Redakcja. Elżbieta Bednarz Romuald Tomaszewski WPROWADZENIE DO NAUKI O BIBLII ORAZ DOKTRYNY I PRAKTYKI RUCHU ZIELONOŚWIĄTKOWEGO

Transkrypt

1 Redakcja Elżbieta Bednarz Romuald Tomaszewski WPROWADZENIE DO NAUKI O BIBLII ORAZ DOKTRYNY I PRAKTYKI RUCHU ZIELONOŚWIĄTKOWEGO Warszawskie Seminarium Teologiczne Warszawa 2010

2 Konsultacje merytoryczne: KAZIMIERZ SOSULSKI PAWEŁ SOCHACKI Projekt okładki: MAGDALENA BOGUSŁAWSKA MICHAŁ ANGOWSKI Skład: ANDRZEJ PIETROCZUK Jeśli nie podano inaczej, cytaty biblijne pochodzą z: Biblia to jest Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Nowy Przekład z języków hebrajskiego i greckiego opracowany przez Komisję Przekładu Pisma Świętego Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne, Warszawa 1994 Skróty biblijne podane są wg Biblii Tysiąclecia, wyd. V, Poznań 2002 Copyright: 2010 Warszawskie Seminarium Teologiczne ISBN Książka, ani żaden jej fragment nie może być powielony w jakiejkolwiek formie bez zgody WST Wydawca i Druk Logo-Art Warszawskie Seminarium Teologiczne ul. Wyborna 20, Warszawa Wydanie 1.

3 SPIS TREŚCI ROZDZIAŁ I. NAUKA O BIBLII 1.1. Wiadomości o Biblii protestancka zasada sola scriptura Inspiracja Biblii Autorzy Biblii Oryginały i przekłady Biblii. Odkrycia archeologiczne Języki Biblii Formowanie się kanonu Starego Testamentu Formowanie się kanonu Nowego Testamentu Księgi kanoniczne Starego i Nowego Testamentu Księgi apokryficzne Starego i Nowego Testamentu Współczesne przekłady Biblii w języku polskim Metody czytania i studiowania Pisma Świętego Komentarze i materiały pomocnicze do studiowania Słowa Bożego Dlaczego czytamy Biblię? /L. Jańczuk/ ROZDZIAŁ II. CHARAKTERYSTYKA POSZCZEGÓLNYCH CZĘŚCI BIBLII - STARY TESTAMENT 2.1. Księgi historyczne Księgi dydaktyczne Księgi prorockie ROZDZIAŁ III. CHARAKTERYSTYKA POSZCZEGÓLNYCH CZĘŚCI BIBLII - NOWY TESTAMENT 3.1. Księgi historyczne Księgi nauczające Księga prorocka ROZDZIAŁ IV. GEOGRAFIA BIBLIJNA 4.1. Palestyna w czasach starotestamentowych Palestyna w czasach nowotestamentowych Kraje mające stosunki z Izraelem Podróże Apostoła Pawła ROZDZIAŁ V. ŻYCIE RELIGIJNE ŻYDÓW 5.1. Miejsce kultu religijnego: Przybytek, Świątynia, Synagoga Osoby poświęcone Bogu - kapłani, lewici, prorocy Kult święty: ofiary, obrzezanie, oczyszczenie, posty, święta ROZDZIAŁ VI. DZIEJE LUDÓW BIBLIJNYCH 6.1. Od Abrahama do Izaaka i Jakuba Od Mojżesza do Jozuego Okres Sędziów Od powołania Saula na króla do upadku państwa judzkiego i zdobycia Jerozolimy Od upadku państwa judzkiego i zaprowadzenia do niewoli babilońskiej do zburzenia Jerozolimy przez Tytusa Dzieje narodu żydowskiego w rozproszeniu...199

4 ROZDZIAŁ VII. DOGMATYKA. ZASADY WIARY 7.1. Nauka o Bogu Człowiek (antropologia biblijna) Składowe elementy człowieka duch, dusza, ciało Nauka o grzechu (pojęcie grzechu, jego pochodzenie i natura) cz Nauka o grzechu (następstwa grzechu) cz Nauka o zbawieniu ROZDZIAŁ VIII. DZIEŁO DUCHA ŚWIĘTEGO 8.1. Natura Ducha Świętego Duch Święty w Starym Testamencie Duch Święty w Chrystusie Duch Święty w życiu człowieka Duch Święty w Kościele Dary Ducha Świętego ROZDZIAŁ IX. KOŚCIÓŁ 9.1. Natura Kościoła i fakt jego powstania Historia powstania Kościoła zielonoświątkowego Nauka Kościoła zielonoświątkowego Członkostwo w Kościele Dzieło Kościoła Ustanowienia Kościoła Chrzest, Wieczerza Pańska Organizacja Kościoła ROZDZIAŁ X. CHRZEST I WIECZERZA PAŃSKA Chrzest Pana Jezusa Przygotowanie do przyjęcia Chrztu i sposób jego przeprowadzania Znaczenie spożywania Wieczerzy Pańskiej Wieczerza Pańska a Pascha ROZDZIAŁ XI. APOLOGETYKA Co to jest apologetyka? Dowody istnienia Boga - objawienie ogólne Dowody istnienia Boga - objawienie szczegółowe Wiarygodność Biblii Ewolucja a pochodzenie świata i człowieka Co z objawieniem i objawieniami? Czy wierzymy w cuda? Wiara a wiedza Boskość Jezusa Chrystusa Niebo i piekło Okultyzm i spirytyzm Astrologia

