RAPORT KOŃCOWY PROJEKTU LEONARDO DA VINCI będącego częścią Programu Uczenie się przez całe życie

Transkrypt

1 RAPORT KOŃCOWY PROJEKTU LEONARDO DA VINCI będącego częścią Programu Uczenie się przez całe życie SAVE OUR LIVES EUROPEJSKIE BEZPIECZEŃSTWO NA DROGACH Bruksela, Belgia Nr projektu: PL1-LEO

2 Wstęp Projekt Komendy Wojewódzkiej Policji z siedzibą w Radomiu pn. Save our lives Europejskie bezpieczeństwo na drogach uzyskał dofinansowanie w ramach Programu Uczenie się przez całe życie Leonardo da Vinci. Głównym celem projektu jest zdobycie wiedzy i najlepszych praktyk oraz materiałów na temat skutecznych rozwiązań w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego na europejskich drogach. Zadaniem uczestników wizyt w krajach partnerskich jest porównanie różnorodnych treści oraz koncepcji i strategii zwalczania ryzyka wypadków drogowych ze skutkiem śmiertelnym, po spożyciu alkoholu, z powodu nadmiernej prędkości. Formuła projektu zakładała profesjonalizację systemu szkolenia osób odpowiedzialnych za kształtowanie świadomości uczestników ruchu drogowego oraz opracowanie dwujęzycznego Raportu dot. kompleksowej poprawy edukacji i szkoleń użytkowników dróg. Wymiana doświadczeń w zakresie podejmowania akcji i działań na rzecz poprawy bezpieczeństwa miała miejsce w dniach r. w Federalnej Policji Autostradowej w Brukseli. Uczestnikami projektu była grupa 6 funkcjonariuszy Policji (pięciu z garnizonu mazowieckiego i jeden z garnizonu małopolskiego), którzy bezpośrednio są zaangażowani w bezpieczeństwo ruchu drogowego. Policjanci, w ramach swoich obowiązków służbowych, nadzorują szkolenia, bądź bezpośrednio szkolą policjantów/pracowników w zakresie stosowanych form i taktyki nadzoru nad uczestnikami ruchu drogowego, a także realizują prelekcje w szkołach i środowisku osób zainteresowanych motoryzacją na temat bezpieczeństwa. Funkcjonariusze uczestniczący w wymianie zostali zapoznani z wieloma rozwiązaniami stosowanymi przez stronę przyjmującą w zakresie dbałości o bezpieczeństwo w ruchu drogowym. Strona belgijska przygotowała atrakcyjny program pobytu. Każde zaplanowane zagadnienie zostało szczegółowo omówione i uzupełnione prezentacją multimedialną. Strona przyjmująca zadbała również o zagospodarowanie czasu wolnego podczas którego zwiedzano Brukselę i Oostende. W niniejszym opracowaniu zostaną omówione najciekawsze rozwiązania, celem rozpowszechnienia oraz podjęcia próby wdrożenia dobrych praktyk w naszym kraju. 2

3 Belgia informacje ogólne Belgia, Królestwo Belgii państwo w zachodniej Europie, w południowych Niderlandach. Jest członkiem Unii Europejskiej, ONZ oraz NATO. Belgia była założycielem każdej z tych organizacji. Powierzchnia 30,5 tys. km 2. Belgię zamieszkuje ponad 10 mln mieszkańców. Belgia graniczy z 4 krajami: od zachodu z Francją (620 km), od południa z Luksemburgiem (148 km), od wschodu z Niemcami (167 km) i od północy z Holandią (450 km). Łączna długość granic lądowych wynosi 1385 km, ponadto istnieje 64 km fragment wybrzeża Morza Północnego. Większą część powierzchni Belgii stanowią niziny w północnej części płaska, częściowo zabagniona równina Flandrii (tzw. Belgia Niska), oddzielona od morza wałem wydm (wysokość do 20 m), oraz pagórkowata i piaszczysta kraina Kempen (wys. do 95 m); w środkowej części (Belgia Średnia) wysoczyzna Brabancji (wys m) zbudowane głównie z glin i piasków trzeciorzędowych pokrytych lessem oraz wzgórza Hainaut (na zachodzie) zbudowane z utworów glinianych. Belgia podzielona jest na trzy strefy językowe: francuską, niderlandzką i niemiecką. W kraju tym obowiązują 2 języki urzędowe: francuski (dialekt waloński) i flamandzki (dialekt języka niderlandzkiego). Ponadto w użyciu jest również język niemiecki, głównie w pobliżu miasta Eupen. Belgia jest jednym z najgęściej zaludnionych krajów Europy,.dominuje ludność miejska: 97% jeden z największych na świecie wskaźników. Największe miasta: Bruksela (stolica tys. mieszkańców), Antwerpia (494 tys. mieszkańców), Gandawa (248 tys. mieszkańców), Charleroi (203 tys. mieszkańców), Liège (195 tys. mieszkańców), Brugia (116 tys. mieszkańców), Namur (110 tys. mieszkańców). Belgia jest państwem federacyjnym. Składa się z 3 regionów i 10 prowincji. Każdy region ma własną władzę ustawodawczą Radę Regionalną. 3

4 Transport drogowy w Belgii odbywa się po km dróg, z czego km stanowią drogi o nawierzchni asfaltowej, w tym km autostrad (w całości bezpłatnych i oświetlonych na całej długości). Pod względem gęstości sieci dróg kołowych Belgia zajmuje pierwsze miejsce w Europie, pod względem gęstości autostrad drugie (po Holandii). Szkielet sieci transportu drogowego stanowią autostrady oraz obwodnice autostradowe wszystkich większych miast kraju. Ze względu na swoje położenie, Belgia jest ważnym krajem tranzytowym. Największymi węzłami transportu samochodowego są Bruksela, Antwerpia i Liège. 4

5 Przebieg wizyty: 6 października 2014r. W hotelu, w którym mieszkaliśmy zapoznaliśmy się z naszymi opiekunami Jarosławem Jakubek Polakiem, pełniącym od 16 lat służbę w Federalnej Policji Autostradowej w Antwerpii oraz Dannym Sorgeloos Belgiem z Federalnej Policji Ruchu Drogowego w Brukseli, którzy zabrali nas na spotkanie do siedziby Federalnej Policji Ruchu Drogowego w Brukseli. Gospodarzem spotkania był Koen Ricour Główny Komisarz, Szef Departamentu Polityki Dyrektoriatu Administracyjnego Federalnej Policji Ruchu Drogowego, były Szef TISPOL. Poza nami w spotkaniu uczestniczyli również pracownicy Policji Federalnej. 5

6 Po krótkim przedstawieniu się uczestników spotkania Koen Ricour zaprezentował strukturę Policji belgijskiej oraz sposób jej funkcjonowania. Policja belgijska, po reformie przeprowadzonej w 2001 r., składa się z policji FEDERALNEJ i LOKALNEJ. Policja FEDERALNA dzieli się na trzy dyrektoriaty: administracyjny, kryminalny oraz zarządzania i logistyki. Pion ruchu drogowego podlega pod dyrektoriat administracyjny. Policja federalna liczy ok. 10 tys policjantów i 3200 pracowników cywilnych. Finansowana jest z budżetu federalnego. Jest jednostką wyspecjalizowaną i jej zadaniem jest szeroko rozumiane wspieranie policji lokalnej. Nadzorem nad ruchem drogowym zajmuje się Policja Autostradowa, w której służbę pełni około 1000 policjantów, co stanowi 10 % ogólnego stanu osobowego funkcjonariuszy. Policja LOKALNA składa się ze 193 autonomicznych jednostek, w których służbę pełni policjantów i 2100 pracowników cywilnych. Jest finansowana z budżetu lokalnego, który stanowi ponad połowę całego budżetu oraz budżetu federalnego. Ruch drogowy znajduje się jedynie w jednostkach, w których istnieje taka potrzeba musi on stanowić min. 8% stanu etatowego. Pomiędzy policją federalną i lokalną nie występuje zależność hierarchiczna. Obie policje działają niejako niezależnie od siebie, ale mają obowiązek współpracować ze sobą w zakesie represji i profilaktyki. Dla obu policji wyróżnia się ponadto elementy wspólne w zakresie: rekrutacji, szkolenia, współpracy, logistyki, wyposażenia, wspólnej bazy danych. Następnie przedstawione zostały informacje dotyczące funkcjonowania Policji Autostradowej. Obecnie w tej formacji służbę pełni 972 policjantów i 99 pracowników cywilnych, z czego : - patrolowaniem i nadzorem nad ruchem drogowym zajmuje się 794 policjantów, - edukacją i profilaktyką 45 policjantów, - obsługą urządzeń technicznych (fotoradary, wagi, itp.) 90 policjantów, 6

7 - zarządzaniem ruchem 14 policjantów, - obsługą administracyjno-biurową 29 policjantów. Policja autostradowa nadzoruje km dróg, z czego km stanowią autostrady. Policjanci podczas codziennej służby realizują przede wszystkim zadania mające na celu ujawnianie wykroczeń, których popełnienie niesie ze sobą duże ryzyko zaistnienia wypadku ze skutkiem śmiertelnym. Obszarami będącymi w zainteresowaniu policjantów są : - prędkość, - alkohol i narkotyki, - pasy bezpieczeństwa (foteliki). Ponadto policjanci zwracają uwagę na ujawnianie wykroczeń: - związanych z używaniem telefonów komórkowych podczas kierowania pojazdem, - nieprawidłowościami w transporcie drogowym, - popełnianych przez motocyklistów. Kolejnym punktem spotkania była prezentacja dotycząca działalności prewencyjno-profilaktycznej. Na wstępie przedstawiono krótki rys historyczny dotyczący działań profilaktycznych. Pierwsza kampania na rzecz edukacji brd powstała w 1959 r. przy wykorzystaniu autobusu podróżującego po Belgii, wyposażonego w materiały 7

8 dydaktyczne. W ciągu dnia wykorzystywany był do edukacji dzieci, a wieczorami dorosłych. W 1969 r. każdy region Belgii posiadał mobilną ścieżkę edukacyjną. W 1999 r. dokonano zakupu dwóch symulatorów pasów bezpieczeństwa, a w 2006 r. dwóch symulatorów do jazdy motorowerem i motocyklem. Od 2010 r. w działalności profilaktycznej wykorzystywany jest symulator jazdy samochodem i zderzeń pojazdów. Działalność profilaktyczna skierowana jest do następujących grup odbiorców: - uczniów szkół podstawowych, - uczniów szkół średnich, - pracowników korporacji i stowarzyszeń, - rodziców dzieci oraz osób starszych, - niepełnosprawnych, - kierowców pojazdów uprzywilejowanch, - członków klubów rowerowych, - członków towarzystw jeździeckich. Sporo miejsca poświęcono na omówienie programu telewizyjnego powstałego w wyniku współpracy Policji Federalnej z Belgijskim Instytutem ds. Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego (IBSR) oraz francuskojęzyczną telewizją RTBF. Dzięki temu od 1970 r. powstaje program telewizyjny Kontakty, który obecnie trwa 4,5-minutowy i emitowany jest 3-krotnie w dni weekendowe (w czasie największej oglądalności). Program dostępny jest również w internecie i za pośrednictwem telewizji satelitarnej. 8

9 Co roku produkowanych jest 47 odcinków, których celem jest : zwiększanie świadomości wszystkich uczestników ruchu drogowego, stała edukacja dzieci i dorosłych, wyjaśnianie obecnych i zmieniających się przepisów, wspomaganie kampanii prowadzonych na rzecz brd, wspieranie działań policji ukierunkowanych na poprawę brd. Z realizacją tego przedsięwzięcia wiążą się wysokie koszty, które są ponoszone przez wszystkich beneficjentów tj. : RTBF (francuskojęzyczna tv) ponosi koszt produkcji ok euro rocznie (2500 euro za program), IBSR ponosi koszty audycji, ograniczone głównie do praw autorskich, Policja ponosi koszty związane z zatrudnieniem na pełny etat oficera i asystenta, którzy zajmują się wyłącznie tworzeniem tego programu. Ważne podkreślenia jest to, że główny temat muzyczny nie zmienił się od początku powstania, dzięki czemu kojarzony jest z tym programem. Po tej prezentacji zostaliśmy zapoznani z działalnością Europejskiej Organizacji Policji Ruchu Drogowego TISPOL. Prezydent organizacji Koen Ricour, w formie prezentacji multimedialnej, przedstawił zadania, strukturę, wyniki za 2013 r. oraz cele i założnia do realizacji do 2020 r. Do głównych celów TISPOL należą: zmniejszenie liczby osób zabitych i rannych w wypadkach na drogach Europy; współpraca międzynarodowa i wymiana doświadczeń wpływająca na poprawę bezpieczeństwa w ruchu drogowym; organizowanie i koordynowanie działań na terenie Europy; dostarczanie informacji i opiniowanie rozwiązań związanych z poprawą bezpieczeństwa na drogach. Ponieważ polska policja współpracuje z TISPOL, zadania te są również realizowane w naszym kraju. W ramach tej prezentacji oglądaliśmy dwa filmy. Jeden przedstawiał syntetyczne informacje o organizacji TISPOL, drugi scharakteryzował działania TRIVIUM II prowadzone w marcu 2014 r. Wielkiej Brytanii z udziałem policjantów polskich, litewskich i rumuńskich. 9

