Rzadkie gatunki chrząszczy saproksylicznych (Insecta: Coleoptera) Kampinoskiego Parku Narodowego

Transkrypt

1 Notatki florystyczne, faunistyczne i mykobiotyczne 73 DAWID MARCZAK, JAKUB MASIARZ Rzadkie gatunki chrząszczy saproksylicznych (Insecta: Coleoptera) Kampinoskiego Parku Narodowego MARCZAK D., MASIARZ J Rare species of saproxylic beetles (Insecta: Coleoptera) of Kampinos National Park. Parki nar. Rez. Przyr. 32(2): ABSTRACT: New faunistic records concerning 18 species of rare saproxylic beetles from Kampinos National Park (Mazovian Lowland) are described. During investigations, 9 new species for the Mazovian Lowland, 7 species listed in the European Saparoxylic Beetles Red List and 5 species listed in the Polish Red List of Threatened Animals were found. KEY WORDS: Coleoptera, saproxylic beetles, new records, faunistic, Kampinos National Park, Mazovia Lowland. Dawid Marczak: Wyższa Szkoła Ekologii i Zarządzania w Warszawie, Wydział Ekologii, ul. Wawelska 14, Warszawa; Kampinoski Park Narodowy, ul. Tetmajera 38, Izabelin, dawid.marczak@gmail.com; Masiarz Jakub: Kleszczewo 30, Wieliczki, jmasiarz@wp.pl WSTĘP Fauna bezkręgowców związana z martwym drewnem w lasach stanowi jeden z najważniejszych elementów wpływających na ogromną różnorodność biologiczną tych środowisk w strefie klimatycznej Europy Środkowej. Na szczególną uwagę zasługują chrząszcze związane z martiwicami, próchnowiskami i drewnem martwych drzew. Ze względu na ich powszechność występowania, ogromne bogactwo gatunkowe i wysokie zagrożenie związane z zanikaniem siedlisk saproksylicznych w Polsce są coraz częściej obiektem badań (BUCHHOLZ, OSSOWSKA 1995; BOROWSKI 2001, 2006; BYK 2001 a, b; BYK A., BYK S. 2004; GUTOWSKI i in. 2006, 2010; MOKRZYCKI i in. 2008). W Polsce chrząszcze saproksyliczne są reprezentowane przez ponad 1300 gatunków sklasyfikowanych w 70 rodzinach (GUTOWSKI 2006). Struktura zgrupowań saproksylicznych chrząszczy jest zależna od typu siedliska i dominujących gatunków drzew będących w fazie zamierania. Dane literaturowe (GUTOWSKI 2006) wskazują, iż najwięcej gatunków związanych jest z obumierającymi drzewami liściastymi: dębem, brzozą i jesionem. Warto także pamiętać, że proces zasiedlania drewna martwych drzew jest procesem dynamicznym, kolejne, następujące po sobie gatunki wymagają różnorodnych warunków środowiskowych, zarówno fizykochemicznych, jak i biotycznych. Środowisko życia saproksylicznych chrząszczy jest zagrożone nie tylko w skali Polski, ale także całej Europy. Głównym zagrożeniem jest brak ciągłości drewna martwych drzew w poszczególnych fazach jego rozkładu, a najbardziej negatywne oddziaływanie wykazuje gospodarka leśna z nieodpowiednio prowadzonymi zabiegami pielęgnacyjnymi, powodując ubożenie siedlisk leśnych w obumarłe drewno i próchnowiska. SPEIGHT (1989) szacuje, iż około 40% chrząszczy związanych

2 74 Notatki florystyczne, faunistyczne i mykobiotyczne z różnymi typami obumarłego drewna jest zagrożonych wyginięciem. Obserwowany powszechnie, jakościowy i ilościowy spadek różnorodności tych owadów przyczynił się do opublikowania Europejskiej Czerwony Listy Chrząszczy Saproksylicznych (NIETO, ALEXANDER 2010). TEREN BADAŃ I METODY Kampinoski Park Narodowy jest jednym z najstarszych tego typu obiektów w kraju. Został powołany w 1959 roku, a jego obecna powierzchnia wynosi ha, co czyni go drugim co do wielkości parkiem narodowym w Polsce. Na obszarze Polski środkowej nie ma drugiego tak obszernego i chronionego kompleksu leśnego. Niestety w wyniku wielowiekowej gospodarki leśnej i ogromnej presji urbanizacji Puszcza Kampinoska stała się leśną wyspą na Mazowszu, odizolowaną od innych obszarów puszczańskich (Puszczy Bolimowskiej, Jaktorowskiej i Korabiewskiej), z którymi jeszcze w XVI wieku tworzyła rozległy kompleks leśny. Na obszarze Kampinoskiego Parku Narodowego lasy stanowią ponad 73% całej powierzchni. Największą powierzchnię zajmują siedliska borowe (około 63%), następnie lasowe (około 24%) oraz olsowe i łęgowe (około 13%) (KLOSS 2003). Najcenniejsze partie starodrzewi