O obrotach ciał NIEBIESKICH

Transkrypt

1

2 O obrotach ciał NIEBIESKICH

3

4 O obrotach ciał NIEBIESKICH Mikołaj Kopernik Tłumaczył Jan Baranowski Jirafa Roja Warszawa 2009

5 Copyright by Jirafa Roja, 2009 Tytuł oryginału: De revolutionibus orbium coelestium Adaptacja na podstawie tłumaczenia z łaciny Jana Baranowskiego Redakcja: Łukasz Gołębiewski Korekta: Adrian Sinkowski Opracowanie graficzne serii: Grzegorz Zychowicz Tatsu Zdjęcie na okładce: Barun Patro Dreamstime.com Arogant Dreamstime.com Łamanie: Tatsu tatsu@tatsu.pl ISBN Wydanie III Warszawa 2009

6 Spis treści Wstęp Zarys nowego mechanizmu świata i ruchów ciał niebieskich O obrotach ciał niebieskich Przedmowa do ksiąg o obrotach ciał niebieskich Przedmowa autora Rozdział I Świat jest kulisty Rozdział II Ziemia jest także kulista Rozdział III Jakim sposobem ziemia sucha wraz z wodą jedną kulę tworzy? Rozdział IV Ruch ciał niebieskich jest jednostajny, kołowy, nieustający albo z kołowych ruchów złożony Rozdział V Czy Ziemi przysługuje ruch kołowy, a także o jej miejscu w przestrzeni Rozdział VI Niezmierna rozległość nieba w porównaniu z rozmiarami Ziemi Rozdział VII Przyczyny mniemania starożytnych, że Ziemia jestnieruchoma w środku świata Rozdział VIII Rozbiór powyższych dowodów oraz ich niedostateczność Rozdział IX Czy można by Ziemi przyznać więcej ruchów oraz o środku świata Rozdział X Kolejność ciał niebieskich Rozdział XI Rozważanie trojakiego ruchu Ziemi

7

8 Wstęp Astronom i jego czasy Ludzie słuchają improwizowanego astrologa, który za wszelką cenę chce udowodnić, że to nie niebo się kręci, lecz ziemia. Aby wystawić na pokaz inteligencję, wystarczy coś wymyślić i podać to jako pewnik. Ów Kopernik, w swojej głupocie, chce zburzyć wszystkie zasady astronomii. W Piśmie Świętym czytamy bowiem, że Jozue nakazał zatrzymać się Słońcu, a nie Ziemi 1. Takie słowa wypowiedział o teorii heliocentrycznej Mikołaja Kopernika przywódca niemieckich protestantów, Martin Luter. Niepotwierdzona wiadomość głosiła jakoby kazał on sporządzić kukłę wyobrażającą Kopernika, a potem publicznie ją spalić z napisem Głupi Sarmata. Było to jeszcze za życia fromborskiego astro- 1. Za: Vittorio Messori Czarne karty Kościoła, Księgarnia Św. Jacka, Katowice 2002.

9 8 O obrotach ciał niebieskich noma i przed opublikowaniem jego życiowego dzieła O obrotach ciał niebieskich. Poglądy Kopernika na system słoneczny stopniowo stawały się znane już od 1514 roku. Wtedy to przystąpił on do pracy nad swoim dziełem, a jego założenia zredagował w rękopisie odpowiedniku dzisiejszego konspektu. Zawartość treściowa tego rękopisu zdobywała sobie powolną, lecz coraz większą sławę. Wiadomość o tym dziele i jego autorze przekazywali zazwyczaj goście astronoma oraz adresaci jego korespondencji. Gwałtowna reakcja Lutra nie była odosobniona w tamtych czasach i co ciekawe pochodziła od czołowego reformatora religijnego, przeciwnika papieża, a nie z kręgów watykańskich. Kościół katolicki przez stosunkowo długi czas zachowywał powściągliwość wobec ksiąg kopernikańskich i dopiero zajął stanowisko w 73 lata po ich opublikowaniu. Zanim to jednak nastąpiło, ataki na autora pochodziły z innych sfer. Wyśmiewały go osoby jak najbardziej świeckie i głównie z kręgów niemieckojęzycznych, na przykład komedianci jarmarcznego teatru w pruskim Elblągu i anonimowi autorzy rozmaitych prześmiewczych broszur. Podobną opinię, co Luter wyartykułował jego bliski współpracownik Filip Melanchton 2, a brzmiała ona tak: Niektórzy 2. Filip Melanchton ( ), reformator religijny, współpracownik Martina Lutra, profesor uniwersytetu w Wittenberdze. Autor m.in. traktatu O władzy i prymacie papieża.

10 Ws t ę p 9 sądzą, że to znakomite wypracować rzecz tak absurdalną, jak ów sarmacki astronom, który porusza Ziemię i zatrzymuje Słońce. Zaiste, mądrzy władcy powinni powściągnąć utalentowaną lekkomyślność 3. Negatywnie o teorii Kopernika wypowiedział się astronom duński Tycho de Brache 4, chociaż zamanifestował w rozprawach i wierszach podziw dla umysłu i wszechstronności warmińskiego uczonego. Spór o pochodzenie Mikołaj Kopernik urodził się w Toruniu w 1473 roku jako syn Mikołaja, nieźle prosperującego kupca, i matki Barbary z domu von Watzenrode. Matka była prawdopodobnie Niemką pochodzącą chyba z Westfalii, ojciec natomiast pochodził ze śląskiej wsi Koperniki, której nazwę niektórzy upatrują w rzeczowniku koper. Są tacy, którzy twierdzą, że oboje rodzice przyszłego astronoma byli niemieckimi kolonistami. Istnieją również 3. Cytat za: 4. Tycho Brahe ( ), duński astronom, konstruktor pierwszego nowożytnego instrumentarium astronomicznego epoki przedteleskopowej. Wykonał wiele jak na tamte czasy precyzyjnych obserwacji, które umożliwiły Janowi Keplerowi potwierdzenie teorii heliocentrycznej Kopernika. Sam odkrył m.in. pięć komet, sformułował także koncepcję budowy Układu Słonecznego, ale o charakterze geocentrycznym.