5 ROZDZIAŁ XII. ODKRYWANIE ŚWIATA WARTOŚCI W ŚWIETLE NAUCZANIA EWANGELII Okazywanie bezinteresownej miłości Życzliwość i wrażliwość na uczucia drugiego człowieka Pomoc w potrzebie Szacunek wobec tych, którzy są inni ROZDZIAŁ XIII. CHRZEŚCIJANIN WOBEC KONFLIKTÓW I TRUDNOŚCI Nieuczciwe postępowanie i jego konsekwencje Kłamstwo i jego konsekwencje Rozwiązywanie konfliktów w rodzinie Przebaczenie nakazem Boskim i ludzkim Chrześcijanin wobec agresji i przemocy Duch Święty duchem jedności i pokoju ROZDZIAŁ XIV. CZŁOWIEK WOBEC ŻYCIA. ZAGADNIENIA ETYCZNE Chrześcijańska wolność a seks Stosunek do osób chorych na AIDS Problem aborcji Co z antykoncepcją? Zdrada, pornografia zagrożeniem życia rodzinnego Chrześcijanin wobec uzależnień - uzależnienie od alkoholu i nikotyny Chrześcijanin wobec uzależnień - uzależnienie od narkotyków i komputera ROZDZIAŁ XV. CZŁOWIEK STWORZONY DO MIŁOŚCI I PRZYJAŹNI 15.1.Miłość jako źródło planu życia człowieka Wartość różnych rodzajów miłości w życiu człowieka Przyjaźń wielką potrzebą człowieka ROZDZIAŁ XVI. ZAGADNIENIE RODZINY Przymioty małżeństwa i rodziny: jedność i nierozerwalność małżeństwa Patologie życia małżeńskiego Powołanie do macierzyństwa i ojcostwa ROZDZIAŁ XVII. ZADAJĘ PYTANIA ODNOŚNIE MOJEGO ŻYCIA Czy cierpienie można usprawiedliwić? Dlaczego jesteśmy poddawani doświadczeniom? Śmierć i co dalej? Dlaczego zło istnieje na świecie? Dlaczego się boję? DODATEK 1. Równy status kobiet i mężczyzn w ruchu zielonoświątkowym. Krótkie studium historyczno-biblijne./t. Józefowicz/ Kościół a interpretacja Biblii. /G. Boboryk/ Kościół a przyprowadzanie dzieci do Chrystusa Wychowanie w wierze czy ewangelizacja? /E. Bednarz/

6 WYKAZ SKRÓTÓW BIBLIJNYCH STARY TESTAMENT Rdz Księga Rodzaju Wj Księga Wyjścia Kpł Księga Kapłańska Lb Księga Liczb Pwt Księga Powtórzonego Prawa Joz Księga Jozuego Sdz Księga Sędziów Rt Księga Rut 1 Sm 1 Księga Samuela 2 Sm 2 Księga Samuela 1 Krl 1 Księga Królewska 2 Krl 2 Księga Królewska 1 Krn 1 Księga Kronik 2 Krn 2 Księga Kronik Ezd Księga Ezdrasza Ne Księga Nehemiasza Est Księga Estery Hi Księga Hioba Ps Księga Psalmów Prz Księga Przysłów Koh Księga Koheleta (Eklezjastesa) Pnp Pieśń nad Pieśniami Iz Księga Izajasza Jr Księga Jeremiasza Lm Lamentacje Ez Księga Ezechiela Dn Księga Daniela Oz Księga Ozeasza Jl Księga Joela Am Księga Amosa Ab Księga Abdiasza Jon Księga Jonasza Mi Księga Micheasza Na Księga Nahuma Ha Księga Habakuka So Księga Sofoniasza Ag Księga Aggeusza Za Księga Zachariasza Ml Księga Malachiasza NOWY TESTAMENT Mt Ewangelia Mateusza Mk Ewangelia Marka Łk Ewangelia Łukasza J Ewangelia Jana Dz Dzieje Apostolskie Rz List do Rzymian 1 Kor 1 List do Koryntian 2 Kor 2 List do Koryntian Ga List do Galatów Ef List do Efezjan Flp List do Filipian Kol List do Kolosan 1 Tes 1 List do Tesaloniczan 2 Tes 2 List do Tesaloniczan 1 Tm 1 List do Tymoteusza 2 Tm 2 List do Tymoteusza Tt List do Tytusa Flm List do Filemona Hbr List do Hebrajczyków Jk List Jakuba 1 P 1 List Piotra 2 P 2 List Piotra 1 J 1 List Jana 2 J 2 List Jana 3 J 3 List Jana Jud List Judy Ap Apokalipsa Jana Ilustracje do książki (o ile nie podano dokładnego ich źródła), pochodzą przeważnie z bezpłatnych zasobów internetowych. Część ilustracji oraz zdjęć została wykonana we własnym zakresie.

7 Nauka o Biblii 7 WPROWADZENIE Książka stanowi owoc wspólnej pracy wielu osób. Po pierwsze, materiał w niej zgromadzony autorstwa dr Elżbiety Bednarz oraz Romualda Tomaszewskiego, Redaktorów niniejszej książki - w dużej mierze wytyczył nowe ścieżki w nauczaniu religii zielonoświątkowej na poziomie ponadgimnazjalnym, w czym wydatnie pomogło ukazanie się podręczników do tego właśnie etapu szkolnej edukacji. W obecnej edycji poszczególne rozdziały zostały na nowo zredagowane, treści bibliograficzne zaktualizowane, zaś całość materiału zyskała nowy, przejrzysty układ tematyczny. Po drugie, niektóre z opracowanych tematów powstały przy współudziale studentów Warszawskiego Seminarium Teologicznego w latach Wreszcie po trzecie, nieodzowne w tym miejscu jest wspomnieć o specjalnym Dodatku na końcu książki, gdzie znalazły się artykuły napisane przez Wykładowców Warszawskiego Seminarium Teologicznego, którym Redaktorzy niniejszej publikacji pragną gorąco podziękować. Książka w swym zamyśle przeznaczona jest dla Czytelników, którzy są zainteresowani: pogłębianiem wiedzy teologicznej i biblijnej; stąd też obecność wielu tematów z zakresu nauki o Biblii oraz charakterystyki poszczególnych części Starego i Nowego Testamentu; nieodzowna też jest obecność najważniejszych tematów o charakterze doktrynalnym: nauka o Bogu, o człowieku i jego kondycji duchowej, jak też nauka o najwspanialszym planie Bożym dla ludzkości jej zbawieniu; poszerzaniem horyzontów biblijnych z zakresu wiedzy historycznej i geograficznej; z pewnością przydatne okażą się w tym celu tematy nawiązujące do geografii Palestyny, dziejów ludów odgrywających istotną rolę w czasach, gdy spisywana była Biblia (w tym najważniejszego spośród tych ludów tj. Narodu Wybranego, czyli Izraela), czy też religijnego wymiaru życia narodu izraelskiego; odkrywaniem swej tożsamości konfesyjnej w ramach Kościoła Zielonoświątkowego; pomóc w tym mogą tematy dotyczące Ducha Świętego i Jego roli w życiu Kościoła jak też każdego wierzącego (na co zawsze zielonoświątkowcy kładli wyraźny akcent), tematy odnoszące się do historii, nauki oraz zasad, jakimi kieruje się Kościół Zielonoświątkowy, wreszcie tematy omawiające dwa ustanowienia Chrystusowe, które doświadczane są w kontekście życia Kościoła; wprowadzaniem w swe życie zasad biblijnych; pula tematów omawiających egzystencjalny wymiar życia chrześcijanina stanowi okazję do bliższego przyjrzenia się problemom, z jakimi niejednokrotnie przychodzi się zmagać każdemu z naśladowców Chrystusa Redakcja żywi nadzieję, że książka będzie przydatna nie tylko w trakcie osobistej lektury (która może dopomóc usystematyzować wiedzę biblijną i określić własne przekonania teologiczne Czytelnika, oparte na Słowie Bożym), ale też podczas omawiania zawartych w niej tematów na spotkaniach grup biblijnych bądź domowych. Jeśli okaże się, że lektura tej książki dla wielu Czytelników będzie też interesującą przygodą intelektualną, nie pozbawioną jednak wymiaru duchowego i egzystencjalnego, to satysfakcja i radość każdego z Autorów będzie pełna. Niech słowa jednego z Ojców Kościoła, Augustyna z Hippony, będą mottem podczas lektury całej książki: Rozumiej, abyś mógł wierzyć. Wierz, abyś mógł rozumieć. (Augustyn, Sermones 43,9)

8 8 Wprowadzenie do nauki o Biblii oraz doktryny i praktyki ruchu zielonoświątkowego Warszawskie Seminarium Teologiczne, z racji swej misji, jest miejscem odkrywania i przekazywania wiedzy o Bogu, a co za tym idzie, zgłębiania prawd wiary i opisywania życia wiary. Skupia biblistów, teologów i praktyków życia kościelnego, oczekując od nich rzetelnych badań naukowych, otwartości na prawdę i odwagi w podejmowaniu problemów współczesnego świata. Jako uczelnia wyższa Kościoła zielonoświątkowego pielęgnuje fundamentalne zasady wiary powstałego na początku XX wieku ruchu zielonoświątkowego. Pragnie także być konstruktywnym głosem w procesie interpretacji i rozwoju doktryny polskiego pentekostalizmu. Wprowadzenie do nauki o Biblii oraz doktryny i praktyki ruchu zielonoświątkowego nie tylko doskonale wpisuje się w misję WST, ale jest także bardzo praktycznym narzędziem edukacyjnego oddziaływania, które przekazujemy szkołom teologicznym, kościołom, wspólnotom chrześcijańskim i bibliotekom. Jest świadectwem zarówno twórczego dialogu teologicznego wewnątrz środowiska pentekostalnego, jak i czerpania z bogactwa innych tradycji kościelnych. Wyrażamy nadzieję, że przyczyni się do głębszego poznania Boga i Jego dzieła oraz wprowadzi czytelników w doktrynę i praktykę ruchu zielonoświątkowego. Piotr Nowak rektor WST

9 Nauka o Biblii WSPÓŁCZESNE PRZEKŁADY BIBLII W JĘZYKU POLSKIM PROBLEM ISTNIENIA WIELU TŁUMACZEŃ Kościół zielonoświątkowy oraz wiele innych Kościołów protestanckich korzysta najczęściej z dwóch przekładów Pisma Świętego: tzw. Biblii Warszawskiej, wydanej przez Towarzystwo Biblijne w Polsce (dawniej znane pod nazwą Brytyjskiego i Zagranicznego Towarzystwa Biblijnego) w 1975 r., oraz zdobywającego coraz większą popularność ekumenicznego przekładu Nowego Testamentu i Psalmów (tłumaczenie Starego Testamentu w chwili obecnej nie zostało jeszcze w pełni ukończone, o czym poniżej). Przed czterdziestu laty powszechnie korzystano z Biblii Gdańskiej, której tłumaczenia dokonano w 1632 r., a w XVIII i XIX stuleciu poddano poprawkom językowym (w ostatnim czasie podjęto kolejną inicjatywę translatorską, która zaowocowała wydaniem zaktualizowanej wersji Biblii Gdańskiej na razie w postaci Nowego Testamentu). W Kościołach nieprotestanckich korzysta się z innych przekładów, np. Biblii Tysiąclecia (najnowsze, piąte wydanie z 2002 r.), Biblii Poznańskiej (wydanej w latach siedemdziesiątych ubiegłego stulecia) czy Biblii Warszawsko-Praskiej (wydanej w 1998 r.). Wyżej wspomniane ekumeniczne tłumaczenie Nowego Testamentu i Psalmów (wydane w 2001 r.) również znajduje coraz powszechniejsze zastosowanie. Istnienie wielu polskich przekładów Pisma Świętego może skłaniać do refleksji nad sensem dokonywania wielu, niezależnych od siebie, prac translatorskich. Jednak samego istnienia kilku czy kilkunastu tłumaczeń całej Biblii bądź Nowego Testamentu nie należy uznawać za wadę. Przeciwnie, można podać przynajmniej dwa powody, dlaczego podczas studiowania Pisma Świętego dobrą praktyką jest korzystanie z kilku dostępnych tłumaczeń. Po pierwsze, bez względu na to, jak dobrym jest tłumaczenie, do którego najczęściej sięgamy, to korzystanie tylko z jednego przekładu sprawia, że nasze rozumienie Słowa Bożego jest zdeterminowane przez rozwiązania przyjęte przez tłumaczy danego wydania Biblii. Każde tłumaczenie Pisma Świętego posiada swoje ograniczenia, w każdym z nich są pominięte takie czy inne odcienie znaczeniowe. Wynika to z trudności językowych, kulturowych i innych (sam dystans historyczny dzielący współczesnego czytelnika Biblii