10 Kolejnym punktem spotkania była prezentacja multimedialna polskiej delegacji, podczas której zaprezentowano strukturę, rolę i status jednostek Policji w Polsce. Ponadto omówiono stan bezpieczeństwa ruchu drogowego w 2013 i pierwszym kwartale 2014 r. w Polsce oraz w garnizonie mazowieckim. W ramach prezentacji przedstawiono także informację na temat realizowanych priorytetów oraz wyniki badań dotyczących zaufania do policji. W dalszej części spotkania zaprezentowano nam funkcjonowanie symulatora motocyklowego, który wykorzystywany jest do edukacji dzieci i dorosłych. Urządzenie to ma poprawić bezpieczeństwo związane z użytkowaniem motocykla. Prosta forma tego symulatora łączy w sobie motocyklową kierownicę, podnóżki, siedzenie oraz monitor. Urządzenie zostało zaprojektowane tak, aby pomóc poznać zagrożenia czyhające w czasie jazdy motocyklem. Trenażer ma za zadanie naukę właściwych reakcji w trudnych sytuacjach na drodze oraz wyrabianie prawidłowych nawyków. Początkujący motocyklista ma możliwość wirtualnego przebrnięcia przez niebezpieczne sytuacje na drodze. Takie sytuacje mają największe prawdopodobieństwo zaistnienia w terenie miejskim, gdzie pojawiają się inne pojazdy, przechodnie oraz utrudnienia na drodze. Trenażer oferuje wiele możliwych perspektyw oceny zaistniałej sytuacji oraz powtórek tychże sytuacji, możliwość wyświetlania komunikatów na ekranie oraz przewodnik ze wskazówkami dostosowanymi do aktualnego poziomu kursanta. 10

11 Dzięki symulatorowi realizowane są poniżesz programy treningowe: Szkolenie dla początkujących o o ćwiczenia operowania sprzęgłem, ćwiczenia z jazdy po mieście. Przewidywanie zagrożeń: o o jazda po mieście 10 programów, jazda turystyczna 4 programy. Podobny symulator znajduje się również na wyposażeniu jednostek garnizonu mazowieckiego. O godz uczestniczyliśmy w ogólnokrajowych działaniach kontrolnych ukierunkowanych na ciężki transport drogowy, prowadzonych na autostradzie A4 w pobliżu miejscowości Namur. Przebieg działań był filmowany przez telewizję RTBF, a uzyskany materiał filmowy będzie wykorzystywany do działalności edukacyjno-profilaktycznej. Głównym celem działań było ujawnianie wykroczeń związanych z ciężkim transportem drogowym (przewożenie ładunków powyżej dopuszczalnej ładowności oraz nieprawidłowości zapisów tachografu). Działania prowadzone z wykorzystaniem mobilnej wagi. 11

12 Interesujący był sposób prowadzenia działań. Posterunek kontrolny zlokalizowany był kilkaset metrów od autostrady, na mało uczęszczanej drodze lokalnej. Na posterunku znajdowało się 8 policjantów. Dwóch policjantów obsługiwało wagę, a pozostali zajmowali się odczytami tachografów i rozliczaniem kierujących z ujawnionych nieprawidłowości. Poza policjantami przebywającymi na posterunku kontrolnym w działaniach uczestniczyło również 4 policjantów na motocyklach. Ich zadaniem było obserwowanie autostrady, typowanie pojazdów do kontroli oraz doprowadzanie pojazdów do posterunku kontrolnego. 12

13 Taki sposób prowadzenia działań pozwala na dużą wydajność oraz umożliwia dokonywanie dużej liczby kontroli pojazdów. Ważnym elementem mającym wpływ na skuteczność działań jest prawidłowe typowanie pojazdów, którego z reguły dokonują doświadczeni policjanci (motocykliści). Za pozytywną stronę takiego sposobu prowadzenia działań należy również uznać: - możliwość prowadzenia kontroli kilku pojazdów jednocześnie, - jasno sprecyzowany, konkretny podział zadań pomiędzy policjantami, - nie stważanie niebezpieczeństwa na autostradzie, związanego z przeprowadzaniem kontroli drogowej, nie tamowanie ruchu, - anonimowość, posterunek kontrolny nie jest widoczny na autostradzie przez co prowadzona kontrola nie wzbudza zainteresowania innych uczestników ruchu drogowego, - dynamiczne działania na dłuższych odcinkach autostrady, - większą mobilność i możliwość sprawnego poruszanie się po autostradzie, dzięki wykorzystaniu motocykli. 13

14 Przeprowadzanie pomiarów przy użyciu wagi najazdowej, nie przysparza praktycznie żadnych trudności i problemów. Waga szwajcarskiej firmy HAENNI posiada opcję samopoziomowania, dzięki czemu może być używana na każdej nawierzchni. Program komputerowy, który jest inegralną częścią całego zestawu, jest łatwy w obsłudze. Policjant określa jedynie ilość osi danego pojazdu, a program samoczynnie oblicza dopuszczalne naciski na poszczególne osie. Do systemu kontrolujący wpisuje jeszcze nr rejestracyjny pojazdu, który jest wykorzystywany do celów dokumentacyjnych. W przypadku przekroczenia dopuszczalnego nacisku wynik pomiaru wyświelany jest na czerwono. 14

15 Rozliczeniem kierowcy zajmują się policjanci nieobsługujący wagi. Dzięki temu waga może być wykorzystywana do kolejnych pomiarów. Podczas pobytu na posterunku kontrolnym zapoznaliśmy się również z wyposażeniem pojazdu wykorzystywanego do ważenia oraz działaniem programów komputerowych do obsługi wagi i odczytów tachografu. 7 października 2014r. Podczas drugiego dnia wizyty w Belgii przebywaliśmy w siedzibie Flamandzkiej Fundacji Bezpieczeństwa VSV w Mechelen. Naszym gospodarzem był Werner De Dobbeleer rzecznik fundacji. 15

16 Flandria jest regionem administracyjnym o powierzchni km2, który zamieszkiwany jest przez 6,4 mln mieszkańców. Największymi miastami są: Bruksela i Antwerpia. Właśnie z uwagi na Antwerpię, która jest drugim po Rotterdamie miastem portowym Europy z łącznym przeładunkiem 110 mln ton rocznie (głównie ropa naftowa i rudy metali), odnotowuje się ogromne natężenie ruchu pojazdów ciężarowych. Region posiada zatem wysoko rozwinięty transport i logistykę oraz bardzo dobrze rozwiniętą sieć dróg km, w tym: 883 km autostrad i 6040 km dróg regionalnych. Fundacja VSV, powstała w 1990 r., jest organizacją rządową. Finansowana jest głównie z pieniędzy rządowych, ale część pieniędzy dla fundacji pochodzi z mandatów karnych nakładanych za wykroczenia w ruchu drogowym. Fundacja zajmuje się szeroko rozumianą edukacją, skierowaną zarówno do dzieci jak i osób dorosłych. Myślą przewodnią jaka przyświeca działalności fundacji jest hasło: Każdy uczestnik ruchu drogowego (bez względu na wiek) może się edukować. W fundacji zatrudnionych jest 30 osób. Współpracuje z policją federalną i lokalną, władzami lokalnymi i Belgijskim Instytutem ds. Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego. 16

17 Podczas prezentacji multimedialnych, prezentowanych przez pracowników fundacji zostaliśmy zapoznani z: - projektem edukacyjnym skierowanym do dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, - programem edukacyjnym z zakresu brd dla szkół ponadpodstawowych, - projektem edukacyjnym z zakresu brd dla dorosłych, - kampaniami przeciwko przekraczaniu prędkości, kierowaniu pod wpływem alkoholu lub narkotyków, dla młodych kierowców. PROJEKT EDUKACYJNY DLA DZIECI SZKÓŁ PODSTAWOWYCH I PRZEDSZKOLI. Celem tego projektu jest właściwa edukacja dzieci z zakresu bezpieczeństwa ruchu drogowego, z zachowaniem podziału na pieszych i rowerzystów. Edukacja BRD dla dzieci w szkołach podstawowych jest OBOWIĄZKOWA. Fundacja VSV angażuje się w tworzenie programu nauczania i finansuje pomoce dydaktyczne. Za edukację odpowiadają jednak nauczyciele. Szkolenie zorientowane jest na praktykę uczenie przez zabawę i działanie. Nauczyciele mają dostęp do niezbędnych materiałów przydatnych w kształceniu dzieci w zakresie edukacji w bezpieczeństwie. Ponieważ małe dzieci postrzegają tylko cel, nie potrafią określić skąd dochodzi dźwięk lub hałas, nie kontrolują impulsów, nie mają dobrze wykształconej motoryki (łatwość w upadaniu), mają kłopoty w określeniu odległości pojazdów, to nauczyciele uczą postępowania krok po kroku. Początkowo odbywa się to w miejscu bezpiecznym, z reguły na placu szkolnym lub w klasie. Po upływie określonego czasu, kiedy dzieci posiądą pewne umiejętności, szkolenie jest kontynuowane w normalnym ruchu ulicznym, z uwzględnieniem stopnia trudności. 17

18 Po zakończeniu określonych etapów szkolenia dzieci otrzymują certyfikaty. W zależności od rodzaju szkolenia wyróżnia się następujące rodzaje certyfikatów: Brązowy certyfikat pieszego przedszkole dziecko może poruszać się po drodze za rękę z dorosłym, powinno potrafić wskazywać miejsca gdzie jest bezpiecznie, a gdzie nie; Srebrny certyfikat pieszego pierwsza klasa dziecko może korzystać z drogi pod nadzorem dorosłego, powinno znać swoje miejsce w ruchu, potrafi przechodzić przez ulicę; Złoty certyfikat pieszego druga klasa 9-10 lat wielki egzamin pieszego, odbywa się w normalnych warunkach ruchu, przechodzenie w różnych sytuacjach, które dziecko może spotkać na drodze. Egzamin nadzorowany jest przez policjantów; 18

19 Brązowy certyfikat rowerzysty 1 klasa szkolenie odbywa się w bezpiecznym miejscu, dzieci uczą się utrzymywać równowagę; Srebrny certyfikat rowerzysty 2 klasa szkolenie odbywa się w bezpiecznym miejscu, dzieci nabywają umiejętności poruszania się w ruchu ulicznym, zapoznają się ze znakami drogowymi i poznają pierwsze przepisy ruchu drogowego; Złoty certyfikat rowerzysty 3 klasa (11 12 lat) odbywa się wielki egzamin rowerzysty, w normalnym ruchu- egzamin nadzorowany przez policjantów. Ponadto dzieci w 3 klasie szkoły podstawowej zdają WIELKI EGZAMIN Z RUCHU DROGOWEGO. Odbywa się on on-line w klasie, na specjalnie stworzonej platformie internetowej. Zakres egzaminu dotyczy przepisów ruchu drogowego oraz zachowania się na drodze. Składa się z 25 pięciu pytań 17 poprawnych odpowiedzi zalicza test. 19

20 PROGRAM EDUKACYJNY Z ZAKRESU BRD DLA SZKÓŁ PONADPODSTAWOWYCH. Szkolenie dla tej grupy wiekowej nie jest obowiązkowe. Niemniej jednak młodzież chętnie uczestniczy w tym programie edukacyjnym, gdyż może: utrwalić wiedzę zdobytą w szkole podstawowej, nabyć niezbędną wiedzę i umiejętności, zapoznać się nowymi wyzwaniami: nowa szkoła nowa droga do szkoły. Uczniowie z 6 klasy mogą przystąpić do egzaminu na prawo jazdy. Niezbędną wiedzę teoretyczną i umiejętności praktyczne uczniowie zdobywają w szkole. Egzamin teoretyczny na prawo jazdy zdają w szkole, praktyczny w normalnym ruchu. Kurs jest bezpłatny. Do egzaminu przystępuje rocznie około uczniów. Ważnym elementem edukacji szkolnej jest wykorzystywanie aplikacji mobilnych. Do tego celu Fundacja VSV stworzyła specjalną stronę internetową wykorzystywaną przez nauczycieli i uczniów do nauki zasad bezpieczeństwa ruchu drogowego. Nauczyciele zapoznają się z programem nauczania, otrzymują wskazówki, aktualizację przepisów i mają szybki kontakt z przedstawicielami fundacji. Uczniowie zaś otrzymują interesujące materiały edukacyjne, poznają zasady ruchu drogowego w ciekawej multimedialnej formie, a także mogą rozwiązywać testy i sprawdzać swoją wiedzę na temat bezpieczeństwa ruchu drogowego. 20

