Kopernik opuszcza zamek w Lidzbarku i przenosi się na wzgórze katedralne we Fromborku. Mimo niechęci żywionej przez kapitułę do biskupa

Transkrypt

1 KALENDARIUM 19 II 1473 W Toruniu, w domu kupca Mikołaja Kopernika i jego żony Barbary Waczenrode, przychodzi na świat ich najmłodszy syn, Mikołaj Kopernik Umiera ojciec Mikołaja Kopernika. Opiekunem przyszłego astronoma zostaje jego wuj, brat matki, Łukasz Waczenrode, który w 1489 r. zostanie obrany biskupem warmińskim Ukończywszy szkołę przy kościele parafialnym św. Jana w Toruniu, Kopernik udaje się na studia do Krakowa. Ma 18 lat Czas studiów na Akademii Krakowskiej. Kopernik zaznajamia się z astronomią, medycyną, arytmetyką i geometrią Dwudziestotrzyletni Mikołaj rozpoczyna studia prawnicze na uniwersytecie w Bolonii. Gruntowne wykształcenie w zakresie prawa kanonicznego ma przygotować go do kariery w strukturach kościelnych, planowanej przez wuja Kopernika, biskupa Waczenrodego. Kopernik wykorzystuje studia do pogłębiania zainteresowań astronomicznych, prowadzi też obserwacje nieba pod okiem profesora Domenico Mario Novarry Kopernik zostaje członkiem kapituły warmińskiej i za pośrednictwem pełnomocników obejmuje kanonikat fromborski oraz związane ze swą nową funkcją dochody, które umożliwią mu kontynuowanie studiów i zainteresowań naukowych Pobyt Kopernika w Rzymie na uroczystościach jubileuszowych. Mikołaj odbywa praktykę w kancelarii papieskiej i wygłasza publiczny wykład z matematyki Kopernik powraca z Włoch do Fromborka, by prosić kapitułę warmińską o przedłużenie dalszej nauki. Po otrzymaniu zgody udaje się do Padwy, by przez kolejne dwa lata studiować medycynę Kopernik przenosi się z Padwy do Ferrary, gdzie w maju uzyskuje tytuł doktora prawa kanonicznego, po czym powraca do Prus Królewskich Kopernik przebywa na dworze biskupa warmińskiego w Lidzbarku Warmińskim jako jego lekarz. Razem z wujem uczestniczy w zjazdach stanów Prus Królewskich w Malborku, Elblągu i Toruniu. W komnatach lidzbarskiego zamku przygotowuje Commentariolus zawierający pierwszy zarys teorii heliocentrycznej oraz łaciński przekład Listów obyczajowych Teofilakta Symokatty.

