Studenckie Zeszyty Naukowe
|
|
- Krystyna Bednarska
- 6 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 ISSN Studenckie Zeszyty Naukowe Instytutu Filologii Słowiańskiej UJ Numer 1(8)/2016 Kraków 2016
2 Redakcja naukowa dr Wanda Stępniak-Minczewa Redakcja Szymon Przeklasa (redaktor naczelny) Jūlija Boikova, Karolina Lasoń, Magdalena Sopicka, Monika Szydłowska, Jakub Ścisłowicz, Jan Wójcik Recenzenci tomu Aleksandra Borowiec (Kraków, Uniwersytet Jagielloński) Elwira Buszewicz (Kraków, Uniwersytet Jagielloński) Maciej Czerwiński (Kraków, Uniwersytet Jagielloński) Magdalena Dyras (Kraków, Uniwersytet Jagielloński) Adela Gabríková (Kraków, Uniwersytet Jagielloński) Jan Skoczyński (Kraków, Uniwersytet Jagielloński) Korekta Jūlija Boikova, Karolina Lasoń, Szymon Przeklasa, Magdalena Sopicka, Monika Szydłowska, Jakub Ścisłowicz, Jan Wójcik, Laura Vavrová (język angielski) Publikacja powstała w ramach prac Koła Naukowego Slawistów im. T. Lehra-Spławińskiego Opracowanie graficzne, dtp Tomasz Sekunda Zdjęcie na okładce Galeria Deska ( r.), Ústí nad Labem-Střekov, Czechy, fot. Seweryn Puchała by Autorzy, 2016 ISSN Wydanie sfinansowane ze środków Rady Kół Naukowych UJ Wydawca Wydawnictwo «scriptum» Tomasz Sekunda tel scriptum@wydawnictwoscriptum.pl;
3 Studenckie Zeszyty Naukowe Instytutu Filologii Słowiańskiej UJ nr 1(8)/2016 Spis treści Historia Jan Wójcik I Wojna Światowa na terenie Serbii w latach Język Jūlija Boikova Dvojjazyčnosť a bohemizmy v textoch hudobnej skupiny Horkýže Slíže...15 Kultura Natalia Penar Rola i miejsce komiksu w kulturze współczesnej. Historia serbskiego komiksu...27 Krzysztof Kocik Różnorodność cywilizacyjna Słowiańszczyzny w ujęciu Feliksa Konecznego...45 Martyna Staśko Ubiór jako znak: kwestia hidżabu w Bośni i Hercegowinie
4 Literatura Monika Szydłowska Spadkobierca etosu rycerskiego: obraz Nikoli Zrinskiego w chorwackiej i słowackiej literaturze XVI wieku...73 Szymon Przeklasa W blaskach chwały: poeta i poezja w twórczości Janusa Pannoniusa...87 Karolina Lasoń Władca jako homo sanctus. Żywot św. Kazimierza Piotra Skargi oraz Život kralja Stefana Dečanskog Grzegorza Cambłaka analiza porównawcza Numer 1(8)/2016 Spis treści
5 Studenckie Zeszyty Naukowe Instytutu Filologii Słowiańskiej UJ nr 1(8)/2016 Jan Wójcik Uniwersytet Jagielloński I Wojna Światowa na terenie Serbii w latach Wybuch Wielkiej Wojny Gdy w lipcu 1914 roku rozpoczynała się I Wojna Światowa, państwa biorące w niej udział liczyły na szybkie i decydujące zwycięstwo. Jak wiemy, wojna ta trwała do roku 1918 i zmieniła oblicze Europy, czego skutki widoczne są aż do dziś. Iskrą, która wywołała konflikt, był zamach na następcę tronu austro-węgierskiego, arcyksięcia Franciszka Ferdynanda, którego dokonał członek organizacji Młoda Bośnia, Gavrilo Princip. Austria, jako jedna z potęg europejskich, nie mogła sobie pozwolić na taką zniewagę. Dodatkowo władze w Wiedniu od dawna dążyły do zniszczenia lub podporządkowania sobie Serbii, a wydarzenia w Sarajewie dawały im do tego doskonały casus belli 1. O takim myśleniu świadczyć może raport austro-węgierskiego posła, barona Giesl von Gieslingen, który przebywał 1 W. Felczak, T. Wasilewski, Historia Jugosławii, Wrocław 1985, s
6 wtedy w Belgradzie: Zamach stworzył dla nas szczęśliwą moralnie pozycję lipca baron przekazał rządowi serbskiemu ultimatum składające się z dziesięciu punktów, a termin na przyjęcie żądań upływał dwa dni później. Nikola Pašić, premier Serbii, przekazał osobiście odpowiedź, w której zgodzono się na 9 z 10 warunków. Poseł austriacki uznał, że odpowiedź jest niezadowalająca i wraz z personelem opuścił Belgrad. 28 lipca 1914 r. Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Serbii. Oczywiście jest to bardzo skrótowy obraz sytuacji, który ma jedynie przybliżyć okoliczności wybuchu wojny. Warto również zwrócić uwagę na istniejący i często powielany mit, jakoby to Serbia odpowiadała za wybuch wojny. Jest to nieprawdziwy obraz, który zwraca uwagę tylko na zamach w Sarajewie. W czerwcu 1914 roku po zamachu nieliczni wierzyli, że ta sprawa doprowadzi do wojny, jednak większość mocarstw europejskich od dłuższego czasu do tego dążyła. Istnieje również hipoteza, że odpowiedzialny za wywiad serbski Apis (Dragutin Dimitrijević), który uzbroił zamachowców z Młodej Bośni, był manipulowany przez wywiad niemiecki tak, aby sprowokować Austriaków do konfliktu i wywołania wojny na skalę europejską 3. Plan ataku na Serbię Austro-Węgry posiadały już w 1908 roku, kiedy to włączyły do monarchii Bośnię i Hercegowinę. Austria będąca w konflikcie z Serbią już od 1903 roku, postanowiła ukrócić aspiracje Belgradu, który jawnie dążył do zjednoczenia należących do Habsburgów ziem południowych Słowian. W istocie rząd wiedeński, wystosowując ultimatum, zwyczajnie nie zamierzał go przyjąć 4. Temat I Wojny Światowej jest bardzo rozległy i można by się nim zajmować w wielu różnych kontekstach, dlatego w swojej pracy postaram się skupić na sprawach związanych z Bałkanami, a dokładnie z Serbią i przebiegiem wojny na jej terytorium 5. Rok 1914 Wybuch wojny pociągnął za sobą rozpoczęcie ogólnoeuropejskiego konfliktu, który podzielił świat na dwa obozy: Państwa Centralne oraz 2 Ibidem, s A. Chwalba, Samobójstwo Europy. Wielka Wojna , Kraków 2014, s Ibidem, s W swoich rozważaniach opierać się będę przede wszystkim na pracy I Wojna Światowa na Bałkanach. Działania militarne i polityczne w latach pod redakcją Andrzeja Krzaka. Opracowanie składa się z 19 artykułów o bardzo zróżnicowanej tematyce. 6 Historia Jan Wójcik
7 Ententę. Serbia znalazła się w tym drugim obozie, choć przed wojną była związana sojuszami jedynie z Grecją i Czarnogórą 6. Austro-Węgry do walk z Serbią wyznaczyły trzy armie: 5., 6., 2., a dowodzącym operacją był gen. Oskar Potiorek, uprzednio gubernator Bośni i Hercegowiny, znienawidzony przez Serbów. W jego dyspozycji było ok ludzi i ok 450 dział 7. Wojska serbskie liczyły 250 tys. ludzi pod bronią, jednak żołnierze byli zmęczeni wojnami bałkańskimi i źle uzbrojeni 8. Głównodowodzącym był ks. Aleksander, a szefem sztabu gen. Radomir Putnik. Zwycięstwo Austrii wydawało się przesądzone. Austriacka ofensywa została wyprowadzona z terenów Bośni. Walki początkowo rozwijały się po myśli gen. Potiorka. Do pierwszej bitwy doszło na wzgórzach Cery. Potyczki trwały cztery dni i mimo dużych strat wojska serbskie odniosły zwycięstwo i zmusiły wroga do odwrotu 9. Kolejna ofensywa austriacka rozpoczęła się 8 września i w wyniku walk został zajęty Belgrad. Było to wynikiem przede wszystkim kryzysu, jaki nastąpił w serbskiej armii, ponieważ zaczęło brakować amunicji i sprzętu. Ten problem rozwiązała pomoc udzielona przez Aliantów, ponieważ zaczęli oni przysłać znaczne dostawy zaopatrzenia przez port w Salonikach 10. Wobec takiej zmiany sytuacji gen. Putnik postanowił podjąć bitwę. Do starcia doszło nad rzeką Kolubryną. Była to największa bitwa, jaką Serbowie stoczyli podczas pierwszej wojny światowej i którą po ciężkich walkach wygrali, zmuszając Austriaków do odwrotu 11. Głównym trzonem serbskiej armii była rzecz jasna piechota. Jej funkcjonowanie zostało określone w ustawie z 1901 roku, w której to kraj został podzielony na pięć okręgów dywizyjnych, a każdy z nich zobowiązany był do mobilizacji czterech pułków piechoty. Dodatkowo funkcjonowała kompania (czeta) piechoty Gwardii Królewskiej 12. W armii mogły służyć 6 W. Felczak, op. cit. s J. Rubacha, Działania wojenne w Macedonii , [w:] I Wojna Światowa na Bałkanach. Działania militarne i polityczne w latach , red. A. Krzak, Szczecin 2014, s W. Felczak, op. cit. s Ibidem, s Ibidem, s Walki trwały kilka dni, a decydującego przełamania frontu dokonał dokonał gen. Živojin Mišić. W wyniku tych walk 15 grudnia został wyzwolony Belgrad; ibidem, s Ł. Reszczyński, Piechota jako najsilniejsza broń Królestwa Serbii w 1914 roku, [w:] I Wojna Światowa na Bałkanach. Działania militarne i polityczne w latach , red. A. Krzak, Szczecin 2014, s I Wojna Światowa na terenie Serbii Numer 1(8)/2016 7
8 osoby w wieku od 18 do 50 lat, jednak należy dodać, że w formacjach bojowych służyli żołnierze w wieku od 21 do 37 lat. Ci najmłodsi i najstarsi służyli w jednostkach w rodzaju obrony terytorialnej (poslednja odbrana), natomiast pozostali zostali podzieleni na grupy pierwszego i drugiego powołania (prvi i drugi poziv) 13. W momencie wybuchu konfliktu Serbia nie była przygotowana na kolejną wojnę, jednak udało jej się w krótkim czasie sprawnie dokonać mobilizacji i w lipcu 1914 roku król Piotr dysponował żołnierzy oraz posiadał 500 dział 14. Bez wątpienia piechota stanowiła trzon armii serbskiej, ale nie wynikało to jedynie z braków technologicznych państwa. Istotne znaczenie miało górzyste ukształtowanie terenu, co sprawiało, że ten rodzaj oddziałów wyjątkowo dobrze sprawdzał się w walce 15. Na wspomnienie również zasługuje pojawiająca się informacja o wyjątkowo dobrych warunkach fizycznych żołnierzy serbskich i ich wyjątkowej wytrzymałości 16. Rok 1915 Po wycofaniu się wojsk austriackich pod koniec 1914 r. na froncie serbskim nastał względny spokój. Taka sytuacja utrzymywała się do jesieni 1915 roku. Do kolejnej ofensywy miało dojść w październiku 1915 r., kiedy 11. armia niemiecka, 3. austro-węgierska i 1. bułgarska ruszyły do ataku 17. Serbowie opuścili Belgrad i zaczęli się wycofywać w kierunku Kosowa. W nocy z 13 na 14 października Serbów zaatakowali Bułgarzy i przerwali serbskie linie zaopatrzenia z Salonikami poprzez zajęcie Macedonii, obszaru spornego we wzajemnych relacjach 18. W listopadzie głównodowodzący wojskami niemieckimi rozpoczął atak na Sandżak, co groziło okrążeniem wojsk serbskich 19. W takich warunkach serbscy dowodzący zdecydowali się na odwrót przez Albanię. Należy dodać, że odwrót był osłaniany przez wojska czarnogórskie, które początkowo mimo gigantycznej dysproporcji 13 Ibidem, s Ibidem, s Ibidem, s Ibidem, s W. Felczak, op. cit. s Ibidem, s Ibidem, s Historia Jan Wójcik
