Mateusz Pachut "Zwalczanie terroryzmu międzynarodowego w polskiej polityce bezpieczeństwa", Krzysztof Liedel, Warszawa 2010 : [recenzja]

Transkrypt

1 Mateusz Pachut "Zwalczanie terroryzmu międzynarodowego w polskiej polityce bezpieczeństwa", Krzysztof Liedel, Warszawa 2010 : [recenzja] Wschodnioznawstwo nr 1,

2 Krzysztof Liedel, Zwalczanie terroryzmu międzynarodowego w polskiej polityce bezpieczeństwa, Difin, Warszawa 2010, ss. 221 (Mateusz Pachut) Krzysztof Liedel jest doktorem nauk wojskowych, prawnikiem, a także co najistotniejsze dla omawianego dzieła specjalistą w dziedzinie zagadnień terroryzmu międzynarodowego i jego zwalczania. Autor pełnił staż w Narodowym Centrum Kontrterrorystycznym w USA, był także naczelnikiem Wydziału ds. Przeciwdziałania Zagrożeniom Terrorystycznym Departamentu Bezpieczeństwa Publicznego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, dyrektorem Centrum Badań nad Terroryzmem Collegium Civitas. Liedel jest ponadto wykładowcą Collegium Civitas i Uniwersytetu Warszawskiego oraz stypendystą rządu Stanów Zjednoczonych. Najważniejszymi dziełami autora są: Terror w Polsce analiza wybranych przypadków (Warszawa 2013), Analiza informacji. Teoria i praktyka (Warszawa 2012), Zamach w Norwegii. Nowy wymiar zagrożenia terroryzmem w Europie (Warszawa 2011), Zwalczanie terroryzmu międzynarodowego w polskiej polityce bezpieczeństwa (Warszawa 2010), Terroryzm w medialnym obrazie świata. Administracja, dziennikarze, terroryści w epoce walki informacyjnej (Warszawa 2010), Jak przetrwać w dobie zagrożeń terrorystycznych. Elementy Edukacji antyterrorystycznej (Warszawa 2007), opublikowane w serii Studia i Analizy EURO 2012 Mistrzostwa Europy w cieniu terroryzmu (Warszawa 2007), a także Zwalczanie terroryzmu lotniczego aspekty prawno-międzynarodowe (Warszawa 2003). Na omawianą pozycję składają się: wstęp, cztery merytoryczne rozdziały, podsumowanie oraz zakończenie. Autor przedstawił ponadto na końcu pozycji obszerną bibliografię. Całość treści zamknięta jest na 221 stronach. Głównymi tezami zawartymi w treści dzieła są: terroryzm wraz z czasem ewoluuje; państwa i organizacje międzynarodowe podejmują liczne działania, aby przeciwstawić się temu zagrożeniu; datą graniczną, po której zmieniła się percepcja zagrożenia terroryzmem międzynarodowym, był 11 IX 2001 r. i zamach na Wolrd Trade Center; Polska bierze aktywny udział w zwalczaniu terroryzmu, lecz musi uczynić jeszcze wiele, aby móc reagować z maksymalną wydajnością i skutecznością. Pierwszy rozdział (s. 9-34) przedstawia i przybliża czytelnikowi zjawisko terroryzmu, jego przyczyny i następstwa, a także pojmowanie zjawiska na arenie