2 Kopernik opuszcza zamek w Lidzbarku i przenosi się na wzgórze katedralne we Fromborku. Mimo niechęci żywionej przez kapitułę do biskupa Waczenrodego, zostaje wybrany kanclerzem kapituły (8 XI 1510) Opracowuje mapę Warmii i zachodnich granic Prus Królewskich, przeznaczoną na zjazd rady królewskiej w Poznaniu. Pełni urzędy kanclerza i wizytatora kapituły, zaś w 1511 powierzony mu zostaje urząd przełożonego kasy aprowizacyjnej Kardynałowie zebrani na soborze laterańskim proszą Kopernika o opracowanie reformy kalendarza. Projekt, któremu astronom poświęcił kilka lat badań i obserwacji, choć dostarczony do Rzymu, nie został odnaleziony do dzisiaj Kopernik pełni urząd administratora dóbr kapituły warmińskiej. Zamieszkuje na zamku w Olsztynie, skąd zarządza rozległymi majętnościami w komornictwie olsztyńskim i melzackim nadzorując zasiedlanie pustych łanów oraz sprawując funkcje sędziego dla poddanych warmińskich W związku z toczącymi się dyskusjami nad reformą monetarną Kopernik sporządza pierwszą redakcję traktatu o monecie i przedkłada ją stanom pruskim. Opracowuje też mapę zachodniej części Zalewu Wiślanego. Składa urząd administratora dóbr kapituły i powraca do Fromborka by objąć urząd kanclerza Trwa wojna Polski z zakonem krzyżackim, którego wojska w dniu 23 I palą Frombork, zmuszając kanoników do przeniesienia się na zamek w Olsztynie. Kopernik bierze udział w poselstwie do wielkiego mistrza krzyżackiego w sprawie zwrotu zagarniętego przez Krzyżaków Braniewa, ponownie zostaje administratorem dóbr kapituły i organizuje obronę Olsztyna przed spodziewanym atakiem ze strony krzyżackiej Bezskuteczny atak krzyżaków na mury Olsztyna. Kopernik zostaje mianowany komisarzem Warmii w celu odzyskania z rąk krzyżackich posiadłości zagarniętych w czasie działań wojennych. Wraca do Fromborka, gdzie obejmuje urząd wizytatora Na zjeździe stanów Prus Królewskich w Grudziądzu wygłasza opracowany przez siebie traktat o monetach Pełni urząd generalnego administratora biskupstwa a także posła i kanclerza kapituły Kopernik pisze list do Bernarda Wapowskiego polemizujący z poglądami astronoma norymberskiego Jana Wernera, zawartymi w jego traktacie O ruchu

3 ósmej sfery. Z Wapowskim będzie również współpracować przy pracy nad mapą Królestwa Polskiego i Litwy Opracowuje ostateczną wersję traktatu o monecie Pełni kolejno urzędy kanclerza, opiekuna stołu i wizytatora kapituły warmińskiej. W 1537 r. zostaje przedstawiony królowi jako jeden z czterech kandydatów na biskupa warmińskiego Biskup Jan Dantyszek posądza Mikołaja Kopernika o konkubinat i nakazuje mu zwolnić Annę Schilling, gospodynię Z dalekiej Wittenbergi przybywa do Fromborka Jerzy Joachim Retyk, matematyk zafascynowany poglądami Kopernika, który nakłania astronoma do opublikowania De revolutionibus Kopernik oddaje do druku rękopis De Revolutionibus Dzięki zaangażowaniu Retyka w Wittenberdze ukazuje się drukiem książka Mikołaja Kopernika o bokach i kątach trójkątów De lateribus et angelis triangulorum, która weszła później w skład De revolutionibus. W grudniu Kopernik doznaje udaru mózgu i paraliżu lewego boku W Norymberdze wychodzi dzieło Kopernika, bez jego zgody opatrzone zmodyfikowanym tytułem (De revolutionibus orbium coelestium) oraz pomniejszającą znaczenie treści przedmową pióra Andrzeja Osiandra. Między 7 a 21 maja 1543 Kopernik umiera we Fromborku i zostaje pochowany w miejscowej katedrze.

