano różne dawki N, P i K, oraz syntezę zależności plonów żyta od warunków klimatycznych w latach W latach tych na wszystkich polach stosowano jednakowe dawki nawozów i uprawiano jedną odmianę żyta (Dańkowskie Złote). OMÓWIENIE WYNIKÓW W ŁAŚCIW OŚCI FIZYKOCHEM ICZNE GLEB Wieloletnie zróżnicowane nawożenie mineralne, organiczne i zmianowanie bardzo silnie wpływało na najważniejsze cechy żyzności gleb. Wartość ph gleby na poletkach wapnowanych co 4 lata waha się w granicach 5,2-6,5, głównie w zależności od tego, który to jest rok po zwapnowaniu (tab. 1). Na poletkach nie wapnowanych ph gleby waha się w granicach 4,0-4,4. Należy zaznaczyć, że poletka te były czterokrotnie wapnowane w czasie 60 lat dawką o 50% niższą niż poletka systematycznie wapnowane. Gleba na poletkach nawożonych azotem jest bardziej kwaśna niż gleba nie nawożona tym składnikiem. 13 R oczniki G leboznaw cze 1/89

4 194 S. Mercik Zawartość próchnicy w glebie jest znacznie większa na polach o zmianowaniu 5-polowym z obornikiem i rośliną motylkową (1,5-1,60%) niż w pozostałych dwóch zmianowaniach bez obornika i bez roślin motylkowych (0,92-1,14%), tabela 1. Najmniejszą zawartość próchnicy w glebie stwierdzono na polach A i D, na tych poletkach, na których plony części nadziemnych i resztek pożniwnych były najniższe. Coroczne stosowanie obornika (20 t na ha) na polu D zwiększyło o około 0,4% zawartość próchnicy w porównaniu z obiektami nie nawożonymi obornikiem lub nawożonymi nawozami mineralnymi. Przyrost ten jest jednak niewielki w porównaniu z węglem organicznym wprowadzanym do gleby z obornikiem w ciągu 63 lat. Wskazuje to, że mineralizacja materii organicznej obornika była bardzo duża. Jeżeli uwzględni się ilość С organicznego wprowadzonego z obornikiem w ciągu 63 lat (157 t/ha) oraz różnice w zawartości С organicznego na poletkach bez obornika (kombinacja Ca) i z obornikiem (Ca + obornik), to współczynnik humifikacji wynosi zaledwie 7,6%. Zawartość azotu dostępnego w glebie, oznaczonego metodą Cornfielda, zależała od nawożenia tym składnikiem oraz od nawożenia obornikiem i uprawy rośliny motylkowej (tab. 1). Wyraźnie więcej azotu stwierdzono w glebie przy uprawie roślin w zmianowaniu 5-polowym z obornikiem i rośliną motylkową niż na pozostałych dwóch polach bez obornika i bez motylkowych. Na wszystkich polach było również mniej azotu w glebie na obiektach nie nawożonych tym składnikiem (CaPK) niż na nawożonych (CaNPK). Zawartość fosforu dostępnego, oznaczonego metodą Egnera-Riehma, jest znacznie mniejsza w glebie obiektów nie nawożonych tym składnikiem (CaNK) niż przy pełnym nawożeniu mineralnym (CaNPK). Zmianowanie oraz nawożenie obornikiem nie wywierało znaczącego wpływu na ilość fosforu w glebie (tab. 1). Zawartość potasu dostępnego, oznaczonego metodą Egnera-Riehma, jest znacznie większa w glebie obiektów z pełnym nawożeniem mineralnym (CaNPK) niż na obiektach nie nawożonych tym składnikiem (CaNP). Jest ona również nieco większa na polu ze zmianowaniem 5-polowym niż na pozostałych polach. Bardzo wysoką zawartość potasu w glebie stwierdza się na kombinacjach nawożonych wyłącznie obornikiem (tab. 1). W PŁYW ZM IANOW ANIA NA PLONOW ANIE ŻYTA Nie stwierdzono zasadniczych różnic w plonach żyta nawożonego wszystkimi składnikami pokarmowymi (CaNPK) i uprawianego na polach ze zmianowaniem dowolnym bez obornika i bez rośliny motylkowej (A) a uprawianego na polach o zmianowaniu 5-polowym (pole E),