9 sił starały się walczyć 20, a następnie dążyły do zawarcia separatystycznego pokoju z koalicją państw centralnych, co było swego rodzaju grą na czas. Ostatecznie Czarnogóra skapitulowała 25 stycznia 1916 r. 21. Na początku czerwca 1915 Serbowie zajęli północną część Albanii, zyskując w ten sposób dostęp do Adriatyku 22. Pod koniec miesiąca władze serbskie i albańskie podpisały porozumienie, tzw. Protokół Tirański na mocy którego po wojnie tereny zajęte przez Serbię miały zostać trwale włączone do królestwa 23. W listopadzie Serbowie znaleźli się przed wyborem: kapitulacja bądź próba wycofania. Kapitulacja oznaczałaby podporządkowanie się Austro-Węgrom i rezygnację z politycznego celu wojny, jakim była konsolidacja państwa, a w dalszej kolejności połączenie południowych Słowian w ramach jednego państwa 24. Decyzja o odwrocie oznaczała wycofanie ok żołnierzy, a wraz z nimi uciekających cywilów 25. Droga była bardzo trudna, ponieważ wiodła przez wysokie góry. Zważając na porę roku, często wymagała przedzierania się w mrozie przez śnieg, często terenami pozbawionymi dróg. Ten epizod w serbskiej historii jest zapamiętany, jako serbska Golgota, a trasa, jaką przemierzali, jako droga śmierci 26. Oprócz warunków pogodowych uchodzący musieli zmagać się z głodem, pragnieniem, chorobami, a także wrogością Albańczyków. Zdarzały się przypadki zbrojnych ataków w celach rabunkowych czy nawet z zamiarem zwyczajnej zemsty 27. Ci, którym udało się dotrzeć do wybrzeża, musieli jeszcze czekać na transport na wyspę Korfu. Ewakuacja odbyła się na początku 1916 roku z pomocą francuskich statków, chociaż wcześniej o swoim wsparciu zapewniali również Anglicy i Włosi Bitwa pod Mojkovcem, nazywana również czarnogórskie Termopile, gdzie Czarnogóra straciła niemal połowę swoich sił ale nie pozwoliła się rozbić. J. Rubacha, Działania wojenne w Macedonii , [w:] I Wojna Światowa na Bałkanach. Działania militarne i polityczne w latach , red. A. Krzak, Szczecin 2014, s Ibidem, s W. Szczepański, Serbski odwrót przez Albanię na przełomie 1915/1916 r. Jak doń doszło, jak zapamiętali go Serbowie?, [w:] I Wojna Światowa na Bałkanach. Działania militarne i polityczne w latach , red. A. Krzak, Szczecin 2014, s Ibidem, s Ibidem, s Ibidem, s Ibidem, s Taką wrogość do Serbów wzbudzały wspomnienia okupacji serbskiej z lat ; ibidem, s Ibidem, s I Wojna Światowa na terenie Serbii Numer 1(8)/2016 9
10 Serbia i Serbowie pod okupacją Ludność serbska, która pozostała, znalazła się w jeszcze trudniejszej sytuacji. Serbia została podzielona na strefy okupacyjne, a represjom zostali poddani również Serbowie mieszkający w Bośni i Hercegowinie i w Macedonii 29. Pierwsze deportacje rozpoczęły się już pod koniec 1915 roku. Wyjątkowo okrutni byli Bułgarzy. Deportowali, rekwirowali żywność i wszelkiego rodzaju przydatne rzeczy, wymuszali pieniądze 30. W serbskiej pamięci historycznej zostanie to utrwalone, co przełoży się na ambiwalentny stosunek do Bułgarów. Wraz ze zbliżającym się końcem wojny okrucieństwo okupantów narastało. Między innymi podczas walk o Bitolę Bułgarzy użyli gazów bojowych. Serbskie źródła wskazują, że celem była ludność cywilna. Znane są przypadki mordowania jeńców z rozkazów dowództwa, a w maju 1917 roku miano wydać rozkaz, aby żołnierze zabijali każdego Serba, jakiego spotkają na drodze 31. Bułgarzy wysyłali również na front jeńców, aby walczyli ze swoimi pobratymcami, a w ostatniej fazie wojny posługiwali się dziećmi w wieku lat. Używali również kobiet i dzieci jako tarcz ochronnych. Z niepotwierdzonych źródeł wynika, że władze bułgarskie nakazały, aby ludność z okupowanej Serbii miała się szczepić przeciwko ospie, a tymczasem wstrzykiwano im choroby zakaźne 32. Powstało również wiele obozów internowania, w których przebywali jeńcy wojenni, inteligencja, duchowni, a z czasem również każdy, kto wydawał się podejrzany. Warunki sanitarne w tych obozach były bardzo złe i w wielu przypadkach przypominały te, które później stosowali naziści 33. Po zwycięstwie w listopadzie 1915 roku jeńcy wzięci do niewoli przez Niemców zostali umieszczeni na terenie Czech, gdzie wykonywali przymusowe prace rolne. Znalazło się ich tam ok Codziennie otrzymywali zupę i purée, co drugi dzień gorzki chleb z trocin i ziemniaków, a raz w miesiącu mięso i soloną rybę 34. Należy wspomnieć o instytucji 29 D. Gibas-Krzak, Zbrodnie popełnione na Serbach przez wojska i władze okupacyjne państw centralnych w latach , [w:] I Wojna Światowa na Bałkanach. Działania militarne i polityczne w latach , red. A. Krzak, Szczecin 2014, s Ibidem, s Ibidem, s Ibidem, s Ibidem, s Ibidem, s Historia Jan Wójcik
11 zakładników, jaką wprowadziły władze austriackie w Bośni zaraz po mobilizacji 28 czerwca 1914 roku. Polegało to na tym, że osoby wpływowe i istotne dla społeczności prawosławnej miały gwarantować swoim życiem bezpieczeństwo obiektów strategicznie ważnych (koleje, mosty, dworce, urzędy, linie telegraficzne). Tacy zakładnicy byli przetrzymywani np. w wagonach albo pod mostami 35. Wybuch powstania w 1917 roku Ludność serbska, która pozostała na okupowanych ziemiach, wobec narastającego terroru zaczęła się buntować. Krótko przed rozpoczęciem wojny serbskie władze zdając sobie sprawę z zagrożenia, postanowiły utworzyć ochotnicze oddziały (tzw. oddziały czetnickie), które miały wspierać armię regularną. Liczyły one po kilkaset osób. Początkowo ochotnicy pochodzili głównie z Bośni, a po rozpoczęciu walk zgłaszali się do nich pojmani żołnierze lub dezerterzy ze Słowenii, Chorwacji, Macedonii, ale również muzułmanie 36. Głównymi zadaniami tych oddziałów były działania na tyłach wroga w celu dezorganizacji zaopatrzenia lub zwalczania mniejszych oddziałów austro-węgierskich. Sytuacja zmieniła się po klęsce w 1915 roku. Regularne i zorganizowane jednostki wycofały się do Albanii, natomiast opór zaczęła stawiać ludność, która pozostała. Początkowo były to małe grupy chłopów, ale wraz z nasilającym się terrorem Serbowie zaczynali być coraz bardziej zdecydowani do walki 37. Morale podnosiły informacje o odbudowie serbskiej armii i przerzuceniu jej na front salonicki. Opór ludności cywilnej był widoczny na każdej płaszczyźnie życia społecznego, czego wyrazem było m. in. bojkotowanie produktów produkcji austriackiej, niemieckiej lub bułgarskiej 38. Latem 1916 roku zaczęły się tworzyć pierwsze organizacje konspiracyjne obejmujące większe tereny. Jedna z takich organizacji powstała w Belgradzie i swoim zasięgiem obejmowała okolicę, ale również część terytorium okupowanego przez Bułgarię 39. Naczelne Dowództwo Wojsk 35 Ibidem, s A. Krzak, Działania partyzanckie i powstańcze w Serbii w latach , [w:] I Wojna Światowa na Bałkanach. Działania militarne i polityczne w latach , red. A. Krzak, Szczecin 2014, s Ibidem, s Ibidem, s Ibidem, s I Wojna Światowa na terenie Serbii Numer 1(8)/
12 Serbskich było informowane o sytuacji w kraju i postanowiło włączyć się w organizację oporu przeciwko okupantom. Było to związane również ze świadomością zbliżającej się ofensywy na froncie salonickim oraz przystąpienia Rumunii do wojny 40. Dowództwo we wrześniu 1916 wysłało do Serbii Kostę Pećanaca, który został niewłaściwie wyposażony przez przełożonych i początkowo musiał prowadzić działalność propagandowo-agitacyjną 41. Mimo złego przygotowania operacji udało mu się zorganizować czetę i podjąć pierwsze walki. W listopadzie spotkał się z innym lokalnym przywódcą, Kostą Vojinoviciem, który już wcześniej organizował opór i posiadał liczniejsze siły. Podjęli oni wspólnie decyzję o utworzeniu Komitetu Centralnego oraz Naczelnego Dowództwa 42. Był to początek zorganizowanego oporu na większą skalę. Czety podzieliły się terytorium, za które były odpowiedzialne, zorganizowały łączność między sobą oraz mobilizowały i rekrutowały ludność do walki. Ruch oporu z każdym dniem stawał się coraz mocniejszy, co powodowało nasilenie represji. Bułgarzy postanowili rozprawić się z partyzantami poprzez przymusowy pobór do wojska. Reakcją na zarządzenie były masowe ucieczki chłopów do lasów i w góry, a także przyłączanie się do czet 43. W lutym 1917 roku dowódcy czet spotkali się i wspólnie podjęli decyzję o wywołaniu ogólnego powstania w najlepszym możliwym momencie, o którym miał zdecydować K. Pečenac 44. Kilka dni później jedna z czet podjęła walkę z oddziałem bułgarskim, co spowodowało podjęcie decyzji o ogłoszeniu powstania 45. Początkowo powstańcy odnosili sukcesy, co sprawiało, że do czet zgłaszało się jeszcze więcej ochotników, a ludność cywilna chętniej udzielała wsparcia, jednak panowały ogromne braki w sprzęcie. Mimo problemów z zaopatrzeniem powstanie szybko się rozprzestrzeniało. Głównodowodzący starał się je powstrzymać, jednak po zdobyciu miasteczka Kuršumliji było to już niemożliwe, ponieważ 40 Ibidem, s Ibidem, s Ibidem, s Ibidem, s Głównodowodzący K. Pečenac starał się odwieść pozostałych dowódców od przedwczesnego powstania, ale został przegłosowany przez pozostałych i zgodził się na rozpoczęcie przygotowań. W konflikcie Pečenac zachował stanowisko przywódcy, ale zachwiało to jego pozycją; ibidem, s Niewykluczone, że oddział ten specjalnie podjął walkę, aby postawić K. Pečenca w sytuacji, w której musi ogłosić powstanie; ibidem, s Historia Jan Wójcik
