Technologia urabiania utworów trudno urabialnych na przyk³adzie kopalni wêgla brunatnego South Field w Grecji

Transkrypt

1 Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ Polskiej Akademii Nauk nr 85, rok 2013 Zbigniew KASZTELEWICZ*, Maciej ZAJ CZKOWSKI**, Mateusz SIKORA*** Technologia urabiania utworów trudno urabialnych na przyk³adzie kopalni wêgla brunatnego South Field w Grecji Streszczenie: Kopalnia South Field jest najwiêksz¹ kopalni¹ wêgla brunatnego w Grecji o rocznym wydobyciu na poziomie 26 mln Mg. Jest przyk³adem po³¹czenia dwóch uk³adów technologicznych: ci¹g³ego oraz cyklicznego. Urabianie cykliczne stosowane jest w przypadku zdejmowania nadk³adu zbudowanego z utworów trudno urabialnych, tj. takich, których urobienie nie jest mo liwe za pomoc¹ koparek wielonaczyniowych. Roczne wydobycie tych utworów wynosi oko³o 34,2 mln m 3, co œwiadczy o skali trudnoœci i problemach napotykanych podczas prowadzenia robót górniczych. Kopalnia ta jest przyk³adem niedostatecznego rozpoznania zalegania utworów trudno urabialnych na etapie projektowania kopalni, przez co jej umaszynowienie nie zosta³o prawid³owo dobrane. Obecnie wskaÿniki wykorzystania efektywnoœci ca³kowitej koparek wielonaczyniowych osi¹gaj¹ bardzo ma³e wielkoœci, co spowodowane jest koniecznoœci¹ urabiania ponad po³owy ca³kowitej iloœci nadk³adu za pomoc¹ koparek jednonaczyniowych, czasami przy wsparciu robotami strza³owymi. Na przestrzeni ostatnich 30 lat szukano najkorzystniejszego sposobu eksploatacji utworów trudno urabialnych, wprowadzaj¹c coraz to nowsze koparki jednonaczyniowe. By³y to koparki przedsiêbierne hydrauliczne lub linowe, jednak na bazie zebranych doœwiadczeñ stwierdzono, e do urabiania utworów trudno urabialnych w warunkach kopalni South Field najefektywniejsze bêd¹ koparki podsiêbierne hydrauliczne o pojemnoœci ³y ki 22 m 3. Dlatego te w 2011 r. zakupiono dwie takie koparki typu CAT6040. W artykule przedstawiono rozwój systemów cyklicznych w kopalni South Field do urabiania utworów trudno urabialnych. Omówiono pracuj¹ce w kopalni koparki jednonaczyniowe oraz wozid³a technologiczne. Przedstawiono tak e ich podstawowe parametry pracy osi¹gniête w 2012 r. S³owa kluczowe: utwory trudno urabialne, kopalnia wêgla brunatnego, koparka jednonaczyniowa, wozid³o technologiczne Technology of hard rock excavation on the example of South Field in Greece Abstract: The South Field Mine is the biggest opencast lignite mine in Greece with annual output at 26 million Mg. This mine is an example of the combination of two excavation systems: continuous and cyclic one. The cyclic system is used for hard rock excavation which cannot be excavated by bucket wheel excavators. The annual output of this kind of overburden is approximately 34.2 million m 3. It shows the level of difficulty and problems * Prof. dr hab. in., ** Dr in., *** Mgr in., AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków; kasztel@agh.edu.pl; maciejz@agh.edu.pl; sikoram@agh.edu.pl 171