5 Plon żyta zależnie od naw ożenia gleby 195 gdzie żyto wysiewa się w piątym roku po oborniku i w drugim roku po roślinie motylkowej (tab. 2). Wynika z tego, że następcze działanie obornika po pięciu latach i koniczyny po dwu latach, pomimo nakładającego się efektu jego działania przez 60 lat, było bardzo małe. Niewielki efekt następczego działania obornika i rośliny motylkowej ujawnił się tylko w tych latach (do 1960), w których stosowano niewystarczające dla żyta dawki nawozów mineralnych (30-50 kg N, 13,1-21,8 kg P i 24,9-66,4 kg К na 1 ha). Plony żyta uprawianego w monokulturze utrzymywały się przez cały okres trwania doświadczeń na niższym poziomie (o 10-30%) niż przy zmianowaniu dowolnym. Nie obserwuje się jednak narastającego spadku plonów żyta uprawianego w monokulturze w porównaniu z plonem żyta uprawianego w pozostałych zmianowaniach. Wynika z tego, że ani choroby, ani nematody nie wywierały większego wpływu na plonowanie żyta uprawianego w monokulturze. Rozpatrując wyniki średnie z ostatnich 11 lat ( ) i średnie ze wszystkich kombinacji nawożenia mineralnego (tab. 4), można stwierdzić, że najniższe plony żyta uzyskuje się przy uprawie w monokulturze (2,5 t/ha), istotnie wyższe w zmianowaniu dowolnym (3,0 t/ha), a najwyższe w zmianowaniu 5-polowym (3,3 t/ha). D Z IA Ł A N IE N, P, К I Ca NA PLONY ŻYTA W O DSTĘPACH 20-LETNICH Plony żyta na poletkach nie wapnowanych (NPK), na których ph gleby utrzymywało się na poziomie 4,0-4,5, były podobne jak na obiektach wapnowanych przy ph 5,5-6,5 (tab. 3 i 4). Nie stwierdzono w y raźnych różnic w plonach żyta uprawianego na poletkach wapnowanych i nie wapnowanych przy żadnym ze stosowanych zmianowań oraz w żadnym okresie. Działanie azotu było duże na wszystkich polach i wzrastało w miarę upływu lat (tab. 3 i 4). Względny spadek plonów żyta na obiektach bez nawożenia azotem był jednak większy przy uprawie w monokulturze i w zmianowaniu dowolnym niż przy uprawie w zmianowaniu 5-polowym (tab. 3). W ostatnich kilkunastu latach badań ( ) plony żyta były większe przy nawożeniu CaNPK niż przy nawożeniu CaPK o 150% przy uprawie w monokulturze, o 125% w zmianowaniu dowolnym i tylko o 55% przy uprawie w zmianowaniu 5-polowym (tab. 4). Działanie fosforu również uzależnione było od zmianowania oraz od tego, w jakich latach badano to działanie (tab. 3 i 4). Przy uprawie żyta w monokulturze stwierdzono znaczne różnice w plonach na poletkach bez fosforu i z fosforem już w latach dwudziestych. Z biegiem lat różnice te były coraz większe. W pozostałych zmianowaniach różnice w plonach przy nawożeniu CaNPK i CaNK jeszcze po 30 latach badań

6 196 S. M ercik Tabela 3 Względne plony żyta w różnych okresach przy nawożeniu NPK, CaPK (PK), CaNK (NK) lub CaNP (NP). Za 100 przyjęto plony na CaNPK przy zmianowaniu E i D oraz NPK przy zmianowaniu A Relative rye yields in various periods at the NPK, CaPK (PK), CaN К (NK) or CaNP (NP) fertilization. Yields at CaNPK E and D crop rotations and at NPK in A crop rotation have been assumed to 100 Zmianowanie (tab. 1) Lata Years Crop rotation (Tab. 1) NPK działanie wapna NPK calcium effect E A D CaPK (PK) działanie azotu CaPK (PK) nitrogen