liściastych są objęte ochroną ścisłą w obszarach: Cyganka, Zaborów Leśny, Debły, Zamczysko, Sieraków czy Krzywa Góra. Badania nad zgrupowaniami chrząszczy saproksylicznych w Kampinoskim Parku Narodowym rozpoczęto w roku 2010 w ramach badań własnych Kampinoskiego Parku Narodowego oraz grantu realizowanego w Wyższej Szkoły Ekologii i Zarządzania w Warszawie dotyczącego naturalności zgrupowań chrząszczy saproksylicznych w siedliskach grądowych Puszczy Kampinoskiej. Dotychczas na badanym terenie odnaleziono ponad 600 gatunków saproksylicznych chrząszczy reprezentujących ponad 60 rodzin. Całość materiału zostanie szczegółowo opracowana po zakończeniu badań, natomiast poniżej prezentowane są nowe dane o gatunkach rzadkich i reliktowych wskazujących na ogromną cenność badanego obszaru. Wszystkie prezentowane gatunki odłowiono za pomocą pułapek ekranowych typu IBL-2 i pułapek przegrodowych typu IBL-5 zainstalowanych w drzewostanach na siedlisku grądowym Tilio Carpinetum. Poniżej przedstawiono krótką charakterystykę badanych powierzchni, na których wywieszono pułapki: Oddz. 121, leśnictwo Kaliszki, Obszar Ochrony Ścisłej Sieraków, powierzchnia 2,43 ha. Drzewostan dębowo-grabowy w wieku 135 lat, z domieszką sosny także w wieku 135 lat. W najbliższym otoczeniu bór sosnowy świeży z sosną w wieku ponad 150 lat oraz ols porzeczkowy z olchą w wieku 120 lat. Forma wilgotna grądu. Oddz. 134, leśnictwo Kaliszki, Obszar Ochrony Ścisłej Sieraków, powierzchnia 0,42 ha. Drzewostan dębowo-grabowy w wieku 135 lat. Cała powierzchnia otoczona przez ols porzeczkowy z olchą w wieku 120 lat. Forma wilgotna grądu.

3 Notatki florystyczne, faunistyczne i mykobiotyczne 75 Oddz. 269, leśnictwo Lipków, Obszar Ochrony Ścisłej Zaborów Leśny, powierzchnia 11,75 ha. Drzewostan dębowo-grabowy w wieku 160 lat, z domieszką sosny w wieku ponad 150 lat. W najbliższym otoczeniu ols porzeczkowy z olchą w wieku 135 lat. Forma wilgotna grądu. Oddz. 242, leśnictwo Rózin, Obszar Ochrony Ścisłej Debły, powierzchnia 1,17 ha. Drzewostan dębowo-grabowy w wieku 175 lat. Cała powierzchnia otoczona przez ols porzeczkowy z olchą w wieku ponad 120 lat. Forma wilgotna grądu. Oddz. 165, leśnictwo Zamczysko, Obszar Ochrony Ścisłej Zamczysko, powierzchnia 3,83 ha. Drzewostan dębowo-sosnowy w wieku 195 lat. W najbliższym otoczeniu bory świeże w wieku ponad 80 lat. Forma sucha grądu. Oznaczeń gatunków, jeśli nie zaznaczono inaczej, dokonał Dawid Marczak. Okazy dowodowe są przechowywane w kolekcji Kampinoskiego Parku Narodowego. W pracy zastosowano następujący skrót: OOŚ Obszar Ochrony Ścisłej. Przy każdym stanowisku podano w nawiasach kod odpowiedniego kwadratu siatki UTM. * oznaczono gatunki nowe dla Kampinoskiego Parku Narodowego. Przegląd gatunków Histeridae *Abraeus granulum ERICHOSN, Rzadko spotykany gatunek znany do niedawna z kilku krain (BURAKOWSKI i in. 1978, RUTA i in. 2004). Ostatnio odnaleziony w Puszczy Białowieskiej (BOROWSKI 2001, BYK 2001 b, RUTKIEWICZ 2001, GUTOWSKI i in. 2006) Znajdowany jest pod korą i w próchnie drzew liściastych oraz sosny (MAZUR 1981), często w towarzystwie mrówek Lasius brunneus (LATR.) i L. fuliginosus (LATR.) (BURAKOWSKI i in. 1978). Nowe stanowiska: OOŚ Debły, oddz. 242 (DC79), , 1 ex.; OOŚ Sieraków, oddz. 121 (DC89), , 1 ex.; OOŚ Sieraków, oddz. 134 (DC89), , 7 exx. *A. parvulus AUBÉ, Bardzo rzadki gatunek. Do niedawna znany tylko z 3 krain: Pojezierza Mazurskiego, Niziny Mazowieckiej oraz Dolnego Śląska (BURAKOWSKI i in. 1978). Ostatnio odnaleziony w Puszczy Białowieskiej (BYK, MOKRZYCKI 2007) oraz na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej (RUTA i in. 2004). Żyje w starych, dziuplastych drzewach liściastych pędząc skryty tryb życia (BURAKOWSKI i in. 1978). Często współbytuje z mrówkami Lasius brunneus (LATR.) i Formica sanguinea LATR. (MAZUR 1981). Gatunek umieszczony na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce w kategorii VU gatunek narażony (PAWŁOWSKI i in. 2002). Nowe stanowiska: OOŚ Sieraków, oddz. 121 (DC89), , 1 ex.; OOŚ Sieraków, oddz. 134 (DC89), , 6 exx.