11 10 O obrotach ciał niebieskich poglądy, że ojciec był Polakiem. Oczywiście wielu jest takich, którzy obsesyjnie trzymają się wersji o polskiej krwi Kopernika ze strony obojga rodziców, co wydaje się z punktu widzenia dzisiejszej wiedzy absolutnie nie do przyjęcia. Gdyby udało się udowodnić, że astronom był pochodzenia polsko-niemieckiego położyłoby to zapewne kres trwającemu od dawna sporowi między Polakami a Niemcami, dotyczącemu przynależności narodowej Kopernika. Rodzinne miasto Kopernika, Toruń, założyli Krzyżacy w 1230 roku, a w skład Królestwa Polskiego wszedł on w 1466 roku razem z Prusami Książęcymi. Przeważała w nim ludność niemieckojęzyczna: Prusacy i przybysze z Niemiec. Byli także i polscy osadnicy z Królestwa. Zanim miasto weszło do państwa polskiego, ludność miasta zbrojnie zamanifestowała niechęć do krzyżackich władców w 1454 roku, kiedy doszło do wystąpień przeciwko Zakonowi, a nawet do zniszczenia zamku krzyżackiego. Nie ma wątpliwości Torunianie woleli przynależność do państwa polskiego niż krzyżackiego. Nie wiadomo kim czuł się Kopernik: Polakiem czy Niemcem, ale jedno jest pewne miał świadomość swojej przynależności do Królestwa Polskiego i dawał temu wyraz w publicznej działalności, organizując chociażby obronę Olsztyna przed wojskami krzyżackimi. Zresztą już jego wuj i protektor, choleryczny biskup warmiński

12 Ws t ę p 11 Lukas von Watzenrode 5, miał nastawienie antykrzyżackie i propolskie. Wysyłał epistoły do Stolicy Apostolskiej, żeby Zakon przenieść daleko na wschód, do walki z Tatarami, z dala do ziemi polsko-pruskiej. Niestety, tak się nie stało. Mentalność propolską wyniósł więc Mikołaj z domu rodzinnego, a rozwinęły ją studia w Akademii Krakowskiej oraz późniejsza praca w kapitule warmińskiej w roli sekretarza oraz lekarza biskupa. Człowiek renesansu Po pięciu latach nauki w Krakowie, w 1496 roku Mikołaj wyjechał na studia do Bolonii i Ferrary. Studiował tam astronomię oraz prawo, a także medycynę, tej ostatniej jednak nie ukończył, a w każdym razie nie uzyskał tytułu doktora. Po powrocie do kraju został sekretarzem swojego wuja, Lukasa von Watzenrode. Był także jego najbliższym powiernikiem, doradcą prawnym oraz lekarzem, chociaż najbliżsi nie mieli wysokiego zdania o jego zdolnościach medycznych. Watzenrode mianował Mikołaja kanonikiem warmińskim, a po śmierci biskupa, która 5. Lukas Watzenrode ( ), brat Anny Watzenrode, matki przyszłego astronoma, doktor prawa kanonicznego, biskup Warmii. Prowadził politykę antykrzyżacką. Był doradcą królów Polski m.in. Zygmunta Starego.

13 12 O obrotach ciał niebieskich nastąpiła w 1512 roku, kapituła powierzyła Kopernikowi obowiązki administratora swoich włości. Wśród codziennych, żmudnych obowiązków Mikołaja były sprawy gospodarcze, do których podchodził w sposób bardzo twórczy. Zajął się m.in. projektem reformy monetarnej. Zorganizował też budowę pierwszych wodociągów we Fromborku. Zajmował się sprawami politycznymi i dyplomatycznymi. Już wcześniej, jako sekretarz Watzenrodego, uczestniczył w koronacji Zygmunta I Starego oraz w obradach sejmu krakowskiego. Kiedy objął samodzielne stanowisko, wygłaszał mowy w walnym Sejmie Stanów Pruskich w Elblągu, wyjeżdżał z misjami dyplomatycznymi do księcia pruskiego Alberta oraz do Wielkiego Mistrza Zakonu Najświętszej Marii Panny, czyli krzyżackiego. Negocjacje z tym ostatnim dotyczyły zagarniętego przez Zakon Braniewa, wchodzącego w skład kapituły warmińskiej. W lipcu 1516 roku napisał w imieniu kapituły list do króla Zygmunta I z prośbą o wsparcie w walce ze zbójami grasującymi na drogach Warmii. Korespondował m.in. z biskupem Janem Dantyszkiem 6 i kanonikiem katedralnym w Krakowie Bernardem Wapowskim 7. O ile z Dantyszkiem pro- 6. Jan Dantyszek, Johannes von Hoefen herbu Dantyszek ( ), biskup chełmiński, poeta, podróżnik, humanista o szerokich kontaktach w ówczesnej Europie. 7. Bernard Wapowski ( ), kartograf i historyk, autor m.in. pierwszej mapy Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego.