Zagrożenie terroryzmem islamskim w Austrii

Transkrypt

1 Biuletyn OPINIE FAE nr 10/2016 Kamil SZUBART Zagrożenie terroryzmem islamskim w Austrii Warszawa, Strona 1

2 W połowie czerwca 2016 r. Federalne Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Republiki Austrii opublikowało raport roczny (Verfassungsschutzbericht) Federalnego Urzędu Ochrony Konstytucji i Zwalczania Terroryzmu (Bundesamt für Verfassungsschutz und Terrorismusbekämpfung, BVT) za miniony rok kalendarzowy 1. Autorzy raportu w sposób kompleksowy omawiają główne źródła zagrożeń dla bezpieczeństwa wewnętrznego i pozycji międzynarodowej Austrii. Pomimo że w enumeratywnym wyliczeniu pierwsze miejsce zajmują zagadnienia związane z zagrożeniem ze strony skrajnej prawicy i lewicy, co w odniesieniu do pierwszej materii jest determinowane przez nazistowską przeszłość Austrii i jej obywateli, to od ponad dekady szczególna uwaga jest poświęcana zagrożeniu ze strony radykalnego islamu. Układ treści Raportu Od strony technicznej Raport nie różni się zasadniczo od dokumentów z poprzednich lat. Zawiera 75 stron omawiających główne zagrożenia oraz niespełna 10 stronnicowe streszczenie w języku angielskim. Autorzy w syntetyczny sposób omawiają główne zagrożenia dla bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, w pierwszej kolejności koncentrując się na zagrożeniu ze strony środowisk neonazistowskich, skrajnej lewicy, radykalizmu islamskiego i działalności wywiadowczej prowadzonej przez podmioty zewnętrzne na terytorium Austrii. W drugiej części z kolei skupiono się na omówieniu kilku wątków, które w minionym roku w sposób szczególny koncentrowały uwagę austriackich służb, decydentów politycznych i ekspertów zajmujących się problematyką bezpieczeństwa. Wśród tych tematów znalazły się m.in. wzrost mowy nienawiści w Internecie, co również odnosi się do propagandowej ofensywy środowisk islamistycznych, kryzys uchodźczy i jego konsekwencje dla Austrii, ochrona infrastruktury krytycznej i cyberbezpieczeństwo. 1 Verfassungsschutzberich 2015, Verfassungsschutzbericht_2015.pdf ( ). Warszawa, Strona 2

3 Zagrożenie ze strony środowisk islamistycznych zostało omówione na ponad 10 stronach, gdzie przedstawiono w ujęciu globalnym uwarunkowania związane z powstaniem w czerwcu 2014 r. islamskiego kalifatu na obszarze Syrii i północnego Iraku, proces indoktrynacji, jak również główne czynniki determinujące działalność tzw. Państwa Islamskiego (IS) i Al-Kaidy na terytorium Austrii. Liczba austriackich dżihadystów i główne kierunki wyjazdów na świętą wojnę W tegorocznym Raporcie oszacowano liczbę austriackich dżihadystów, którzy zasili wszystkie fronty świętej wojny na Bliskim Wschodzie, Afryce Północnej, w Rogu Afryki, jak również na pograniczu afgańsko-pakistańskich na 259 osób. Z tej liczby poległy co najmniej 43 osoby, natomiast 79 powróciło do Austrii. Podkreślono również, że w stosunku do co najmniej 41 osób istnieją uzasadnione obawy, że osoby takie są w drodze powrotnej do Austrii, względnie przebywają już na terytorium jednego z państw członkowskich UE. Słusznie zauważono, że dane te stawiają Austrię w gronie państw UE, które są największymi eksporterami rodzimych ochotników świętej wojny per capita. W przeliczeniu na liczbę mieszkańców, Austria plasuje się tuż za Belgią, która posiada najwyższy współczynnik (ponad 46 osób na milion mieszkańców), a przed Francją, Wielką Brytanią i RFN, które są trzema największymi dostarczycielami islamskich radykałów zaangażowanych w działalność IS i Al-Kaidy na Bliskim Wschodzie i w Afryce. Zaznaczono również, że wyrazisty wzrost tego zjawiska nastąpił w połowie 2014 r., a więc po proklamacji powstania kalifatu przez Abu Bakra al-baghdadiego. Wśród państw, do których najczęściej wyjeżdżają Austriacy i austriaccy rezydenci, prym wiodą: Syria, Irak, Afganistan, Pakistan, Libia, Egipt, Turcja i Jemen. W ramach tej grupy państw można jednak wyróżnić ich dwa rodzaje, a więc miejsc, w których następuje bezpośrednie zaangażowanie w działania o charakterze militarno-terrorystycznym m.in. Syria, Irak, Afganistan, Pakistan i Jemen, oraz grupę państw, w których Austriacy są zaangażowani w prace logistyczne (Turcja) i propagandowe (Egipt) na rzecz urzeczywistnienia idei globalnego kalifatu. Warszawa, Strona 3