4 CIEKAWOSTKI 1. Rodzeństwo Andrzej Kopernik najstarszy z czwórki dzieci. Wraz z Mikołajem studiował w Krakowie, a potem na włoskich uniwersytetach. Bracia wspomagali się w nauce, razem też mieszkali po studiach we Fromborku. Andrzeja mniej interesowała astronomia, wolał się poświęcić studiowaniu prawa. Barbara Kopernik starsza siostra. Jako nastolatka wstąpiła do zakonu sióstr cysterek w Chełmie, mieście nieopodal Torunia. Tam też przebywała do końca życia. Katarzyna Kopernik starsza siostra. Gdy dorosła, wyszła za mąż za krakowskiego kupca i miała z nim pięcioro dzieci. Jedna z jej córek poszła do klasztoru, tego samego, co Barbara. 2. Co to takiego jest ten Kopernik? Od czego pochodzi nazwisko astronoma? Od kopru? To dobra odpowiedź, ale nie chodzi o koper ogrodowy. Kopper w języku łacińskim, niemieckim i angielskim oznacza miedź. Żółtoczerwony metal, z którego wyrabia się różne pożyteczne przedmioty. Ojciec Mikołaja był kupcem i przez wiele lat handlował koprem, czyli miedzią i możliwe, że stąd wzięło się jego nazwisko. 3. Gdyby Mikołaj urodził się w biednej rodzinie Nigdy nie zostałby astronomem, ani lekarzem, ani prawnikiem. Nauka była zarezerwowana dla osób z bogatych rodzin. Chłopak z rodziny ubogiego szewca mógłby liczyć najwyżej na rok, czy dwa nauki w szkole parafialnej. A najpewniej już jako dziecko trafiłby do warsztatu ojca, aby pomagać w pracy i uczyć się zawodu. Gdyby Mikołaj urodził się w biednej rodzinie na wsi, nie umiałby ani czytać, ani pisać. 4. Podróże W czasach młodości Kopernika czas podróży mierzono nie w godzinach, ale w dniach. W ciągu jednego dnia konnej jazdy dało się pokonać km, zaś wozem zaprzężonym w konie lub woły tylko km. Tyle samo około 30 km, mógł pokonać jednego dnia piechur. Oznaczało to, że do Inowrocławia (oddalonego od Torunia o 40 km) trzeba było podróżować cały dzień. Gdy Mikołaj wyruszał z Torunia do Krakowa na studia, aby przebyć ponad 400 km, musiał zarezerwować sobie na podróż mniej więcej dwa tygodnie. 5. Czego uczono w średniowiecznej szkole? Naukę dzielono na dwie części. W pierwszym roku nauki uczniowie poznawali wiadomości z trzech przedmiotów, które nazywano po łacinie TRIVIUM. Były to: podstawy gramatyki łacińskiej, retoryka czyli poprawna wymowa i ładne wypowiadanie się, oraz dialektyka nauka logicznego myślenia. Po roku lub dwóch latach uczeń przechodził jakby do wyższej klasy i zaczynał naukę QUADRIVIUM. Tu dochodziły kolejne cztery przedmioty do opanowania algebra, czyli

5 dzisiejsza matematyka i cztery podstawowe działania, następnie geometria, astronomia oraz muzyka. 6. Indeks W 1555 roku, a więc dwanaście lat po śmierci Mikołaja Kopernika, papież Paweł IV nakazał sporządzenie wykazu zatrutych ksiąg, których katolikom nie wolno było czytać, posiadać ani rozpowszechniać. W roku 1559 po raz pierwszy ukazał się kościelny indeks ksiąg zakazanych. Dzieło Mikołaja Kopernika O obrotach sfer niebieskich zostało wpisane do Indeksu dopiero po wyroku w sprawie Galileusza, w 1616 roku. Wycofano je z indeksu dopiero w 1822 roku. 7. Instrumenty od Ptolemeusza Skąd Kopernik wiedział, jak wykonać instrumenty obserwacyjne? Trochę nauczył się o tym od swoich mistrzów nauczycieli z Bolonii i Krakowa. Ale najwięcej dowiedział się z dzieł Ptolemeusza, który obserwował niebo za pomocą takiego samego sprzętu. Kopernik chciał mieć identyczne przyrządy, aby porównać swoje obserwacje z wnioskami Ptolemeusza. Wykorzystując jego instrumenty, Kopernik obalił jego teorię. 8. Włoskie niebo Dlaczego obserwacje nieba dokonywane we Włoszech były dla astronomów XVI wieku takie ważne? Czy stamtąd widać było lepiej? Trochę lepiej Włochy leżą bliżej równika niż Frombork, więc gwiazdy widziane stamtąd wydają się nieco bliższe. Ale najważniejsze było coś innego uczeni mogli oglądać niebo i układy gwiazd znajdując się niemal na tej samej szerokości i długości geograficznej co ich starożytni mistrzowie Ptolemeusz, Arystoteles, Tales, czy Pitagoras. 9. Losy ksiąg uczonego Kilkadziesiąt zgromadzonych przez siebie ksiąg Mikołaj Kopernik zapisał w testamencie diecezji warmińskiej. Tam też trafiły, wzbogacając kościelną bibliotekę. Niestety, w 1692 roku Szwedzi, podczas najazdu na Pomorze i Prusy, ukradli cały księgozbiór. Król szwedzki Gustaw II Adolf rad z cennej zdobyczy, nakazał oddać ją do biblioteki uniwersyteckiej w Uppsali. Dziś, z 46 tomów na pewno należących do Mikołaja Kopernika, 41 znajduje się w Uppsali, a jeden tom w Bibliotece Królewskiej w Sztokholmie. Pozostałe księgi trafiły do szwedzkich bibliotek. Tylko jeden tom z całego księgozbioru zachował się w Polsce i znajduje się w Muzeum Mazurskim w Olsztynie. 10. Dzieje rękopisu O obrotach sfer niebieskich Rękopis dzieła pozostawał w rękach Joachima Retyka od 1541r. Po jego śmierci dzieło zaginęło, chociaż prawdopodobnie posiadał je uczeń Retyka Walentyn Otho. Rękopis zaginął na ponad 200 lat i odnalazł się w Pradze czeskiej. W 1953 roku rząd Czechosłowacji przekazał rękopis Polsce. Obecnie przechowywany jest w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie.