4 76 Notatki florystyczne, faunistyczne i mykobiotyczne Elateridae *Ampedus elegantulus (SCHÖNHERR, 1817). Niezbyt częsty gatunek, jednak znany z większości krain (BURAKOWSKI i in. 1985). Rozwija się głównie w drzewach liściastych, w chodnikach innych chrząszczy drewno- i próchnożernych (BURAKOWSKI i in. 1985). w kategorii LC gatunek niższego ryzyka (NIETO, ALEXANDER 2010). Nowe stanowiska: OOŚ Zamczysko, oddz. 165 (DC69), , 1 ex.; OOŚ Debły, oddz. 242 (DC79), , 3 exx.; OOŚ Zaborów Leśny, oddz. 269 (DC89), , 1 ex. A. erythrogonus (P.W. MÜLLER, 1821). Niezbyt rzadki gatunek związany z lasami liściastymi, znany z większości krain (BURAKOWSKI i in. 1985). Ostatnio stwierdzony na Wyżynie Lubelskiej i Nizinie Sandomierskiej (PAWLĘGA 2002). Na Nizinie Mazowieckiej stwierdzony niedawno w Kampinoskim Parku Narodowym (KUBISZ i in. 2000). Rozwija się w zbutwiałym drewnie drzew iglastych i rzadziej liściastych (BURAKOWSKI i in. 1985). w kategorii LC gatunek niższego ryzyka (NIETO, ALEXANDER 2010). Nowe stanowiska: OOŚ Zamczysko, oddz. 165 (DC69), , 1 ex.; , 6 exx.; OOŚ Debły, oddz. 242 (DC79), , 1 ex.; OOŚ Sieraków, oddz. 121 (DC89), , 1 ex.; , 1 ex.; OOŚ Sieraków, oddz. 134 (DC89), , 1 ex. *Hypoganus inunctus (LACORDAIRE, 1835). Bardzo rzadki gatunek, do niedawna znany tylko z 7 krain zachodnich (BURAKOWSKI i in. 1985). Ostatnio odnaleziony w Puszczy Białowieskiej (BYK, MOKRZYCKI 2007). Związany jest z lasami o charakterze naturalnym (BUCHHOLZ 2008). Rozwija sie w murszejącej korze i wilgotnym, rozkładającym się drewnie drzew, głównie liściastych (BURAKOWSKI i in. 1985). w kategorii LC gatunek niższego ryzyka (NIETO, ALEXANDER 2010) oraz na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce w kategorii DD gatunek o statusie nierozpoznanym (PAWŁOWSKI i in. 2002). Nowe stanowiska: OOŚ Debły, oddz. 242 (DC79), , 1 ex.; OOŚ Zaborów Leśny, oddz. 269 (DC89), , 1 ex. *Procraeus tibialis (LACORDAIRE, 1835). Niezbyt rzadki gatunek, stwierdzany głównie w krainach południowych (BURAKOWSKI i in. 1985). W ostatnich latach wykazany z szeregu nowych stanowisk: z Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej (BUCHHOLZ 1990), Pojezierza Mazurskiego (BYK A., BYK S. 2004) oraz z Pojezierza

5 Notatki florystyczne, faunistyczne i mykobiotyczne 77 Pomorskiego (BUCHHOLZ 2008). Związany jest z lasami o charakterze naturalnym (BUCHHOLZ 2008). Rozwija się w samotnie stojących, dobrze nasłonecznionych drzewach (BURAKOWSKI i in. 1985). w kategorii LC gatunek niższego ryzyka (NIETO, ALEXANDER 2010). Nowe stanowiska: OOŚ Sieraków, oddz. 121 (DC89), , 2 exx.; OOŚ Zaborów Leśny, oddz. 269 (DC89), , 1 ex. Monotomidae *Rhizophagus aeneus (RICHTER, 1820). Bardzo rzadko spotykany gatunek znany do niedawna jedynie z Pobrzeża Bałtyku, Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej, Dolnego i Górnego Śląska oraz Beskidów (BURAKOWSKI i in a), jednak wszystkie te stwierdzenia odnoszą sie do okresu XIX i początku XX wieku. Ostatnio odnaleziony w Puszczy Białowieskiej (KUBISZ, SZWAŁKO 1991). Spotykany jest pod korą drzew liściastych, gdzie poluje na korniki z rodzaju Xyleborus. (BURAKOWSKI i in a). Gatunek umieszczony na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce w kategorii EN gatunek silnie zagrożony (PAWŁOWSKI i in. 2002). Nowe stanowiska: OOŚ Zamczysko, oddz. 165 (DC69), , 1 ex.; OOŚ Debły, oddz. 242 (DC79), , 1 ex.; , 1 ex.; OOŚ Zaborów Leśny, oddz. 269 (DC89), , 1 ex. Laemophloeidae *Cryptolestes duplicatus (WALTL,1839). Rzadki i sporadycznie spotykany gatunek, znany