4 Pomimo, że Raport nie wymienia bezpośrednio danych personalnych poszczególnych austriackich dżihadystów, to zrobiono jeden wyjątek w kontekście Mohameda Mahmmouda. Ten 31-letni Wiedeńczyk posiadający rozległe kontakty z salafitami w RFN, m.in. jeden przywódców zdelegalizowanej w 2012 r. przez władze federalne RFN Millatu Ibrahim z siedzibą w Solingen, zbiegł do Egiptu, a następnie przez Turcję przedostał się do Syrii. Jesienią 2015 r. wraz z innym uczestnikiem świętej wojny z RFN - Abu Umarem al-almani pojawił się na materiałach propagandowych kalifatu, gdzie dokonuje egzekucji kilku żołnierzy reżimu prezydenta Baszara al-assada, pojmanych przez IS niedaleko Palmiry. Dla autorów tegorocznego Raportu, Mohamed Mahmmoud jest szablonowym przykładem personalnych koneksji i zaangażowania w ruch dżihadu: najpierw w działalność propagandowo-werbunkową na terytorium Austrii i RFN, a nie można również wykluczyć, że także na obszarze niemieckojęzycznej Szwajcarii, a następnie działalność w Egipcie i wreszcie bezpośrednie zaangażowanie w walkę po stronie bojówek IS na terytorium Syrii. Proces radykalizacji i werbunku Dla autorów Raportu szczególna uwaga i troska poświęcona jest najbardziej wrażliwej grupie na proces radykalizacji i werbunku ze strony radykalnego islamu dzieciom i młodzieży. To właśnie ta grupa jest najbardziej narażona na agresywną propagandę kolportowaną poprzez media internetowe, portale społecznościowe m.in. Facebook, Instagram, Twitter, fora internetowe np. Ask.fm, czy też popularne aplikacje m.in. WhatsApp, Tinder i komunikatory Skype. Wykorzystując media społecznościowe, propaganda islamska dociera do coraz młodszych osób, nawet dzieci w wieku lat, które już w tym wieku potrafią biegle poruszać w świecie nowych technologii. Bez wychodzenia z domu, dysponując jedynie komputerem, tabletem lub smartfonem z dostępem do Internetu mogą swobodnie czytać, oglądać i słuchać tysiące materiałów audiowizualnych tworzonych przez wszelkiej maści ekstremistów islamskich. Wiele z tych materiałów powstaje w języku niemieckim, za co m.in. była odpowiedzialna działająca z Egiptu komórka medialna Warszawa, Strona 4

