Struktura i zagospodarowanie zasobów wêgla kamiennego w Polsce

Transkrypt

1 GOSPODARKA SUROWCAMI MINERALNYMI Tom Zeszyt 4/4 ZDZIS AW KULCZYCKI*, ARTUR SOWA* Struktura i zagospodarowanie zasobów wêgla kamiennego w Polsce Wprowadzenie wêgla kamiennego w Polsce zalegaj¹ w trzech zag³êbiach. Wydobycie wêgla kamiennego prowadzone jest aktualnie w Górnoœl¹skim Zag³êbiu Wêglowym (GZW) i Lubelskim Zag³êbiu Wêglowym (LZW). W Dolnoœl¹skim Zag³êbiu Wêglowym (DZW) wydobycie zosta³o zakoñczone 2000 roku likwidacj¹ ostatniej czynnej KWK Nowa Ruda. Udokumentowane zasoby wêgla kamiennego wed³ug stanu na r. wynosi³y mln Mg (Bilans zasobów ). Wiêkszoœæ zasobów, tj. oko³o 75%, stanowi³ wêgiel energetyczny (typy od 31 do 33). Udzia³ wêgla koksowego (typy od 34 do 37) wynosi³ oko³o 24%. Pozosta³e typy wêgla posiada³y udzia³ poni ej 1% w bazie zasobowej wêgla kamiennego. Celem przeprowadzenia analizy uwzglêdniaj¹cej podzia³ zasobów wêgla wed³ug mi¹ - szoœci pok³adów opracowano odpowiedni¹ ankietê, któr¹ przes³ano do zak³adów górniczych wydobywaj¹cych wêgiel kamienny. Na podstawie danych przedstawionych przez zak³ady górnicze przeprowadzono stosown¹ analizê zasobów wêgla kamiennego uwzglêdniaj¹c¹ podzia³ zasobów wed³ug nastêpuj¹cych przedzia³ów mi¹ szoœci pok³adów: poni ej 1,0 m, od 1,01 do 1,5 m, od 1,51 do 2,0 m, od 2,01 do 2,5 m, od 2,51 do 3,0 m, od 3,01 do 3,5 m, * Mgr in., Wy szy Urz¹d Górniczy, Katowice.

2 220 od 3,51 do 4,0 m, od 4,01 do 4,5 m, powy ej 4,5 m. Oprócz wymienionego powy ej kryterium mi¹ szoœci, analizie poddano g³êbokoœæ zalegania zasobów wêgla, rozró niaj¹c zasoby zalegaj¹ce na poziomach czynnych i w budowie, zasoby zalegaj¹ce poni ej poziomów czynnych i w budowie oraz zasoby zalêgaj¹ce powy ej poziomów czynnych i w budowie. Stan zasobów geologicznych, bilansowych, przemys³owych, nieprzemys³owych i operatywnych przedstawiony w niniejszym artykule odnosi siê jedynie do zasobów z³ó zagospodarowanych przez czynne zak³ady górnicze. Zosta³ on zestawiony na podstawie danych zawartych w dokumentacjach mierniczo%geologicznych poszczególnych kopalñ wêgla kamiennego. Prezentowany stan zasobów wêgla kamiennego odbiega od stanu zasobów wykazanych w Bilansie Zasobów Kopalin i Wód Podziemnych w Polsce wed³ug stanu na r. Wynika to z faktu, e w Bilansie Zasobów. uwzglêdnione s¹ zasoby zarówno z³ó eksploatowanych, jak i z³ó rezerwowych o zasobach rozpoznanych szczegó³owo (kat. A+B+C 1 ) i rozpoznanych wstêpnie (kat. C 2 ), jak te z³ó, których eksploatacji zaniechano. 1. Baza zasobowa wêgla kamiennego w czynnych zak³adach górniczych wêgla kamiennego objête analiz¹ uwzglêdniaj¹ stan udokumentowania na r. W roku 2006 w Polsce wydobycie wêgla kamiennego prowadzono w 32 kopalniach. Niektóre z kopalñ eksploatuj¹ kilka z³ó wêgla kamiennego st¹d te wêgiel wydobywano z 47 z³ó. Stan zasobów wêgla kamiennego w czynnych kopalniach na podstawie danych przes³anych przez poszczególne zak³ady górnicze przedstawiono w tabeli 1. Stan zasobów wêgla kamiennego w czynnych kopalniach State of hard coal resources in active mines TABELA 1 TABLE 1 Iloœæ geologiczne grupa a pozabilansowe grupa b Razem bilansowe przemys³owe nieprzemys³owe operatywne