10 60 Wprowadzenie do nauki o Biblii oraz doktryny i praktyki ruchu zielonoświątkowego od ostatnich spisanych tekstów Nowego Testamentu wynosi niemal 2000 lat!) zawartych w pismach biblijnych, z jakimi mają do czynienia tłumacze, chcący jak najrzetelniej przełożyć tekst oryginalny hebrajski, aramejski, czy grecki na język polski. Po drugie, potrafimy tak bardzo przywiązać się do jednego przekładu Biblii, że brzmienie tekstów biblijnych może nie wywierać już na nas takiego wpływu, jak wcześniej. Mamy skłonność do myślenia, iż w danym tekście nic już nie jest w stanie nas zaskoczyć. Chociaż korzystanie z jednego, dobrego tłumaczenia Pisma Świętego, ma swoje zalety (zapamiętujemy wersety biblijne korzystając na ogół z jednego tłumaczenia), to warto korzystać również z innych dostępnych tłumaczeń, zwłaszcza podczas studium Pisma Świętego dokonywanego osobiście czy też na spotkaniach poświęconych wspólnemu czytaniu i studiowaniu Biblii. Wówczas nawet najbardziej znane nam fragmenty Pisma Świętego mogą na swój sposób wzbogacić nasze poznanie Słowa Bożego. POLSKIE PRZEKŁADY PISMA ŚWIĘTEGO W XX WIEKU RYS CHRONOLOGICZNY W ostatnim stuleciu Pismo Święte było wielokrotnie tłumaczone na język polski. Najczęściej tłumaczono Psalmy i Nowy Testament, rzadziej księgi Starego Testamentu. Często też korygowano język starych przekładów, po to, aby był on zrozumiały dla współczesnego odbiorcy. Wielość przekładów jest efektem wciąż nieustających dociekań, prób dotarcia do sensu oryginału oraz poszukiwań metod i rezultatów najlepszych translacji. Początkowo przeważały zmodernizo wane wersje Biblii przetłumaczonej przez ks. Jakuba Wujka (wydanej po raz pierwszy w 1599 r.), uzasadnione naturalną ewo lucją języka, wskutek której ortografia i pewne formy gramatyczne z XVI w. stały się niezrozumiałe dla współczesnego czytel nika. Za przykład może służyć tekst z Wj 1,19: Nie sąć Hebrejanki jako egipskie niewiasty, bo same umieją babić. Zmodernizowane tłumaczenia tego wydania Biblii opracowali m in.: biskup Antoni Szlagowski (w 1900 r.), ks. Jan Korzonkiewicz (w 1931 r.) i ks. Jan Zieja (w 1936 r.). Z nowych przekładów ostatniego stulecia pierwszy pod względem chronologicznym jest Stary Testament opracowany przez Izaaka Cylkowa. Jest to dosłowny przekład, który był wydawany stopniowo księga po księdze, wraz z tek stem hebrajskim, w latach W 1914 roku jezuita Władysław Szczepański przetłumaczył Ewangelie, a potem też Dzieje Apostolskie. Większość heb rajskiego Starego Testamentu przetłumaczył częściami ks. Józef Kruszyński w latach W latach ukazała się tzw. Biblia Poznańska, a w 1935 r. Biblia Krakowska opracowana przez ks. Stanisława Stysia i ks. Jana Rostkowskiego. Jeszcze przed II wojną światową pojawiło się sporo tłumaczeń pojedynczych ksiąg (w tym Księgi Psalmów przetłumaczone przez Leopolda Staffa w 1937 r., ks. Aleksego Klawka w 1938 r. oraz ewangelika Jana Szerudę w 1937 r.). W okresie powojennym rozpowszech niony był przekład Nowego Testamentu, którego dokonał ks. Euge niusz Dąbrowski w 1947 r. z języka łacińskiego, a w roku 1961 z języka greckiego. W 1957 roku ukazał się Nowy Testament przetłumaczony z języka greckiego przez ks. Sewery na Kowalskiego.

11 Nauka o Biblii 61 Z okazji obchodów tysiąclecia chrztu Polski wydano tzw. Biblię Tysiąclecia, przetłumaczoną przez benedyktynów z Tyńca w 1965 r. Tłumaczenie to zwane bywa również Biblią Tyniecką. W 1975 roku ukazały się w Polsce dwa nowe tłumaczenia całego Pisma świętego. W środowisku katolickim była to czterotomowa Biblia Poznańska, a w środowisku protestanckim Biblia Warszawska, zwana potocznie Brytyjką (od nazwy Brytyjskiego i Zagranicznego Towarzystwa Biblijnego). Dużą wartość mają literackie przekłady wybra nych ksiąg biblijnych. Najwięcej przełożył ich Ro man Brandstaetter. Wykształcony w języku hebrajskim i tradycji żydowskiej, przyjął Chrzest już w wieku dorosłym. Przekłady Brandstaettera (zwłaszcza Psałterz wydany w 1968 r.) łączą wierność tekstowi oryginalnemu z pięk nem formy literackiej. Szereg ksiąg (ze Starego Testamentu np. Księgę Rut, Księgę Hioba, a z Nowego Testamentu Ewangelię św. Marka czy Apokalipsę św. Jana) przełożył laureat Nagrody Nobla, Czesław Miłosz. Z tekstu hebrajskiego korzystał za pośrednictwem przekładów Izaaka Cylkowa. Najbardziej znanym dziełem translatorskim Miłosza była Księga Psalmów, wydana w 1979 r. Kilku autorów tłumaczyło pojedyncze księgi np. Psalmy: Wojciech Bąk (wydanie z 1979 r., przekład powstał około 1947 r.), Marek Skwamicki (1976 r.), Anna Kamieńska (część Psalmów, w tomiku Do źródeł, wydanym w 1988 r.). Fragmentaryczne przekłady zaproponowali również autorzy z kręgów ateistycznych: Władysław Witwicki (Dobra No wina według Mateusza i Marka, 1958 r.) i Artur Sandauer (Księga Rodzaju czyli I Księga Mojżeszowa w tomie Bóg, Szatan, Mesjasz i...?, 1977 r.). Pod względem filologicznym są one poprawne, choć niekiedy eksperymentalne w swej szacie literackiej. Poważną wadą są zawarte w tych wydaniach tendencyjne komentarze. Wydawnictwo Agape w 1989 roku zdecydowało się na wydanie parafrazy Nowego Testamentu pod nazwą Słowo Życia Nowy Testament. Jest to przekład napisany współczesnym językiem polskim, który czyta się jak opowiadanie. Z pewnością tłumaczenie to posiada walor ewangelizacyjny pozwala zainteresować czytelnika, nieobytego z Biblią, historią życia i śmierci Jezusa Chrystusa. Nie rości jednak pretensji do bycia wydaniem Nowego Testamentu, z którego korzystałoby się na co dzień. W 1991 roku ukazał się Nowy Testament napisany prostym, współczesnym językiem, wydany przez Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne. Prze kład ten jest wzorowany na analogicznych wy daniach zachodnich. Dzięki wydawnictwu Vocatio w 1993 roku pojawiło się jedyne w swoim rodzaju wydanie Nowego Testamentu, tj. Nowy Testament interlinia. Jest to przekład interlinearny, tzn. spisany według układu wierszy naprzemiennych: najpierw znajduje się linia greckiego tekstu, a pod nią linia polskiego tłumaczenia. Tłumaczenie to, ze względu na charakter swego układu, jest bardzo dosłowne pozwala dokładnie poznać, jaką treść zawiera grecki tekst. Przekład ów zaopatrzony jest w narzędzia służące do analizy gramatycznej tekstu oryginalnego. W 1994 roku wydany został przekład Nowego Testamentu pod nazwą Chrześcijańskie Pisma Greckie..., z którego korzysta organizacja Świadków Jehowy. Wbrew nazwie nie

12 62 Wprowadzenie do nauki o Biblii oraz doktryny i praktyki ruchu zielonoświątkowego jest to jednak polski przekład z języka greckiego. Jest to polska adaptacja przekładu angielskiego. Miejscami tłumaczenie jest dosłowne, gdzie indziej zmienia brzmienie tekstu oryginalnego, np. arbitralnie zastępując słowo Pan (gr. Kyrios) na wyraz Jehowa. W wielu miejscach tekst tego niecodziennego tłumaczenia fałszuje znaczenie nowotestamentowego zapisu, zaciemniając miejsca, w których mowa jest o boskości Jezusa Chrystusa. W 1998 r. została wydana tzw. Biblia Warszawsko-Praska, przetłumaczona z języków oryginalnych przez biskupa Kazimierza Romaniuku. Od czasów Biblii ks. Wujka jest to pierwszy przekład całości Biblii dokonany wyłącznie przez jedną osobę. W latach dziewięćdziesiątych pojawiły się tłumaczenia poszczególnych ksiąg Nowego Testamentu (np. Ewangelia św. Marka, List do Galatów, List św. Jakuba i List św. Judy), wydane przez Oficynę Wydawniczą Słowo i Życie. Jest to interesująca prywatna inicjatywa translatorska, podjęta przez troje duchownych z Kościołów: katolickiego (ks. Michał Czajkowski), prawosławnego (biskup Jeremiasz) i zielonoświątkowego (pastor Mieczysław Kwiecień). W opracowaniu redakcyjnym przekładu pomocą służył znany publicysta Jan Turnau. W wyniku ekumenicznej inicjatywy Towarzystwa Biblijnego w Polsce przystąpiono do tłumaczenia Starego i Nowego Testamentu. Międzywyznaniowy zespół tłumaczy (złożony z przedstawicieli 11 Kościołów chrześcijańskich) rozpoczął pracę, której rezultaty stopniowo publikowano. W 2001 roku wydano cały Nowy Testament wraz z Psalmami. WAŻNIEJSZE WSPÓŁCZESNE PRZEKŁADY CAŁEJ BIBLII W JĘZYKU POLSKIM Do tej pory dokonaliśmy ogólnego przeglądu polskich tłumaczeń całej Biblii, jak też jej poszczególnych części. Obecnie omówimy bliżej inicjatywy translatorskie, które zaowocowały wydaniem kilku przekładów Pisma Świętego, których wartość dla studiowania Słowa Bożego w naszym rodzimym języku jest wręcz nieoceniona. Biblia Warszawska Przekład ten, dokonany przez środowiska protestanckie pod patronatem Brytyjskiego i Zagranicznego Towarzystwa Biblijnego (od 1990 roku przemianowane na Towarzystwo Biblijne w Polsce), stanowi owoc ponad dwudziestu pięciu lat prac translatorskich. W 1964 r. wydano cztery Ewangelie, po dwóch latach na rynku wydawniczym pojawił się przekład całego Nowego Testamentu, który w ciągu kolejnych ośmiu lat doczekał się pięciu wznowień. W 1970 roku do wydania Nowego Testamentu dołączono Księgę Psalmów. Ostatecznie prace nad wydaniem całej Biblii w języku polskim zostały zwieńczone w 1975 r., gdy wydano przekład pod oficjalną nazwą Biblia to jest Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Tłumaczenia ksiąg biblijnych dokonano z języków oryginalnych. Przekład dość wiernie oddaje myśl oryginału. Niekiedy w tłumaczonych tekstach widać tradycję translatorską, nawiązującą do tłumaczenia według Biblii Gdańskiej. Słownictwo i styl, zgodnie ze słowami zawartymi w przedmowie od wydawnictwa, dostosowano do wymagań współczesnego języka polskiego i potrzeb dzisiejszego Czytelnika, starając się równocześnie zachować dostojny charakter ksiąg świętych.

13 Nauka o Biblii 63 Biblia Tysiąclecia Jest to pierwszy pol ski przekład katolicki dokonany w całości z języków oryginalnych. Ma on charakter pracy zbioro wej, w której poszczególne księgi przygotowywali różni tłumacze. Głównym redaktorem Biblii Tysiąclecia, począwszy od jej pierw szego wydania, jest benedyktyn, o. Augustyn Jankowski. Biblia Tysiąclecia jest najbardziej rozpowszechnionym w Polsce przekładem Pisma Świętego, ponieważ uznano ją za główny przekład katolicki używany w liturgii. Od jej pierwszego wydania w 1965 r. sprzedano ponad 4 miliony egzemplarzy. Ze względu na ogromne zapotrzebowanie Biblia ta była wielokrotnie poprawiana i zmieniana. Dla lepszego zorientowania czytelnika w kontekście leksykalnym, dziejowym i geograficznym faktów biblijnych dodano na końcu edycji Słownik niektórych pojęć biblijnych, imion własnych i nazw geografi cznych, odpowiednie mapy oraz tablicę chronologiczną. Jako ciekawostkę można podać, że Nowy Testament w przekładzie Biblii Tysiąclecia według wydania trzeciego z 1982 r. został nagrany w Chrześcijańskim Studium Muzycznym DEOrecordings w Wiśle w 1990 roku. Tekst czytali aktorzy Mieczysław Voit i Jan Tesarz. Aktualne, najnowsze wydanie Biblii Tysiąclecia ukazało się w roku Biblia Poznańska Inicjatorem jej powstania był w grudniu 1960 r. ks. prof. Aleksy Klawek, który stanął na czele zespołu redakcyjnego złożonego z biblistów związanych głównie z Uniwersytetem Jagiellońskim. Opracowaniem przekładu Starego Testamentu kierował ks. Michał Peter, zaś Nowego Testamentu ks. Marian Wolniewicz. Biblia Poznańska została wydana w Poznaniu w latach , w postaci czterech tomów. Charakterystyczną cechą tego tłumaczenia jest obszerny materiał objaśnieniowy, umieszczony pod tekstem Pisma Świętego. Biblia Poznańska, będąca cenionym przekładem katolickim, nie stała się jednak tłumaczeniem oficjalnym, czyli używanym w liturgii i dokumentach kościelnych Kościoła Rzymskokatolickiego. Biblia Warszawsko-Praska Prace nad niniejszym tłumaczeniem Pisma Świętego rozpoczęły się pod koniec lat pięćdziesiątych, kiedy to ówczesne Kolegium Redakcyjne powstającej wtedy Biblii Tysiąclecia zaproponowało biskupowi Romaniukowi dokonanie przekładu Listów Św. Pawła do Koryntian. Kontynuacją tego przedsięwzięcia były spotkania w niewielkiej grupie międzywyznaniowej, której zadaniem było stworzenie ekumenicznego przekładu Nowego Testamentu na język polski. Niestety, wkrótce okazało się, że nie dojdzie do realizacji tego ambitnego planu. Biskup Romaniuk zdecydował się samodzielnie kontynuować prace nad przekładem, doprowadzając do ukazania się pierwszego wydania tłumaczenia Nowego Testamentu. Prace nad przekładem całej Biblii zapoczątkowane zostały w roku 1961 i trwały do początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia. W trakcie tłumaczenia Starego Testamentu biskup starał się przestrzegać tych samych zasad, zgodnie z którymi został dokonany przekład Nowego Testamentu. Zrezygnował ze zbyt daleko posuniętej dosłowności

14 64 Wprowadzenie do nauki o Biblii oraz doktryny i praktyki ruchu zielonoświątkowego przekładu na rzecz jego zrozumiałości i ograniczył noty wyjaśniające do najniezbędniejszych. Pracę nad przekładem biskup Romaniuk zakończył już jako pierwszy biskup nowo powstałej diecezji Warszawsko-Praskiej, dlatego też przekład ten nazywa się Biblią Warszawsko-Praską. Przekład ekumeniczny W 1995 r. po konsultacjach Redakcji Naukowej Biblii Tysiąclecia z Komitetem Krajowym Towarzystwa Biblijnego w Polsce, zapadła decyzja o rozpoczęciu prac nad ekumenicznym tłumaczeniem Biblii. Międzywyznaniowy zespół tłumaczy stworzyli przedstawiciele Kościołów: Katolickiego, Prawosławnego, Ewangelicko-Augsburskiego, Ewangelicko-Reformowanego, Ewangelicko-Metodystycznego, Polskokatolickiego, Starokatolickiego Mariawitów, Chrześcijan Baptystów, Zielonoświątkowego i Adwentystów Dnia Siódmego. W trakcie prac dołączyli także przedstawiciele Kościoła Zborów Chrystusowych. Przekładu miano dokonać na podstawie tekstów oryginalnych Biblii, tj. hebrajskiego, aramejskiego i greckiego; planowano też uwzględnienie głównych tradycji translatorskich w Polsce. Wskazane zostały zasady języka polskiego, które należało uwzględnić dla zachowania jednolitego stylu całego dzieła. Sam przekład jest wierny oryginałowi, a jednocześnie odzwierciedla współczesną polszczyznę, nie kierując się przy tym w stronę zbytniej potoczności ani nie ulegając archaizacji języka, typowej dla starszych tradycji translatorskich. Prace nad tłumaczeniem prowadzono bardzo rzetelnie, wielokrotnie konsultując się z gronem specjalistów z zakresu biblistyki czy polonistyki. Tekst poddawany był weryfikacji przez uznane autorytety w dziedzinie nauk biblijnych. Przedstawiciele jedenastu Kościołów chrześcijańskich wraz z redaktorem naukowym analizowali tekst przekładu, ustosunkowując się do wnoszonych uwag i poprawek, podejmując dyskusję nad ostatecznym kształtem tekstu tłumaczenia. W rezultacie powstała ostateczna wersja przekładu, która została zaakceptowana przez przełożonych jedenastu Kościołów chrześcijańskich. W 2001 roku ukazał się przekład całego Nowego Testamentu oraz księgi Psalmów. Według zamierzeń Towarzystwa Biblijnego, Stary Testament ma zostać opublikowany w pięciu tomach: Pięcioksiąg, Księgi Historyczne, Księgi Dydaktyczne, Księgi Prorockie i Księgi Deuterokanoniczne. 8 października w Bibliotece Narodowej w Warszawie odbyła się prezentacja pierwszej części tego projektu, tj. tomu 3 Księgi Dydaktyczne. Tom ten zawiera zredagowany na nowo tekst Księgi Psalmów. Biblia Paulińska W 1996 roku z inicjatywy Międzynarodowego Katolickiego Towarzystwa Biblijnego (SOBICAIN), działającego w strukturach Towarzystwa Świętego Pawła, rozpoczęto prace nad nowym przekładem Pisma Świętego z języków oryginalnych na język polski. Za podstawę do przekładu Nowego Testamentu przyjęto naukowe wydanie greckiego tekstu NT: Novum Testamentum Graece, pod redakcją B. Alanda i K. Alanda, J. Karavidopoulosa, C. Martiniego oraz B. Metzgera. Do współpracy w tym projekcie zaproszono wielu znanych w Polsce biblistów, grono