5 stworzona przez byłych członków Millatu Ibrahim, w której aktywnie działał Mohamed Mahmmoud. Drugim kanałem indoktrynacji w minionym roku nadal pozostawał czynnik personalny, a więc bezpośrednie oddziaływanie radykałów na potencjalnych ochotników świętej wojny. W tym przypadku tradycyjnie odbywa się to w szeregu meczetów i wspólnot muzułmańskich rozsianych na terenie całej Austrii. Niemniej głównym ośrodkiem pozostaje Wiedeń, jako stolica i największe miasto Austrii, w której na co dzień mieszka i pracuje praktycznie ¼ z 8-milionowej populacji kraju. W tym przypadku szczególna uwaga austriackich władz jest skoncentrowana na tzw. imamach nienawiści (Hassprediger), którzy poprzez radykalną interpretację Koranu i aktualnej rzeczywistości polityczno-społecznej mają szczególny wpływ na młodzież. Setki młodych ludzi, którzy ulegają indoktrynacji, jest rozczarowana zastaną sytuacją społeczną, szczególnie jeśli uwzględni się ich emigranckie pochodzenie, co z kolei przekłada się na ich sytuację na rynku pracy. W połączeniu z brakiem odpowiedniego wykształcenia, które gwarantowałoby im względne szanse na austriackim rynku pracy, rodzi to opór i sprzeciw, również wobec państwowych instytucji, które w ich percepcji konserwują obecny stan rzeczy. W Raporcie szczególnie ważne jest odwołanie się do tzw. kultury sprzeciwu (Protestkultur) wobec obecnej sytuacji polityczno-społecznej, ale również podkreślenie swojej indywidualności np. poprzez konwersję na islam i podążanie za jego wymogami np. noszenie hidżabu. Bardzo ważnym czynnikiem determinującym ten groźny trend jest również wykluczenie społeczne ze strony austriackiego społeczeństwa w związku z życiem wyłącznie w ramach hermetycznych diaspor. Dotyczy to przede wszystkim osób, które przybyły do Austrii w ostatnich kilku lub kilkunastu latach. To z kolei przekłada się na słabą znajomość języka niemieckiego, która uniemożliwia nawiązanie relacji z rówieśnikami spoza swojego kręgu kulturowego, ale również znalezienie zatrudnienia. W wyniku odziaływania tych czynników znacznie ułatwione zadanie mają radykalne środowiska islamistyczne. Warszawa, Strona 5

6 To oczywiście jest wypadkową zaniedbań ze strony rządu federalnego i krajów związkowych, które w sposób niewystarczający prowadziły działania mające na celu integrację tych środowisk ze społeczeństwem austriackim. Na usprawiedliwienie niewystarczających działań z pewnością działa liczba migrantów, którzy cyklicznie przybywają do Austrii oraz ograniczone zasoby, jakimi dysponują władze w Wiedniu. W tym przypadku możemy zatem zauważyć kilka fal migracyjnych. W I połowie lat 90. ubiegłego stulecia miała miejsce migracja z ogarniętej wojną Bośni, czy też szybki wzrost czeczeńskiej diaspory w wyniku dwóch wojen czeczeńskich. Obecnie Austria mierzy się z kolejną fazą uchodźczą związaną z międzynarodowym kryzysem migracyjnym. Pomimo, że Austria jest przede wszystkim terytorium tranzytowym w drodze do RFN, to pomimo tego w 2015 r. złożono ponad 3-krotnie więcej wniosków azylowych (ponad 90 tys.), aniżeli miało to miejsce w analogicznym okresie w 2014 r. Raport wskazuje również na szczególną rolę, jaką w koncepcji globalnego kalifatu pełnią młode kobiety, które według jego autorów należy rozpatrywać jako integralną cześć fenomenu austriackich foreign fighters. Pomimo, że austriackie statystyki znacząco nie odbiegają od europejskiej średniej, a więc posiadaczki austriackiego paszportu stanowią ok proc. wszystkich austriackich dżihadystów, to ich rola w propagandzie IS i Al- Kaidy jest nieoceniona. Często są znacznie bardziej wartościowym elementem, aniżeli mężczyźni, którzy z bronią w ręku walczą na frontach świętej wojny. Z perspektywy IS takie kobiety pełnią również szczególną rolę w utrzymaniu zalążka idei kalifatu, a więc uczestniczą w procesie reprodukcji przyszłych bojowników i bojowniczek świętej wojny. Autorzy Raportu zwracają uwagę, na wykorzystywanie w tym przypadku przez propagandę IS i Al-Kaidy idei romantycznej miłości, którą młode Austriaczki mogą odnaleźć w ramionach młodego i odważnego bojownika (heroischen Kämpfer) w Syrii lub północnym Iraku. Bardzo ważne jest również zwrócenie uwagi na długość procesu indoktrynacji i werbunku, który w ocenie austriackich analityków może wynosić nawet kilka tygodni, co Warszawa, Strona 6