6 WYBRANE POMNIKI Pomnik Mikołaja Kopernika w Toruniu Stojący w południowo-wschodnim narożniku staromiejskiego rynku pomnik Mikołaja Kopernika jest jednym z najważniejszych symboli Torunia. Spiżowy pomnik przedstawia astronoma jako postać ubraną w profesorską togę i trzymającą w lewej ręce narzędzie astronomiczne zwane sferą armilarną (astrolabium sferyczne). Inaczej niż na większości innych pomników i portretów, młodzieńcza twarz Kopernika ozdobiona jest delikatnym, widocznym z bliska wąsem. Łaciński napis na cokole informuje, że upamiętnioną osobą jest Mikołaj Kopernik, torunianin, który ruszył Ziemię, a zatrzymał Słońce i niebo. Z pomnikiem Kopernika wiąże się wiele sympatycznych zwyczajów. Tu właśnie władze toruńskiego Uniwersytetu Mikołaja Kopernika oddają cześć swemu patronowi w każdą rocznicę jego urodzin. U stóp astronoma prezydent Torunia spotyka się co roku z uczniami najlepszych klas toruńskich szkół. Mniej poważny charakter mają studenckie juwenalia, w czasie których posąg astronoma jest przebierany w rozmaite stroje bądź staje się centralnym punktem zabawnych aranżacji. W grudniu sędziwego astronoma zdobi czerwona czapka jego imiennika - Świętego Mikołaja, zaś w pobliżu ustawiana jest wysoka i pięknie ozdobiona choinka.

7 Pomnik Mikołaja Kopernika w Krakowie Krakowski pomnik według projektu Cypriana Godebskiego powstał w 1899 r., a 8 czerwca 1900 r. został uroczyście odsłonięty na dziedzińcu Collegium Maius Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1953 r. pomnik został przeniesiony na Planty przy Collegium Witkowskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie stoi do dziś. Pomysłodawcą wzniesienia pomnika był historyk sztuki Marian Sokołowski, fundusze z których powstał pomnik pierwotnie były przeznaczone na obrazy z dziejów UJ, do ich namalowania jednak nie doszło z powodu śmierci Jana Matejki, który miał być ich autorem. Stawiając pomnik Kopernika uczczono 500-lecie odnowienia UJ. Pomnik odlany z brązu przedstawia Mikołaja Kopernika w stroju żaka, stojącego na granitowym cokole, w który wmontowane są cztery marmurowe tablice z napisami w języku łacińskim poświęcone pamięci wielkiego astronoma. W rękach Kopernik trzyma astrolabium. Pierwotnie pomnik został zaprojektowany jako fontanna.