3 geologiczne w czynnych kopalniach wêgla kamiennego wynosi³y 26,466 mld Mg. W tej iloœci zasoby bilansowe stanowi³y 59,3% zasobów geologicznych, a zasoby przemys³owe 19,8%. operatywne wêgla kamiennego (zasoby przemys³owe pomniejszone o przewidywane straty) stanowi³y 12,2% zasobów geologicznych. Czêœæ kopalñ wêgla kamiennego wykonuj¹c aktualizacjê projektów zagospodarowania z³o a (pzz) dokona³a weryfikacji bazy zasobów bilansowych. Polega³a ona na dostosowaniu iloœci zasobów bilansowych przedstawianych w pzz do okresu wa noœci koncesji. Skutkiem takiego dzia- ³ania by³o to, e czêœæ zasobów bilansowych w iloœci oko³o 2,42 mld Mg (tj. 15,5%) nie zosta³a zaklasyfikowana do zasobów przemys³owych i nieprzemys³owych. Weryfikacja ta spowodowa³a, e suma zasobów przemys³owych, nieprzemys³owych nie przedstawia wielkoœci rzeczywistej zasobów bilansowych bêd¹cych w udostêpnionych z³o ach wêgla kamiennego. Pos³ugiwanie siê tak okreœlon¹ wielkoœci¹ zasobów przemys³owych i wynikaj¹c¹ z niej wielkoœci¹ zasobów operatywnych nie daje rzeczywistego obrazu potencja³u zasobowego z³ó wêgla kamiennego w Polsce. St¹d te okreœlanie na takiej podstawie prognoz wystarczalnoœci lub ywotnoœci poszczególnych zak³adów górniczych nie bêdzie zgodne z faktycznymi zasobami geologicznymi zalegaj¹cymi w danym z³o u. Mo liwoœci zagospodarowania z³ó wêgla kamiennego w kopalniach uzale nione s¹ od istniej¹cego systemu udostêpnienia z³o a. W celu okreœlenia iloœci potencjalnych zasobów mo liwych do eksploatacji dokonano podzia³u zasobów w zale noœci od miejsca zalegania zasobów. wêgla podzielono na zalegaj¹ce na: poziomach czynnych i w budowie, poni ej poziomów czynnych i w budowie oraz powy ej takich poziomów. Wyniki analizy przedstawiono w tabeli wêgla kamiennego na poziomach eksploatacyjnych Hard coal resources on extraction levels TABELA 2 TABLE 2 Na poziomach czynnych i w budowie Poni ej poziomów czynnych i w budowie Powy ej poziomów czynnych i w budowie Ogó³em geologiczne grupa a pozabilansowe grupa b Razem bilansowe przemys³owe nieprzemys³owe operatywne

4 222 zlokalizowane na poziomach udostêpnionych i w budowie stanowi¹ w zale noœci od rodzaju zasobów od 53 do 67% ca³oœci zasobów wêgla kamiennego. Wartoœci bliskie górnej granicy przedzia³u dotycz¹ zasobów przemys³owych i operatywnych cienkich pok³adów wêgla kamiennego Pok³ady wêgla kamiennego o mi¹ szoœci do 1,5 m posiadaj¹ zasoby geologiczne w iloœci 8044,6 mln Mg. Udzia³ zasobów geologicznych tych pok³adów w ogólnej iloœci zasobów geologicznych zalegaj¹cych w czynnych kopalniach wêgla kamiennego wynosi 30,4%. bilansowe pok³adów o mi¹ szoœci do 1,5 m wynosz¹ 5546 mln Mg (tab. 3), co stanowi 35% ogólnej iloœci zasobów bilansowych. Spoœród zasobów bilansowych zalegaj¹cych w pok³adach o mi¹ szoœci do 1,5 m do zasobów przemys³owych zaklasyfikowane zosta³o 892,8 mln Mg tj. 17,0% ogó³u wszystkich zasobów przemys³owych. operatywne tej grupy pok³adów w ogólnej iloœci zasobów operatywnych stanowi¹ 17,7% (tj. 577,9 mln Mg). W pok³adach o mi¹ szoœci do 1,5m udokumentowano g³ównie wêgiel kamienny typu od 31 do 35. Pozosta³e typy wêgli, tj. 36, 37, 41, 42, posiadaj¹ udzia³ poni ej 0,1%. bilansowe wêgla energetycznego (typy 31 33) wynosz¹ 3 549,6 mln Mg, a wêgla koksowego (typy 34 i 37) 1 997,4 mln Mg (tab. 4). Podobnie przedstawia siê rozk³ad zasobów bilansowych ze wzglêdu na typy wêgla energetycznego i koksowego, który wynosi odpo- wêgla kamiennego wed³ug mi¹ szoœci pok³adów Hard coal resources according to coal beds thickness TABELA 3 TABLE 3 Mi¹ szoœæ pok³adów wêgla geologiczne pozabilansowe grupa a grupa b razem bilansowe przemys³owe nieprzemys³owe operatywne <1, ,01 1, ,51 2, ,01 2, ,51 3, ,01 3, ,51 4, ,01 4, >4, Ogó³em

5 223 wêgla kamiennego w pok³adach cienkich wed³ug typów wêgla kamiennego Hard coal resources in thin beds according to coal types TABELA 4 TABLE 4 Typ wêgla geologiczne pozabilansowe grupa a grupa b razem bilansowe przemys³owe nieprzemys³owe operatywne Razem Zestawienie zasobów cienkich pok³adów wêgla kamiennego wed³ug koncernów wêglowych Hard coal resources in thin beds, according to coal companies TABELA 5 TABLE 5 Typ wêgla geologiczne pozabilansowe grupa a grupa b razem bilansowe przemys³owe nieprzemys³owe operatywne KW S.A KHW S.A JSW S.A PKW S.A LW S.A Pozosta³e Razem

6 224 wiednio oko³o 64% i oko³o 35%. W zasobach przemys³owych i operatywnych proporcje ulegaj¹ odwróceniu, tj. wêgiel koksowy stanowi oko³o 57%, a energetyczny oko³o 42% zasobów cienkich pok³adów. Najwiêksze zasoby wêgla kamiennego w cienkich pok³adach we wszystkich rodzajach zasobów posiada Kompania Wêglowa S.A. (KW S.A). Ich udzia³ w ogólnej iloœci zasobów kszta³tuje siê na poziomie oko³o 50%. W Katowickim Holdingu Wêglowym S.A. (KHW S.A.) i Jastrzêbskiej Spó³ce Wêglowej S.A. (JSW S.A.) zasoby geologiczne cienkich pok³adów wêgla kamiennego wynosz¹ odpowiednio 1,29 mld Mg i 1,25 mld Mg. Udzia³ zasobów przemys³owych i operatywnych tych koncernów i spó³ek wêglowych wynosi odpowiednio 15,1 i 13,8% ca³oœci zasobów cienkich pok³adów. W przypadku zasobów przemys³owych i operatywnych w JSW S.A. widoczny jest ich du y udzia³ (odpowiednio 26,5 i 27,7%) w ogólnej iloœci zasobów przemys³owych i operatywnych udokumentowanych w cienkich pok³adach. Udzia³ zasobów w pok³adach o mi¹ szoœci do 1,5 m w pozosta³ych koncernach i spó³kach wêglowych przedstawia tabela wêgla kamiennego udokumentowane w cienkich pok³adach zalegaj¹cych na poziomach czynnych i w budowie geologiczne pok³adów o mi¹ szoœci od 1,01 do 1,5 m w 30,5% zalegaj¹ na poziomach czynnych i w budowie. Podobnie zasoby bilansowe tej grupy pok³adów posiadaj¹ 35,0% udzia³ w ogólnej iloœci zasobów bilansowych zalegaj¹cych na tych poziomach. Porównuj¹c iloœæ zasobów geologicznych (4567,6 mln Mg tab. 6) i bilansowych (3238,6 mln Mg tab. 6) pok³adów o mi¹ szoœci do 1,5 m zalegaj¹cych na poziomach czynnych i w budowie do pozosta³ych zasobów zalegaj¹cych na tych poziomach nale y stwierdziæ, e posiadaj¹ one najwiêkszy udzia³ procentowy w zasobach geologicznych i bilansowych. przemys³owe cienkich pok³adów wêgla kamiennego na poziomach czynnych i w budowie wynosz¹ 568,6 mln Mg i stanowi¹ 16,2% zasobów przemys³owych zalegaj¹cych na tym poziomie udostêpnienia. Spoœród zasobów przemys³owych do zasobów operatywnych zosta³o zaklasyfikowane 367,7 mln Mg co daje udzia³ 17,1% we wszystkich zasobach operatywnych na poziomach na których prowadzone jest aktualnie wydobycie wêgla kamiennego. przemys³owe i operatywne cienkich pok³adów wêgla kamiennego zajmuj¹ drugie miejsce pod wzglêdem zasobnoœci spoœród wszystkich zasobów pozosta³ych pok³adów zalegaj¹cych na poziomach czynnych i w budowie. Wiêksze zasoby przemys³owe i operatywne na tych poziomach posiadaj¹ jedynie pok³ady o mi¹ szoœci do 2,0 m (tab. 6), które odpowiednio stanowi¹ 26,7 i 27,7% ca³oœci zasobów. Oko³o 50% zasobów pok³adów o mi¹ szoœci do 1,5 m na poziomach czynnych i w budowie posiadaj¹ kopalnie wchodz¹ce w sk³ad KW S.A. Drugie miejsce (udzia³ ok. 21%) pod wzglêdem iloœci zasobów przemys³owych i operatywnych cienkich pok³adów na poziomach czynnych zajmuje JSW S.A. W tej spó³ce udzia³ zasobów bilansowych na analizowanym poziomie udostêpnienia wynosi tylko 13,4%. Taka struktura zasobów bilansowych wskazuje