21 PROJEKT EDUKACYJNY Z ZAKRESU BRD DLA DOROSŁYCH. Partnerami tego projektu są: Fundacja VSV, instruktorzy nauki jazdy, ośrodki egzaminacyjne. Skierowany jest do młodych kierowców w wieku lata (grupa wysokiego ryzyka). Zajęcia w małych grupach (do 12 osób) prowadzone są przez profesjonalnych instruktorów nauki jazdy. Głównym celem projektu jest: wzrost świadomości zagrożeń w ruchu drogowym, nauka bezpiecznej jazdy, redukcja liczby zdarzeń drogowych. Każdy uczestnik otrzymuje dofinansowanie w wysokości 87 euro (płaci fundacja) uczestnik płaci jedynie 20 euro. Dzięki udziałowi w projekcie kierowca otrzymuje dodatkowe zniżki na ubezpieczenie samochodu. W projekcie bierze udział około 1000 uczestników rocznie. PROJEKT DLA MOTOCYKLISTÓW. Partnerami tego projektu są: Fundacja VSV, instruktorzy nauki jazdy. Projekt realizowany w ramach jednodniowego kursu z praktycznymi ćwiczeniami. Zajęcia prowadzone są przez profesjonalnych instruktorów nauki jazdy. Głównym celem 21

22 projektu jest nauka jazdy defensywnej. VSV dofinansowuje zajęcia kwotą 100 euro, uczestnik płaci 50 euro. Ponadto Fundacja VSV organizuje i prowadzi również zajęcia skierowane do SENIORÓW 55+ i FIRM. Zajęcia teoretyczne i praktyczne z udziałem profesjonalnych instruktorów mają na celu przypomnienie przepisów ruchu drogowego i techniki jazdy. Prowadzone są w małych grupach najczęściej 4 razy po 2 godziny. KAMPANIE MEDIALNE PROWADZONE PRZEZ FUNDACJĘ VSV: przeciwko przekraczaniu prędkości: wykorzystywanie billboardów wzdłuż autostrad z napisem odszedłeś zbyt szybko + zdjęcie, 22

23 flash maraton - obywatele sugerowali, gdzie według nich jest niebezpiecznie i w których miejscach należy ustawić fotoradar w dniach prowadzenia działań odnotowany jest znaczny spadek przekroczeń prędkości (nawet o 50%), list do przyjaciela, w którym zapraszasz na własny pogrzeb, prosisz o nieprzekraczanie prędkości + video film z zaproszeniem na własny pogrzeb obejrzało osób legalną wersję, tyleż samo piracką, alkohol i narkotyki: akcja Bob (Bobbing piję, nie jadę), jeśli piję zostaję w hotelu, wracam komunikacją publiczną lub proszę o odwiezienie znajomych którzy nie pili. Akcja podobna do prowadzonej w naszym kraju akcji Krzyś, 23

24 oklejanie informacyjne, autobusów, taksówek, barów i pubów. 24

25 dla młodych kierowców: pierwsze 1500 km jest najbardziej niebezpieczne, ryzyko spowodowania zdarzenia drogowego wzrasta trzykrotnie jedź ostrożnie, wracaj wkrótce, w okresie lipiec sierpień 2014 r. przeprowadzono akcję, do której zgłosiło się 55 młodych kierowców z całej Belgii. Mieli oni za zadanie przejechać pod nadzorem instruktora 1500 km w specjalnie oznaczonych samochodach, a następnie zdać test ryzyka. Najlepsi otrzymali nagrody pieniężne. Po tej akcji do organizatorów zgłosiło się kilka tysięcy młodych osób z zapytaniem o kolejną akcję. Po tych prezentacjach Karen Lavreysen - pracownik Policji Federalnej z Antwerpii omówiła kampanie skierowane do kierujących przekraczających prędkość. W 2010 r. policja w Antwerpii wprowadziła nową politykę w zakresie bezpieczeństwa na drodze. Policjanci przestali koncentrować się tylko na kierujących. Na podstawie przeprowadzonych analiz, popartych wynikami z ankiet uznano, że: za bezpieczeństwo na drodze odpowiedzialny jest każdy uczestnik ruchu drogowego, rowerzyści i piesi muszą być świadomi niebezpieczeństw na które są narażeni, kierowcy powinni dostosować swoje zachowanie do pozostałych uczestników ruchu drogowego, im większy ruch, tym więcej wypadków, 25

26 przyczyną większości wypadków jest prędkość. Biorąc to pod uwagę, w 2010 r. rozpoczęto wielką kampanię przeciwko przekraczaniu prędkości. Obecnie we Flandrii prowadzona jest kampania pod nazwą MNIEJSZA PRĘDKOŚCI NA NASZEJ ULICY. Kampania jest kontynuacją wcześniej prowadzonych akcji : MERCI THANK YOU (prowadzona w latach ) oraz kampanii plakatowej prowadzonej w latach DZIĘKUJĘ ZA NIEPRZEKRACZANIE PRĘDKOŚCI. Kampania Mniejsza prędkości na naszej ulicy wykorzystuje różne sposoby dotarcia do świadomości kierujących. Nam przedstawione zostały trzy z nich. Pierwszy polega na tym, że wybrano 115 znaków drogowych w Antwerpii najważniejszych dla najsłabszych uczestników ruchu drogowego. Na słupku każdego znaku drogowego umieszczono postacie dzieci, na ich koszulkach był napis prośba do kierowców, żeby nie przekraczali prędkości. W ramach tej kampanii wykonano również zdjęcia mieszkańców danej ulicy, rodzin z dziećmi, uczniów, osób starszych itp. i wykorzystano je na plakatach umieszczanych przy niebezpiecznych drogach. Na zdjęciach umieszczono napis z prośbą o nie przekraczanie prędkości. 26