8 Pomnik Mikołaja Kopernika w Warszawie Pomnik warszawski odsłonięto 11 maja 1830 roku. Historia jego powstania związana jest z pomnikiem M. Kopernika w Toruniu, który ufundować postanowiła przebywająca tu w 1809 roku Rada Stanu Księstwa Warszawskiego ze Stanisławem Staszicem na czele. Włączenie Torunia w 1815 roku w granice Prus pokrzyżowało jednak plany i pomnik postanowiono zrealizować w Warszawie. Projekt pomnika wykonał duński rzeźbiarz Bertel Thorwaldsen, który przedstawił Kopernika w pozycji siedzącej, ubranego w togę akademicką, z oczyma wzniesionymi w górę, trzymającego w lewej ręce astrolabium, w prawej cyrkiel. Po obu stronach czarnego cokołu widnieją złocone napisy, z jednej strony po łacinie Nicolao Copernico Grata Patria (Mikołajowi Kopernikowi Wdzięczna Ojczyzna) i w języku polskim z drugiej Mikołajowi Kopernikowi Rodacy. Na świecie istnieją jeszcze dwa identyczne posągi, odlane z tego samego modelu w Montrealu i Chicago. Pomnik ustawiono przed gmachem Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Krakowskim Przedmieściu.

9 Pomnik Mikołaja Kopernika w Olsztynie W Olsztynie w latach i Kopernik był administratorem dóbr kapituły warmińskiej, prowadził także obserwacje astronomiczne. Skromny pomnik Mikołaja Kopernika odsłonięto kilkanaście miesięcy po wyzwoleniu Olsztyna w 1945 roku w bliskim sąsiedztwie zamku, nad Łyną. Natomiast w 2003 roku odsłonięto kolejny pomnik - ławkę z Kopernikiem przy ulicy Zamkowej. Kopernik ubrany jest w długą szatę z kołnierzem, w dłoniach trzyma astrolabium i zwój notatek.

10 Pomnik Mikołaja Kopernika we Fromborku Postać astronoma jest wykonana z brązu, ma 6 metrów wysokości i stoi na granitowym cokole. Przed Wzgórzem Katedralnym we Fromborku postawiono go w 1973 roku, w pięćsetną rocznicę urodzin wielkiego Polaka. Autorem pomnika jest rzeźbiarz Mieczysław Welter. Pomnik w latach 70. XX wieku wzbudził wiele kontrowersji. Welterowi zarzucano, że jego Kopernik jest nieforemny, że to klocek zakończony małą główką. Obrońcy widzieli w pomniku nawiązanie do warmińskich świątków i pruskich bab. Czterometrowa replika monumentu fromborskiego stanęła też w jednym z największych parków stolicy Meksyku.

11 Pomnik Mikołaja Kopernika w Wieliczce W wielickiej kopalni soli znajduje się Komora Mikołaja Kopernika. Polski astronom zwiedził kopalnię w Wieliczce w 1493 r., gdy był studentem Uniwersytetu Jagiellońskiego. W centralnej części komory w 1973 r. został umieszczony pomnik Mikołaja Kopernika, dla uczczenia 500-lecia urodzin sławnego Polaka. Pomnik wyrzeźbił artysta rzeźbiarz Władysław Hapek.

12 Pomnik Mikołaja Kopernika w Chorzowie Pomnik z 1964 r. stoi w Wojewódzkim Parku Kultury i Wypoczynku, koło planetarium. Autorem rzeźby jest Jerzy Bandura, nieżyjący już rzeźbiarz i grafik, profesor ASP w Krakowie. Rzeźba o wysokości 4 m, wykonana w granicie, przedstawia postać stojącą na płaskiej, okrągłej platformie. Artysta wyeksponował ręce, trzymające kulę ziemską i twarz, zwróconą ku niebu. Sylwetka wyrasta wprost z ziemi, a kształtem swym przypomina wskazówkę zegara słonecznego. Pomnik, wraz z placem, na którym został usytuowany i planetarium stanowią jedną całość architektoniczną.