effect E A D CaNK (NK) działanie fosforu CaNK (NK) phosphorus effect E A D CaNP (NP) działanie potasu CaNP (NP) potassium effect E A D T ab ela 4 Plony ziarna żyta w t/ha (średnie z 11 lat ) w zależności od wieloletniego nawożenia i zmianowania Rye grain yields in t/ha (means for 11 years ) depending on the many-year fertilization and crop rotation Zmianowanie Crop rotation (Tab. 1) Nawożenie Fertilization CaNPK NPK CaPK (PK) CaPN (PN) CaKN (KN) Ca (0) Średnie Means E 4,20 4,14 2,67 3,73 2,92 2,25 3,32 A 4,09 4, ,36 3,03 1,53 2,98 D 3,73 3,81 1,53 2,61 2, ,53 Średnie 4,01 4,01 2,01 I 3,23 2,65 1,75 Means i NIR - LSD dla: nawożenia, zmianowania, współdziałania for: fertilization, crop rotation, interaction 5% 0,220 0,168 0,353 1% 0,357 0,243 0,464 F emp. 176,3** Uï OO OO 4,00*

7 Plon żyta zależnie od naw ożenia gleby 197 nie przekraczały 11%. W ostatnich 11 latach nawożenie fosforem zwiększało plony przy zmianowaniu dowolnym i 5-polowym o 35-45%, a przy uprawie żyta w monokulturze aż o 85%. Z badanych składników pokarmowych potas najmniej wpływał na plonowanie żyta. Jeszcze po 30 latach trwania doświadczeń nie stwierdzono większych różnic między plonami z poletek nawożonych i nie nawożonych potasem (tab. 3). Po upływie tego czasu obserwowano spadek względnych plonów na poletkach bez potasu. Spadek ten był największy przy uprawie żyta w monokulturze. W ostatnich kilkunastu latach ( ) nawozy potasowe zwiększały plony żyta o 43% przy uprawie w monokulturze, o 2 1% w zmianowaniu dowolnym i tylko o 13% w zmianowaniu 5-polowym (tab. 4). Rozpatrując wyniki średnie ze wszystkich zmianowań z lat można wnioskować, że wapnowanie nie wpływało na plonowanie, nawożenie azotem zwiększało plony o 100%, nawożenie fosforem o 50%, a nawożenie potasem tylko o 25% (tab. 4). ZALEŻNOŚĆ PLONOWANIA OD NIEKTÓRYCH CZYNNIKÓW KLIMATYCZNYCH Zależności takie obliczano tylko za lata , kiedy to na wszystkich polach stosowano jednakowe dawki i formy nawozów mineralnych oraz uprawiano jednakową odmianę żyta. Obliczano współczynniki korelacji i współczynniki regresji między otrzymanymi wynikami z doświadczeń polowych z żytem a następującymi czynnikami klimatycznymi: x x temperaturą powietrza średnią z okresu kwiecień czerwiec, x2 nasłonecznieniem średnim w okresie kwiecień czerwiec, æ3 ilością opadów w okresie kwiecień czerwiec, x 4 ilością opadów, sumą z okresu styczeń czerwiec. Wydawało się, że te czynniki klimatyczne najbardziej będą oddziaływać na wyniki doświadczeń z żytem. Przypuszczenia takie były tym bardziej uzasadnione, że czynniki te były bardzo zróżnicowane w ostatnich 11 latach. Na przykład średnia temperatura powietrza wahała się w poszczególnych latach od 12,1 do 17,0 C, nasłonecznienie od h, opady w okresie kwiecień czerwiec od 85 do 175 mm, a opady w okresie styczeń czerwiec od 160 do 270 mm. Obliczone współczynniki korelacji wskazują jednak (tab. 5), że przy żadnym zmianowaniu plony żyta nie były w istotny sposób uzależnione od podanych czynników klimatycznych. Wartości współczynników korelacji liniowej (ryx) są bardzo małe i nieistotne. Nieistotne okazały się również współczynniki korelacji między zwyżką plonów wywołaną nawożeniem azotowym, fosforem i potasem a podanymi czynnikami klimatycznymi. Z tego powodu wartości tych nie zamieszczano w tabelach.