27 Ciekawym pomysłem jest również wykorzystywanie w kampanii fotoradarów. Na niektórych ulicach umieszczono fotoradary połączone z wyświetlaczem ekranem. Mieszkańcy danej ulicy mogli wysyłać na podany wcześniej adres swoje zdjęcia z uśmiechem i kwaśną miną. Jeżeli kierowca przez punkt pomiarowy przejeżdża z dopuszczalną prędkością na ekranie ukazuje mu się zdjęcie z uśmiechniętą buzią i napisem dziękuję. Jeżeli przekracza prędkość, pojawia się zdjęcie z kwaśną miną i komunikatem o zmniejszeniu prędkości. W przypadku gdy przekroczenie prędkości powtarza się lub jest znaczne, kierujący karany jest mandatem karnym. 27

28 8 października 2014 r. W kolejnym dniu wizyty odwiedziliśmy Wschodnią Flandrię, gdzie w Gent znajduje się siedziba Federalnej Policji Autostradowej ze stanowiskiem kierowania, obsługą monitoringu autostradowego i biurem obsługi automatycznego pomiaru prędkości. Naszym gospodarzem był Johan Decuypere szef sekcji policji śledczej. Policji w Gent podlegają 4 komisariaty policji autostradowej w: Aalter, Gentbrugge, Wetteren i Zelzate. Policjanci z tych komisariatów sprawują nadzór na czterech głównych trasach regionu: E40, E17, E34, R4. Federalna Policja Autostradowa składa się z sekcji: technicznej, kryminalnej, profilaktyki i edukacji, służby dyżurnej. 28

29 Do głównych zadań realizowanych przez służbę policję autostradową należy: likwidacja zdarzeń drogowych, utrzymanie płynności ruchu, egzekwowanie przestrzegania przepisów ruchu drogowego przez kierujących, zabezpieczanie imprez, wykonywanie pilotaży i eskort VIP-ów, obsługa fotoradarów, kontrola odległości między pojazdami ciężarowymi, wspieranie policji lokalnej, obsługa stanowiska kierowania i monitoringu. Służba pełniona jest tylko w patrolach dwuosobowych. Ciekawostką jest fakt, że podczas codziennej służby policjanci nie wykorzystują RMP ani videorejestratorów. RMP nie są urządzeniami dowodowymi, przez co są sporadycznie wykorzystywane, podczas działań wzmożonych, do pomiaru orientacyjnej prędkości pojazdów ciężarowych, w celu zweryfikowania wskazań tachografu. Jeżeli prędkość na RMP jest wyższa niż wynikająca z zapisów na tarczy tachografu, wówczas policjanci przeprowadzają szczegółową kontrolę pojazdu celem ujawnienia przyczyn nieprawidłowych wskazań tachografu (stosowanie magnesów i innych metod fałszowania zapisów). 29

30 Przekraczanie prędkości jest ujawniane tylko dzięki automatycznym pomiarom prędkości. Za przekroczenie prędkości o 30 km/h na obszarze zabudowanym lub niezabudowanym oraz 40 km/h na autostradzie policjant może zatrzymać prawo jazdy na okres 15 dni. Jeżeli kierujący ma wątpliwości co do zasadności zatrzymania dokumentu, sprawa kierowana jest do sądu, który może wydłużyć okres zatrzymania do 30 dni. Dodatkowo sąd może nakazać obowiązek poddania się egzaminowi sprawdzającemu. Mandaty karne nakładane są na kierujących, którzy przekroczyli prędkość o 6 km/h (przy prędkości do 100 km/h) lub 6 % (przy prędkości ponad 100 km/h). Dzięki uprzejmości gospodarza mogliśmy zwiedzić stanowisko kierowania i biuro obsługi fotoradarów. Służbę na stanowisku kierowania pełni dwóch doświadczonych policjantów. Nadzorują oni pracę policjantów z podległych 4 komisariatów autostradowych. Dodatkowo zajmują się obsługą prawie 100 kamer czuwających nad bezpieczeństwem ruchu na nadzorowanych autostradach. 30

31 Biuro obsługi fotoradarów zatrudnia kilkunastu policjantów. To tu odbywa się obróbka zdjęć z wszystkich urządzeń mobilnych rejestrujących przekroczenie prędkości. Policjanci mają za zadanie sprawdzić poprawność zarejestrowanego wykroczenia oraz czytelność zdjęcia, ustalić właściciela pojazdu, przygotować całą niezbędną dokumentację oraz korespondencję, która jest wysyłana do właściciela pojazdu. Z informacji jakie uzyskaliśmy, w Belgii obowiązuje zasada, że karany jest właściciel pojazdu, którego przekroczenie prędkości zostało zarejestrowane. W przypadku, gdy to nie on kierował pojazdem, właściciel ma obowiązek wskazania kierującego. W 2013 r. ujawniono ponad 450 tys. przypadków przekroczenia prędkości. Następnie udaliśmy się do miejscowości Wetteren, gdzie obserwowaliśmy codzienną służbę policji autostradowej na punkcie kontrolnym oraz zapoznaliśmy się funkcjonowaniem komisariatu autostradowego. 31

32 Gospodarz spotkania, Herman De Bruyckere Szef jednostki, przedstawił nam zadania realizowane przez policjantów (nie odbiegają od zadań zaprezentowanych nam pierwszego dnia w siedzibie Policji Federalnej w Brukseli) oraz sposób planowania służby. Policjanci pełnią służbę na drogach całego regionu (w ramach pogotowia wypadkowego) lub na drogach podległych komisariatowi autostradowemu (w ramach normalnej służby). We Flandrii Wschodniej, w ramach pogotowia wypadkowego, służba pełniona jest według następującego klucza: PN PT SO N załogi 3 załogi załogi 3 załogi załogi 3 załogi Podano łączne ilości policjantów do wystawienia przez wszystkie 4 komisariaty policji autostradowej Pozostałe służby wystawiane są na autostrady podległe danemu komisariatowi i w dużej mierze zależą od planu rocznego prowadzonych działań. Podczas pobytu w Wetteren mieliśmy przyjemność obserwować działania ukierunkowane na ujawnianie wykroczeń związanych z przewozem ładunków oraz na sprawdzanie wymaganej dokumentacji posiadanej przez kierujących pojazdami osobowymi i ich stanu trzeźwości. Duże wrażenie wywarło na nas miejsce prowadzenia działań, które znajdowało się na drodze dojazdowej z komisariatu do autostrady E-40. Posterunek kontrolny wyposażony był w wagę stałą. Na miejscu kontrolnym znajdował się niewielki kontener biurowy, wyposażony w stanowiska pracy z komputerami, 32

33 w którym policjanci przeprowadzają czynności kontrolne, bez względu na panujące warunki atmosferyczne. Podobnie jak w działaniach w pobliżu miejscowości Namur, pojazdy do kontroli były typowane przez policjantów motocyklistów i doprowadzane z autostrady do miejsca kontroli. Rozliczaniem wykroczeń w transporcie drogowym zajmowali się doświadczeni policjanci, posiadający ukończone odpowiednie kursy w tym zakresie. 33

34 W innym miejscu punktu kontrolnego były przeprowadzane kontrole kierujących pojazdami osobowymi. Przeprowadzali je młodzi policjanci pod czujnym okiem doświadczonych kolegów. Nowi adepci, którzy wrócili niedawno z kursu podstawowego, mieli okazję praktycznego wdrożenia zasad kontroli ruchu drogowego poznanych na szkole. Sprawdzeniu poddawano stan trzeźwości kierujących oraz wymagane dokumenty. Dzięki pobytowi na komisariacie autostradowym w Wetteren zapoznaliśmy się również ze sprzętem transportowym policji autostradowej wykorzystywanym w codziennej służbie oraz wyposażeniem znajdującym się w każdym radiowozie. 34

35 9 października 2014r. W czwartym dniu pobytu w Belgii odwiedziliśmy Federalną Szkołę Doskonalenia Jazdy (DSEF) w miejscowości Berg koło Brukseli. Informacje na temat szkolenia policjantów ruchu drogowego przekazał nam Szef Inspektor Szkoły Etienne Papleux. Kurs specjalistyczny ruchu drogowego trwa 356 godzin. W ramach tego kursu odbywają się zajęcia: - ogólne (zasady kontroli, przepisy prawa, wiadomości ogólne itp.) 42 godziny, - z ruchu drogowego 178 godzin, - z transportu drogowego 136 godzin. W trakcie całej służby policjant ruchu drogowego uczestniczy w różnych kursach doszkalających np. z obsługi sprzętu technicznego, pilotaży, jazdy samochodem lub motocyklem, z zakresu transportu drogowego, ADR itp. Za każdy ukończony kurs policjant otrzymuje niewielką gratyfikację finansową (ok euro), która jest składową jego pensji. Dzięki temu rozwiązaniu policjanci chętnie uczestniczą w szkoleniach i podnoszą swoje kwalifikacje na każdym etapie swojej kariery zawodowej. Otrzymywanie dodatku do pensji determinuje kontynuowanie ścieżki zawodowej w danej specjalizacji. Przy zmianie formacji policyjnej kursy nie mają znaczenia, przez co policjant traci finansowo i musi przechodzić nową ścieżkę szkolenia. Dlatego też policjanci nie chętnie zmieniają przynależność służbową. Kursy doskonalenia jazdy motocyklem i samochodem, w których specjalizuje się szkoła w Bergu, w zależności od rodzaju formacji trwają: - dla policji lokalnej 36 godzin, - dla policji federalnej 56 godzin. 35

36 Chęć udziału w kursach zgłaszają sami policjanci. Mogą w nich uczestniczyć kilkakrotnie podczas całej służby jednak nie częściej niż raz w roku kalendarzowym. Na kursie doskonalenia jazdy policjanci uczą się przede wszystkim zachowań w sytuacjach ekstremalnych na drodze. Ciekawostką jest fakt, że do zajęć praktycznych używane są pojazdy, które zostały zabezpieczone przez policję w związku z popełnionymi przestępstwami, a sąd orzekł ich przepadek na rzecz skarbu państwa. Po krótkim wykładzie dotyczącym techniki jazdy, mieliśmy okazję osobiście uczestniczyć w zajęciach praktycznych na torze z płytą poślizgową. Dzięki uprzejmości Szefa szkoły odbyliśmy trening pod nadzorem instruktora pojazdem marki BMW. W godzinach popołudniowych zwiedziliśmy Muzeum Policji Belgijskiej, które funkcjonuje przy Komendzie Głównej Policji Federalnej w Brukseli. Dzięki tej wizycie zapoznaliśmy się z historią policji, metodami pracy oraz wyposażeniem, uzbrojeniem i umundurowaniem różnych formacji policyjnych na przestrzeni wieków. Dość liczną grupę eksponatów stanowiły pojazdy służbowe samochody i motocykle. 36

37 37

38 Ciekawym punktem tej wizyty była możliwość zaobserwowania asysty królewskiej na podstawie zaprezentowanych makiet. Po wizycie w muzeum odwiedziliśmy siedzibę Federalnej Policji Konnej w Brukseli. W policji konnej służbę pełni prawie 180 koni, które są wybierane na podstawie specjalnej selekcji. To tu przebywają konie, które wykorzystywane są do rozpraszania tłumu podczas imprez masowych, meczy piłkarskich i demonstracji ulicznych. Poznaliśmy codzienne obowiązki policjantów i obsługi cywilnej, obserwowaliśmy różne treningi koni, zapoznaliśmy się z ciężką pracą kowala. Widzieliśmy również specjalnie przygotowane miejsca treningowe. 38

39 W nawiązaniu do wizyty w muzeum mogliśmy również obejrzeć konie występujące w asyście królewskiej. Podczas uroczystości narodowych do pełnej asysty królewskiej wykorzystywanych jest aż 137 koni. Wszystkie informacje o Policji konnej i koniach przekazywał nam nasz opiekun Danny Sorgeloos, który przez kilkanaście lat pełnił służbę w policji konnej. 39

40 10 października 2014r. Podczas ostatniego dnia pobytu odwiedziliśmy Antwerpię. Gospodarzem spotkania był Jeroen Nissen Szef Policji Wodnej w Antwerpii. W Belgii funkcjonuje 5 komisariatów portowych: Antwerpia, Gent, Liege, Oostende i Zeebrugge, w których służbę pełni 400 policjantów, z czego 149 w Antwerpii. Jak już wcześniej wspomniano w niniejszym opracowaniu, Antwerpia jest drugim pod względem wielkości i przeładunku portem europejskim. Dlatego też występuje tu duże zagrożenie przestepczością. Policjanci specjalizują się głównie w zwalczaniu: przestępczości na szlakach wodnych i w portach, przestępczości związanej z nielegalnym handlem ludźmi, przemytem towarów, ndużyć finansowych i wyłudzania nienależnych podatków, nielegalnego handlu bronią, cyberprzestępczości, gangów miejskich, włamań do budynków i pojazdów. W ramach swoich uprawnień policjanci mogą: kontrolować statki w każdym czasie, kontrolować ładunek oraz miejsca pobytu członków załogi, pobierać próbki towarów, sprawdzać wszystkie wymagane dokumenty, zabezpieczyć statek do swojej dyspozycji oraz wydać polecenie rozładowania ładunku. Jeżeli działanie policji okazało się bezprawne właściciel statku może domagać się rekompensaty. 40