7 225 TABELA 6 wêgla kamiennego wed³ug grup mi¹ szoœci pok³adów wed³ug stanu na r. TABLE 6 Hard coal resources according to beds thickness as of 31 st Dec Mi¹ szoœæ pok³adu geologiczne pozabilansowe grupa a grupa b razem bilansowe przemys³owe nieprzemys³owe operatywne na poziomach czynnych i w budowie <1, ,01 1, ,51 2, ,01 2, ,51 3, ,01 3, ,51 4, ,01 4, >4, Razem poni ej poziomów czynnych i w budowie <1, ,01 1, ,51 2, ,01 2, ,51 3, ,01 3, ,51 4, ,01 4, >4, Razem powy ej poziomów czynnych i w budowie (np. poziomy wentylacyjne) <1, ,01 1, ,51 2, ,01 2, ,51 3, ,01 3, ,51 4, ,01 4, >4, Razem Ogó³em

8 226 na du e znaczenie zasobów cienkich pok³adów w bazie zasobów przewidzianych do eksploatacji. na poziomach czynnych i w budowie w pozosta³ych spó³kach wêglowych przedstawia tabela 7. TABELA 7 Zestawienie zasobów pok³adów cienkich na poziomach czynnych i w budowie wed³ug koncernów wêglowych TABLE 7 Hard coal resources in thin beds on active extraction levels and levels in construction, according to coal companies Koncern wêglowy geologiczne pozabilansowe grupa a grupa b Razem bilansowe przemys³owe nieprzemys³owe operatywne KW S.A KHW S.A JSW S.A PKW S.A LW S.A Pozosta³e Razem wêgla kamiennego udokumentowane w cienkich pok³adach zalegaj¹cych poni ej poziomów czynnych i w budowie Poni ej poziomów czynnych i w budowie zasoby geologiczne pok³adów o mi¹ szoœci od 1,01 do 1,5 m wynosz¹ 2331,2 mln Mg, a zasobów bilansowych 1926,4 mln Mg (tab. 6). Odpowiada to udzia³owi tych zasobów odpowiednio na poziomie 27,0 i 33,6%. przemys³owe i operatywne cienkich pok³adów zlokalizowane poni ej poziomów udostêpnionych i w budowie stanowi¹ oko³o 16% ca³oœci zasobów udokumentowanych na tych poziomach. Podobnie jak to ma miejsce w przypadku zasobów zalegaj¹cych na poziomach czynnych i w budowie, zasoby udokumentowane w cienkich pok³adach wêgla kamiennego posiadaj¹ najwiêkszy udzia³ w bazie zasobów na tym poziomie. przemys³owe (263,7 mln Mg) i operatywne (168,9 mln Mg) pok³adów o mi¹ szoœci do 1,5 m stanowi¹ oko³o 16% (tab. 6). Iloœæ zasobów poni ej poziomów czynnych i w budowie z podzia³em na KW S.A., KHW S.A., JSW S.A., PKE S.A. i LW S.A. przedstawia tabela 8. Najwiêcej zasobów przemys³owych i operatywnych zalegaj¹cych poni ej poziomów czynnych i w budowie posiadaj¹ KW S.A. (odpowiednio 45,6 i 42,9%) i JSW S.A. (odpowiednio 23,5 i 25,2%).

9 TABELA 8 Zestawienie zasobów pok³adów cienkich poni ej poziomów czynnych i w budowie wed³ug koncernów wêglowych TABLE 8 Hard coal resources in thin beds under active extraction levels and levels in construction, according to coal companies 227 Koncern wêglowy geologiczne pozabilansowe grupa a grupa b razem bilansowe przemys³owe nieprzemys³owe operatywne KW S.A KHW S.A PKW S.A JSW S.A Pozosta³e Razem wêgla kamiennego udokumentowane w cienkich pok³adach zalegaj¹cych powy ej poziomów czynnych i w budowie W przypadku zasobów zalegaj¹cych powy ej poziomów czynnych i w budowie (poziomy wentylacyjne, odwadniaj¹ce) zasoby pok³adów o mi¹ szoœci od 1,01 do 1,5 m stanowi¹ w zale noœci od rodzaju zasobów od 40% (zasoby geologiczne) do 77% (zasoby przemys³owe i operatywne) bazy zasobowej tego rodzaju poziomów. Drug¹ grup¹ pok³adów posiadaj¹c¹ udzia³ zasobów na poziomie oko³o 10% (zasoby geologiczne) i oko³o 20% (zasoby bilansowe) s¹ pok³ady o mi¹ szoœci do 2,0 m. pok³adów o mi¹ szoœci powy ej 2,5 m stanowi¹ niewielki procent zasobów udokumentowanych powy ej poziomów czynnych i w budowie (tab. 6). Najwiêcej zasobów na tych poziomach znajduje siê w kopalniach KW S.A. (ok. 50%) Wydobycie wêgla kamiennego z cienkich pok³adów wêgla kamiennego Wydobycie wêgla kamiennego z cienkich pok³adów w latach wynosi³o od 3,1 mln Mg do 7,9 mln Mg, co stanowi w porównaniu do wydobycia ze wszystkich pok³adów wêgla kamiennego udzia³ na poziomie od 3,5 do 8,7%. Przy poziomie wydobycia w roku 2006 wynosz¹cym 3,1 mln Mg pochodz¹cym z zasobów operatywnych (zasoby przemys³owe pomniejszone o przewidywane straty w zasobach) zalegaj¹cych na poziomach czynnych i w budowie wystarczalnoœæ zasobów pok³adów o mi¹ szoœci do 1,5 m wynosi