zaledwie z 8 krain, przy czym większość stanowisk dotyczy XIX i pierwszej połowy XX wieku (BURAKOWSKI i in a). Ostatnio odnaleziony w Puszczy Białowieskiej (BOROWSKI 2001). Spotykany pod odstającą korą martwych i powalonych dębów (BURAKOWSKI i in a). Nowe stanowiska: OOŚ Zamczysko, oddz. 165 (DC69), , 1 ex.; OOŚ Debły, oddz. 242 (DC79), , 2 exx.; , 2 exx. ; OOŚ Sieraków, oddz. 121 (DC89), , 1 ex.; OOŚ Zaborów Leśny, oddz. 269 (DC89), , 1 ex.; , 1 ex. *Leoptophloeus alternans (ERICHSON, 1846). Rzadko spotykany, do niedawna znany zaledwie z 6 krain (BURAKOWSKI i in a). Ostatnio odnaleziony w Puszczy

6 78 Notatki florystyczne, faunistyczne i mykobiotyczne Białowieskiej (RUTKIEWICZ 2001). Żyje pod korą gałęzi drzew iglastych w żerowiskach małych korników z rodzaju Pityogenes i Cryphalus (BURAKOWSKI i in a). Nowe stanowisko: OOŚ Zaborów Leśny, oddz. 269 (DC89), , 1 ex. Mycetophagidae *Mycetophagus ater (REITTER, 1879). Rzadki gatunek, do niedawna znany jedynie z okolic Przemyśla (BURAKOWSKI i in b). Ostatnio odnaleziony na szeregu nowych stanowisk w kolejnych krainach: Roztocze (BOROWIEC, IWAN 1989), Puszcza Białowieska (BOROWSKI 2001, BYK 2001 a), Nizina Sandomierska (KLEJDYSZ, KUBISZ 2003), Góry Świętokrzyskie (BOROWSKI 2007, BYK 2007), Nizina Mazowiecka, Podlasie i Wyżyna Krakowsko-Wieluńska (RUTA i in. 2012). Prawdopodobnie związany jest z grzybami porastającymi martwe drewno. Zamieszkuje lasy o charakterze naturalnym (RUTA i in. 2012). w kategorii DD gatunek o statusie nierozpoznanym (NIETO, ALEXANDER 2010) oraz na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonychw Polsce w kategorii EN gatunek silnie zagrożony (PAWŁOWSKI i in. 2002). Nowe stanowiska: OOŚ Zamczysko, oddz. 165 (DC69), , 1 ex.; , 1 ex.; OOŚ Sieraków, oddz. 121 (DC89), , 2 exx.; , 1 ex.; OOŚ Zaborów Leśny, oddz. 269 (DC89), , 1 ex. M. fulvicollis FABRICIUS,1792. Rzadki i sporadycznie spotykany gatunek, znany z nielicznych stanowisk w kilkunastu krainach, w tym notowany w Kampinoskim Parku Narodowym (BURAKOWSKI i in b, RUTA i in. 2012). Znajdowany jest w starych, opuszczonych chodnikach kózkowatych i korników, w zmurszałym drewnie i pod przegrzybioną korą różnych drzew liściastych, zwłaszcza buków, lip, brzóz i osik (BURAKOWSKI i in b). w kategorii LC gatunek niższego ryzyka (NIETO, ALEXANDER 2010). Nowe stanowiska: OOŚ Zamczysko, oddz. 165 (DC69), , 2 exx.; OOŚ Sieraków, oddz. 121 (DC89), , 2 exx.; , 2 exx.; , 1 ex.; OOŚ Sieraków, oddz. 134 (DC89), , 4 exx.; OOŚ Zaborów Leśny, oddz. 269 (DC89), , 1 ex.; , 2 exx. M. populi FABRICIUS,1798. Najrzadszy przedstawiciel rodzaju Mycetophagus w Polsce, znany jednak z kilkunastu krain, w tym notowany w Kampinoskim Parku Narodowym (BURAKOWSKI i in b; RUTA i in. 2012). Występuje na

7 Notatki florystyczne, faunistyczne i mykobiotyczne 79 przegrzybiałym wilgotnym drewnie różnych drzew liściastych, jak topole, wierzby, olchy, osiki, jawory i dęby, a nawet drzewa owocowe. Poławiano go w dziuplach, na pieńkach, pniach, gałęziach leżących na ziemi oraz w hubie żagwi łuskowatej (Polyporus squamosus (HUDS.) FR.) (BURAKOWSKI i in b). w kategorii LC gatunek niższego ryzyka (NIETO, ALEXANDER 2010). Nowe stanowisko: OOŚ Sieraków, oddz. 121 (DC89), , 1 ex. Scraptiidae *Cyrtanaspis phalerata (GERMAR, 1847). W Polsce rzadko spotykany gatunek, chociaż prawdopodobnie występujący w całym kraju, jednak ze względu na skryty tryb życia znany z około 30 stanowisk (KUBISZ 2006). Biologia tego gatunku jest słabo poznana, prawdopodobnie rozwija się w