7 jest szczególnie widoczne w przypadku bardzo młodych osób. To z kolei jest bardzo dużym wyzwaniem dla austriackich władz, które muszą zintensyfikować swoje działania przede wszystkim na płaszczyźnie profilaktyczno-informacyjnej. Grupy podwyższonego ryzyka W Raporcie zdecydowano się również na wskazanie głównych kierunków geograficznych i grup narodowo-etnicznych, które w sposób szczególny pozostają na celowniku radykalnego islamu. Jest to godne podkreślenia, ponieważ w wielu tego typu dokumentach autorzy starają się minimalizować bezpośrednie zdiagnozowanie tzw. grup podwyższonego ryzyka, co ma za zadanie przede wszystkim minimalizować ryzyko krytyki ze strony organizacji pozarządowych, które w wielu tego typu publikacjach dopatrują się stygmatyzacji narodowo-etnicznej. Pierwszą grupą narodowo-etniczną, która budzi szczególne zainteresowanie, są młodzi ludzie z Bałkanów, przede wszystkim z państw posiadających duże społeczności muzułmańskie: Bośnia i Hercegowina, Albania, Macedonia i Kosowo. Szczególnie przybysze z tego pierwszego kraju mają bardzo długą historię swojej obecności w Austrii, zarówno w czasie istnienia monarchii Habsburgów, jak i w czasie trwania wojny w Bośni. To właśnie w latach 90. ubiegłego stulecia wielkość bośniackiej diaspory w Austrii rozrosła się do tys. członków. Z kolei w kontekście albańskich muzułmanów zarówno z Albanii, jak i Kosowa ich liczba drastycznie wzrosła podczas konfliktu serbsko-albańskiego w latach , osiągając na początku obecnego stulecia poziom ponad 30 tys. W związku z tym, austriackie służby w 2015 r. szczególną uwagę skoncentrowały na osobach pochodzenia bośniackiego, które często pomimo urodzenia i wychowania w Austrii, podtrzymują religię i tradycję kulturową swoich rodziców. Uwaga austriackich władz była przede wszystkim skupiona na Wiedniu, który w kontekście każdej diaspory odgrywa kluczową rolę. Osoby pochodzenia bośniackiego, które pozostają w kręgu zainteresowania austriackiego BVT i LVT ( Landesämter für Verfassungsschutz und Warszawa, Strona 7

8 Terrorismusbekämpfung) 2 utrzymują również regularne kontakty z osobami i centrami muzułmańskimi na Bałkanach, które są wykorzystywane w globalnym ruchu dżihadu m.in. w celu pozyskiwania funduszy i w kwestiach logistycznych. Tylko między wrześniem 2014 r. a lutym 2015 r. zatrzymano na terytorium Austrii 33 osoby bośniackiego pochodzenia pod zarzutem uczestnictwa w działalności terrorystycznej. W dokumencie podkreślono również, że wzrost aktywności tych środowisk nastąpił po atakach z 11 września 2001 r. Nie można również pominąć faktu, że bośniackie korzenie miał mężczyzna, który w październiku 2007 r. próbował wtargnąć na teren ambasady USA z plecakiem, w którym znajdowały się dwa granaty bojowe, kilka kilogramów gwoździ oraz islamskie broszury propagandowe. Drugą grupą są członkowie diaspory czeczeńskiej, która obecnie może liczyć nawet tys. członków. Jest to szczególnie ważne, jeśli przeanalizujemy informacje szefowej austriackiego resortu spraw wewnętrznych Johanny Mikl-Leitner. Na początku 2016 r. informowała ona o 40 zabitych Austriakach, w tym 27 osobach pochodzenia czeczeńskiego, które poległy na obszarach, na których operują islamskie organizacje terrorystyczne. Autorzy Raportu zwracają uwagę, że gros tych osób miało pośrednie związki z proklamowanym w 2007 r. przez Doku Umarowa Emiratem Kaukaskim ugrupowaniem, który zgodnie przez Rosję i USA jest uznawane za organizację terrorystyczną. W połowie 2015 r. cztery z siedmiu wilajetów Emiratu złożyły przysięgę wierności IS, stając się jego oficjalną afiliacją na Kaukazie Północnym. Działalność Partii Pracujących Kurdystanu (PKK) w Austrii W rozdziale poświęconym zagrożeniu ze strony radykalnego islamu omówiono również problematykę działalności PKK na terytorium Austrii i możliwych w związku z tym zagrożeń. Ewentualne zagrożenie należy rozpatrywać na dwóch poziomach: 2 Ze względu na strukturę federalną państwa, w krajach związkowych istnieją Urzędy Ochrony Konstytucji i Zwalczania Terroryzmu Krajów Związkowych (LVT), które jednak posiadają znacznie mniejszą autonomię organizacyjną i w działaniu niż ma to miejsce w RFN. Warszawa, Strona 8

9 międzynarodowym i wewnętrznym. Wśród pierwszego należy wyróżnić wpływ operowania PKK z terytorium Austrii na stosunki austriacko-tureckie. To oczywiście może implikować możliwość wystąpienia aktów kryminalnych, w tym aktów o charakterze terrorystycznym pomiędzy diasporą kurdyjską popierającą działalność PKK i tureckimi nacjonalistami. W dużo mniejszym stopniu, Austriacy żywią uzasadnione obawy o możliwość podjęcia na swoim terytorium bezpośrednich akcji przez tureckie służby specjalne, co niosłoby zbyt duże ryzyko poważnego kryzysu na najwyższym szczeblu dyplomatycznym pomiędzy Wiedniem i Ankarą. Niemniej działania tureckich służb bezpieczeństwa i wojska m.in. naloty na pozycje PKK w Syrii, budzą opór ze strony członków kurdyjskiej diaspory, która wyraża swój sprzeciw do działań Ankary w demonstracjach ulicznych, które bardzo łatwo mogą się przerodzić w gwałtowne zamieszki. Autorzy Raportu wskazują również na rolę PKK i kurdyjskich Peszmergów w walce przeciwko IS w Syrii i północnym Iraku. W ramach kurdyjskiej diaspory w Austrii dochodzi również do nagminnego procesu rekrutacji do kurdyjskich sił paramilitarnych. Członkowie kurdyjskiej diaspory prowadzą również ożywioną działalność służącą pozyskaniu funduszy, które mogłyby zostać wykorzystane na zakup uzbrojenia i wyposażenia dla kurdyjskich oddziałów. Podsumowanie i wnioski Raporty BVT są regularnie publikowane przez Federalne Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Austrii od 1997 r. Tegoroczny raport zasadniczo układem treści nie różni się od raportów z lat poprzednich. Niemniej od zamachów z 11 września 2001 r. coraz większa uwaga poświęcona jest zagadnieniu ekstremizmu i terroryzmu islamskiemu. Ma to swoje przełożenie zarówno w objętości, jak i w warstwie faktograficznej i metodologicznej. Po zamachach w USA zwiększenie zainteresowania tematyką terroryzmu islamskiego było powszechnym trendem na całym świecie. W tym przypadku również Austria nie była odosobnionym przypadkiem. Austriackie władze kładły również nacisk na tę problematykę Warszawa, Strona 9