10 228 oko³o 120 lat. Dla porównania 82% rocznego wydobycia wêgla kamiennego w roku 2006 pochodzi³o z pok³adów o mi¹ szoœci do: 2,0 m, 2,5 m, 3,0 m i 3,5 m (tab. 9). Dla zasobów operatywnych udokumentowanych na poziomach czynnych i w budowie wynosz¹cych 2148,5 mln Mg przy utrzymywaniu siê dotychczasowych trendów wydobycia z wymienionych powy ej pok³adów wêgla wystarczalnoœæ tych zasobów wyniesie od oko³o 13 do oko³o 16 lat (tab. 11). Maj¹c na uwadze zasoby bilansowe cienkich pok³adów wêgla kamiennego wynosz¹ce 3238,6 mln Mg (na poziomach czynnych i w budowie) oraz ich niewielki udzia³ w wydobyciu nale y stwierdziæ, e stanowi¹ one jedyn¹ alternatywê utrzymania poziomu wydobycia wêgla kamiennego na obecnym poziomie. Ze wzglêdu na wystêpuj¹ce w obrêbie pok³adów o mi¹ szoœci do 1,5 m typy wêgla stanowi¹ one bazê dla potrzeb energetyki i koksownictwa. Wydobycie z cienkich pok³adów z podzia³em na poszczególne koncerny i spó³ki wêglowe przedstawia tabela 10. Najwiêkszy udzia³ w wydobyciu z pok³adów o mi¹ szoœci do 1,5 m maj¹ kopalnie wêgla kamiennego wchodz¹ce w sk³ad KW S.A. Udzia³ ten w zale noœci od roku wynosi³ od 60 do 72%. W KHW S.A. i JSW S.A. udzia³ wydobycia z cienkich pok³adów kszta³towa³ siê natomiast na poziomie od 10 do 27% rocznego wydobycia, a w Po³udniowym Koncernie Wêglowym (PKW) S.A wynosi³ poni ej 1%. W KWK Bogdanka (LW S.A.) w latach nie prowadzono wydobycia w cienkich pok³adach. Wydobycie wêgla kamiennego w latach Hard coal output in the years TABELA 9 TABLE 9 Gruboœæ pok³adu [m] Wydobycie w roku [Mg] <1, ,01 1, ,51 2, ,01 2, ,51 3, ,01 3, ,51 4, ,01 4, >4, Ogó³em

11 229 TABELA 10 Wydobycie wêgla kamiennego w latach z pok³adów cienkich w koncernach wêglowych TABLE 10 Hard coal output in thin beds in the years , according to coal companies Koncern/Spó³ka wêglowa Wydobycie w roku [mln Mg] KW S.A. 5,592 4,285 3,588 3,928 3,382 2,353 2,373 KHW S.A. 1,213 0,624 0,589 1,808 0,782 0,574 0,574 JSW S.A. 1,098 1,246 0,603 0,808 0,874 0,413 0,113 PKW S.A. 0,006 0,008 LW S.A Pozosta³e Razem 7,902 6,154 4,780 6,544 5,039 3,346 3, Wydobycie wêgla kamiennego w latach Wydobycie wêgla kamiennego w analizowanym okresie ulega³o zmianom w niewielkim zakresie. Pocz¹tkowo w okresie wzrasta³o do wartoœci 94,2 mln Mg. Od roku 2001 zaczê³o systematycznie maleæ do wielkoœci 88,3 mln Mg w roku Wielkoœci rocznego wydobycia w poszczególnych latach przyjête do analizy s¹ mniejsze od wartoœci prezentowanych przez Agencjê Restrukturyzacji Przemys³u (ARP). wystêpuj¹ce w warstwach wêgla o mi¹ szoœci poni ej 0,6 m nie s¹ dokumentowane w dokumentacji geologicznej z³o a wêgla kamiennego. Jako granicê wystêpowania z³o a w pok³adach wêgla kamiennego przyjmuje siê dla zasobów pozabilansowych izoliniê mi¹ szoœci o wartoœci 0,6 m, a dla zasobów bilansowych izoliniê o wartoœci 1,0 m. Izolinia mi¹ szoœci dla zasobów przemys³owych ustalana jest indywidualnie przez ka dego przedsiêbiorcê górniczego. W wiêkszoœci z³ó wêgla kamiennego zalegaj¹cych w czynnych zak³adach górniczych wynosi ona od 1,2 do 1,5 m. Taki sposób okreœlania granicy wystêpowania zasobów przemys³owych w wiêkszoœci przypadków powoduje, e zdecydowana czêœæ zasobów bilansowych o mi¹ szoœci do 1,5 m (ok. 83%) klasyfikowana jest do zasobów nieprzemys³owych. W latach wydobycie wêgla kamiennego w poszczególnych grupach mi¹ - szoœci pok³adów wêgla przestawiono w tabeli 9. W okresie tym wydobycie wêgla kamiennego prowadzone by³o we wszystkich grupach mi¹ szoœci pok³adów. Najwiêkszy udzia³ w rocznym wydobyciu mia³y pok³ady o mi¹ szoœci od 2,0 do 3,0 m. W tym przedziale mi¹ szoœci w ka dym z pok³adów wêgla kamiennego w zale noœci od roku, wydobycie