13 informacja o tym sukcesie szybko rozprzestrzeniła się w innych rejonach kraju 46. Już od samego początku Bułgarzy we współpracy z Austriakami starali się zdławić powstanie, ale pierwsze próby skończyły się porażką. Dopiero ofensywa zorganizowana 8 marca 1917 roku, w której okupanci posiadali druzgocącą przewagę, zakończyła się sukcesem i zmuszeniem partyzantów do odwrotu. Nie wszystkie czety zostały rozbite, ale po tej dobrze zorganizowanej akcji ruch oporu nie był już tak sprawny i skuteczny. Łącznie w walkach wzięło udział ok partyzantów i ok żołnierzy austriackich i bułgarskich 47. Należy dodać, że tereny na powrót zajęte przez okupantów zostały poddane brutalnym represjom. W trakcie pacyfikacji Bułgarzy i Austriacy zamordowali ok cywilów, a kolejne wywieziono do obozów pracy przymusowej. Spalono setki domów, a niektóre wioski zupełnie przestały istnieć 48. Pierwsza Wojna Światowa w pamięci europejskiej zachowana jest przede wszystkim jako wojna pozycyjna we Francji i Belgii, jednak równie dramatyczne sceny rozgrywały się na tym pobocznym froncie walk. Dysproporcja sił stawiała Serbów na z góry przegranej pozycji, ale potrafili oni powstrzymać wroga i ulegli dopiero w momencie, gdy zostali zmuszeni do walki na dwóch frontach. Mimo gorszego wyposażenia ich walka była skuteczna ze względu na dobrą organizację i wyszkolenie piechoty, a także wysokie morale wojsk serbskich. Trzeba pamiętać, że porażka pod koniec 1915 roku jest bardzo trudnym wspomnieniem w historii narodu serbskiego. Ludność uciekająca przed agresorem przeżyła w górach Albanii prawdziwą drogę śmierci, na której zginęło, według różnych szacunków, od ok do ludzi przede wszystkim cywilów 49. Wielka Wojna, która była tak tragiczna dla całej Europy, ostatecznie doprowadziła pokonaną, choć nieustannie stawiającą opór Serbię do powstania Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców, zupełnie nowego i jednego z większych państw w Europie. Serbowie ponieśli wielką ofiarę w tej wojnie, jednak wytrwale dążyli do celu, jaki sobie wyznaczyli na początku, a celem tym było zjednoczenie Słowian Południowych w jednym organizmie państwowym i udało im się tego dokonać. Rola Serbii w zjednoczeniu urośnie do rangi mitologemu, który zdefiniuje serbskie wyobrażenia o obu Jugosławiach. 46 Ibidem, s Ibidem, s Ibidem, s W. Szczepański, op. cit. [w:] I Wojna Światowa na Bałkanach. Działania militarne i polityczne w latach , red. A. Krzak, Szczecin 2014, s I Wojna Światowa na terenie Serbii Numer 1(8)/
14 First World War in Serbia in The article presents a difficult topic of First World War in Serbia. This particular battlefront is not represented in the mainstream discourse about the War. The author of the article is trying to present the main happenings during the War such as the year 1914 successful defense, defeat in the 1915 and terrible retreat of Albania, terrible situation in which civilians existed and Serbian resistance. The article is focused on territory of Serbia and on all incidents in this territory. Bibliografia Chwalba A., Samobójstwo Europy. Wielka Wojna , Kraków 2014 Felczak W., Wasilewski T., Historia Jugosławii, Wrocław Gibas-Krzak D., Zbrodnie popełnione na Serbach przez wojska i władze okupacyjne państw centralnych w latach , [w:] I Wojna Światowa na Bałkanach. Działania militarne i polityczne w latach , red. A. Krzak, Szczecin Krzak A., Działania partyzanckie i powstańcze w Serbii w latach , [w:] I Wojna Światowa na Bałkanach. Działania militarne i polityczne w latach , red. A. Krzak, Szczecin Reszczyński Ł., Piechota jako najsilniejsza broń Królestwa Serbii w 1914 roku, [w:] I Wojna Światowa na Bałkanach. Działania militarne i polityczne w latach , red. A. Krzak, Szczecin Rubacha J., Działania wojenne w Macedonii , [w:] I Wojna Światowa na Bałkanach. Działania militarne i polityczne w latach , red. A. Krzak, Szczecin Szczepański W., Serbski odwrót przez Albanię na przełomie 1915/1916 r. Jak doń doszło, jak zapamiętali go Serbowie? [w:] I Wojna Światowa na Bałkanach. Działania militarne i polityczne w latach , red. A. Krzak, Szczecin Historia Jan Wójcik
15 Studenckie Zeszyty Naukowe Instytutu Filologii Słowiańskiej UJ nr 1(8)/2016 Jūlija Boikova Uniwersytet Jagielloński Dvojjazyčnosť a bohemizmy v textoch hudobnej skupiny Horkýže Slíže Príspevok sa zameriava na analýzu textov súčasnej slovenskej punk rockovej skupiny z niekoľkých dôvodov. Po prvé jednou z efektívnych a netradičných metód samostatného osvojovania si cudzieho jazyka popri lektoráte a jazykových cvičeniach je počúvanie hudby. Takýmto spôsobom študent môže precvičovať výslovnosť a prízvuk, efektívnejšie a rýchlejšie si zapamätá jednotlivé lexikálne prvky a syntaktické konštrukcie, pozoruje štylistickú rozmanitosť jazyka v praxi, ba čo viac zoznamuje sa s kultúrnymi reáliami príslušného obdobia. Po druhé doteraz sa ešte nikto jazykovými osobitosťami skladieb slovenských punkových hudobných skupín nezaoberal. Viacvrstvové texty predstavujú veľmi vzácny materiál na jazykový rozbor, pretože obsahujú prvky hovorového štýlu, fragmenty z iných jazykov, vulgarizmy, slovné hry a podobne. Keďže hudba je súčasťou umenia odrážajúceho okrem iného kultúrne tendencie v spoločnosti, na základe tvorby skupiny, ktorá 15
16 je na Slovensku populárna, môžeme robiť závery týkajúce sa kultúrneho aj jazykového portrétu adresáta tejto hudby súčasného mladého Slováka. Po tretie samotná téma českých kontaktových javov nie je vyčerpaná a dodnes je jedným z problémových aspektov, ktorý negatívne ovplyvňuje osvojovanie si spisovného slovenského jazyka. Je dôležité vedieť, v ktorých slovenských textoch sa môžu vyskytnúť bohemizmy, ale predovšetkým prečo sa tam nachádzajú. V umeleckých textoch bohemizmy plnia štylistickú funkciu, a práve na túto oblasť by sme sa v príspevku chceli sústrediť. Jedným z našich cieľov je poukázať na české jazykové prvky v textoch skladieb skupiny Horkýže Slíže. Na začiatku zadefinujeme kľúčovú terminológiu, uvedieme príčiny blízkosti češtiny a slovenčiny v rôznych aspektoch a budeme zisťovať, prečo sa české jazykové prvky používajú v umeleckých textoch. Napokon predstavíme charakteristiku tvorby slovenskej hudobnej skupiny Horkýže Slíže a podrobnejšie preskúmame české prvky, ktoré sa vyskytujú vo vybraných textoch ich piesní. Táto téma zoskupenia môže byť zaujímavá nielen pre filológov, ale aj pre bežných fanúšikov, a to z toho dôvodu, že sa teší popularite na Slovensku aj v Česku a veľa poslucháčov ju považuje za klasiku slovenskej hudby po roku 1989, ktorá vyvoláva nostalgické spomienky na časy, keď sa nepočúvalo pomaly nič iné 1. Hlavným cieľom príspevku je však poukázať, že preniknutie českých prvkov do slovenského textu nenarúša jeho pochopenie. Podľa Akademického slovníka cudzích slov má pojem bohemizmus dva významy. Je to na jednej strane jazykový prvok prevzatý z češtiny do iného jazyka alebo podľa nej utvorený, ale aj český jazykový prvok v cudzojazyčnom texte. 1 Z recenzie Martina Durdovanského Horkýže Slíže 54 Dolu Hlavou pre Birdz Magazín dňa , (dostupné online ). Veľa používateľov na stránke v sekcii komentárov pod rôznymi nahrávkami Horkýže Slíže vyjadruje podobné názory týkajúce sa obľúbenej skupiny (originálny pravopis): Som velmi rad ze som vyrastal na skupinach ako horkyze slize [ ] (Slavo Martinka); Je to vyborna pesnicka i najlepsia skupina na svete (jakubletko11). Na fanfóre skupiny sa pridávajú aj českí fanúšikovia: Čau chlapi, poslouchám Vás spoustu let byl sem na několika Vašich koncertech a musím říct, že neexistuje lepší kapelka Navíc ta slovenština je mnohem větší nářez než naše čeština Jen tak dál a Vám to šlape! (Honza). 16 Język Jūlija Boikova
17 Mnohí jazykovedci, no i bežní používatelia slovenčiny tento termín vnímajú ako pojem s negatívnou konotáciou, pretože akékoľvek cudzorodé prvky v materinskom jazyku kvalifikujú ako nepotrebné a uvedomujú si, že na ich mieste by bolo vhodnejšie použiť slovo slovenského pôvodu. Takéto chápanie sa spája s akomodačným a delimitačným stereotypom, ktoré sformuloval J. Dolník 2. Prvý spočíva v presvedčení, že jazykové a národné povedomie Slovákov je nedostatočne rozvinuté, z čoho sa vyvodzuje záver, že Slováci prejavujú výrazne silnejší sklon k prispôsobovaniu sa češtine ako Česi slovenčine a to údajne poukazuje na nižšiu jazykovú uvedomenosť Slovákov. Na základe delimitačného stereotypu je potvrdenie jazykovej identity možné len prostredníctvom debohemizačnej jazykovej kritiky, z pozície ktorej sa bohemizmy kvalifikujú ako afunkčné, a teda nepotrebné. Takáto jazyková výchova je zameraná na to, aby používatelia spisovnej slovenčiny vnímali jasnú hranicu medzi češtinou a slovenčinou a obmedzili používanie českých prvkov. Terminologicky úspešnejší sa zdá pojem kontaktový variant, ktorý sa v slovenskej jazykovede začal používať ako termín s širším sociolingvistickým kontextom s akcentom na pôvod slova. Tento pojem sa používa na opis a interpretáciu lingvistických javov, ktoré vznikajú v podmienkach kontaktu češtiny a slovenčiny. Podľa K. Buzássyovej aj pojem kontaktové synonymum ako jazykový odraz kontaktu češtiny a slovenčiny, čiže dvoch spisovných jazykov, predpokladá aspoň de jure rovnoprávnosť týchto jazykov a ich vzájomné pôsobenie 3. A. Jedlička vo svojej interpretácii tohto pojmu zdôraznil, že: [ ] pod kontaktovými variantmi sa rozumejú prostriedky vznikajúce v kontaktových podmienkach jazykov predovšetkým pri ich fungovaní v spoločnom štátnom útvare 4. Definičný znak existencia spoločného štátu už nie v súčasnej situácii obligátny, avšak zreteľne poukazuje na jeden z faktorov, ktoré podmienili preberanie českých prvkov do slovenčiny spolužitie 2 J. Dolník, K slovenskej kultúrnej identite (vo vzťahu k spisovnému jazyku), [w:] Studia Academica Slovaca, red. rada: J. Baďurík, J. Dolník a iní, Bratislava 2009, s K. Buzássyová, Kontaktové varianty a synonymá v slovenčine a češtine, Jazykovedný časopis, 1993, nr 44, s A. Jedlička, Kořeny a rozvoj konfrontačného studia češtiny a slovenštiny, [w:] Slavica Pregensia, red. V. Budovičová, Praha 1995, s. 16. Dvojjazyčnosť a bohemizmy Numer 1(8)/