3 426 Recenzje i artykuły recenzyjne międzynarodowej. Najważniejszą tezą, jaka wyłania się z pierwszego rozdziału i z którą trudno się nie zgodzić, jest wieloaspektowość terroryzmu i trudność w wypracowaniu samej definicji zjawiska. Dużym problemem jest subiektywizacja pojęcia. Jak podaje autor, istnieje kilkaset definicji i w praktyce pod każdą z tych definicji terroryzmu można podciągnąć działania, które w myśl innej definicji, terroryzmem nie będą. Najważniejszą kwestią jest według autora konieczność potraktowania terroryzmu jako metody osiągania celów politycznych. Nadal jednak istnieje wiele zdarzeń, które mogłyby mieć wspomniane cechy a nie byłyby uznane za terroryzm. Drugą ważną informacją zawartą w pierwszym rozdziale jest odróżnienie starego terroryzmu od terroryzmu nowoczesnego, na którego pojawienie w znacznym stopniu wpłynęła globalizacja i rozwój technologii. Autor wspomina także co nie jest niczym odkrywczym w literaturze tematycznej o tym, że omawiane zjawisko nie ma granic przestrzennych i może zdarzyć się w każdym miejscu i w każdej porze, która to informacja jest często przypominana podczas lektury. Takie pojmowanie stało się obecne w percepcji społeczności międzynarodowej szczególnie po zamachach 11 IX 2001 r., która to data jest bardzo często przytaczana w omawianej pozycji. Lektura recenzowanej monografii pozwala wysnuć wniosek, iż udany atak na najpotężniejsze państwo świata zmienił priorytety i sposoby prowadzenia polityki. Największe zmiany objawiły się po wspomnianym zamachu: w systemie pracy służb specjalnych; wprowadzeniu nowych regulacji prawnych; powołaniu Narodowego Centrum Kontrterrorystycznego; zwiększeniu współdziałania z innymi uczestnikami stosunków międzynarodowych w aktywizacji działań przeciwterrorystycznych. Zmiany te odbiły się również na Polsce, czego przejawem było chociażby: wzięcie udziału w koalicji antyterrorystycznej; zmiany w prawie organizacji międzynarodowych, których Polska jest członkiem oraz zmiana percepcji zagrożenia, traktowanego obecnie jako zagrożenia wymierzonego również w Polskę. W rozdziale drugim (s ) Krzysztof Liedel przedstawia przeciwdziałanie terroryzmowi jako element działań na rzecz bezpieczeństwa w państwie. Główną tezą tego rozdziału jest wielopłaszczyznowość i niezahamowana ewolucja zjawiska terroryzmu, przez co i przeciwdziałanie musi adekwatnie ewoluować. Rozwijana być musi również współpraca między państwami i organizacjami międzynarodowymi, jako reakcja na globalny zasięg zjawiska. Do przeciwdziałania terroryzmu zalicza Autor działania na płaszczyźnie politycznej, prawnej, policyjnej, wywiadowczej i militarnej. Ponadto przedstawia rozwiązania dla wymienionych działań, wykorzystywane w innych państwach m.in. USA, Wielkiej Brytanii, Niemczech. Ciekawym dokumentem zagranicznym, przedstawionym przez Autora jest Ustawa Patriotyczna, obowiązująca w USA (s. 39). Implementacja tej ustawy wprowadziła bardzo bogate środki zaradcze odnoszące się zarówno stricte do terroryzmu, jak również działalności mogącej wspierać terroryzm (np. prania brudnych pieniędzy). Poruszona została w drugim rozdziale kwestia współpracy

4 Zwalczanie terroryzmu międzynarodowego w polskiej polityce bezpieczeństwa 427 i próby włączenia firm prywatnych w sferę działań prewencyjnych np. zezwolenia na podsłuch rozmów. Autor przedstawia w tym rozdziale wymiar policyjnej współpracy na arenie międzynarodowej oraz organizacje, takie jak Europol czy Interpol. Przedstawia w lapidarny sposób zadania jakie realizują formacje policyjne w zakresie rozpoznawania i przeciwdziałania terroryzmowi. Płaszczyzna wywiadowcza to kolejna oraz jedna z najbardziej skutecznych platform zwalczania terroryzmu omówiona w recenzowanej pozycji. Działania wywiadowcze skupiają się przede wszystkim na uprzedzeniu i powstrzymaniu terrorystów przed przeprowadzeniem zamachu, dlatego też rozwój zdolności wywiadowczej jest według Autora tak ważny i należy się z tą zasadą w pełni zgodzić co nie oznacza jednak odejścia od innych sposobów zwalczania terroryzmu. Płaszczyzna wywiadowcza przedstawiona jest przez autora również z perspektywy państw takich jak Wielka Brytania, USA czy Hiszpania. Podane zostały rozwiązania stosowane przez te państwa i pokrótce omówione prawa przysługujące tamtejszym organom. Wymiar militarny z kolei to najbardziej specyficzny sposób zwalczania terroryzmu. Konwencjonalne użycie sił zbrojnych nie ma sensu wobec asymetrycznego zagrożenia terroryzmem. Ponadto wrogiem nie jest przecież państwo. Wrogiem jest metoda osiągania celów, a walka z metodą różnić się musi znacząco od walki z materialnym wrogiem. Duża więc rola przypada niewielkim, przygotowanym i wyposażonym konkretnie do danej operacji czy misji, jednostkom specjalnym. W drugim rozdziale Krzysztof Liedel przedstawia także takie ważne elementy przeciwdziałania terroryzmowi, jak: rozpoznanie, profilaktyka, zwalczanie terroryzmu oraz minimalizacja i likwidacja skutków ataków terrorystycznych. Przedstawiając każdy z wspomnianych elementów Autor uszczegóławia aspekt strategii służb antyterrorystycznych w działaniach prewencyjnych; opisuje taktykę policyjnych pododdziałów antyterrorystycznych oraz system zarządzania kryzysowego. Trzeci rozdział (s ) przybliża czytelnikowi przeciwdziałanie terroryzmowi w Polsce w latach To, co można wywnioskować z niniejszego rozdziału, to to, że Polska w początkowym okresie poszukiwała dla siebie miejsca w nowo powstałej sytuacji geopolitycznej po rozpadzie Układu Warszawskiego i ZSRR (s. 62). Najważniejszą tezą zawartą w rozdziale jest to, że Polska nie posiadała w owym czasie autonomicznego systemu przeciwdziałania terroryzmowi. Nie posiadała też wydzielonego pojęcia terroryzmu w aktach prawnych ustawodawstwa antyterrorystycznego. Przeciwdziałać można było w owym czasie skutkom i sposobom przeprowadzenia ataków, ale nie samej metodzie. Autor przedstawia w rozdziale trzecim przeciwdziałanie przy pomocy środków: prawnych, policyjnych (przy opisie których autor podaje ustawowe zadania policji, straży granicznej, BOR, Generalnego Inspektora Informacji Finansowej oraz Żandarmerii Wojskowej), militarnych (które jako jedyny komponent był teoretycznie przygotowany do zwalczania terroryzmu przede wszystkim dzięki funkcjonowaniu Jednostki Wojskowej 2305), wywiadowczych (gdzie Krzysztof Liedel

5 428 Recenzje i artykuły recenzyjne przybliża ustawowe zadania nałożone na UOP), minimalizację i likwidację skutków (przedstawione tu jest pokrótce funkcjonowanie ówczesnego systemu zarządzania kryzysowego) oraz działania podejmowane na arenie międzynarodowej (autor przybliża tutaj sposób funkcjonowania takich organizacji, jak: ONZ czy Rada Europy wraz z odniesieniem do Polski jako jednego z ich członków. Przybliżone są tutaj także umowy międzynarodowe i umowy dwustronne, związane z przeciwdziałaniem terroryzmu). Czwarty, ostatni rozdział (s ) jest najobszerniejszą z części omawianej pozycji. Zbudowany jest podobnie do poprzedniego rozdziału, poruszając kwestie zwalczania terroryzmu na poziomie politycznym i prawnym, ale także budowania systemu przeciwdziałania terroryzmowi na poziomie krajowym, koordynacji działań przeciwdziałania terroryzmowi po roku Autor przedstawił w niniejszym rozdziale znacznie dokładniej wyznaczniki polskiej polityki bezpieczeństwa odnośnie tytułowego zagrożenia, omówił polskie prawodawstwo (m.in. kodeks karny, ustawę o cudzoziemcach i inne dokumenty obracające się w tematyce terroryzmu). Z rozdziału można dowiedzieć się o zadaniach poszczególnych podmiotów w obszarze przeciwdziałania i zwalczania terroryzmu, takich jak: Kolegium do Spraw Służb Specjalnych, Zespół do Spraw Koordynacji Działań Operacyjno-Rozpoznawczych w Zakresie Zwalczania Terroryzmu Politycznego przy Kolegium do Spraw Służb Specjalnych Urzędu Rady Ministrów czy Międzyresortowy Zespół ds. Zagrożeń Terrorystycznych. Przedstawione są ponadto zadania polskich służb specjalnych, policji, straży granicznej i platformy militarnej. Dużą wagę przyłożył Autor do profilaktyki terroryzmu (które jednak określa, odnośnie Polski, jako ubogie ) i działań takich, jak tworzenie poradników, realizacja projektu edukacji dla bezpieczeństwa w szkołach. Podobnie, kwestia zarządzania kryzysowego zajmuje dużą część czwartego rozdziału, w którym oprócz działań opisane zostały też podmioty i szczeble zarządzania kryzysowego w Polsce i stopnie alarmowe. Końcową część rozdziału stanowi omówienie zaangażowania Polski w anty-, przeciw- i kontrterrorystyczne przedsięwzięcia organizacji międzynarodowych. Przedstawione zostały więc misje w Afganistanie i Iraku, działania pod egidą ONZ, NATO, Rady Europy, OBWE wraz z dokumentami i strategiami, takimi jak umowy i porozumienia międzynarodowe oraz umowy dwustronne. W Zakończeniu (s ), ostatniej części merytorycznej omawianej pozycji, Krzysztof Liedel wyraził przekonanie, iż cały system przeciwdziałania i zwalczania terroryzmu musi być bezustannie ulepszany i dostosowywany do zmieniającej się sytuacji międzynarodowej. Uznał, iż najlepszą metodą walki z terroryzmem jest zapobieganie wystąpieniu zamachu. Dużo zostało zrobione, co udowadnia omawiana pozycja, jednak nie można na tym poprzestać. Moim zdaniem dzieło Krzysztofa Liedla jest pozycją, której lektura przydać się może szczególnie osobom chcącym usystematyzować wiedzę z tematyki ter-