12 230 wynosi³o od 15 do 25%. W latach najbardziej eksploatowane by³y pok³ady o mi¹ szoœci do 2,0 m, do 2,5 m do 3,0 m. Z tych pok³adów pochodzi³o od 17 do 28% rocznego wydobycia. Sumaryczny udzia³ wydobycia tych pok³adów w stosunku do wydobycia ogólnego wêgla kamiennego w tym okresie kszta³towa³ siê na poziomie od 64 do 69%. Z tym, e w analizowanych okresie widoczna jest tendencja malej¹ca udzia³u tych pok³adów w wydobyciu ogólnym. Podczas, gdy od roku 2003 systematycznie wzrasta wydobycie z pok³adów o mi¹ szoœci do 3,5 m od wartoœci 14% w roku 2003 do 23% w roku W tym samym okresie udzia³ wydobycia z pok³adów o mi¹ szoœci do 1,5 m systematycznie mala³ od wielkoœci 7,2% do wielkoœci 3,5%. Bior¹c pod uwagê pok³ady o mi¹ - szoœci do 2,0 m, do 2,5 m, do 3,0 m i do 3,5 m nale y stwierdziæ, e w latach wydobycie wêgla kamiennego z tych pok³adów wynosi³o od 83 do 86% ogólnego wydobycia wêgla kamiennego w Polsce. Wydobycie z pok³adów o mi¹ szoœci powy ej 3,5 m nie przekracza³o 9% z tym, e œrednio 56% (w analizowanym okresie) wydobycia przypada na pok³ady o mi¹ szoœci do 4,0 m. Analizuj¹c wielkoœci wydobycia pochodz¹ce z poszczególnych grup mi¹ szoœci pok³adów w roku 2006 i porównuj¹c je do zasobów operatywnych zlokalizowanych na poziomach czynnych i w budowie mo na stwierdziæ, e wystarczalnoœæ zasobów w poszczególnych grupach mi¹ szoœci (tab. 11) wynosi od 120 lat (pok³ady o mi¹ szoœci do 1,5 m) do 13 lat (pok³ady o mi¹ szoœci od 3,01 do 3,5 m). TABELA 11 operatywne i wystarczalnoœæ grup pok³adów wêgla kamiennego na poziomach czynnych i w budowie TABLE 11 Hard coal reserves and sufficiency, according to bed groups on active extraction levels and levels in construction Gruboœæ pok³adu operatywne Wydobycie w roku 2006 Wystarczalnoœæ [lata] <1, ,3 7 1,01 1, , ,51 2, ,3 31 2,01 2, ,4 16 2,51 3, ,8 14 3,01 3, ,3 13 3,51 4, ,7 17 4,01 4, ,4 24 >4, ,9 92 Ogó³em ,4 24

13 Œrednia wystarczalnoœæ zasobów operatywnych wêgla kamiennego udokumentowanych na poziomach czynnych i w budowie wynosi 24 lata. Jednak e tak opisany stan wystarczalnoœci zasobów wêgla nie jest do koñca obiektywny z tego wzglêdu, e czêœæ kopalñ wêgla kamiennego prowadzi wydobycie poni ej poziomów czynnych. Dlatego te w okreœlaniu zasobnoœci wêgla kamiennego w³aœciwym jest uwzglêdnienie zasobów wêgla zalegaj¹cych równie poni ej poziomów czynnych i w budowie. Tym bardziej jest to zasadne, e z ka dym rokiem g³êbokoœæ eksploatacji wêgla kamiennego wzrasta. zlokalizowane poni ej poziomów czynnych stanowi¹ naturaln¹ rezerwê rozwojow¹ górnictwa wêglowego w Polsce. Poni ej, w tabeli 12 zestawiono zasoby wêgla kamiennego zalegaj¹ce zarówno na poziomach czynnych i w budowie jak równie poni ej tych poziomów. Analizuj¹c zasoby operatywne na poziomach czynnych i w budowie oraz zalegaj¹ce poni ej tych poziomów nale y zwróciæ uwagê na wzrost wystarczalnoœci w ka dej z grup mi¹ szoœci pok³adów. Horyzont czasowy zasobów zlokalizowanych na wymienionych poziomach, przy obecnej strukturze zaanga owania poszczególnych pok³adów w wydobyciu ogólnym, nie uleg³ istotnej poprawie. Œrednia wystarczalnoœæ pok³adów wêgla kamiennego wynosi oko³o 36 lat, a pok³adów o mi¹ szoœci do 2,5 m i do 3,5 m odpowiednio 24 i 19 lat (tab. 12). Taki trend wykorzystania zasobów operatywnych wêgla kamiennego wynika ze stosowanych w górnictwie wêgla kamiennego systemów obudów œcianowych. Dobieranie obudów zmechanizowanych podyktowane jest g³ównie chêci¹ uzyskania maksymalnej kon- 231 TABELA 12 operatywne i wystarczalnoœæ grup pok³adów wêgla kamiennego na poziomach czynnych i w budowie oraz poni ej tych poziomów TABLE 12 Hard coal reserves and sufficiency, according to bed groups on active extraction levels, levels in construction and under these levels Gruboœæ pok³adu operatywne Wydobycie w roku 2006 Wystarczalnoœæ [lata] <1, ,3 9 1,01 1, , ,51 2, ,3 41 2,01 2, ,4 24 2,51 3, ,8 23 3,01 3, ,3 19 3,51 4, ,7 30 4,01 4, ,4 42 >4, ,9 145 Ogó³em ,4 36