18 Čechov a Slovákov v jednom štátnom celku (o ďalších faktoroch sa ešte zmienime). V našom prípade by bolo najvhodnejšie nazývať české jazykové prvky nájdené v textoch piesní bohemizmami, pretože spájajú v sebe oba významy z už spomenutého Akademického slovníka cudzích slov. Po prvé sú to české prvky v slovenskom texte, a po druhé sú buď úplne prevzaté v originálnej českej podobe, alebo sú vytvorené podľa zásad českého jazyka, čo neskôr uvidíme na konkrétnych príkladoch. Slovenčina a čeština patria do západoslovanskej skupiny jazykov, pričom ich blízkosť nie je len genetická a typologická, ale aj geografická, historická a kultúrna. Neustály kontakt týchto jazykov pretrváva od 15. storočia, keď privilegovaní slovenskí zemepáni, nižší šľachtici a meštianstvo začali používať spisovnú češtinu ako písomný jazyk, a trval až do roku 1993, keď došlo k rozdeleniu spoločného česko-slovenského štátu. Kontaktové pôsobenie češtiny na slovenčinu bolo vždy intenzívnejšie, pretože čeština predstavovala do 19. storočia pre slovenčinu zdrojový jazyk. Vtedy Slováci nemali vlastné hospodárske, politické ani kultúrne centrum, ktoré by slúžilo ako centrum spisovného jazyka. V tomto kontexte by bolo vhodné uviesť postreh J. Dolníka, že česko-slovenské kultúrne a s tým aj jazykové vzťahy sa ocitli v rozpore medzi zachovaním solidarity a túžbou po identite: Na jednej strane z genetickej blízkosti oboch národov a historického spolunažívania v spoločnom geografickom aj politickom priestore sa vypestovalo vedomie spolupatričnosti a na druhej [ ] sa u Slovákov posilňoval inštinkt primárnej identity, lebo ich priestor sebamanifestácie bol oveľa menší ako český 5. V konkurencií týchto dvoch smerov sa presadila druhá tendencia. Súčasnú nezvyčajnú česko-slovenskú dvojjazyčnú situáciu výstižne charakterizovala M. Nabělková: Vzájomná zrozumiteľnosť, ktorá vyplýva z genetickej príbuznosti, štruktúrnej podobnosti a dlhodobého intenzívneho kontaktu a prelínania jazykových spoločenstiev, predstavuje prirodzený predpoklad percepčného bilingvizmu a od neho sa odvíjajúcej dvojjazykovej komunikácie, pri ktorej každý z komunikantov používa svoj jazyk 6. Čo sa týka formálnej blízkosti češtiny a slovenčiny, F. Uher uviedol údaje lexikografických výskumov, v ktorých vychádzal z porovnania 5 J. Dolník, op. cit., s M. Nabělková, Slovenčina a čeština v kontakte: pokračovanie príbehu, Bratislava Praha 2008, s Język Jūlija Boikova
19 slovenského textu a jeho prekladu. Podľa týchto výsledkov sa české a slovenské texty plne zhodujú na 38 %, čiastočne na 46 %; problémy s pochopením významu slovenského textu môžu mať Česi len pri 16 % textu. Ak by sme porovnali 500 najfrekventovanejších slov v oboch jazykoch, úplne rovnakých slov by sme našli 46 %, čiastočne zhodných slov je asi 31 % a len 23 % slov je celkom odlišných 7. V dnešnej dobe sa teda dá hovoriť o obojstrannom pasívnom bilingvizme, o vzájomnej zrozumiteľnosti a pochopení Čechov a Slovákov, ktorá umožňuje bezproblémovú komunikáciu v dvoch jazykoch súčasne, ale aj pochopenie písaných textov. Koexistencia češtiny a slovenčiny je, samozrejme, viditeľná aj v umeleckých textoch. Pre nedostatok materiálov, v ktorých by sa táto téma skúmala na príklade textov piesní alebo básní (pretože v poézii môžu kontaktové javy plniť inú funkciu, napríklad používať sa na zvýraznenie rytmu, čo nie je možné pokiaľ ide o prózu), my sme sa rozhodli uviesť príčiny, prečo sa čeština vôbec vyskytuje v slovenskej próze. M. Nabělková píše, že ani viacjazyčnosť v slovenskej próze nie je dosť rozpracovaná téma, hoci disponujeme dostatkom pozoruhodného materiálu. Rozmanito a frekventovane sa čeština ako výrazový aj kompozičný prvok objavuje v tvorbe mnohých slovenských prozaikov patria k nim D. Tatarka, D. Mitana, V. Pankovčín, V. Klimáček, V. Šikula, P. Vilikovský a mnohí iní 8. Čeština v slovenskej próze rozličných období vystupuje: ako prostriedok jazykovej charakterizácie postáv (vo funkcii etnického zaraďovania ako signalizácia českosti ; čeština u slovenských postáv aj jej rozmanité formy miešania slovenčiny a češtiny literárne využité s rozličným cieľom); v podobe rozličných citátov odkazujúcich k rozmanitým sféram českého kultúrneho prostredia, k sféram fungovania češtiny v slovenskom prostredí až po autorské využitie češtiny. Zapojenie češtiny do slovenského textu aj prepojenie s českým kultúrnym kontextom dovoľuje vnímať češtinu ako literárne využiteľný alternatívny, samostatne nosný kód. Je to výborný štylistický prostriedok, používanie ktorého tiež poukazuje na to, že tieto jazyky a zároveň aj národy 7 F. Uher, Slovenština, Brno 1990, s M. Nabělková, op. cit., s Dvojjazyčnosť a bohemizmy Numer 1(8)/
20 fungujú v dlhodobom a rozmanito diferencovanom kontakte, preto čeština v slovenskom prostredí predstavuje frekventovaný a zrozumiteľný kód, nevyžadujúci vnútrotextový preklad. Bohužiaľ, príklady zo slovenskej tvorby (napríklad česko-slovenská korešpondencia v Bájke o spoločnej kúpeľni Martina Bútoru alebo v diele Ivana Kadlečíka Žiť sa dá len autobiograficky ), ktoré uvádza M. Nabělková vo svojej práci v kapitole Využitie češtiny ako špecifický prípad viacjazyčnosti v slovenskej literatúre ilustrujú len dvojjazyčnosť v slovenskej próze (používanie češtiny ako takej), nie prejav jednotlivých kontaktových javov alebo bohemizmov, ktoré by sme mohli porovnať s tým, čo sme našli v našom materiáli 9. V našom prípade by išlo skôr o používanie bežných českých prvkov, ktoré, ako predpokladáme, by mohli odrážať práve styk dvoch jazykov v každodennom prostredí: vplyv českých médií, nepreloženej českej literatúry, bežnú ústnu komunikáciu, pre ktorú je používanie hovorovej lexiky charakteristické. Horkýže Slíže je slovenská hudobná skupina, ktorú v roku 1992 v Nitre založil Peter Hrivňák (spev, basgitara) s Máriom Sabom (gitara) a s Martinom Košovanom (bicie). Jej štýl sa postupne s vydávaním albumov menil, od tvrdého rocku s humornými textami na neskorší soft rock. Všeobecne sa dá klasifikovať aj ako comedy rock, býva tiež označovaný ako naivný punk. Horkýže Slíže patria medzi kapely, ktoré sú rovnako populárne na Slovensku aj v Česku. Oficiálna slovenská webová stránka skupiny uvádza históriu vzniku skupiny, jej diskografiu, nevenuje však dosť pozornosti ich voľbe hudobného štýlu, akým je comedy rock, významu textov ani ich kultúrnemu poslaniu. Spoľahlivú informáciu o samotnej tvorbe je momentálne možné čerpať z rozhovorov s členmi kapely. Sólista Peter Hrivňák svoje diela charakterizuje ako jednoduché, sprostunárodné 10. Vtipné či humorné texty skupiny zobrazujú rozmanité, bežné, každodenné situácie a zosmiešňujú ich hlavné postavy ( Mám v p na lehátku neporozumenie a nedostatok vzájomnej podpory v rodine; Fakty o nezmyselnosti informácií zverejňovaných v súčasných médiách a hlúposti čitateľov, ktorí nemajú kritické myslenie; Silný refrén o tom, 9 Ibidem, s Z rozhovoru s Petrom Hrivňákom pre časopis Život dňa (dostupné online ), 20 Język Jūlija Boikova
21 ako sa v dnešnej dobe dá získať slávu pomocou nezmyselných pesničiek určených pre naivného poslucháča, Náboženské zvyky o nepríjemnej a falošnej tvári náboženských tradícií atď.). Komický efekt je dosiahnutý najmä pomocou hovorových prvkov (hrabať sa, húkať do niekoho, papuľa, gate); žargónu, slangu (hovado, vavrívny, kraviny atď.); vulgarizmov (vysrať sa na niečo, zodvihnúť riť atď.); slovných hier (neverte všetkému, čo napíšu, niekedy napíšu aj napíšu; včera som prišiel domov dnes); dokonca aj prostredníctvom výrazných fonetických osobitostí, ktoré sú charakteristické napríklad pre bratislavské nárečie (viď celé texty Brďokoky a Mám v p na lehátku ) alebo zajakávajúcich sa (to sa iba do-do-do-dohadujú, kto-ktorý zbehne p-p-pre zásoby), alebo dokonca pomocou napísania textu odzadu: (Uloms an lokyvz in net a mítsaťš os oč, eiven net, ulops as aivaben a uocherts uondej dop újavýb). Dôležitú informáciu o jazykovej stránke textov Horkýže Slíže sprístupňuje rozhovor Petra Hrivňaka pre Život, v ktorom na otázku Ľudia, ktorí píšu slovenské texty pesničiek, sa občas sťažujú, že slovenčina je pomerne komplikovaná. Je to tak? sólista odpovedá: V lyrike je dosť kostrbatá. Ale keď v pesničkách použijete slang, prípadne istú nedotiahnutosť, akú robil napríklad Janko Kuric z Vidieka, tak sa pesnička v slovenčine môže stať fenoménom. U Kurica jeho slovenčina neprekážala, aj keď dával dĺžne, mäkčene, kam chcel. Slíže tiež pochopili, že netreba všetko krásne vyartikulovať. Mnohé kapely však majú problém napríklad preto, že robia vážne texty. Z tejto odpovede vyplýva, že pre členov skupiny nie je dôležitá jazyková správnosť textov. Nechávajú sa uniesť témou, náladou a nadšením a nevenujú veľa pozornosti (je možné že si to ani neuvedomujú) tomu, že ich texty obsahujú určité lexikálne alebo ortografické 11 špecifiká. Z tých istých dôvodov sa môžu v textoch vyskytovať aj bohemizmy, ktorým sa budeme venovať v pokračovaní príspevku. 11 Texty piesní, ktoré sú sprístupnené na internetových stránkach ako napríklad a skutočnosti ponúkajú texty s rôznou, najčastejšie nesprávnou ortografiou. Toto môže byť spôsobené fonetickými ťažkosťami pri transkripcii, ale aj limitovanou kompetenciou autorov transkripcie nie je vylúčené, že tieto texty na internet umiestňujú aj Česi. Dvojjazyčnosť a bohemizmy Numer 1(8)/
22 Pieseň Já žerú kvítí je vhodnou ilustráciou dvojjazyčnosti, dokonca aj viacjazyčnosti v slovenskom texte, keďže sa v ňom prelína nielen slovenský a český text, ale aj ruský (citát z ruskej pesničky pre deti «Ďóńňü âńĺăäŕ áóäĺň ěŕěŕ» Lva Ošanina) a anglický text (Give Peace a Chance názov skladby Johna Lennona a Yoko Onovej). (Hej!) Tu si hlavne každý kto chce robí, to čo chce. (Hej!) Keď máš dredy a z bundy ti trčia franforce Spravte dredy na tom mojom háré Háre, háre, háre, háre, háre! Vsigdá búdet nébo i búdet sólnce. [refrén:] Ja žeru kvítí a lesní bobule, Mé tělo ví, že to je jediné, co mohu jíst, fazole Bonduelle, poslouchat hipies, mít dredy, bambule a s každou jít. A ak sa ti to nepáči, tak vlez mi na kredenc. (Hej!) Ja si budem ďalej tančiť ten svoj hippie-dance. Za barákom postavím si Tí-Pí A už si prestaň robiť z toho vtipý (Jah!) John Lennon by ti povedal Give peace a chance. Nie je úplne jasné, prečo je refrén napísaný v češtine. Pieseň je venovaná téme subkultúry hispterov, ľudí, ktorí sa v 40. rokoch 20. storočia presvedčili, že sloboda môže existovať len mimo oblasti normálnej spoločnosti. Možno by použitie českej pasáže v texte mohlo symbolizovať jednotu slovenskej a českej mládeže. Sloveso tancovať je použité v českom variante tančit pravdepodobne pre rytmickosť. Zaujímavým príkladom vnímania češtiny zo strany Slovákov, ktorého odraz môžeme sledovať v jazykovej miešanine slovenčiny a češtiny, je pieseň so symbolickým názvom Česká : Kde jseš, ty debile? Kde jseš, ty buzna! Píšu ti mobilem psaníčka různá. Co, jaký parkoviště? Ježíšmarjá! Ten vůl ti zase krade ty autorádia! Prdele, to je děs! Prdele, řiti! Kam si sakra, vlez? Kde máš svý lidi!? Jó, počkej, dám ti Pepu. Jó, tě bůh, Ivane! Vem mi ten Panasonic. Jó. Díky, Pepane! [refrén:] Dejte mi lidi, já to udělám, všude mám známí, všude tak trochu. Delte mi lidi, já to udělám, no až se vrátí kamarád z lochu 22 Język Jūlija Boikova