próchniejących, przerośniętych grzybami gałęziach drzew i krzewów liściastych (KUBISZ 2006). Nowe stanowiska: OOŚ Zamczysko, oddz. 165 (DC69), , 1 ex.; OOŚ Debły, oddz. 242 (DC79), , 1 ex. Mordellidae *Mordellaria aurofasciata (COMOLLI,1837). Niezwykle rzadki gatunek, o nie do końca poznanym rozsiedleniu. W Polsce stwierdzany na początku XIX wieku w okolicach Przemyśla (BURAKOWSKI i in. 1987) oraz współcześnie odnaleziony na południu Polski, w górnym biegu Wisły w okolicy Kazimierza Dolnego (BOROWIEC, KUBISZ 1999) oraz w Puszczy Białowieskiej (BOROWSKI 2001, BYK 2001 a, BYK i in. 2006) i Beskidzie Wschodnim (TWARDY 2012). KUBISZ i in. (2010) uznają ten gatunek za kserotermofila, jednak przedstawiane badania być może rewidują preferencje siedliskowe, gdyż oba osobniki zostały odłowione w siedlisku grądowym o specyficznym mikroklimacie silne zacienionym z dużą wilgotnością. Warto także podkreślić, iż w Puszczy Białowieskiej gatunek był także łowiony w zbiorowiskach leśnych na siedliskach lasowych i olsowych (BYK 2001a). Biologia tego gatunku jest słabo poznana, w siedliskach ruderalnych był wyhodowany z martwych gałęzi głogu, leszczyny i jabłoni (BOROWIEC 1996). Gatunek umieszczony na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce w kategorii EN gatunek silnie zagrożony (PAWŁOWSKI i in. 2002). Nowe stanowisko: OOŚ Zaborów Leśny, oddz. 269 (DC89), , 1 ex.; , 1 ex.

8 80 Notatki florystyczne, faunistyczne i mykobiotyczne Aderidae *Euglenes oculatus (PAYKULL, 1798). Chrząszcz rzadko spotykany, do niedawna znany z pojedynczych stanowisk w 5 krainach: Pobrzeże Bałtyku, Nizina Wielkopolsko- -Kujawska, Dolny i Górny Śląsk, Wyżyna Krakowsko-Wieluńska, jednak prawie wszystkie dane odnoszą się do XIX wieku (BURAKOWSKI i in. 1987). Współcześnie odnaleziony tylko w Puszczy Białowieskiej (BOROWIEC i in. 1992; BOROWSKI 2001; BYK 2001 a; BYK, MOKRZYCKI 2007), na Podlasiu (KUBISZ, SZWAŁKO 1991) oraz w Rogalińskim Parku Krajobrazowym (MOKRZYCKI i in. 2008). Rozwija się w spróchniałym drewnie drzew liściastych, głównie dębów i wierzb (BOROWIEC, TARNAWSKI 1983). Nowe stanowisko: OOŚ Sieraków, oddz. 134 (DC89), , 1 ex., samiec; , 1 ex., samica. Anthribidae *Pseudeuparius sepicola (FABRICIUS, 1792). Rzadki gatunek, do niedawna znany z 6 krain (BURAKOWSKI i in. 1992). Ostatnio ponownie odnaleziony na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej (WANAT i in. 2011). Rozwija się w zbutwiałych gałęziach różnych drzew liściastych (CMOLUCH 1989). Nowe stanowisko: OOŚ Zamczysko, oddz. 165 (DC69), , 1 ex. *Choragus sheppardi KIRBY, Rzadko odławiany gatunek, znany z połowy krain (BURAKOWSKI i in. 1992, WANAT i in. 2011). Ostatnio odnaleziony w Puszczy Białowieskiej (BOROWSKI 2001, BYK 2001 b) oraz na Pojezierzu Pomorskim (WANAT i in. 2011). Rozwija się w martwych pędach różnych gatunków drzew liściastych (CMOLUCH 1989). Nowe stanowiska: OOŚ Sieraków, oddz. 121 (DC89), , 1 ex.; OOŚ Zaborów Leśny, oddz. 269 (DC89), , 1 ex. PODSUMOWANIE Obecnie w Polsce brak jest kompleksowych badań nad fauną chrząszczy saproksylicznych siedlisk grądowych. Jedyne dane o owadach saproksylicznych związanych z drzewostanami liściastymi podają prace BOROWSKIEGO (2001), BYKA (2001 a, b), RUTKIEWICZA (2001), BYKA A. i BYKA S. 2004, BYKA i in. (2006) czy BYKA