6 Zwalczanie terroryzmu międzynarodowego w polskiej polityce bezpieczeństwa 429 roryzmu oraz prowadzącym działalność naukową w tym zakresie. Dużym plusem jest samo zauważenie problemu terroryzmu przez polskich autorów i przedstawienie systemu przeciwdziałania zjawisku właśnie z polskiej perspektywy. Nie ma wiele dzieł ukazujących problem terroryzmu w Polsce czasów najnowszych, więc omawiana pozycja wnosi duży wkład w tworzenie polskiej wizji zwalczania terroryzmu, co pomóc może w wypracowaniu sprawniejszych procedur mogących ograniczyć zagrożenie tym zjawiskiem. Minusem dzieła Liedla jest skupienie się w niej na ramach teoretycznych i synergii dokumentów, umów, ustaw i innych dokumentów prawnych. Brakuje w tej pozycji case study, może nawet w postaci wywiadu z osobami zajmującymi się problemem terroryzmu w praktyce (np. członków policyjnego Biura Operacji Antyterrorystycznych czy GROM-u). Takie ujęcie pozwoliłoby dokładniej poznać omawianą tematykę i uczyniłoby lekturę ciekawszą i moim zdaniem bardziej przydatną. Na niekorzyść działają także według mnie zbyt małe wprowadzenia w poszczególne rozdziały, które pomogłyby zrozumieć dokładniej dalszą treść (ułatwiłoby to zwłaszcza lekturę osobom, dla których jest to pierwsza pozycja naukowo traktująca o terroryzmie). W tym względzie, wraz z paroma błędami edytorskimi, są to w zasadzie jedyne minusy Zwalczania terroryzmu międzynarodowego w polskiej polityce bezpieczeństwa. Można by powiedzieć, że rozmiar ostatniego, czwartego rozdziału, znacznie przewyższa objętościowo rozmiar poprzednich, lecz nie uznałbym tego za błąd, gdyż to w tym, najważniejszym rozdziale skupione jest całe meritum książki. Duża objętość bibliografii, jaka posłużyła do opracowania przez Krzysztofa Liedla, licząca kilkaset pozycji, oprócz umocowania metodologicznego i informacyjnego (jako bazy dla omawianej pozycji), daje także możliwość zapoznania się z inną literaturą tematyczną osobom bardziej zaciekawionym poruszaną kwestią. Ważne jest ponadto, iż Autor nadal działa aktywnie w tematyce zwalczania terroryzmu, dzięki czemu czytelnik nie musi martwić się, że treści ujęte w literaturze są przestarzałe lub nieaktualne.