23 Komický efekt sa tu dosiaha pomocou nadávok a používania hovorovej češtiny: kde jseš > kde jsi; co, jaký parkoviště > prosím tě, jaké parkoviště; ty autorádia > ta autorádia; svý lidi > své lidé; jó > ano; díky > děkuji. Na príkladoch textov 21 piesní možno pozorovať zaujímavé lexikálne osobitosti, ktoré sú charakteristické pre češtinu. Všetky nájdené výskyty sme zaradili do príslušných skupín. Najpočetnejšou skupinou (17 výskytov) je skupina bežných bohemizmov, ktoré sú populárne v hovorovom slovenskom prejave aj v dnešnej dobe, ako napríklad kľudný, blbý, dík, nevadí, lehátko. Tieto bohemizmy sa už stali neoddeliteľnou súčasťou slovenčiny, najčastejšie ich používa mládež. bohemizmy: Vraveli mi ty si k, bude prúser na betón (sk. malér nešťastie, nehoda); Nazdravie! Dík, je to pravda, niečo na mňa leze (sk. ďakujem, vďaka); a potom všetci zblbnutí rad radom (sk. bláznivý); a k tomu futbal pozerám si/kľudne pozerám si; Daj si to kľudne, klinicky testované, trocha močopudné; s kľudom môže chlastať alkohol a fajčiť cigarety (sk. pokojne); máme blbý štart; to máš blbé, tak ti aspoň zaspievam svoj najnovší singel (sk. sprostý, hlupý); to vôbec nevadí, to vôbec nevadí (sk. neprekáža), Takže ja mám byť krysa?! Prosím ťa ukľudni sa (sk. upokoj sa); aký je namakaný ten život (sk. ťažký); kone moje, hijé (sk. hijó); raz tam hore na Zobore stretol som tam úchyláka (sk. úchylný); predavačka stieracích losov je špatná jak zubatá s kosou (sk. škaredá); Každý by najradšej ležal/ Pekne na lehátku, doma na lehátku (sk. ležadlo). Z fonetického hľadiska by bol ťažké identifikovať, či v nižšie uvedených príkladoch ide o vplyv češtiny alebo prípadne vplyv západoslovenských nárečí. česká výslovnosť: [ ] jak medaila v stavaní snehuláka (por. formu snehuliaka so správnym čs. sněhuláka); Na škole som mal kapelu a to sme boli sopláci (čs. sopláci; sk. sopliaci); a potom všetci [ ] rad radom dokola naj naj, na na na (sk. dookola); My máme silný refrén jak hovado (sk. hovädo); jáj, sedlák, sedlák, nasadil stromy, kvety (sk. sedliak); V piatok chcel ísť na zraz motorek/vymenil si rannú uterek (sk.zraz motoriek; utorok); A je je, dneska je ten velký piatok, dnes sa maso neje! (sk. mäso); Zaujímavé sú tiež prípady výskytu českých gramatických foriem slovies a použitie vokatívu, pádu, ktorý nie je charakteristický pre slovenčinu (okrem niektorých reliktov): Dvojjazyčnosť a bohemizmy Numer 1(8)/
24 česká gramatická forma: Ja bol som ešte malý chalan, šlo to samo sebou (sk. išlo); To nie som ja, rozumíš? Ty ma asi nerozumíš (sk. (ne)rozumieš); Speváčka z Verony prekonala zápal pľúc/a všichni ruce nahoru! (sk. všetky ruky hore); Našli moji rádcové, našli, našli? (sk. radcovia). používanie vokatívu: Nerieš to, kámo, kapely sa vykrádajú; Tu máš, kámo, dobre si to vypočuj, pusti si to doma; Identifikovali sme len jeden výskyt českej zdrobneniny namiesto slovenskej: české zdrobnené podstatné mená: Mamulka prosím vás, povedzte dcére (slov. mamenka, maminka). Záver V našom príspevku sme si položili za cieľ identifikovať české jazykové prvky v textoch piesní hudobnej skupiny Horkýže Slíže a takýto spôsobom poukázať na pasívny bilingvizmus Slovákov. Ako materiál sme použili 21 piesní, ktoré pochádzajú z rôznych albumov s rôznym rokom vydania. Pozorovali sme prejavy dvojjazyčnosti v slovenských textoch, ktorá sa odrazila vo výskyte väčších úsekov v češtine alebo v premiešavaní slovenčiny a češtiny, a tiež bohemizmy a kontaktové javy, ktoré sa objavili v podobe gramatických, fonetických aj lexikálnych prvkov charakteristických pre češtinu. Nie je však možné určiť, prečo práve výskyt českých prvkov je pre tvorbu skupiny Horkýže Slíže taký aktuálny. Na jednej strane to môže byť prejav čisto jazykových schopností členov kapely, pretože sa všetci narodili v 70. rokoch v Česko-slovensku, keď bol kontakt s oboma jazykmi bežným javom. Na druhej strane sa dá hovoriť o zámernom výbere bohemizmov so zámerom štylisticky ozvláštniť text, keďže punk rock je hudba pre mladých a nie je jej cieľom pôsobiť na poslucháča prostredníctvom jazykovo správnych textov. Ako sme už naznačili, zohľadňujeme aj možné použitie českej lexiky z hľadiska jej rytmickosti. Ale predovšetkým je obdivuhodný fakt, že česko-slovenská zmes nenarúša rozumenie textu. Berúc do úvahy nedostatok teoretického materiálu, ktorý by nám dovolil preskúmať jazykovú zložku pesničiek v širšom kultúrnom kontexte, predpokladáme, že táto téma by mohla byť zaujímavá, napríklad v komparatívnom aspekte porovnávajúc nami sledované texty s textami piesní iných súčasných hudobných skupín. 24 Język Jūlija Boikova
25 Bilingualism and Bohemisms in the Lyrics of Horkýže Slíže The phenomenon of Slovak passive bilingualism, which finds its expression in contemporary Slovak texts, may be defined as a reflexion of the common Czechoslovak past. The paper attempts to demonstrate the creativity of contemporary Slovak punk rock band Horkýže Slíže through analysis of the multilayered language structures and identifying elements of Czech language in the band s song lyrics. The first section presents an overview of Czechoslovak history in terms of the development of language traditions and position of Czech language in Slovak literature. The second section is devoted to analysis of those 21 song lyrics by Horkýže Slíže, which reflect the mix of Slovak language and Czech word forms on phonetical, grammatical and lexical levels. Použité materiály, slovníky a elektronické zdroje Texty hudobnej skupiny Horkýže Slíže, použité ako materiál: 1. Já žerú kvítí (2007) 2. Mám v p na lehátku (2011) 3. Silný refrén (2007) 4. R n B Soul (2007) 5. Cavalera (2007) 6. Brďokoky (2002) 7. Nazdar (2015) 8. Liza a Wendy (2007) 9. Život (2007) 10. Motorkárska (2007) 11. Disciplína (2004) 12. Kapely (2009) 13. Náboženské zvyky (2004) 14. Kruh (2004) 15. Shanghaj Cola (2004) 16. Jogín (2002) 17. Vlák (2002) 18. Frankie Doparoma (2002) 19. Ghetto (2002) 20. Osemnásť (1998) 21. Česká (1998) Buzássyová K., Kontaktové varianty a synonymá v slovenčine a češtine, Jazykovedný časopis, 1993, nr 44, s Dolník J., K slovenskej kultúrnej identite (vo vzťahu k spisovnému jazyku), [w:] Studia Academica Slovaca, red. rada: J. Baďurík, J. Dolník a iní, Bratislava s Jedlička A., Kořeny a rozvoj konfrontačného studia češtiny a slovenštiny, [w:] Slavica Pregensia, red. V. Budovičová, Praha 1995, s Nabělková M., Slovenčina a čeština v kontakte: pokračovanie príbehu, Bratislava Praha Uher F., Slovenština, Brno Dvojjazyčnosť a bohemizmy Numer 1(8)/
26 Oficiálna slovenská stránka skupiny Horkýže Slíže, news ( ). Oficiálna česká stránka skupiny Horkýže Slíže, ( ). Rozhovor z Petrom Hrivňakom pre časopis Život, ( ). Recenzia Martina Durdovanského Horkýže Slíže 54 Dolu Hlavou, www. birdz.sk/casak/horkyze-slize-54-dolu-hlavou-recenzia/17273-clanok ( ). Texty piesní na Lyricon.net, ( ). Česko-slovenský on-line slovník, Internetová jazyková příručka, Kačala J., Pisárčiková M., Krátky slovník slovenského jazyka, Bratislava Paralélny česko-slovenský korpus, Slovenský národný korpus, Slovník spisovného jazyka českého, Slovník cudzích slov (akademický), 26 Język Jūlija Boikova
27 Studenckie Zeszyty Naukowe Instytutu Filologii Słowiańskiej UJ nr 1(8)/2016 Natalia Penar Uniwersytet Jagielloński Rola i miejsce komiksu w kulturze współczesnej. Historia serbskiego komiksu Komiks a sztuka Czy komiks jest sztuką? Pytanie to stale pojawia się w kontekście komiksu i prób stworzenia jego definicji. Krytycy sztuki, literaturoznawcy, specjaliści zajmujący się kulturą popularną i masową toczą nieprzerwaną dyskusję na ten temat, ale ich stanowiska zazwyczaj zależne są od punktu widzenia dziedziny, którą reprezentują. Teza, że komiks nie jest sztuką napotyka na sprzeciw nie tylko samych twórców komiksów, ale i ich czytelników i krytyków. Jak wobec tego sklasyfikować komiks? Stwierdzenie, że nie jest sztuką jest z pewnością krzywdzące dla tego zjawiska artystycznego. Deprecjonuje ono bowiem umiejętności jego autorów, którzy tworząc komiksy mają swój wkład w dorobek kulturowy cywilizacji. Natomiast kiedy włączymy go w obręb sztuki nasuwa się kolejne pytanie. 27
Powstanie Warszawskie. Anna Strus 6a
Powstanie Warszawskie Anna Strus 6a Powstanie Warszawskie rozpoczęte 1 sierpnia 1944 roku wystąpienie zbrojne przeciwko okupującym Warszawę wojskom niemieckim, zorganizowane przez Armię Krajową w ramach
Bardziej szczegółowoPolskie Państwo podziemne Przygotowała: Katarzyna Kossakowska Klasa III A
Polskie Państwo podziemne 1939-1945 Przygotowała: Katarzyna Kossakowska Klasa III A FLAGA POLSKIEGO PAŃSTWA PODZIEMNEGO Polskie Państwo Podziemne (w skrócie PPP) to tajne struktury Państwa Polskiego istniejące
Bardziej szczegółowoNa frontach Wielkiej Wojny
Na frontach Wielkiej Wojny 1. Zamach w Sarajewie i wybuch wojny Od kiedy w 1908 r. Austria wcieliła Bośnię i Hercegowinę jest stałe napięcie między Austrią a Serbią, która też chce kawałek 1911 r. w Serbii
Bardziej szczegółowoNiemcy Austro-Węgry Bułgaria Turcja. Francja Rosja Wielka Brytania
I wojna światowa 1914-1918, do 1939 zwana wielką wojną 1914-1918, pierwszy konflikt zbrojny w skali światowej, burzący układ stosunków politycznych po kongresie wiedeńskim 1814-1815. Była to tzw. Wojna
Bardziej szczegółowoPOLSKIE PAŃSTWO PODZIEMNE
POLSKIE PAŃSTWO PODZIEMNE "PRZED 75 LATY, 27 WRZEŚNIA 1939 R., ROZPOCZĘTO TWORZENIE STRUKTUR POLSKIEGO PAŃSTWA PODZIEMNEGO. BYŁO ONO FENOMENEM NA SKALĘ ŚWIATOWĄ. TAJNE STRUKTURY PAŃSTWA POLSKIEGO, PODLEGŁE
Bardziej szczegółowo2014 rok Rok Pamięci Narodowej
2014 rok Rok Pamięci Narodowej I. 100 rocznica wybuchu I wojny światowej I wojna światowa konflikt zbrojny trwający od 28 lipca 1914 do 11 listopada 1918 pomiędzy ententą, tj. Wielką Brytania, Francją,
Bardziej szczegółowoPOWSTANIE WARSZAWSKIE
POWSTANIE WARSZAWSKIE Powstanie Warszawskie było największą akcją zbrojną w okupowanej przez Niemców Europie, zorganizowaną przez Armię Krajową w ramach akcji BURZA. Planowane na kilka dni, trwało ponad
Bardziej szczegółowoMIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA 30 czerwca 1 lipca 2014 r.
MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA 30 czerwca 1 lipca 2014 r. TEMAT KONFERENCJI I Wojna Światowa na Bałkanach Największy teoretyk myśli wojskowej, Carl von Clausewitz, zdefiniował wojnę jako dziwną trójcę,
Bardziej szczegółowoZADANIA DO SPRAWDZIANU
ZADANIA DO SPRAWDZIANU 1. Do daty dopisz wydarzenie: a) 1 IX 1939 r. wybuch II wojny światowej (agresja niemiecka na Polskę) b) 17 IX 1939 r. agresja radziecka na Polskę c) 28 IX 1939 r. kapitulacja Warszawy
Bardziej szczegółowoI Wojna Światowa. Koniec epoki
I Wojna Światowa Koniec epoki Europa w 1914 roku Czerwony państwa centralne Niebieski państwa Ententy Zielony państwa neutralne Osoby dramatu Cesarz Austriacki i Król Węgierski Franciszek Józef I Osoby
Bardziej szczegółowoREMBERTÓW W CZASIE BITWY WARSZAWSKIEJ W ŚWIETLE DOKUMENTÓW CAW
Grzegorz Socik REMBERTÓW W CZASIE BITWY WARSZAWSKIEJ W ŚWIETLE DOKUMENTÓW CAW Odradzające się Wojsko Polskie już od pierwszych chwil swego istnienia musiało toczyć walki w obronie państwa, które dopiero
Bardziej szczegółowoOrganizacja Traktatu Północnoatlantyckiego, (ang. North Atlantic Treaty Organization, NATO; organizacja politycznowojskowa powstała 24 sierpnia 1949
Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego, (ang. North Atlantic Treaty Organization, NATO; organizacja politycznowojskowa powstała 24 sierpnia 1949 na mocy podpisanego 4 kwietnia 1949 Traktatu Północnoatlantyckiego.
Bardziej szczegółowoGENERAŁ WŁADYSŁAW EUGENIUSZ SIKORSKI
GENERAŁ WŁADYSŁAW EUGENIUSZ SIKORSKI 20 maja 1881 roku w Tuszowie Narodowym pod Mielcem urodził się Władysław Sikorski. Był trzecim dzieckiem Emilii i Tomasza Sikorskich. Wcześniej młoda para wyprowadziła
Bardziej szczegółowoKarpacki Oddział Straży Granicznej
Karpacki Oddział Straży Granicznej Źródło: http://www.karpacki.strazgraniczna.pl/ko/komenda/izba-tradycji/17648,izba-tradycji.html Wygenerowano: Czwartek, 19 października 2017, 23:53 Izba Tradycji Autor:
Bardziej szczegółowoPolacy podczas I wojny światowej
Polacy podczas I wojny światowej 1. Orientacje polityczne Polaków przed rokiem 1914 Orientacja proaustriacka (koncepcja austropolska) Szansa to unia z Austrią, a największym wrogiem Rosja 1908 r. we Lwowie
Bardziej szczegółowo1 marca Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych. Ponieważ żyli prawem wilka, historia o nich głucho milczy Zbigniew Herbert
1 marca Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych Ponieważ żyli prawem wilka, historia o nich głucho milczy Zbigniew Herbert Żołnierze Wyklęci żołnierze antykomunistycznego Podziemia stawiających opór
Bardziej szczegółowoMonte Cassino to szczyt wysokości 516m położony w skalistych masywach górskich środkowych Włoch, panujący nad doliną Liri i drogą Neapol-Rzym, na
MONTE CASSINO 1944 Monte Cassino to szczyt wysokości 516m położony w skalistych masywach górskich środkowych Włoch, panujący nad doliną Liri i drogą Neapol-Rzym, na którym wznosi się stare Opactwo Benedyktynów.
Bardziej szczegółowoWAŻNE DATY WAŻNE BITWY. Lekcja. Temat: Lekcja powtórzeniowa. 1 września 1939 roku - wybuch II wojny światowej
Lekcja Temat: Lekcja powtórzeniowa. WAŻNE DATY 1 września 1939 roku - wybuch II wojny światowej 22 czerwca 1941 roku - atak Niemiec na Związek Radziecki 1 sierpnia 1944 roku - wybuch powstania warszawskiego
Bardziej szczegółowoNiepodległa polska 100 lat
Niepodległa polska 100 lat 1918-2018 UTRATA NIEPODLEGŁOŚCI Ostatni z trzech rozbiorów Polski przypieczętowała klęska powstania kościuszkowskiego w lipcu 1794 roku. W roku następnym 3 stycznia 1795 Rosja,
Bardziej szczegółowoUkraińska partyzantka
SGM WSOłODTM GRZEGORZ MOTYKA Ukraińska partyzantka 1942-1960 Działalność Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów i Ukraińskiej Powstańczej Armii ISP INSTYTUT STUDIÓW POLITYCZNYCH PAN OFICYNA WYDAWNICZA RYTM
Bardziej szczegółowoMonitoring kolónií svišťa vrchovského tatranského (Marmota marmota latirostris) na poľsko-slovenskej hranici a pytliactvo
Rozwój turystyki kulturowej i przyrodniczej na pograniczu polsko-słowackim PPWSZ, Nowy Targ 2012, s. 83 86 Rozvoj kultúrneho a prírodného turizmu na slovensko-poľskom pohraničí PPWSZ, Nowy Targ 2012, s.
Bardziej szczegółowoPamięć.pl - portal edukacyjny IPN
Pamięć.pl - portal edukacyjny IPN Źródło: http://pamiec.pl/pa/kalendarium-1/12809,7-wrzesnia-1939-roku-skapitulowala-zaloga-westerplatte-mimo-przygniatajacej-pr ze.html Wygenerowano: Piątek, 20 stycznia
Bardziej szczegółowo70. ROCZNICA ZAKOŃCZENIA II WOJNY ŚWIATOWEJ
70. ROCZNICA ZAKOŃCZENIA II WOJNY ŚWIATOWEJ Wojna 1939-1945 była konfliktem globalnym prowadzonym na terytoriach: Europy, http://wiadomosci.dziennik.pl/wydarzenia/galeria/402834,5,niemcy-atakuja-polske-ii-wojna-swiatowa-na-zdjeciach-koszmar-ii-wojny-swiatowej-zobacz-zdjecia.html
Bardziej szczegółowoW tych krajach, gdzie pospolite ruszenie lub oddziały ochotnicze stanowią armię lub wchodzą w jej skład, nazwa armii rozciąga się na nie.
REGULAMIN HASKI Z 1907 R. Załącznik DO IV KONWENCJI HASKIEJ Z 1907 R. Art. 1. Ustawy, prawa i obowiązki wojenne stosują się nie tylko do armii, lecz również do pospolitego ruszenia i oddziałów ochotniczych,
Bardziej szczegółowo75 rocznica powstania
Dziś wszyscy oddajemy cześć tym, którzy swoje życie oddali za wolność, tym, którzy tej wolności nie doczekali, a przede wszystkim tym, którzy wciąż żyją wśród nas. A p e l I P N o u c z c z e n i e 7 5
Bardziej szczegółowoAutor: Błażej Szyca kl.vii b.
1795 1918 Autor: Błażej Szyca kl.vii b. Pod koniec XVIII wieku Polska utraciła niepodległość. Wówczas Rosja, Prusy, Austria wykorzystując osłabienie naszego kraju podzielili ziemie Polski między siebie.
Bardziej szczegółowoSpis tresci. Wykaz 11 Wstçp 13
Spis tresci Wykaz 11 Wstçp 13 Uzasadnienie wyboru problematyki badawczej 2. i teza pracy 16 3. uzytych w tytule i dalszych czesciach 17 4. Zastosowane metody badawcze 19 5. Struktura pracy 20 1. i dzialania
Bardziej szczegółowoBitwa o Anglię. 10 lipca października 1940
Bitwa o Anglię 10 lipca 1940 31 października 1940 Historia Bitwa o Anglię kampania powietrzna głównie nad południową i centralną Anglią, toczona między niemieckim lotnictwem Luftwaffe a brytyjskim RAF,
Bardziej szczegółowoPamięć.pl - portal edukacyjny IPN
Pamięć.pl - portal edukacyjny IPN Źródło: http://pamiec.pl/pa/kalendarium-1/14061,2-sierpnia-1940-roku-sformowano-slynny-polski-dywizjon-mysliwski-303-sluzacy-w -n.html Wygenerowano: Piątek, 2 września
Bardziej szczegółowoProjekt Edukacyjny Gimnazjum Specjalne w Warlubiu. Kto ty jesteś Polak mały
Projekt Edukacyjny Gimnazjum Specjalne w Warlubiu Kto ty jesteś Polak mały Miejsca Pamięci Narodowej w okolicach Warlubia WARLUBIE- CMENTARZ PARAFIALNY mogiła żołnierzy W mogile pochowano 37 nieznanych
Bardziej szczegółowoWiedza o powstaniu w getcie warszawskim i jego znaczenie
KOMUNIKAT Z BADAŃ ISSN 2353-5822 Nr 49/2018 Wiedza o powstaniu w getcie warszawskim i jego znaczenie Kwiecień 2018 Przedruk i rozpowszechnianie tej publikacji w całości dozwolone wyłącznie za zgodą. Wykorzystanie
Bardziej szczegółowoRozdelenie a vzdaľovanie". Niekoľko pohľadov.
Rozdelenie a vzdaľovanie". Niekoľko pohľadov. MIRA NÁBÉLKOVÁ (BRATISLAVA - BRNO - PRAHA) V štúdii, v ktorej by som niekoľkými pohľadmi chcela prispieť k téme nášho stretnutia, sa zameriam na otázku česko-slovenských
Bardziej szczegółowoZADANIA DO SPRAWDZIANU
ZADANIA DO SPRAWDZIANU 1. Przyjrzyj się mapie i wykonaj polecenia. a) Zamaluj kolorem zielonym państwa należące do Trójprzymierza. b) Zamaluj kolorem niebieskim państwa należące do Trójporozumienia. c)
Bardziej szczegółowoFrancuzi nie pogodzili się z utratą części kraju. Zgodnie z powiedzeniem z tamtych czasów nigdy o tym nie rozmawiano, zawsze pamiętano.
W 1871 koalicja państw niemieckich pod wodzą Prus pokonała Francję doprowadzając do upadku cesarza Napoleona III i powstania III Republiki. W Sali Zwierciadlanej pałacu w Wersalu proklamowano powstanie
Bardziej szczegółowoInstytut Pamięci Narodowej
Instytut Pamięci Narodowej Źródło: http://ipn.gov.pl/pl/publikacje/ksiazki/13358,polskie-drogi-przez-szwajcarie-losy-zolnierzy-2-dywizji-strzelcow-pieszych -19401.html Wygenerowano: Wtorek, 27 grudnia
Bardziej szczegółowokampanią wrześniową,
Rozpoczęta rankiem 1 września 1939 roku bohaterska polska wojna obronna, nazywana również kampanią wrześniową, była pierwszym frontem II wojny światowej Obfitowała w dramatyczne wydarzenia, niezwykłe akty
Bardziej szczegółowoAndrzej Jezierski. Cecylia Leszczyńska HISTORIA
Andrzej Jezierski Cecylia Leszczyńska HISTORIA Wydawnictwo Key Text Warszawa 2003 Spis treści Od autorów 13 Rozdział 1 Polska w średniowieczu 1.1. Państwo 15 1.2. Ludność 19 1.2.1. Zaludnienie 19 1.2.2.
Bardziej szczegółowoKOMENDANT NACZELNIK MARSZAŁEK
Dał Polsce wolność, granice, moc i szacunek. Warsztaty historyczne KOMENDANT NACZELNIK MARSZAŁEK Śladami Józefa Piłsudskiego Część 2: DAŁ POLSCE WOLNOŚĆ, GRANICE, MOC SZACUNEK Podczas studiów Józef zaangażował
Bardziej szczegółowoNie tylko Legiony Czyn zbrojny czwarta debata historyków w Belwederze 19 czerwca 2017
Moja Niepodległa https://mojaniepodlegla.pl/mn/debaty-belwederskie/2413,nie-tylko-legiony-czyn-zbrojny-19141918-czwarta-deb ata-historykow-w-belwederze-1.html 2019-07-01, 14:36 Nie tylko Legiony Czyn zbrojny
Bardziej szczegółowoOd początku okupacji przygotowywano się do wybuchu powstania Zdawano sobie sprawę z planów Stalina dotyczących Polski 27 października 1943 r. gen.