41 Podczas prezentacji multimedialnej przedstawiono nam różne sposoby popełniania przestępstw, charakteryzujące się dużą pomysłowością. W dzisiejszych czasach dużą rolę w zwalczaniu przestępczości odgrywa nowoczesny sprzęt będący na wyposażeniu policji wodnej. Monitoring, skanery do kontenerów, noktowizory, różnego rodzaju kamery, zdalne pojazdy czy sonary ułatwiają ujawnianie przestępstw, ale niejednokrotnie okazują się niewystarczające. W walce z przestępcami ogromnego znaczenia nabiera kreatywność policjantów. 41

42 Niespodziewaną atrakcją, jaką przygotowała dla nas strona belgijska był wycieczka policyjną łodzią patrolową SPN-14 po porcie w Antwerpii, podczas której z bliska mogliśmy zaobserwować życie portu. 42

43 Atrakcje turystyczne i spędzanie czasu wolnego. Podczas naszego pobytu w Belgii, mieliśmy okazje obejrzeć interesujące miejsca. Dzięki długim spacerom i uprzejmości policjantów Federalnej Policji Autostradowej: Jarosławowi Jakubek oraz Dannemu Sorgeloos, którzy poświęcili nam swój prywatny czas, mogliśmy zachwycić się urokami Brukseli i Oostende oraz poznać niezliczoną ilość informacji o tych miejscach. 43

44 44

45 Podczas zwiedzania Brukseli zwracaliśmy również uwagę na rozwiązania inżynieryjne, szczególnie te które nie są stosowane w naszym kraju. 45

46 Zaobserwowaliśmy również kilka rozwiązań, które wywołały uśmiech na naszych twarzach. 46

47 Na zakończenie wizyty podziękowaliśmy wszystkim opiekunom naszej delegacji za bardzo miłe przyjęcie naszej delegacji wręczając upominki związane z Polską Policją oraz naszym krajem. Moc wrażeń i serdeczność ludzi, których poznaliśmy podczas wizyty w Belgii na zawsze pozostaną w naszej pamięci. Doświadczenie, które zdobyliśmy podczas tego wyjazdu będziemy chcieli wykorzystać w dalszej służbie, a zdobytą wiedzę przekazać również innym policjantom. Podsumowanie: Strona belgijska w pełnym zakresie zrealizowała założenia wizyty w ramach projektu. Każde zaplanowane zagadnienie zostało wykonane. Program wizyty spełnił nasze oczekiwania był intensywny i interesujący. Osoby które nam towarzyszyły oraz prelegenci wykazali się ogromnym profesjonalizmem. Przygotowane prezentacje były zrozumiałe i ciekawe. Podczas wizyty zapoznaliśmy się z innym modelem funkcjonowania policji, a szczególnie policji ruchu drogowego. Sposób funkcjonowania, realizacja zadań stawianych przed policją ruchu drogowego oraz podejmowane inicjatywy profilaktyczno-edukacyjne mają znaczący wpływ na poprawę bezpieczeństwa na belgijskich drogach. 47

48 Należałoby rozważyć możliwość przeniesienia na grunt naszego kraju niektórych belgijskich rozwiązań, na przykład takich jak: - zwiększenie stanów etatowych wydziale ruchu drogowego KWP, w celu wsparcia realizacji zadań priorytetowych na głównych ciągach komunikacyjnych całego garnizonu policjanci z podległych jednostek powinni realizować zadania o charakterze lokalnym, wynikające z zagrożeń charakterystycznych dla danego terenu, - zautomatyzowanie systemu nadzoru nad ruchem drogowym na głównych ciągach komunikacyjnych, - sposób prowadzenia działań na drogach - koncentracja punktów kontrolnych podczas prowadzonych działań w miejscach szczególnie zagrożonych przy jednoczesnym skierowaniu maksymalnych sił i środków (wykorzystywanie motocykli do preselekcyjnego typowania pojazdów do kontroli), - wyposażenie wybranych komórek ruchu drogowego w mobilne zestawy wag najazdowych do pomiaru masy pojazdów bezpośrednio na drodze, które mogłyby w ramach wymiany służby funkcjonować na terenie całego garnizonu mazowieckiego, - podniesienie jakości szkoleń policjantów ruchu drogowego, polegające na wyspecjalizowaniu policjanta do określonego zadania, którym będzie zajmował się w swojej pracy oraz rozważenie wprowadzenia gratyfikacji finansowej jako systemu motywacyjnego za ukończenie specjalistycznych szkoleń wykorzystywanych w codziennej służbie, - wypracowanie jednolitego systemu nauczania z zakresu brd dla dzieci i młodzieży, wpisanie przedmiotu wychowania komunikacyjnego jako obowiązkowego do podstawy programowej, - zobowiązanie ustawowe instytucji odpowiedzialnych za brd do finansowania edukacji i działalności profilaktycznej na określonym, konkretnym poziomie, - prowadzenie kampanii profilaktycznych według jednego projektu na terenie całego województwa, - wykorzystanie założeń zaprezentowanych kampanii skierowanych do kierujących przekraczających dopuszczalną prędkość jazdy oraz skierowanych do młodych kierowców, 48

49 - wprowadzenie jasnych i ostrzejszych kar za naruszenia przepisów ruchu drogowego mające wpływ na bezpieczeństwo ruchu np. określenie progowej wartości przekroczenia prędkości jazdy za które można zatrzymać prawo jazdy. W projekcie udział wzięli: nadkom. Krzysztof Bielecki WRD KWP zs. w Radomiu, podinsp. Dariusz Frączek WRD KWP zs. w Radomiu, sierż.szt. Ewa Grudzicka KMP Płock, podinsp. Piotr Kostkiewicz KMP Radom, sierż.szt. Maria Pawlikowska KPP Zakopane, nadkom. Marek Żero KPP Sokołów Podlaski. Raport przy współpracy wszystkich uczestników sporządził: podinsp Dariusz Frączek. 49