9 Notatki florystyczne, faunistyczne i mykobiotyczne 81 i MOKRZYCKIEGO (2007). Stąd istnieje mała literatura pozwalająca na porównania przedstawionych powyżej badań. Wymienione powyżej gatunki to w większości wskaźniki dobrze zachowanych lasów, w tym o charakterze pierwotnym lub zbliżonych do naturalnych. Szczególnie cenne, wskazujące na unikalność lasów Puszczy Kampinoskiej, są gatunki występujące w Polsce na pojedynczych stanowiskach, w dodatku znane głównie z dobrze zachowanych kompleksów puszczańskich, m.in. z Puszczy Białowieskiej. Z całą pewnością zaliczyć do nich można gnilika Abraeus parvulus, sprężyka Hypoganus inunctus czy obumierka Rhizophagus aeneus. Gatunki te, jak również Mycetophagus ater, są doskonałymi wskaźnikami ciągłości i stopnia zachowania siedliska saproksylicznego. Na podstawie ich występowania można wnioskować o dobrej kondycji oraz wielowiekowej ciągłości drzewostanów w niektórych fragmentach Puszczy Kampinoskiej. Przedstawione wyniki są o tyle cenne, że przez wiele lat ten unikalny obiekt przyrodniczy położony w centralnej Polsce, blisko ośrodków uniwersyteckich był niedoceniany jako obszar badań entomologicznych i należy do najsłabiej poznanych pod względem różnorodności gatunkowej chrząszczy wśród polskich parków narodowych (BANASZAK i in. 2004). Należy sądzić, że podjęte w ostatnich latach, przez Dział Nauki i Monitoringu Przyrody KPN badania nad fauną saproksyliczną zaowocują w kolejnych latach stwierdzeniami następnych gatunków, co świadczy o wielowiekowej ciągłości bogatych pod względem różnorodności lasów na terenie Puszczy Kampinoskiej. PIŚMIENNICTWO BANASZAK J., BUSZKO J., CZACHOROWSKI S., CZECHOWSKA W., HEBDA G., LIANA A., PAWŁOWSKI J., SZEPTYCKI A., TROJAN P., WĘGIEREK P Przegląd badań inwentaryzacyjnych nad owadami w parkach narodowych Polski. Wiad. entomol. 23, Supl. 2: BOROWIEC L Mordellidae, Miastkowate (Insecta: Coleoptera). Fauna Pol. 18: BOROWIEC L., IWAN D Nowe stanowiska reliktowych gatunków chrząszczy (Coleoptera) z Roztocza. Przegl. zool. 33(3): BOROWIEC L., KANIA J., WANAT M Chrząszcze (Coleoptera) nowe dla Puszczy Białowieskiej. Wiad. entomol. 11(3): BOROWIEC L., KUBISZ D A faunistic review of Polish Mordellidae (Coleoptera: Tenebrionoidea). Pol. Pismo ent. 68: BOROWIEC L., TARNAWSKI D Hylophilidae, Scraptidae. Klucze do oznaczania owadów Polski 19(78-79): BOROWSKI J Próba waloryzacji Puszczy Białowieskiej na podstawie chrząszczy (Coleoptera) związanych z nadrzewnymi grzybami. [W:] Próba szacunkowej waloryzacji lasów Puszczy Białowieskiej metodą zooindykacyjną, A. SZUJECKI (red.). Wyd. SGGW, Warszawa, BOROWSKI J Pozostawianie drzew do ich naturalnego rozkładu jako forma ochrony chrząszczy (Insecta, Coleoptera). Studia i materiały CEPL 8(1): BOROWSKI J Waloryzacja drzewostanów Gór Świętokrzyskich przy wykorzystaniu mycetobiontycznych chrząszczy grzybów nadrzewnych. [W:] Waloryzacja ekosystemów

10 82 Notatki florystyczne, faunistyczne i mykobiotyczne leśnych Gór Świętokrzyskich metodą zooindykacyjną, J. BOROWSKI, S. MAZUR (red.). Wyd. SGGW, Warszawa, BUCHHOLZ L Ampedus elegantulus (Schonh.), Procraeus tibialis (Lacord.), Cardiophorus ebeninus (Germ.) i Paracardiophorus musculus (Er.), nowe dla fauny Niziny Wielkopolsko- -Kujawskiej gatunki sprężykowatych (Coleoptera, Elateridae). Wiad. entomol. 9(1-2): BUCHHOLZ L Sprężyki (Coleoptera: Elateridae, Eucnemidae, Throscidae) rezerwatu leśno- -stepowego Bielinek nad Odrą charakterystyka i geneza fauny. Wiad. entomol. 27(4): BUCHHOLZ L., OSSOWSKA M Entomofauna martwego drewna jej biocenotyczne znaczenie w środowisku leśnym oraz możliwości i problemy ochrony. Przegl. przyr. 