10 w związku z organizacją wspólnie ze Szwajcarią EURO 2008 i pogróżek ze strony radykalnych środowisk islamskich. Obecne zainteresowanie związane jest z kolejną falą w ramach globalnego ruchu dżihadu, a więc powstaniem quasi-państwa Islamskiego na obszarach Syrii i północnego Iraku oraz zamorskich wilajetów w Libii, czy też deklaracji lojalności ze strony Emiratu Kaukaskiego. Dla austriackich służb bezpieczeństwa również niepokojący pozostaje fakt, że ponad ćwierć tysiąca austriackich obywateli i osób permanentnie rezydujących w Austrii zdecydowało się do końca 2015 r. udać na świętą wojnę. Nastąpił również zdecydowany wzrost ich liczby w porównaniu z końcem 2014 r. kiedy to szacowano, że w globalny dżihad było zaangażowanych 140 osoby z Austrii, w tym około 60 pochodzenia czeczeńskiego. Osoby pochodzenia czeczeńskiego i bośniackiego są zatem pod szczególną obserwacją ze strony austriackich służb bezpieczeństwa. W wielu przypadkach jest to jednak bardzo utrudnione. Dotyczy to szczególnie Czeczenów, którzy są bardzo hermetyczną grupą, posługującą się językiem rosyjskim, gdzie akces do grupy odbywa się najczęściej poprzez kryterium pochodzenia (bycie Czeczenem). W przypadku osób o korzeniach bośniackich są to już w wielu przypadkach osoby urodzone i wychowane w Austrii, dla których język bośniacki jest często językiem obcym, aczkolwiek w ich przypadku większość wiedeńskich meczetów i centrów muzułmańskich w których następuje indoktrynacja i rekrutacja na świętą wojnę mieści się w dzielnicach zamieszkałych przez znaczny odsetek Bośniaków. To z kolei wpływa na możliwość ewentualnej inwigilacji ze strony służb bezpieczeństwa, w myśl zasady, że każdy obcy jest siłą rzeczy staje się podejrzanym. Sama treść Raportu pomimo kilku ciekawych elementów faktograficznych nie wnosi szczególnie ważnych informacji do ogólnej wiedzy na temat mechanizmów procesu radykalizacji i rekrutacji. Są to oczywiście dość uniwersalne mechanizmy, które z powodzeniem są wykorzystywane w innych państwach Europy Zachodniej. Niemniej jednak, w Raporcie możemy wyróżnić kilka interesujących elementów m.in. zdefiniowanie Warszawa, Strona 10

11 potencjalnych grup podwyższonego ryzyka, jak również wyrażenie expressis verbis, że schroniska dla migrantów i azylantów z obszarów Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej, którzy przybyli do Austrii w przeciągu ostatnich kilkunastu miesięcy, mogą stać się celem i miejscem rekrutacji ze strony radykalnych środowisk islamistycznych. Tezy przedstawiane w serii Biuletyn OPINIE Fundacji Amicus Europae nie zawsze odzwierciedlają jej oficjalne stanowisko! Kontakt Fundacja Aleksandra Kwaśniewskiego Amicus Europae Aleja Przyjaciół 8/ Warszawa Tel Tel Fax: fundacja@fae.pl, Zagrożenie terroryzmem islamskim w Austrii Autor: Współpracownik Zespołu Analiz Fundacji Amicus Europae. Pracownik naukowy Instytutu Zachodniego. Absolwent Uniwersytetu Ruprechta-Karola w Heidelbergu, UJ i UW oraz studiów podyplomowych we WSOWL we Wrocławiu. Wielokrotny stypendysta w RFN, Austrii, ChRL i USA. Obecnie przygotowuje dysertację doktorską z zakresu bezpieczeństwa międzynarodowego na WDiNP UW. Warszawa, Strona 11

12 Nadrzędną misją Fundacji AMICUS EUROPAE jest popieranie integracji europejskiej, a także wspieranie procesów dialogu i pojednania, mających na celu rozwiązanie politycznych i regionalnych konfliktów w Europie. Do najważniejszych celów Fundacji należą: Wspieranie wysiłków na rzecz budowy społeczeństwa obywatelskiego, państwa prawa i umocnienia wartości demokratycznych; Propagowanie dorobku politycznego i konstytucyjnego Rzeczypospolitej Polskiej; Propagowanie idei wspólnej Europy i upowszechnianie wiedzy o Unii Europejskiej; Rozwój Nowej Polityki Sąsiedztwa Unii Europejskiej, ze szczególnym uwzględnieniem Ukrainy i Białorusi; Wsparcie dla krajów aspirujących do członkostwa w organizacjach europejskich i euroatlantyckich; Promowanie współpracy ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki, szczególnie w dziedzinie bezpieczeństwa międzynarodowego i rozwoju gospodarki światowej; Integracja mniejszości narodowych i religijnych w społeczności lokalne; Propagowanie wiedzy na temat wielonarodowej i kulturowej różnorodności oraz historii naszego kraju i regionu; Popularyzowanie idei olimpijskiej i sportu. Warszawa, Strona 12