15 Nauka o Biblii 65 polonistów, których zadaniem było czuwanie nad poprawnością językową przekładu oraz jego komunikatywnością, oraz językoznawców. Od strony merytorycznej nad całością prac czuwają: ks. prof. Julian Warzecha i ks. prof. Antoni Tronina (Stary Testament) oraz ks. prof. Jan Łach (Nowy Testament). W 2005 roku wydano przekład Nowego Testamentu wraz z Ksiegą Psalmów. Po 12 latach wytężonej pracy wydano końcowy przekład Starego i Nowego Testamentu. Do przekładu dołączono teksty wyjaśniające i komentarze. WNIOSKI Współczesny czytelnik ma do dyspozycji kilka przekładów Biblii w języku polskim. Prócz tego może korzystać z literackich przekładów ksiąg biblijnych, dokonanych przez znanych polskich poetów, np. Czesława Miłosza czy Romana Brandstaettera, jak też z wielu innych częściowych tłumaczeń Pisma Świętego. Chcąc dogłębnie poznawać Słowo Boże, warto zaopatrzyć się w kilka tłumaczeń Biblii. Dobrą praktyką będzie korzystanie na co dzień z jednego, dobrego tłumaczenia (np. Biblii Warszawskiej), a przy ścisłym studium danych fragmentów biblijnych posiłkowanie się dodatkowymi przekładami Pisma Świętego. W ten sposób ubogacimy naszą znajomość Bożych prawd, zapisanych w jedynym w swoim rodzaju Liście do ludzkości, jaki nam podarował nasz kochający Ojciec. ODPOWIEDZ NA PYTANIA: 1. Czy istnienie wielu dostępnych tłumaczeń Biblii w języku polskim stanowi wadę czy też zaletę? 2. Przeczytaj ponownie drugi punkt tego rozdziału pt. Polskie przekłady Pisma Świętego w XX wieku rys chronologiczny. Z którym z przekładów Pisma Świętego zetknąłeś się bezpośrednio? 3. Opisz krótko inicjatywy translatorskie, które zaowocowały wydaniem kilku bardzo dobrych przekładów Pisma Świętego w języku polskim. LITERATURA: 1. Encyklopedia Katolicka, t. II, red. F. Gryglewicz, R. Łukaszyk, Z. Sułowski, Lublin Ewangelie tylekroć tłumaczone - Studia o przekładach i przekładaniu, red. B. Szczecińska, Gdańsk Fee G. D., Stuart D., Jak czytać Biblię?, Mońki Słownik wiedzy biblijnej, red. B. M. Metzeger, M. D. Coogan, Warszawa Śląskie święto Biblii - Promocja Nowego Testamentu i Psalmów w przekładzie ekumenicznym - Materiały z sesji naukowej Katowice 8 czerwca Warren R., Życie świadome celu, Ustroń Internet: index.php,

16 328 Wprowadzenie do nauki o Biblii oraz doktryny i praktyki ruchu zielonoświątkowego 11.4 WIARYGODNOŚĆ BIBLII WSTĘP Wiemy, że Biblia jest zbiorem ksiąg Starego i Nowego Testamentu, spisywanych pod natchnieniem Ducha Świętego przez okres przekraczający tysiąc lat, które stanowią dla wierzących źródło wiary i postępowania. I choć przyznajemy, że istnieje niemało fragmentów biblijnych, sprawiających w trakcie lektury wiele problemów natury interpretacyjnej, to jednak uznajemy Biblię za Słowo Boże, które spisane rękami ludzkich autorów poszczególnych ksiąg, pozostaje głosem samego Boga. Powyższa prawda, uznawana przez chrześcijan, nie jest czymś oczywistym dla wielu ludzi, którzy w przeciągu stuleci wysuwali wiele zastrzeżeń wobec wiarygodności przesłania biblijnego. Argumenty krytyków Pisma Świętego obejmowały różne obszary: tekstualny, literacki czy historyczny. Wiele ataków na Biblię zdradzało brak obiektywizmu i uczciwości intelektualnej. Niekiedy emocje przeważały nad spokojną i rzeczową argumentacją. A z całą pewnością u źródeł każdego przejawu sceptycyzmu wobec Biblii leżał i w dalszym ciągu leży określony światopogląd czy też odgórnie przyjęte założenia. Poniżej podejmiemy próbę ukazania argumentacji świadczącej za wiarygodnością pism Starego i Nowego Testamentu. ARGUMENT Z ZAKRESU KRYTYKI TEKSTU Jednym z powszechnych zarzutów, mających jakoby świadczyć przeciw autentyczności ksiąg biblijnych, jest odległość w czasie, jaka dzieli oryginały tekstów biblijnych (czyli tzw. autografy), które zaginęły, od dostępnym obecnie kopii tych pism. W okresie tej swoistej luki czasowej mogło, zdaniem krytyków, dojść do głębokich zmian w tekście (choćby na zasadzie reakcji łańcuchowej zapoczątkowanej przez błędy kopistów), które w dużej mierze musiałyby wypaczyć pierwotne poselstwo spisanych tekstów. Przykładowo teksty Starego Testamentu, z których najstarsze na ogół datuje się na okres wczesnej monarchii izraelskiej (jednak z zastrzeżeniem, iż pewne fragmenty zawierają materiał znacznie starszy) a najmłodsze nawet na II wiek p.n.e. zachowały się w kopiach, z których do momentu słynnych odkryć w Qumran w 1947 roku najstarsza, zawierająca fragmenty z II oraz V Księgi Mojżeszowej (głównie Dekalog), pochodziła wprawdzie z II wieku p.n.e. (początkowo jednak uznawano jej pochodzenie na II wiek n.e.), jednak większe, kompleksowe zbiory ksiąg biblijnych (kodeksy) w języku hebrajskim pochodziły z przełomu IX i X wieku n.e., a Kodeks Leningradzki, który zawiera cały tekst ST i jest podstawą do sporządzania naukowych wydań Biblii Hebrajskiej, jak również podstawą do tłumaczeń na języki nowożytne, pochodzi z roku Z tego względu wydawać mogłoby się, że odległość czasowa między spisaniem najstarszych tekstów ST a spisaniem kopii zachowanych do naszych czasów, wynosząca około 1000 lat, z całą pewnością świadczy o niewiarygodności przekazanego tekstu biblijnego. Tymczasem, odkrycia w Qumran dowiodły, że między kopiami z okresu średniowiecza a świeżo odkrytymi zwojami ST nie ma znaczących różnic. Dla przykładu warto podać, że rękopis Księgi Izajasza (który jest da-