6: BURAKOWSKI B., MROCZKOWSKI M., STEFAŃSKA J Kat. Fauny Pol. Część 23, Tom 5. Chrząszcze Coleoptera, Histeroidea i Staphylinidoidea prócz Staphylinidae. PWN, Warszawa. BURAKOWSKI B., MROCZKOWSKI M., STEFAŃSKA J Kat. Fauny Pol. Część 23, Tom 10. Chrząszcze Coleoptera, Buprestoidea, Elateroidea i Cantharoidea. PWN, Warszawa. BURAKOWSKI B., MROCZKOWSKI M., STEFAŃSKA J a. Kat. Fauny Pol. Część 23, Tom 12. Chrząszcze Coleoptera, Cucujoidea, cz. 1. PWN, Warszawa. BURAKOWSKI B., MROCZKOWSKI M., STEFAŃSKA J b. Kat. Fauny Pol. Część 23, Tom 13. Chrząszcze Coleoptera, Cucujoidea, cz. 2. PWN, Warszawa. BURAKOWSKI B., MROCZKOWSKI M., STEFAŃSKA J Kat. Fauny Pol. Część 23, Tom 14. Chrząszcze Coleoptera, Cucujoidea, cz. 3. PWN, Warszawa. BURAKOWSKI B., MROCZKOWSKI M., STEFAŃSKA J Kat. Fauny Pol. Część 23, Tom 18. Chrząszcze Coleoptera, Ryjkowcowate prócz ryjkowców Curculionoidea prócz Curculionidae. MiIZ PAN, Warszawa. BYK A a. Próba waloryzacji drzewostanów starszych klas wieku Puszczy Białowieskiej na podstawie struktury zgrupowań chrząszczy (Coleoptera) związanych z rozkładającym się drewnem pni martwych drzew stojących i dziupli. [W:] Próba szacunkowej waloryzacji lasów Puszczy Białowieskiej metodą zooindykacyjną, A. SZUJECKI (red.). Wyd. SGGW, Warszawa, BYK A b. Próba waloryzacji drzewostanów starszych klas wieku Puszczy Białowieskiej na podstawie struktury zgrupowań chrząszczy (Coleoptera) związanych z rozkładającym się drewnem leżących pni i pniaków. [W:] Próba szacunkowej waloryzacji lasów Puszczy Białowieskiej metodą zooindykacyjną, A. SZUJECKI (red.). Wyd. SGGW, Warszawa, BYK A Waloryzacja lasów Gór Świętokrzyskich na podstawie zgrupowań chrząszczy saproksylicznych. [W:] Waloryzacja ekosystemów leśnych Gór Świętokrzyskich metodą zooindykacyjną, J. BOROWSKI, S. MAZUR (red.). Wyd. SGGW, Warszawa, BYK A., BYK S Chrząszcze saproksylofilne próchnowisk rezerwatu Dęby w Krukach Pasłęckich. Parki nar. Rez. Przyr. 23(4): BYK A., MOKRZYCKI T Chrząszcze saproksyliczne jako wskaźnik antropogenicznych odkształceń Puszczy Białowieskiej. Studia i Materiały CEPL 16(2-3): BYK A., MOKRZYCKI T., PERLIŃSKI S., RUTKIEWICZ A Saproxylic beetles in the monitoring of anthropogenic transformations of Białowieża Primeval Forest. [In:] Zooindication-Based Monitoring of Anthropogenic Transformations in Białowieża Primeval Forest, A. SZUJECKI (red.). Wyd. SGGW, Warszawa, CMOLUCH Z Kobielatkowate Anthribidae. Klucze do oznaczania owadów Polski 19(95): GUTOWSKI J.M Saproksyliczne chrząszcze. Kosmos 55(1):

11 Notatki florystyczne, faunistyczne i mykobiotyczne 83 GUTOWSKI J.M., BUCHHOLZ L., KUBISZ D., OSSOWSKA M., SUĆKO K Chrząszcze saproksyliczne jako wskaźniki odkształceń ekosystemów leśnych borów sosnowych. Leśne Prace Bad. 67(4): GUTOWSKI J.M., KUBISZ D., SUĆKO K., ZUB K Sukcesja saproksylicznych chrząszczy (Coleoptera) na powierzchniach pohuraganowych w drzewostanach sosnowych Puszczy Piskiej. Leśne Prace Bad. 71( 3): KLEJDYSZ T., KUBISZ D Chrząszcze (Coleoptera) związane z grzybami nadrzewnymi Puszczy Niepołomickiej (Kotlina Sandomierska). Roczn. nauk. PTOP Salamandra 7: KLOSS M Zbiorowiska leśne i zaroślowe. [W:] Kampinoski Park Narodowy, Tom I: Przyroda Kampinoskiego Parku Narodowego, R. ANDRZEJEWSKI (red.), Izabelin, KUBISZ D Chrząszcze (Coleoptera) z wybranych rodzin jako element monitoringu ekologicznego w Puszczy Białowieskiej. Wyniki badań z lat Leśne Prace Bad. 4: KUBISZ D Oedemeridae i Scraptiidae Polski (Coleoptera, Tenebrionoidea). Monogr. Faun. 24. KUBISZ D., GAWROŃSKI R., GUTOWSKI J.M., WANAT M The Mordellidae (Coleoptera: Tenebrionoidea) of north-eastern Poland, a faunistic synopsis. Pol. Pismo ent. 79: KUBISZ D., HILSZCZAŃSKI J., GARBALIŃSKI P Chrząszcze (Coleoptera) rezerwatów Czerwińskie Góry I i II i ich otuliny w Puszczy Kampinoskiej. Parki nar. Rez. Przyr. 