8 I 1 98 S. Mercik T abela 5 Wartości współczynników korelacji liniowej (ryx) oraz standaryzowanego cząstkowego współczynnika regresji (byx) dla zależności plonu żyta od niektórych zmiennych klimatycznych w latach Values of! inear correlation coefficients (ryx) and of standardized fragmentary regression coefficient (byx) for the dependence of rye yields on some variable climatic factors in the period Warunki ki ima tyczne Climatic conditions E Dla zmianowań (tab. 1) ryx for crop rotations A D E Dla zmianowań (tab. 1) byx for crop rotations A D 0,12 0,29-0,00 0,09 1Współczynnik determinacji D % I Determination coefficient D % 0,03 0,06 0,01 0,15 0,01 0,04 0,07 0,12-0,5 6 j -0, ,73* 1 +0,39 + 0,15-0, ,50 j +0,61 13,9 j 9,6-0, ,44 - i - 0,04 + 0,57 9,8 a'j ^ temperatura w C średnia z okresu kwiecień-czerwiec ' temperature in C mean for April-June I,v2 nasłonecznienie w h średnie z okresu kwiecień-czerwiec insolation in h mean for April-June л'з --- opady w mm suma za kwiecień-czerwiec j rainfalls in mm sum for April-June j.v4 ^opady w mm suma za styczeń-czerwiec j precipitation in mm sum for January-June Wartości standaryzowannych cząstkowych współczynników regresji (byx) są również niskie i przeważnie nieistotne (tab. 5). Można jednak zaobserwować, że współczynniki regresji przybierają wartość ujemną dla temperatury powietrza i wartość dodatnią dla pozostałych czynników klimatycznych. Wynika z tego, że w miarę wzrostu temperatury plony malały, a w miarę wzrostu nasłonecznienia i opadów plony wzrastały. O tym, jak mała była zależność plonów od badanych czynników klimatycznych świadczą również obliczone współczynniki determinacji. Współczynniki te wykazują, że plony żyta uprawianego w monokulturze i w zmianowaniu dowolnym determinowane były czynnikami klimatycznyci tylko w 10%. Nieco większy wpływ wywierał przebieg pogody na plonowanie żyta w zmianowaniu 5-polowym. Współczynnik determinacji wynosił wtedy 20%. WNIOSKI Wyniki doświadczeń z żytem uprawianym przy zróżnicowanym zmianowaniu i nawożeniu od 1923 r. pozwalają na sformułowanie następujących uogólnień:

9 Plon żyta zależnie od naw ożenia gleby Stwierdza się znacznie więcej dostępnych form azotu, fosforu i potasu w glebie na obiektach nawożonych niż nie nawożonych tymi składnikami. Na kombinacjach wapnowanych co 4 lata ph utrzymuje się na poziomie 5,2-6,2, a na nie wapnowanych 4,0-4,6. Plony żyta na tych obiektach były zbliżone. 2. Zawartość próchnicy w glebie jest wyraźnie większa na polach w zmianowaniu 5-polowym z obornikiem i rośliną motylkową niż na polach, gdzie nie stosowano ani obornika, ani nie uprawiano roślin motylkowych. Coroczne stosowanie obornika przy uprawie żyta w monokulturze zwiększało zawartość próchnicy, jednakże tylko 8% wprowadzonego węgla organicznego uległo humifikacji. 3. Otrzymano podobne plony żyta w zmianowaniu dowolnym bez obornika i bez roślin motylkowych, jak w zmianowaniu 5-polowym w piątym roku po oborniku i w drugim roku po motylkowych. Żyto uprawiane w monokulturze plonowało gorzej o 10-30%. 4. Z badanych składników pokarmowych (N, P, K) najbardziej i najszybciej ograniczał plonowanie niedobór azotu (przy nawożeniu CaPK), a najmniej i najpóźniej niedobór potasu (CaNP). Największy efekt nawożenia azotem, fosforem i potasem otrzymano przy uprawie żyta w monokulturze, a najmniejszy przy uprawie żyta w zmianowaniu 5-polowym. 5. Nie otrzymano istotnych współzależności między plonowaniem żyta i działaniem składników pokarmowych a takimi czynnikami klimatycznymi, jak temperatura, nasłonecznienie i opady. LITERATURA [1] Góralski K., Mer ci к S., G u t у ń s к а В. T rw ałe dośw iadczenia naw o zow e w Skierniew icach. Rocz. Nauk Roi. 1978, A. 103, 2 s [2] Kłosowski W., M e г с i к S. W pływ w ieloletniego stosow ania obornika, w apnow ania, naw ożenia potasem i zmiarkowania na niektóre w łaściw ości fizyczne i fizykochem iczne gleby. Rocz. Glebozn s [3] Kiste H. J. 100 Jahre Ewigerroggenbau. Kongress und Tagungsberichte der M artin-l uther-u niversität. H alle-w ittenberg [4] Mercik S. W pływ sześćdziesięcioletniego naw ożenia m ineralnego, obornika i zm ianowania na plonow anie roślin. 60 lat statystycznych dośw iadczeń naw o zow ych na Polu D ośw iadczalnym SGGW -AR w Skierniew icach. Symp. Nauk. 31 V - 1 VI 1984 s [5] Mercik S., Nemeth K. E ffect of 60-year N, P, К and Ca fertilization on EUF-nutrient fractions in the soil and on yield of rye and potato crops. Plant and Soil 1985, 83 s