Od początku okupacji przygotowywano się do wybuchu powstania Zdawano sobie sprawę z planów Stalina dotyczących Polski 27 października 1943 r. gen. Sosnkowski wydaje rozkaz o rozpoczęciu przygotowań do
Bardziej szczegółowoPatroni naszych ulic
Patroni naszych ulic Dębicka ziemia była świadkiem wielkich i tragicznych dziejów. Szczególnie na tym t e r e nie z a p i s a ł się ok r e s ok u pa c j i niemieckiej, kiedy powstała tu niezwykle p r ę
Bardziej szczegółowoAgresja ZSRR na Polskę zbrojna napaść dokonana 17 września 1939 przez ZSRR na Polskę, będącą od 1 września 1939 w stanie wojny z III Rzeszą.
Agresja ZSRR na Polskę zbrojna napaść dokonana 17 września 1939 przez ZSRR na Polskę, będącą od 1 września 1939 w stanie wojny z III Rzeszą. Element działań wojennych kampanii wrześniowej pierwszej kampanii
Bardziej szczegółowoWykonały: Ania Jankowska Karolina Kolenda Dominika Łubian
Wykonały: Ania Jankowska Karolina Kolenda Dominika Łubian Wydawałoby się, że każdy miał dzieciństwo, krótsze, dłuższe, kolorowe lub mniej. Dla nie jednego tamtejszego dziecka skończyło się ono jednak bezpowrotnie
Bardziej szczegółowoNadwiślański Oddział Straży Granicznej
Nadwiślański Oddział Straży Granicznej Źródło: http://www.nadwislanski.strazgraniczna.pl/wis/aktualnosci/24195,inauguracja-wystawy-pt-powstanie-warszawskie -w-medalierstwie.html Wygenerowano: Środa, 1
Bardziej szczegółowoEWOLUCJA WPZiB: OD PROJEKTU EWO DO PLANÓW FOUCHETA
EWOLUCJA WPZiB: OD PROJEKTU EWO DO PLANÓW FOUCHETA Katedra Studiów nad Procesami Integracyjnymi INPiSM UJ ul. Wenecja 2, 33-332 Kraków Projekt EWO. Geneza 1. Radykalny wzrost napięcia międzynarodowego,
Bardziej szczegółowoLista mieszkańców Gminy Rzgów poległych, pomordowanych, walczących, więzionych, represjonowanych, zaginionych w latach II wojny światowej
Lista mieszkańców Gminy Rzgów poległych, pomordowanych, walczących, więzionych, represjonowanych, zaginionych w latach II wojny światowej L.p. Nazwisko i imię Miejsce zamieszkania Data i miejsce śmierci
Bardziej szczegółowoMATERIAŁ 4. Serbowie wypędzeni z niepodległego państwa chorwackiego, które było satelickim państwem nazistowskich Niemiec.
MATERIAŁ 4 Podczas II wojny światowej miliony ludzi padły ofiarą masowej eksterminacji, deportacji, śmierci głodowej, pracy przymusowej, obozów koncentracyjnych i bombardowań. Uchodźcy i wypędzeni Serbowie
Bardziej szczegółowoB8-0146/2016 } B8-0169/2016 } B8-0170/2016 } B8-0177/2016 } B8-0178/2016 } RC1/Am. 2
B8-0178/2016 } RC1/Am. 2 2 Motyw B B. mając na uwadze, że w kontekście arabskiej wiosny w lutym 2011 r. Libijczycy wyszli na ulice, co przerodziło się w dziewięciomiesięczny konflikt wewnętrzny; mając
Bardziej szczegółowo1989-2014 25 LAT WOLNOŚCI. Szkoła Podstawowa nr 14 w Przemyślu
1989-2014 25 LAT WOLNOŚCI Szkoła Podstawowa nr 14 w Przemyślu W 1945 roku skończyła się II wojna światowa. Był to największy, jak do tej pory, konflikt zbrojny na świecie. Po 6 latach ciężkich walk hitlerowskie
Bardziej szczegółowoMATERIAŁY ARCHIWALNE CAW DOTYCZĄCE STANÓW LICZEBNYCH WOJSKA W LATACH Zarys organizacyjno-prawny
Kazimierz Bar MATERIAŁY ARCHIWALNE CAW DOTYCZĄCE STANÓW LICZEBNYCH WOJSKA W LATACH 1918 1939 1. Zarys organizacyjno-prawny W związku z dekretem Rady Regencyjnej Królestwa Polskiego z dnia 12 października
Bardziej szczegółowo, , STOSUNEK DO INTERWENCJI NATO W JUGOSŁAWII PO TRZECH TYGODNIACH OD JEJ ROZPOCZĘCIA
CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT ZESPÓŁ REALIZACJI BADAŃ 629-35 - 69, 628-37 - 04 621-07 - 57, 628-90 - 17 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET: http://www.cbos.pl
Bardziej szczegółowoZarządzenie nr 3/2016 Prezydenta Miasta Starachowice z dnia 4 I 2016 r. w sprawie organizowania obchodów rocznic, uroczystości i świąt państwowych.
Zarządzenie nr 3/2016 Prezydenta Miasta Starachowice z dnia 4 I 2016 r. w sprawie organizowania obchodów rocznic, uroczystości i świąt państwowych. Na podstawie art. 33 ust. 5 ustawy o samorządzie gminnym
Bardziej szczegółowoFormálne jazyky Automaty. Formálne jazyky. 1 Automaty. IB110 Podzim
Formálne jazyky 1 Automaty 2 Generatívne výpočtové modely IB110 Podzim 2010 1 Jednosmerné TS alebo konečné automaty TS sú robustné voči modifikáciam existuje modifikácia, ktorá zmení (zmenší) výpočtovú
Bardziej szczegółowoOkres PRL Polska Rzeczpospolita Ludowa
I wojna światowa II wojna światowa 1901 1914 1918 1939-1945 1945-1989 2000 Odzyskanie przez Polskę Niepodległości Okres PRL Polska Rzeczpospolita Ludowa GRANICE POLSKI WYBUCH II WOJNY ŚWIATOWEJ 1 WRZEŚNIA
Bardziej szczegółowoINFORMACJE OGÓLNE. Strona 1
INFORMACJE OGÓLNE Wojska Obrony Terytorialnej (WOT), czyli faktycznie piąty rodzaj sił zbrojnych obok wojsk lądowych, powietrznych, specjalnych i marynarki wojennej, stanowią uzupełnienie i jednocześnie
Bardziej szczegółowoSpis treści. Wprowadzenie. I. KSZTAŁCENIE OBRONNE MŁODZIEśY W POLSCE (TRADYCJE I WSPÓŁCZESNOŚĆ)
Spis treści Wprowadzenie I. KSZTAŁCENIE OBRONNE MŁODZIEśY W POLSCE (TRADYCJE I WSPÓŁCZESNOŚĆ) 1.1. Tradycje kształcenia obronnego młodzieŝy 1.1.1. Kształcenie obronne w okresie rozbiorów 1.1.2. Kształcenie
Bardziej szczegółowo4 września 1939 (poniedziałe k)
Wojna obronna 1939 https://1wrzesnia39.pl/39p/kalendarium-1/8872,4-wrzesnia-1939-poniedzialek.html 2019-09-26, 13:11 4 września 1939 (poniedziałe k) Wydarzenia Mordy na ludności cywilnej Częstochowy i
Bardziej szczegółowoPo zakończeniu II wojny światowej odbudową kraju zajął się Tito z pochodzenia Chorwat
Wojna w Jugosławii Konflikt w Jugosławii Po zakończeniu II wojny światowej odbudową kraju zajął się Tito z pochodzenia Chorwat W momencie jego śmierci w roku 1980 rozpoczął się w Jugosławii kryzys gospodarczy,
Bardziej szczegółowomusimy zatem wiedzieć policzyć dokładnie zawołać po imieniu opatrzyć na drogę Zbigniew Herbert
IDEA Ośrodek Badań nad Totalitaryzmami im. Witolda Pileckiego służy pogłębieniu refleksji nad polskim doświadczeniem konfrontacji z dwoma totalitaryzmami nazistowskim i komunistycznym. Został powołany
Bardziej szczegółowoolityka zagraniczna i bezpieczeństwa RFN
SUB Hamburg A/553448 Patrycja Sokołowska olityka zagraniczna i bezpieczeństwa RFN wobec państw obszaru byłej Jugosławii wiatach 1990-2005 SPIS TREŚCI Wykaz skrótów 13 Wstęp 17 ROZDZIAŁ 1 Główne kierunki
Bardziej szczegółowoPrioritná os 1 Ochrana a rozvoj prírodného a kultúrneho dedičstva cezhraničného územia
Oś priorytetowa 1 Ochrona i rozwój dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego obszaru pogranicza Prioritná os 1 Ochrana a rozvoj prírodného a kultúrneho dedičstva cezhraničného územia Nazwa celu szczegółowego
Bardziej szczegółowoKłuszyn Armią dowodził hetman polny koronny Stanisław Żółkiewski.