19(4): KUBISZ D. SZWAŁKO P Nowe dla Podlasia i Puszczy Białowieskiej gatunki chrząszczy (Coleoptera). Wiad. entomol. 10(1): MAZUR S Histeridae Gniliki (Insecta Coleoptera). Fauna Polski. Tom 9. MiIZ PAN Warszawa, MOKRZYCKI T., BYK A., BOROWSKI J Rzadkie i reliktowe saproksyliczne chrzaszcze (Coleoptera) starych dębów Rogalińskiego Parku Krajobrazowego. Parki nar. Rez. Przyr. 27(4): NIETO A., ALEXANDER K.N.A European Red List of Saproxylic Beetles. Publications Office of the European Union, Luxemburg. PAWLĘGA K Nowe dla Wyżyny Lubelskiej i Niziny Sandomierskiej gatunki sprężykowatych (Coleoptera: Elateridae). Wiad. entomol. 21(1): PAWŁOWSKI J., KUBISZ D., MAZUR M Coleoptera Chrząszcze. [W:] Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce, Z. GŁOWACIŃSKI (red.). IOP PAN, Kraków, RUTA R., JAŁOSZYŃSKI P., KONWERSKI S Nowe stanowiska gnilików (Coleoptera: Histeridae) w polsce. Część 2: Abraeinae i Saprininae. Wiad. entomol. 23(2): RUTA R., KONWERSKI S., MIŁKOWSKI M., GAWROŃSKI R., KOMOSIŃSKI K., MELKE A., MARCZAK D Nowe sta.nowiska Mycetophagidae (Coleoptera: Tenebrionoidea) w Polsce. Wiad. entomol. 31(4): RUTKIEWICZ A Próba waloryzacji lasów Puszczy Białowieskiej metodą zooindykacyjną na przykładzie niefitofagicznych chrząszczy podkorowych (Coleoptera). [W:] Próba szacunkowej waloryzacji lasów Puszczy Białowieskiej metodą zooindykacyjną, A. SZUJECKI (red.). Wyd. SGGW, Warszawa, SPEIGHT M.C.D Saproxylic invertebrates and their conservation. Nature and Environ. Ser., Strasbourg, 42: TWARDY D Nowe stanowiska Mordellaria aurofasciata (COMOLLI, 1837) (Coleoptera: Mordellidae) w Polsce. Wiad. entomol. 31(3): 206. WANAT M., JAŁOSZYŃSKI P., MIŁKOWSKI M., RUTA R., SAWONIEWICZ J Nowe dane o występowaniu kobielatkowatych (Coleoptera: Anthribidae) w Polsce. Wiad. entomol. 30(2):

12 84 Notatki florystyczne, faunistyczne i mykobiotyczne SUMMARY The saproxylic beetle in the Kampinos National Park has hardly been investigated so far. Since 2010 the study of community of the saproxylic beetle in the broadleaved forest habitat of the Kampinos National Park has been conducted. The study has revealed more than 600 saproxylic species and a large number of them are rare in Poland. This paper presents the data concerning 18 rare fauna species. Nine of them are new species for the Mazovia Lowland: Euglenes pygmaeus, E. oculatus, Pseudeuparius sepicola, Choragus sheppardi, Hypoganus inunctus, Cryptolestes duplicatus, Leptophloeus alternans, Rhizophagus aenus and Mordellaria aurofasciata. Seven of the presented species are included in the European Red List of Saproxylic Beetles: Ampedus elegantulus, A. erythrogonus, H. inunctus, Procraeus tibialis, Mycetophagus ater, M. fulvicollis and M. populi. Five species are in the Red list of threatened animals in Poland: H. inunctus, Abraeus parvulus, R. aeneus, M. aurofasciata and M. ater. Most of the species mentioned in the paper are currently reported only in several localities in the country. Mordellaria aurofasciata (Mordellidae) deserves particular attention. Its locality in the Kampinos National Park is the third known in the country. All species mentioned in the paper may be regarded as species or biological indicators of a primeval forest. Nadesłano do redakcji: listopad 2012 r. Wpłynęło ponownie po poprawkach: luty 2013 r. Przyjęto do druku: luty 2013 r.