2 with mining operating in this mine. The South Field Mine is an example of insufficient recognition of overburden layers during mine planning stage. It was the main reason of incorrect selection of primary machines. Nowadays, the general efficiency ratio of bucket wheel excavator has achieved very low values. This is due to the necessity of extraction more then half overburden by shovel, sometimes with support of blasting. For the last 30 years has been search for the best solution for hard rock excavation by still introducing newer shovels. There were rope and hydraulic system face shovels, but based on the current experiences it was decided that the best machines for hard rock excavation in South Field s mining condition will be hydraulic backhoe excavators. Because of these, two excavators CAT6040 were bought. The paper presents a development of cyclic operation system in South Field Mine for hard rock excavation. Shovels and haul trucks which are working in this pit are described. The primary parameters of working machines achieved in 2012 were also shown. Key words: hard rocks, lignite mine, shovel, dump truck Wprowadzenie Grecja jest jednym z czo³owych krajów europejskich wydobywaj¹cych wêgiel brunatny. Jest to najwa niejszy surowiec energetyczny, z którego pochodzi oko³o 55% ca³kowitej energii elektrycznej. W 2012 r. wydobyto ³¹cznie 61,7 mln Mg wêgla brunatnego. Pochodzi³ on w ca³oœci z piêciu kopalñ odkrywkowych zlokalizowanych w dwóch regionach. Pierwszy z nich zlokalizowany jest w pó³nocnej czêœci Grecji (Zachodnia Macedonia), natomiast drugi w jej centralnej czêœci (Megalopolis). Wszystkie kopalnie nale ¹ do jednego przedsiêbiorstwa o nazwie Public Power Corporation. Wêgiel wykorzystywany jest w oœmiu elektrowniach o ³¹cznej mocy 5289 MW. Dla porównania, w tym samym czasie w Polsce wydobyto 64,2 mln Mg wêgla brunatnego, który pos³u y³ do produkcji energii elektrycznej w elektrowniach o mocy 9649 MW. Pomimo podobnego poziomu wydobycia wêgla, moc greckich elektrowni jest prawie o po³owê mniejsza ni polskich. Wynika to z faktu, e jakoœæ wydobywanego wêgla brunatnego w Grecji jest bardzo s³aba. Œrednia kalorycznoœæ wynosi 5200 kj/kg, co w polskich warunkach odpowiada zasobom pozabilansowym. Oznacza to, e greckie górnictwo wêgla brunatnego czekaj¹ jeszcze wiêksze wyzwania spowodowane polityk¹ klimatyczn¹ Unii Europejskiej ni polskie. W kopalniach stosuje siê system ci¹g³y eksploatacji oparty na koparkach wielonaczyniowych ko³owych (brak jest koparek ³añcuchowych), przenoœnikach taœmowych oraz zwa³owarkach. Z uwagi jednak na zaleganie du ej iloœci utworów trudno urabialnych w nadk³adzie, na szerok¹ skalê stosuje siê tak e system cykliczny z koparkami jednonaczyniowymi i wozid³ami technologicznymi. Dodatkowo wspomagane one s¹ robotami strza- ³owymi. W 2012 r. zdjêto ³¹cznie 234,6 mln m 3 nadk³adu, co daje œredni wskaÿnik N:Z na poziomie 3,8 m 3 /Mg (analogicznie w Polsce by³o to 255,4 mln m 3 i 3,9 m 3 /Mg). Pomimo podobnej iloœci zdjêtego nadk³adu, w greckich kopalniach na znacznie szersz¹ skalê wystêpuje problem urabiania utworów trudno urabialnych. Najwiêcej z nich zalega w kopalni South Field, gdzie rocznie wydobywa siê oko³o 30 mln m 3 ska³ trudno urabialnych z zastosowaniem systemu cyklicznego. Doœwiadczenia zebrane na tej kopalni podczas urabiania ska³ trudno urabialnych mog¹ byæ pomocne podczas opracowywania technologii eksploatacji tych utworów w polskich kopalniach wêgla brunatnego, które z tym problemem mierz¹ siê obecnie (g³ównie w kopalni Be³chatów i Turów), a tak e w przysz³oœci (np. na z³o u Z³oczew) (Kozio³ i in. 2007). 172

3 1. Ogólna charakterystyka kopalni South Field Kopalnia South Field jest najwiêksz¹ kopalni¹ wêgla brunatnego w Grecji. W 2012 r. wydobyto w niej 26,3 mln Mg wêgla i zdjêto 55,7 mln m 3 nadk³adu. Daje to korzystny stosunek N:Z na poziomie 2,1 m 3 /Mg. Jednak nadk³ad stanowi¹ w 25 30% utwory trudno urabialne, które nie mog¹ byæ urabiane przez koparki wielonaczyniowe. Dlatego te a 34,2 mln m 3 nadk³adu zosta³o wyeksploatowane systemem cyklicznym, co stanowi³o oko³o 60% zdjêtego nadk³adu w tym roku. Wielkoœæ tê nale y podzieliæ na wydobycie koparkami jednonaczyniowymi nale ¹cymi do kopalni (14,4 mln m 3 ) oraz do zewnêtrznych podwykonawców (19,8 mln m 3 ). Nale y jednak zaznaczyæ, e wyniki te nie do koñca oddaj¹ w³aœciwy pogl¹d na stosowan¹ technologiê eksploatacji w tej kopalni. Ma to zwi¹zek z obecn¹ sytuacj¹ gospodarcz¹ Grecji, co w konsekwencji doprowadzi³o do ograniczenia zdejmowania nadk³adu (w latach poprzednich by³o to œrednio 75 mln m 3 /rok) oraz nadmiernego wykorzystywania zewnêtrznych wykonawców. Udostêpnienie z³o a rozpoczêto w 1979 r. Pierwotne zasoby operatywne kopalni wynosi³y 805 mln Mg wêgla, z czego do wydobycia pozosta³o jeszcze 344 mln Mg. Przy zak³adanym rocznym wydobyciu na poziomie 25 mln Mg/rok kopalnia bêdzie pracowa³a jeszcze przez oko³o 14 lat, tj. do roku Docelowa g³êbokoœæ sp¹gu wyrobiska wyniesie oko³o 200 m (Roumpos, Nalmpanh 2011). Wydobyty wêgiel spalany jest w elektrowni Agios Dimitrios o mocy 1586 MW. 2. Litologia nadk³adu w kopalni South Field Nadk³ad zbudowany jest g³ównie z gliny, utworów piaszczysto- wirowych oraz utworów trudno urabialnych (margli, piaskowców i zlepieñców). Serie litologiczne odró niæ mo na wed³ug ich kolorystyki. I tak: czerwone do br¹zowych (g³ównie gliny, zlepieñce i kras wapienny) gruboœæ tej formacji wynosi oko³o 25 m, szare do ó³tych (g³ównie gliny, piaskowce, piasek, zlepieñce) gruboœæ tej formacji wynosi oko³o 25 m, TABELA 1. W³aœciwoœci fizyczno-mechaniczne utworów trudno urabialnych w kopalni South Field TABLE 1. Physical and mechanical properties of hard rocks in South Field Mine Parametr Jednostka Zakres Wytrzyma³oœæ na œciskanie MPa Wytrzyma³oœæ na rozci¹ganie MPa 2,4 11,2 Ciê ar w³aœciwy kn/m 3 23,5 26,5 Gêstoœæ Mg/m 3 2,4 2,7 Wspó³czynnik rozluzowania 1,4 1,5 ród³o: Agioutantis i in

4 zielono-szare (gliny, piasek i mu³ki) gruboœæ tej formacji wynosi od oko³o 25 do 50 m. Utwory trudno urabialne wystêpuj¹ w dwóch pierwszych grupach. Ich w³aœciwoœci fizyczno-mechaniczne przedstawiono w tabeli 1. Przedstawione w tabeli 1 wielkoœci s¹ typowe dla utworów trudno urabialnych wystêpuj¹cych w kopalniach wêgla brunatnego. W uproszczonej klasyfikacji w Polsce przyjmuje siê, e za utwory trudno urabialne uwa a siê te o wytrzyma³oœci na œciskanie wiêkszej od 20 MPa (Kozio³, Machniak 2009). Szacuje siê, e utwory trudno urabialne stanowiæ bêd¹ 25 30% ca³oœci pozosta³ego do zdjêcia nadk³adu. Charakteryzuj¹ siê one jednak bardzo nieregularnym po³o eniem, co znacznie utrudnia ich dok³adne oszacowanie (Agioutantis i in. 2001). 3. Technologia urabiania utworów trudno urabialnych Na etapie dokumentowania z³o a nie okreœlono w³aœciwie zasiêgu i iloœci utworów trudno urabialnych w nadk³adzie zalegaj¹cym nad z³o em. Dlatego te dobrano uk³ad wydobywczy sk³adaj¹cy siê g³ównie z koparek SRs 2000, który ju od pocz¹tku udostêpnienia z³o a nie by³ w stanie osi¹gn¹æ wysokiej efektywnoœci. Do urabiania tych utworów stosowano wiêc spycharki z osprzêtem zrywakowym b¹dÿ technikê strzelnicz¹. Po urobieniu materia³ by³ ³adowany na przenoœniki taœmowe z wykorzystaniem koparek wielonaczyniowych. Powodowa³o to jednak szybkie zu ywanie siê zêbów czerpaków, zmniejszenie czasów pracy i wydajnoœci tych koparek Efektywnoœæ pracy koparek wielonaczyniowych W kopalni pracuje dziewiêæ koparek wielonaczyniowych ko³owych. Wszystkie s¹ produkcji niemieckiej z zak³adów firmy Takraf lub Krupp. Ka da z nich pracuje na wydzielonych piêtrach eksploatacyjnych o ³¹cznej wysokoœci oko³o 180 m. Zestawienie koparek wielonaczyniowych w kopalni South Field przedstawiono w tabeli 2. Aby zobrazowaæ stopieñ wykorzystania uk³adów z zastosowaniem koparek wielonaczyniowych, mo na pos³u yæ siê wspó³czynnikiem efektywnoœci ca³kowitej E c tego uk³adu liczonej jako: E c Wr Q % teork gdzie: E c wspó³czynnik efektywnoœci ca³kowitej [%], Q teork wydajnoœæ teoretyczna poszczególnych koparek [m 3 /h], W r wydobycie roczne wyra one w ca³ym urobku [m 3 ]. WskaŸnik wykorzystania efektywnoœci ca³kowitej uk³adu wydobywczego z zastosowaniem koparek wielonaczyniowych w 2012 r. wyniós³: 174

5 TABELA 2. Zestawienie koparek wielonaczyniowych w kopalni South Field TABLE 2. The list of bucket wheel excavators working in South Field Mine Piêtro Wysokoœæ piêtra [m] 1 20 Przeznaczenie Typ koparki Producent Wydajnoœæ teoretyczna [m 3 /h] SRs 2000/5x32 TAKRAF A 15 SRs 2000/5x32 TAKRAF B 23 nadk³ad SRs 2000/6x33 TAKRAF A 15 SchRs 1760/5x32 KRUPP SchRs 3700/25x32 KRUPP SRs 2000/5x32 TAKRAF SRs 2000/5x32 TAKRAF wêgiel 6 15 SRs 2000/6x33 TAKRAF B 25 SchRs 2300/5x32 KRUPP ród³o: Roumpos, Nalmpanh , E c 100% 131, % Tak niski wskaÿnik E c spowodowany jest m.in. rozwojem uk³adów koparka wozid³o do wydobycia utworów trudno urabialnych, które równie sta³y siê maszynami podstawowymi w tej kopalni Rozwój stosowania uk³adów koparka wozid³o Ju po trzech latach od udostêpnienia z³o a dokonano zakupu wiertnic, spycharek, koparek jednonaczyniowych przedsiêbiernych o pojemnoœci ³y ki 5,5 m 3 (Liebherr 984) oraz wozide³ o ³adownoœci 40 Mg (Bie³az). Maszyny te wprowadzono na wydzielone poziomy robocze. Pierwotnie iloœæ urabianych gruntów trudno urabianych wynosi³a 2,0 2,5 mln m 3 (Kavouridis i in. 2008). Nastêpnie uzupe³niano liczbê koparek i wozide³ o coraz to wiêksze maszyny. Pocz¹tkowo by³y to koparki Liebherr 994 i 999 o pojemnoœci ³y ki 13,5 m 3, które wspó³pracowa³y z wozid³ami Terex o ³adownoœci 90 Mg. Stale wzrastaj¹ca iloœæ utworów trudno urabialnych koniecznych do urobienia powodowa³a, e szukano koparek jednonaczyniowych o jeszcze wiêkszych wydajnoœciach. W tym celu zakupiono dwie koparki przedsiêbierne linowe P&H BLE 2100 o pojemnoœci ³y ki 15 m 3, które wspó³pracowa³y z wozid³ami Terex o ³adownoœci 150 Mg. Koparkê P&H BLE 2100 o pojemnoœci ³y ki 15 m 3 pracuj¹c¹ w kopalni South Field przedstawiono na rysunku 1. Na pocz¹tku 2004 r. wprowadzono kolejne dwie koparki, tym razem koparki przedsiêbierne hydrauliczne O&K-RH170 o pojemnoœci ³y ki 21 m 3, które wspó³pracowa³y 175

6 z wozid³ami Euclid o ³adownoœci 190 Mg. Koparkê O&K-RH170 o pojemnoœci ³y ki 21 m 3 pracuj¹c¹ w kopalni South Field przedstawiono na rysunku 2. Poniewa na pocz¹tku lat 2000 w kopalni pracowa³y koparki o ró nych rozwi¹zaniach konstrukcyjnych (linowe, hydrauliczne, nadsiêbierne, podsiêbierne), mo na by³o oceniæ efektywnoœæ pracy ka dej z zastosowanych maszyn. Te doœwiadczenia sprawi³y, e w 2011 r. Rys. 1. Koparka P&H BLE 2100 o pojemnoœci ³y ki 15 m 3 pracuj¹ca w kopalni South Field (fot. Z. Kasztelewicz) Fig. 1. The P&H BLE 2100 excavator with 15m 3 bucket capacity working in South Field Mine Rys. 2. Koparka O&K-RH170 o pojemnoœci ³y ki 21 m 3 pracuj¹ca w kopalni South Field (fot. Z. Kasztelewicz) Fig. 2. The O&K-RH170 excavator with 21 m 3 bucket capacity working in South Field Mine 176

7 kopalnia postanowi³a kupiæ dwie koparki hydrauliczne podsiêbierne CAT 6040 o pojemnoœci ³y ki 22 m 3 oraz wozid³a Hitachi EH 3500 o ³adownoœci 190 Mg. Dziêki temu mo na by³o wykorzystaæ g³ówne zalety tych koparek, jakimi s¹ mobilnoœæ, uniwersalnoœæ w pracy nad- i podpoziomowej oraz du e si³y urabiania. Sprawdzaj¹ siê one przy koniecznoœci czêstej zmiany miejsc oraz osi¹gaj¹ wysok¹ efektywnoœæ przy urabianiu plastycznych glin i utworów zawodnionych. Koparkê CAT 6040 o pojemnoœci ³y ki 22 m 3 pracuj¹c¹ w kopalni South Field przedstawiono na rysunku 3. Rys. 3. Koparka CAT 6040 o pojemnoœci ³y ki 22 m 3 pracuj¹ca w kopalni South Field (fot. Z. Kasztelewicz) Fig. 3. The CAT 6040 excavator with 22 m 3 bucket capacity working in South Field Mine Po³¹czenie du ej si³y wyrywaj¹cej tej koparki wynosz¹cej 1020 kn oraz wymiarów ³y ki (szer. 4,31 m, wys. 3,2 m, d³. 