10 200 S. M ercik с. МЕРЦИК УРОЖАИ РЖИ, ПШЕНИЦЫ И КАРТОФЕЛЯ В ЗАВИСИМОСТИ ОТ МНОГОЛЕТНЕГО УДОБРЕНИЯ И СЕВООБОРОТА. Ч. I. РОЖЬ Кафедра агрохимии Варшавской селькохозяйственной академии Р езю м е На опытном поле Варшавской сельскохозяйственной академии в Скерневицах с 1923 г. проводится непрерывно постоянный удобрительный опыт, в котором рожь возделывается в 5-польном севообороте со стойловым навозом и бобовой культурой, в произвольном севообороте без стойлового навоза и бобовых, а также в монокультуре. На всех полях примеятся одинаковые виды минеральных удобрений в соответствии со схемой: CaNPK, NPK, СаРК (или PK), CaPN (PN), CaKN (KN) и Ca (0). Спустя 63 лет продолжительности опытов установлено заметно высшее количество гумуса в почвах на поле с 5-польным севооборотом, чем в остальных севообротах. Только 8% органического С внесемого со стойллвым навозом в монокультуре ржи подверглось гумификации. Азотное, фосфорное и калийное удобрение значительно повышало содержание соответствующих элементов в почве в доступной растениям форме. Были получены сходные урожаи ржи возделываемой в 5-польном и произвольном севообороте. Рожь в монокультуре давала на 10-30% меньшие урожаи. Сходные урожаи были получены также на известкованных (при ph 5,2-6,2) и неизвестковаццых (при ph 4,0^,5) делянках. Среди исследуемых питательных элементов (N, Р, К) наиболее сильно и скоро ограничивала урожаи недостаток азота (при удобрении СаРК), а наиболее слабо и поздно недостаток калия (CaNP). Самый сильный эффект удобрения NPK был получен в монокультуре ржи, а самый слабый в возделывании ржи в 5-польном севообороте. Не установлено существенных взаимозависимостей между урожаем ржи и действием питательных элементов с одной стороны и важнейшими климатическими условиями, такими как температура воздуха, инсоляция и осадки с другой. S. M ERCIK YIELDING OF RYE, WHEAT AND POTATOES DEPENDING ON THE M ANY-YEAR FERTILIZATION AND CROP ROTATION. PART I. RYE D epartm ent of A gricultural Chem istry A gricultural U niversity of W arsaw Summary A perm anent fertilizing experim ent is being carried out uninterruptedly since 1923 on an experim ental field at Skierniew ice, in w hich w inter rye is cultivated w ithin 5-field crop rotation including m anuring and legum inous crop, in arbitrary crop rotation w ithout m anure and legum inous crop as w ell as in m onoculture. On all fields equal rates and form s of m ineral fertilizers in accordance w ith the scheme: CaNPK, NPK, CaPK (or PK), CaKN (KN) and Ca (O) are applied. A fter 63 years of the experim ent the soil contained distinctly more humus on the field w ith 5-field crop rotation than in the rem aining crop rotations. Only

11 Plon żyta zależnie od naw ożenia gleby /o of organic С brought into soil w ith farm yard m anure in the rye cultivation underw ent hum ification. The nitrogen, phosphorus and potassium fertilization led to a considerable increase of th e am ount of the above elem ents in available form in the soil Sim ilar yields of rye cultivated w ith in the 5-field crop rotation and in th e arbitrary crop rotation w ere obtained. Rye in m onoculture gave by /o low er yields. Sim ilar yields w ere obtained also on lim ed plots (at ph ) and on, unlim ed plots (at ph ). Am ong the nutrients tested (N, P, K) th e yields of rye decreased m ost distinctly and sooner at the nitrogen deficiency (at the Ca PK fertilization) w h ile m ost w eakly and late at th e potassium deficiency (CaNP). The most pronounced NPK fertilization effect occurred in th e rye m onoculture and the slighest one in the rye cultivation w ithin the 5-field crop rotation. No significant relationships betw een the yielding of rye and th e effect of nutrients on th e one hand and the basic clim atic conditions, such as tem perature, insolation and precipitation sum w ere observed. Prof. dr S. Mercik Praca wpłynęła do redakcji w grudniu 1987 r. Katedra Chemii Rolniczej SGGW -AR w W arszawie W arszawa, Rakowiecka 26130