14 232 centracji wydobycia i ograniczenia do niezbêdnego minimum iloœci œcian w jednym zak³adzie górniczym. Obserwowany w dziesiêcioleciu dynamiczny wzrost koncentracji wydobycia wêgla z przodka œcianowego w polskich kopalniach zwi¹zany by³ ze sta³ym unowoczeœnianiem procesu technologicznego tak w aspekcie stosowanych maszyn i urz¹dzeñ, jak i systemu organizacyjno-ruchowego. Charakterystykê wielkoœci wydobycia z przodków œcianowych (Mg/dobê) w zale noœci od gruboœci pok³adów przedstawia tabela 13 (Sikora 2008). Œrednie wydobycie z jednej œciany w zale noœci od gruboœci pok³adu Average output from face, according to bed thickness TABELA 13 TABLE 13 Gruboœæ pok³adu [m] < 2000 Mg/dobê Mg/dobê Liczba œcian o wydobyciu Mg/dobê > 4000 Mg/dobê razem Wydobycie ze œciany [Mg/dobê] < 1, ,51 2, ,01 3, ,51 4, > 4, ¹cznie Najwiêcej œcian, bo blisko 75%, ulokowanych by³o w pok³adach o gruboœci 1,5 3,5 m. W pok³adach o gruboœci do 1,5 m pracowa³o jedynie 2% przodków œcianowych, a powy ej 3,5 m tylko 23%. Dane te œwiadcz¹ o nierównomiernym rozk³adzie wydobycia, a co za tym idzie nierównomiernym sczerpywaniu zasobów. Z analizy tabeli 13 wynika równie, e w œcianach o wysokoœci powy ej 2,0 m uzyskuje siê wydobycie oscyluj¹ce wokó³ wartoœci oko³o 3,0 tys. Mg/d. Udokumentowane cienkie pok³ady wêgla kamiennego (do 1,5 m) s¹ w bardzo ma³ym stopniu górniczo zagospodarowane i brane pod uwagê w planowaniu dalszej eksploatacji. Pomimo stosunkowo wysokiego udzia³u w zasobach przemys³owych (ok. 17%), ze wzglêdu na uzyskiwanie stosunkowo niskiego wydobycia z pojedynczego wyrobiska œcianowego brak zainteresowania koncernów i spó³ek wêglowych tymi zasobami. Na taki stan wp³ywa brak odpowiednich technologii eksploatacji, jak równie odpowiednich maszyn i urz¹dzeñ. Czynniki wskazane powy ej nie pozwalaj¹ uzyskaæ odpowiedniej iloœci wydobycia z pojedynczej œciany. Poza tym, eksploatowanie œcian w pok³adach o mi¹ szoœci od 2,0 do 3,5 m pozwala na uzyskanie lepszych wyników jednostkowych przy mniejszym postêpie dobowym. Nadmieniæ przy tym nale y e oko³o 92% rocznego wydobycia pochodzi ze œcian eksploatowanych systemem z zawa³em stropu