3,82 m) umo liwia urabianie i za³adunek du ych od³amków skalnych bez koniecznoœci ich wstêpnego kruszenia Parametry pracy koparek jednonaczyniowych w 2012 r. Jak ju wspomniano, w 2012 r. w kopalni South Field zdjêto 14,4 mln m 3 nadk³adu, stanowi¹cego utwory trudno urabialne, z wykorzystaniem koparek jednonaczyniowych nale ¹cych do kopalni. Wielkoœæ ta zosta³a osi¹gniêta g³ównie przez koparki: P&H BLE 2100 (2 szt.), O&K RH170 (2 szt.), Liebherr 984 (3 szt.) oraz CAT 6040 (2 szt.). Czas pracy oraz œrednie godzinowe spalanie tych koparek w 2012 r. przedstawiono w tabeli 3. Jak wynika z tabeli 3, koparka CAT 6040 spala o ponad 30% mniej paliwa na godzinê ni porównywalna wielkoœci¹ ³y ki koparka Terex RH170. Koparka ta ma tak e najlepszy wskaÿnik œredniego godzinowego spalania odniesionego do pojemnoœci zainstalowanej ³y ki wynosz¹cy oko³o 6,2 l/h m 3. Czas pracy koparek CAT 6040 jest mniejszy od Terex RH170 z uwagi na niepe³ny rok pracy drugiej koparki CAT 6040 w 2012 r. Natomiast 177

8 TABELA 3. Œredni czas pracy oraz spalanie poszczególnych koparek w 2012 r. TABLE 3. The average working time and fuel consumption of excavators in 2012 Koparka (poj. ³y ki) Œredni czas pracy [h] Œrednie spalanie [l/h] Terex RH170 (21 m 3 ) CAT 6040 (22 m 3 ) Liebherr 984 (5,5 m 3 ) patrz¹c ju na pierwsze pó³rocze 2013 r. koparki CAT osi¹gaj¹ wy sze czasy pracy. Prognozuje siê, e w ca³ym 2013 r. koparki te osi¹gn¹ oko³o 7000 h pracy Parametry pracy wozide³ technologicznych w 2012 r. Urobek pochodz¹cy z koparek omówionych powy ej transportowany jest na zwa³owisko wewnêtrzne za pomoc¹ wozide³: Terex 3308 o ³adownoœci 50 Mg (11 szt.), Terex TR 100 o ³adownoœci 90 Mg (10 szt.) i Terex MT 3300 o ³adownoœci 150 Mg (4 szt.) oraz Hitachi EH 3500 (8 szt.) o ³adownoœci 190 Mg. Podstawowymi wozid³ami s¹ te dwa ostatnie typy, natomiast wozid³a o ³adownoœci 90 Mg stosowane s¹ w miejscach, gdzie istniej¹ ograniczenia dla wiêkszych wozide³ (np. przy przejazdach przez trasy przenoœników taœmowych). Wozid³a o ³adownoœci 50 Mg pracuj¹ g³ównie jako maszyny pomocnicze (np. do transportu materia³u do budowy dróg technologicznych) i wspó³pracuj¹ z koparkami Liebherr 984. Œrednia d³ugoœæ drogi transportowej na zwa³owisko wewnêtrzne waha siê od TABELA 4. Podstawowe parametry pracy poszczególnych typów wozide³ w 2012 r. TABLE 4. Primary working parameters of each types of haul trucks in 2012 Parametr Hitachi EH 3500 (190 Mg) Terex MT 3300 (150 Mg) Terex TR 100 (90 Mg) Terex 3308 (50 Mg) Ca³kowita liczba cykli Ca³kowita iloœæ spalonego paliwa [l] Iloœæ przewiezionego nadk³adu [m 3 ] Œrednie spalanie paliwa przypadaj¹ce na jeden cykl [l/cykl] 37,63 36,25 24,02 14,06 Œrednie spalanie paliwa na godzinê [l/h] 94,79 86,21 56,90 28,59 Liczba cykli na godzinê [cykl/h] 2,52 2,38 2,37 2,03 Iloœæ nadk³adu przypadaj¹ca na jeden cykl [m 3 /cykl] Œrednie spalanie paliwa przypadaj¹ce na 1 m 3 nadk³adu [l/m 3 ] 79,58 51,51 37,54 17,73 0,47 0,71 0,64 0,79 178

9 3,3 do 5,2 km. Podstawowe parametry pracy poszczególnych typów wozide³ w 2012 r. przedstawiono w tabeli 4. Jak wynika z tabeli 4, ponad po³owê urobionego nadk³adu przez koparki jednonaczyniowe nale ¹ce do kopalni przetransportowano wozid³ami Hitachi EH3500, które wspó³pracowa³y z koparkami Terex RH170 i CAT Dodatkowo, z koparkami tymi pracowa³y tak e mniejsze wozid³a Terex MT Najbardziej ekonomicznym œrodkiem transportu s¹ najwiêksze wozid³a Hitachi EH 3500 o ³adownoœci 190 Mg. Œrednie spalanie paliwa w 2012 r. przypadaj¹ce na 1 m 3 przetransportowanego nadk³adu wynios³o 0,47 l/m 3, podczas gdy dla najmniejszego wozid³a Terex 3308 (³adownoœæ 50 Mg) jest on o oko³o 40% wy szy i wynosi 0,79 l/m 3. Koparkê CAT 6040 i wozid³o Hitachi 3500 pracuj¹ce w kopalni South Field pokazano na rysunku 4. Rys. 4. Koparka CAT6040 wspó³pracuj¹ca z wozid³em Hitachi EH3500 pracuj¹ce w kopalni South Field (fot. M. Sikora) Fig. 4. The CAT6040 shovel working with Hitachi EH3500 haul truck in South Field Mine Podsumowanie Uzyskane doœwiadczenie eksploatacyjne zebrane podczas ostatnich 20 lat wskaza³o na koparkê jednonaczyniow¹ hydrauliczn¹ podsiêbiern¹ jako najkorzystniejsz¹ maszynê do urabiania utworów trudno urabialnych w warunkach kopalni South Field. Dlatego te postanowiono o zakupie w 2011 r. dwóch koparek CAT 6040 o pojemnoœci ³y ki 22 m 3 jako podstawowych maszyn do urabiania nadk³adu, którego eksploatacja nie jest mo liwa przez koparki wielonaczyniowe. Koparki ta wspó³pracuje z wozid³ami Hitachi EH 3500 o ³adownoœci 190 Mg, osi¹gaj¹c bardzo dobre wyniki eksploatacyjne. W rejonach, gdzie nie zachodzi koniecznoœæ stosowania robót strza³owych, a utwory trudno urabialne nie pozwalaj¹ na pracê koparek wielonaczyniowych, hydrauliczne koparki 179

10 jednonaczyniowe podsiêbierne sprawdzaj¹ siê lepiej ni koparki nadsiêbierne, które bardziej predysponowane s¹ do efektywnego ³adowania odstrzelonego urobku. Literatura Kozio³ W., Machniak., 2009 Wybrane technologie wydobycia ska³ trudno urabialnych w kopalniach wêgla brunatnego. Górnictwo i Geoin ynieria, Rok 33, Zeszyt 2. Kavouridis i in Kavouridis K., Roumpos C., Galetakis M., Pavloudakis F., 2008 Methods and technological improvements for the efficient removal of the overburden hard rock formation at South Field lignite mine. ISCSM Romania. Kozio³ i in Kozio³ K., Soœniak E., Joñczyk W., Machniak., 2007 Eksploatacja ska³ trudno urabialnych towarzysz¹cych z³o u wêgla brunatnego Be³chatów z mo liwoœci¹ ich przemys³owego wykorzystania. Górnictwo i Geoin ynieria, Rok 31, Zeszyt 2. Roumpos Ch., Nalmpanh D., 2011 Planning the transition of a lignite mine in a new belt conveyor distribution point. ISCSM Hungary. Agioutantis i in Agioutantis Z., Bozinis S., Panagiotou G., Kavouridis C., 2001 Evaluation and analyst of blasting procedures for removing hard formation at the South Field Mine, Ptolemais, Greece. 17 th International Mining Congress and Exhibition, Turkey.