1 4 lipca 1610 r. wojska polskie pod wodzą hetmana Stanisława Żółkiewskiego pokonały wielokrotnie silniejsze oddziały moskiewsko-szwedzkie. Miejscem victorii była wieś Kłuszyn, położona ok. 150 km na zachód
Bardziej szczegółowoSzkolny Konkurs Wiedzy o Armii Krajowej
Szkolny Konkurs Wiedzy o Armii Krajowej 1. Podaj dokładną datę powstania Armii Krajowej ( 1 pkt ) 14 luty 1942 r.. 2. Grot, Bór, Niedźwiadek to pseudonimy trzech osób. Podaj ich imiona i nazwiska oraz
Bardziej szczegółowoWOJNA DOMOWA W HISZPANII 1936-1939
WOJNA DOMOWA W HISZPANII 1936-1939 Wiek XIX i pierwsze dekady XX były dla Hiszpanii bardzo trudnym okresem licznych wojen domowych i rewolt. Z olbrzymiego niegdyś imperium kolonialnego pozostały jedynie
Bardziej szczegółowoZAKŁADANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW W KLASIE VII
ZAKŁADANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW W KLASIE VII Zakładane osiągnięcia uczniów to wiadomości i umiejętności, którymi uczeń powinien się wykazywać po zakończeniu nauki w szkole podstawowej. Dzięki przyporządkowaniu
Bardziej szczegółowoPojęcie sporu w prawie międzynarodowym
Pojęcie sporu w prawie międzynarodowym 1. Utrzymać międzynarodowy pokój i bezpieczeństwo, stosując skuteczne środki zbiorowe dla zapobiegania zagrożeniom pokoju i ich usuwania, tłumienia aktów agresji
Bardziej szczegółowoSprzęt radiotelegraficzny (radiowy) sił lądowych w okresie II Rzeczypospolitej
ppłk dr Mirosław Pakuła Sprzęt radiotelegraficzny (radiowy) sił lądowych w okresie II Rzeczypospolitej 1. Wstęp Po odzyskaniu niepodległości, organizująca się polska radiotelegrafia wojskowa otrzymała
Bardziej szczegółowoMIEJSCE I ROLA NACZELNEGO DOWÓDCY SIŁ ZBROJNYCH W POŁĄCZONEJ OPERACJI OBRONNEJ W WYMIARZE NARODOWYM I SOJUSZNICZYM
S Z T A B G E N E R A L N Y W P ZARZĄD PLANOWANIA OPERACYJNEGO P3 MIEJSCE I ROLA NACZELNEGO DOWÓDCY SIŁ ZBROJNYCH W POŁĄCZONEJ OPERACJI OBRONNEJ W WYMIARZE NARODOWYM I SOJUSZNICZYM ppłk dr Dariusz ŻYŁKA
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne na poszczególne oceny z przedmiotu historia klasa VII
Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny z przedmiotu historia klasa VII ( wg programu Wczoraj i dziś nr dopuszczenia 877/4/2017 ). Rok szkolny 2017/2018 Ocena dopuszczająca : - zna datę i postanowienia
Bardziej szczegółowoAutor: Zuzanna Czubek VIB
Autor: Zuzanna Czubek VIB 1795r.- III rozbiór Polski (dokonany przez Prusy, Austrię i Rosję), Polska na 123 lata zniknęła z mapy Europy i świata. Prusy w wyniku trzech rozbiorów zagarnęli: Pomorze, Wielkopolskie,
Bardziej szczegółowoGłównym zadaniem AK była walka z okupantem o odzyskanie niepodległości; w tym celu żołnierze podziemnej organizacji prowadzili liczne akcje zbrojne i
ARMIA KRAJOWA Armia Krajowa Konspiracyjna organizacja wojskowa polskiego podziemia działająca w okresie II wojny światowej oraz największa i najsilniejsza armia podziemna w Europie, tamtego okresu. W szczytowym
Bardziej szczegółowoProtokół w sprawie obaw narodu irlandzkiego co do Traktatu z Lizbony
KONFERENCJA PRZEDSTAWICIELI RZĄDÓW PAŃSTW CZŁONKOWSKICH Bruksela, 14 maja 2012 r. (OR. en) CIG 1/12 Dotyczy: Protokół w sprawie obaw narodu irlandzkiego co do Traktatu z Lizbony CIG 1/12 PROTOKÓŁ W SPRAWIE
Bardziej szczegółowoII WOJNA ŚWIATOWA GRZEGORZ GRUŻEWSKI KLASA III G SZKOŁA PODSTAWOWA NR 19 GDAŃSK
KLASA III G SZKOŁA PODSTAWOWA NR 19 GDAŃSK WYBUCH II WOJNY ŚWIATOWEJ PRZEBIEG WOJNY - NAJWAŻNIEJSZE WYDARZENIA UDZIAŁ POLAKÓW W WOJNIE POWSTANIE WARSZAWSKIE KAPITULACJA NIEMIEC I JAPONII II Wojna Światowa
Bardziej szczegółowoCIEZYLA-WEHRMACHT.html
Rosjanie uważają drugą wojnę za swój folwark. Przypominają, o tym, że związali walką większość Wehrmachtu, choć to nie oni wybierali, lecz Niemcy z kim walczyć. Około 4/5 niemieckich żołnierzy zabitych
Bardziej szczegółowoKonwencje genewskie, Genewa, 12 sierpnia 1949 r. (Dz. U. z 1956 r., nr 38, poz. 171, załącznik)
Konwencje genewskie, Genewa, 12 sierpnia 1949 r. (Dz. U. z 1956 r., nr 38, poz. 171, załącznik) Rozdział I Postanowienia ogólne Artykuł 2 Niezależnie od postanowień, które wejdą w życie już w czasie pokoju,
Bardziej szczegółowoAgresja sowiecka na Polskę- IV rozbiór Polski
Literka.pl Agresja sowiecka na Polskę IV rozbiór Polski Data dodania: 20110326 22:12:54 Autor: Monika Skiba Przedstawiam konspekt do lekcji na temat Agresji sowieckiej na Polskę dla klasy 3 gimnazjum.
Bardziej szczegółowoZAROBKI W KRAJACH BYŁEJ JUGOSŁAWII
11.12.217 Informacja prasowa portalu Pytania i dodatkowe informacje: tel. 59 59 536 media@sedlak.pl ZAROBKI W KRAJACH BYŁEJ JUGOSŁAWII Leżące w zachodniej części Bałkanów kraje Słowenię, Chorwację, Bośnię
Bardziej szczegółowoDziałalność Oddziału w okresie wojny: Reaktywacja Oddziału
Działalność Oddziału w okresie wojny: Związek Księgowych w Polsce rozwijał się, miał już poważne osiągnięcia i dalsze plany, których realizację uniemożliwił wybuch II wojny światowej. Najeźdźca wprowadził
Bardziej szczegółowoNowy kształt Europy. Historia Polski Klasa VI SP
Nowy kształt Europy Historia Polski Klasa VI SP Plan zajęć Powtórzenie Koniec pięknej epoki I wojna światowa Europa po wojnie Ćwiczenia Podsumowanie Praca domowa Bibliografia Praca domowa "Powiedz, co
Bardziej szczegółowoHISTORIA klasa VII - wymagania edukacyjne na poszczególne oceny
HISTORIA klasa VII - wymagania edukacyjne na poszczególne oceny - wymienia datę kongresu wiedeńskiego, cele i główne państwa - wie, na czym polegała rewolucja przemysłowa - potrafi wymienić nowe idee polityczne
Bardziej szczegółowoZmiany na mapie politycznej świata.
Zmiany na mapie politycznej świata. Przyczyny powstawania nowych państw: Dekolonizacja Secesja Inkorporacja (wchłonięcie) Rozczłonkowanie (z rozpadu państw już istniejących) Zjednoczenie Uzyskanie niepodległości
Bardziej szczegółowoPROGRAM PRZYSPOSOBIENIA OBRONNEGO
PROGRAM PRZYSPOSOBIENIA OBRONNEGO Cel kształcenia Opanowanie przez studentów i studentki podstawowej wiedzy o bezpieczeństwie narodowym, w szczególności o organizacji obrony narodowej oraz poznanie zadań
Bardziej szczegółowoPowiększanie garnizonu z do wzrost jego utrzymania (spora jego część rozlokowana po domach wszystkich mieszkańców miasta) Klasztory,
Powiększanie garnizonu z 8.000 do 24.000 wzrost jego utrzymania (spora jego część rozlokowana po domach wszystkich mieszkańców miasta) Klasztory, szkoły (w tym Gimnazjum Akademickie, Szkoła Mariacka!)
Bardziej szczegółowoPROGRAM NAUCZANIA NA KIERUNKU STUDIÓW WYŻSZYCH: FILOLOGIA, SPECJALNOŚĆ: FILOLOGIA SŁOWIAŃSKA STUDIA STACJONARNE I STOPNIA
PROGRAM NAUCZANIA NA KIERUNKU STUDIÓW WYŻSZYCH: FILOLOGIA, SPECJALNOŚĆ: FILOLOGIA SŁOWIAŃSKA STUDIA STACJONARNE I STOPNIA I. WYMAGANIA OGÓLNE: Studia na kierunku filologia, specjalność filologia słowiańska
Bardziej szczegółowoŹródło:
Pamięć.pl - portal edukacyjny IPN Źródło: http://pamiec.pl/pa/kalendarium-1/12448,16-czerwca-1944-roku-pod-jewlaszami-obecnie-na-bialorusi-w-walce-z-niemcamiw-cz.html Wygenerowano: Sobota, 4 lutego 2017,
Bardziej szczegółowo629-35 - 69, 628-37 - 04 621-07 - 57, 628-90 - 17 WARSZAWA, MAJ 95
CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT ZESPÓŁ REALIZACJI BADAŃ 629-35 - 69, 628-37 - 04 621-07 - 57, 628-90 - 17 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET:
Bardziej szczegółowoHistorisch-technisches Informationszentrum.
1 Historisch-technisches Informationszentrum. Wojskowy Ośrodek Badawczy w Peenemünde był w latach 1936-1945 jednym z najbardziej nowoczesnych ośrodków technologii na świecie. W październiku 1942 roku udało
Bardziej szczegółowoPROGRAM PRZYSPOSOBIENIA OBRONNEGO
PROGRAM PRZYSPOSOBIENIA OBRONNEGO Cel kształcenia Opanowanie przez studentów i studentki podstawowej wiedzy o bezpieczeństwie narodowym, w szczególności o organizacji obrony narodowej, oraz poznanie zadań
Bardziej szczegółowoT Raperzy. SSCy8
Władysław Łokietek T Raperzy https://www.youtube.com/watch?v=w4vrx- SSCy8 Panowanie Władysława Łokietka Polska w czasach Wladysława Łokietka Rodowód Władysława Łokietka Przydomek Imię otrzymał po swoim
Bardziej szczegółowoAKCJA SPOŁECZNO-EDUKACYJNA ŻONKILE 19 IV 1943 ROCZNICA POWSTANIA W GETCIE WARSZAWSKIM
19 IV 1943 ROCZNICA POWSTANIA W GETCIE WARSZAWSKIM GETTO WARSZAWSKIE I POWSTANIE W GETCIE WARSZAWSKIM Utworzenie getta: W 1940 r. Niemcy ogrodzili murem część centrum Warszawy i stłoczyli tam prawie pół
Bardziej szczegółowoPoradnik dla osób chcących poszerzyć wiedzę o pracy zmianowej.
Aleksander Nowak PRACA ZMIANOWA Poradnik dla osób chcących poszerzyć wiedzę o pracy zmianowej. Copyright 2013 Aleksander Nowak ISBN: 978-83-272-3968-6 Poznań 2013 r. Wydanie I 2 Spis treści Od Autora...
Bardziej szczegółowoProtokół w sprawie obaw narodu irlandzkiego co do Traktatu z Lizbony
1796 der Beilagen XXIV. GP - Staatsvertrag - 16 Protokoll in polnischer Sprachfassung (Normativer Teil) 1 von 10 KONFERENCJA PRZEDSTAWICIELI RZĄDÓW PAŃSTW CZŁONKOWSKICH Bruksela, 14 maja 2012 r. (OR. en)
Bardziej szczegółowoGRUPA A. a) odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 r. do wybuchu powstania warszawskiego.
Sprawdzian nr 6 Rozdział VI. II wojna światowa GRUPA A 1. Oblicz, ile lat minęło od: odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 r. do wybuchu powstania warszawskiego. 6 zakończenia I wojny światowej
Bardziej szczegółowoTEKA KOMISJI HISTORYCZNEJ ODDZIAŁ PAN W LUBLINIE COMMISSION OF HISTORICAL SCIENCES
TEKA KOMISJI HISTORYCZNEJ ODDZIAŁ PAN W LUBLINIE COMMISSION OF HISTORICAL SCIENCES POLISH ACADEMY OF SCIENCES BRANCH IN LUBLIN TEKA COMMISSION OF HISTORICAL SCIENCES Volume VIII Lublin 2011 POLSKA AKADEMIA
Bardziej szczegółowoOpinie Polaków na temat obronności kraju. Październik 2014 roku
Opinie Polaków na temat obronności kraju Październik 2014 roku Podsumowanie (1/2) Co trzeci badany (38%) uważa, że w ciągu najbliższych 10-lat może dojść do wybuchu konfliktu zbrojnego (wojny) z udziałem
Bardziej szczegółowoMałopolski Konkurs Tematyczny:
Małopolski Konkurs Tematyczny: Na Polu Chwały... - Damy i Kawalerowie Virtuti Militari i Krzyża Walecznych w walce o niepodległość i granice II Rzeczypospolitej dla uczniów dotychczasowych gimnazjów i
Bardziej szczegółowoPlan wynikowy z historii poziom podstawowy na rok szkolny 2016/2017 dla klasy I a
Plan wynikowy z historii poziom podstawowy na rok szkolny 206/207 dla klasy I a Nauczyciel prowadzący: Jacek Foszczyński Liczba tygodni nauki: 38 Liczba godzin w tygodniu: 2 Liczba godzin do wypracowania
Bardziej szczegółowoEkspozycje w Galerii Plenerowej Łazienek Królewskich (ogrodzenie od Alei Ujazdowskich) dostępne będą do 30 września 2018 roku. ***
03 września 2018 WYSTAWA PLENEROWA NA STULECIE SZTABU GENERALNEGO WP. Polacy mają w sobie instynkt wolności. Ten instynkt ma wartość i ja tę wartość cenię - te słowa Marszałka Józefa Piłsudskiego stały
Bardziej szczegółowoPROGRAM NAUCZANIA NA KIERUNKU STUDIÓW WYŻSZYCH: FILOLOGIA, SPECJALNOŚĆ: FILOLOGIA SŁOWIAŃSKA JEDNOLITE STUDIA MAGISTERSKIE
PROGRAM NAUCZANIA NA KIERUNKU STUDIÓW WYŻSZYCH: FILOLOGIA, SPECJALNOŚĆ: FILOLOGIA SŁOWIAŃSKA JEDNOLITE STUDIA MAGISTERSKIE I. WYMAGANIA OGÓLNE: Studia na kierunku filologia, specjalność filologia słowiańska
Bardziej szczegółowo