15 233 (dane za rok 2006). Ze wzglêdu na ograniczon¹ bazê udostêpnionych zasobów operatywnych wêgla kamiennego, przed przemys³em wydobywczym wêgla kamiennego w Polsce stoi nowe zadanie. Polegaæ ono powinno na kszta³towaniu dalszej ekonomicznej produkcji w taki sposób, aby lepiej wykorzystaæ zasoby zalegaj¹ce w cienkich pok³adach oraz doprowadziæ do zrównowa onego sczerpywania zasobów we wszystkich grupach mi¹ szoœci pok³adów wêgla kamiennego. Podsumowanie Na bazie przeprowadzonej analizy zasobów wêgla kamiennego w czynnych kopalniach mo na okreœliæ, e w cienkich pok³adach wed³ug stanu na r. zalega³o: 8,0 mld Mg zasobów geologicznych (tj. 30,4% zasobów geologicznych). 5,5 mld Mg zasobów bilansowych (tj. 35% zasobów bilansowych) 0,89 mld Mg zasobów przemys³owych (tj.17,0% zasobów przemys³owych), 0,58 mld Mg tzw. zasobów operatywnych (tj. 17,7% zasobów operatywnych). geologiczne cienkich pok³adów wêgla kamiennego w 30,5% zalega³y na poziomach czynnych i w budowie, a zasoby bilansowe tej grupy pok³adów posiada³y 35,0% udzia³ w ogólnej iloœci zasobów bilansowych udokumentowanych na poziomach czynnych i w budowie. Najwiêksze zasoby wêgla kamiennego w cienkich pok³adach we wszystkich rodzajach zasobów posiada³a w 2006 r. Kompania Wêglowa S.A. (KW S.A). Ich udzia³ w ogólnej iloœci zasobów kszta³towa³ siê na poziomie oko³o 50%. W Katowickim Holdingu Wêglowym S.A. (KHW S.A.) i Jastrzêbskiej Spó³ce Wêglowej S.A. (JSW S.A.) zasoby geologiczne cienkich pok³adów wêgla kamiennego wynosi³y odpowiednio 1,29 mld Mg i 1,25 mld Mg, a zasobów bilansowych 0,84 mln Mg i 0,76 mld Mg. Wydobycie wêgla kamiennego z pok³adów o mi¹ szoœci do 1,5 m w latach wynosi³o od 3,1 mln Mg do 7,9 mln Mg. Stanowi³o to w porównaniu do wydobycia ze wszystkich pok³adów wêgla kamiennego udzia³ na poziomie od 3,5 do 8,7%. Maj¹c na uwadze zasoby bilansowe pok³adów wêgla kamiennego o mi¹ szoœci do 1,5 m wynosz¹ce 3 238,6 mln Mg (na poziomach czynnych i w budowie) oraz ich niewielki udzia³ w wydobyciu nale y stwierdziæ, e stanowi¹ one jedyn¹ alternatywê utrzymania poziomu wydobycia wêgla kamiennego na obecnym poziomie. Ze wzglêdu na wystêpuj¹ce w obrêbie tych pok³adów typy wêgla stanowi¹ one bazê dla potrzeb zarówno energetyki, jak i koksownictwa. Jednakowo mo liwoœæ ich wykorzystania zale eæ bêdzie przede wszystkim od opracowania i wdro enia nowych technologii eksploatacji jak równie od odpowiedniego usprzêtowienia maszynowego przodków œcianowych. Pomimo stosunkowo wysokiego udzia³u cienkich pok³adów wêgla kamiennego w zasobach przemys³owych (ok. 17%), ze wzglêdu na uzyskiwanie stosunkowo niskiego wydobycia jednostkowego, widoczne jest niewielkie zainteresowanie tymi zasobami.

16 234 LITERATURA Bilans Zasobów Kopalin i Wód Podziemnych w Polsce wed³ug stanu na r., PIG, Warszawa Scenariusze rozwoju technologii wydobycia wêgla kamiennego w warunkach utrudnieñ górniczych W³odzimierz Sikora, Nowy Przemys³ nr 1/2008. STRUKTURA I ZAGOSPODAROWANIE ZASOBÓW WÊGLA KAMIENNEGO W POLSCE S³owa kluczowe wêgla kamiennego, miejsce zalegania zasobów, poziomy udostêpnienia z³o a, wystarczalnoœæ zasobów wêgla kamiennego, udzia³ pok³adów wêgla kamiennego w ogólnym wydobyciu Streszczenie W artykule przedstawiono analizê zasobów wêgla kamiennego wed³ug stanu na r. Podstaw¹ dokonanej analizy by³y wyniki ankiety sporz¹dzonej przez kopalinie wydobywaj¹ce wêgiel kamienny w Polsce. Autorzy przedstawili podzia³ zasobów wêgla kamiennego w zale noœci od mi¹ szoœci pok³adu i miejsca ich zalegania. W sposób szczególny omówiono pok³ady, które pomimo relatywnie du ego udzia³u w bazie zasobów bilansowych, podlegaj¹ niewielkiemu zagospodarowaniu górniczemu. Na podstawie dotychczasowego wydobycia przedstawiono wystarczalnoœæ zasobów pok³adów wêgla w poszczególnych grupach mi¹ szoœci pok³adów. THE STRUCTURE AND DEVELOPMENT OF RESOURCES OF HARD COAL IN POLAND Key words Coal resources, placement of coal seams, sufficiency of coal resources, levels of available resources, participation seams of coal output Abstract The analysis is based on the results of inquiry filled by Polish coal mines. Results of the analysis has been presented in the paper depending on thickness and placement of coal seams. Attention has been particularly put on the seams which however have large resources, but are relatively much less developed. On the basis of present coal output the paper shows the sufficiency of coal resources of particular class of the seams thickness.