17 Apologetyka 329 towany na koniec II wieku p.n.e.) z groty położonej nieopodal ruin osady Qumran w 99% jest identyczny z kopią młodszą o tysiąc lat! Wierność i rzetelność żydowskich kopistów wyszła obronną ręką wobec sceptycyzmu i powątpiewania najzagorzalszych krytyków. Ostra krytyka, dopuszczająca się nawet zarzutu fałszowania pism biblijnych zgodnie z ukrytymi celami przywódców formującego się Kościoła w pierwszych wiekach naszej ery, nie ominęła też tekstów Nowego Testamentu. Również i w tym przypadku odległość w czasie między spisaniem oryginałów, które niestety zaginęły, a dostępnymi kopiami stanowi dla wielu krytyków podstawę dla zarzutu o niewiarygodność pism Nowego Testamentu. Słusznie swego czasu zauważył F. F. Bruce, nieżyjący już biblista brytyjski, że niektórzy [ludzie] uważają święte księgi za «ipso facto» (czyli same przez się) podejrzane, żądając znacznie więcej dowodów potwierdzających wiarygodność tego rodzaju dzieła, niż zwykłego tekstu świeckiego czy pogańskiego. A jak przedstawiają się fakty? W sukurs przyszły liczne odkrycia nowotestamentowych tekstów biblijnych, skracających czas między najstarszymi kopiami a powstaniem oryginałów do kilkudziesięciu, a nawet do kilkunastu lat. Do najsłynniejszych odkryć należą dwa kodeksy zawierające praktycznie cały bądź prawie cały tekst Nowego Testamentu (również i Starego Testamentu) Kodeks Synajski, pochodzący z początku IV wieku oraz Kodeks Watykański z 350 roku n.e. Wiemy też o zachowaniu się do czasów współczesnych kilkudziesięciu fragmentów Ewangelii pochodzących z trzech pierwszych wieków naszej ery. Najstarszy z nich to papirus Rylandsa, datowany na rok n.e., zawierający niewielki fragment z Ewangelii Jana. Nowy Testament przewyższa wszystkie starożytne dokumenty pod względem ilości zachowanych kopii. W sumie dysponujemy około całościowymi lub fragmentarycznymi jego rękopisami z pierwszych wieków. Dla porównania, zachowało się kilkanaście rękopisów Wojny galijskiej Juliusza Cezara, przy czym oprócz samego faktu, że jedynie 9 czy 10 z nich to dobrej jakości manuskrypty najstarszy z nich powstał 900 lat po śmierci autora. Historia wojny peloponeskiej Tukidydesa (żyjącego w latach ok p.n.e.) znana jest na podstawie ośmiu rękopisów, z których najstarszy pochodzi z ok. 900 roku n.e.). To samo dotyczy Historii Herodota (żyjącego w latach ok p.n.e.). A przecież wiele starożytnych dzieł, jak choćby Historia Rzymu Liwiusza (ok. 53 r. p.n.e. 17 r. n.e.) nie dotarła do naszych czasów nawet w całości. Mimo to żaden szanujący się uczony w dziedzinie literatury klasycznej nie poddaje w wątpliwość autentyczności pism Herodota, Tukidydesa czy innych autorów. Warto dodać, że skrupulatne badania porównawcze, prowadzone przez biblistów nad tysiącami fragmentów wczesnych kopii Nowego Testamentu wykazały, że całkowitej pewności, który wariant jest oryginalny nie mamy jedynie w 40 miejscach, przy czym nie są one istotne, jeśli chodzi o treść doktrynalną. Stanowi to mniej niż 0,5% całości badanego tekstu. Dla porównania liczba kwestionowanych miejsc w mniejszej objętościowo Iliadzie Homera wynosi 764. ARGUMENT Z ODKRYĆ ARCHEOLOGICZNYCH Kolejny zarzut, mający wskazywać na niewiarygodność Biblii, dotyczy rzekomo znikomej wartości historycznej zapisów biblijnych, w których główną rolę odgrywają opowia-

18 330 Wprowadzenie do nauki o Biblii oraz doktryny i praktyki ruchu zielonoświątkowego dania mieszczące się w kontekście historii powszechnej. Czy słusznie? Prawdą jest to, że historie biblijne nie były pisane zgodnie z kanonami współczesnych nam dzieł historycznych. Historie patriarchów, dzieje Izraela, losy poszczególnych królów (także proroków), jak również dzieje apostołów, czy wydarzenia z ziemskiej służby Chrystusa, opisywane były nie z perspektywy chłodnej analizy historycznej, lecz z perspektywy wiary. Wiara w Jahwe i Jego opiekę, waga i doniosłość przymierza zawartego na Synaju, wielokrotnie później odnawianego w Izraelu stanowiły treści najważniejsze przy spisywaniu ksiąg Starego Testamentu. Podobnie i w przypadku narracyjnych pism Nowego Testamentu, ich autorom nie chodziło o sporządzenie ścisłej kroniki, która by zawierała każde możliwe wydarzenie, posegregowane chronologicznie od początku do końca, lecz o ukazanie poselstwa Jezusa Chrystusa o Królestwie Bożym, zaakcentowanie Jego zbawczego dzieła (śmierci i zmartwychwstania), oraz podkreślenie wagi, jaką miało kiedyś i ma również dzisiaj działanie Ducha Świętego w Kościele. Można więc stwierdzić, że to historia służyła autorom ksiąg, a nie autorzy mieli być na usługach historii powszechnej. Powyższe rozważania nie przekreślają wartości historycznej opowiadań biblijnych. Niektóre z tych opowiadań odnoszą się do czasów bardzo odległych, w odniesieniu do których świadectwa archeologiczne, piśmiennicze itp. nie są wystarczająco liczne, żeby można było dokładnie określić zgodność tła historycznego obecnego w tychże opowiadaniach z biegiem historii powszechnej. Niemniej jednak z pewną pomocą w tym temacie przychodzą dość liczne odkrycia archeologiczne dokonywane w ciągu XIX i XX stulecia. Na terenie Bliskiego Wschodu zlokalizowano ponad miejsc wykazujących pewne powiązania z czasami Starego Testamentu. Do tej pory przebadano stosunkowo niewiele z nich, jednak ta ilość wystarczyła, by sceptycy zmienili nieco swój stosunek do przekazów starożytnych autorów. Początkiem długiej serii było odkrycie ruin miast asyryjskich i babilońskich; niektóre z nich znane były dotychczas tylko z historii starotestamentowych. Z setek odkryć wartych wspomnienia przywołamy kilka przykładowych. W 1843 roku odkryto jedną ze stolic Asyrii miasto Chorsabad, zbudowane przez króla Sargona II w VIII wieku p.n.e. Ściany jego pałacu pokrywały kunsztownie wykonane sceny, opisujące życie wielkiej cywilizacji. Do tamtej pory kwestionowano w ogóle istnienie tego władcy, ponieważ poza Biblią nie wspominało o nim żadne inne źródło. Tymczasem znalezione napisy informowały, że Sargon obległ i zdobył Samarię uprowadzając jeńców. Znaleziono też wzmiankę o państwie izraelskim oraz o Omrim, który według relacji biblijnej był synem króla izraelskiego Achaba. Dwa lata później odkopano Kalach, miasto wspomniane tylko w Rdz 10,11-12, a w 1849 roku największą metropolię Asyrii Niniwę, w której istnienie również powątpiewano. Inne słynne odkrycia to Ur wysoko rozwinięte i bogate miasto ojczyste Abrahama, oraz Haran, w którym Abraham mieszkał przed swą migracją do Kanaanu, miasto stanowiące w XIX i XVIII wieku p.n.e. ważny ośrodek handlowy, znane również z kultu księżyca (podobnie zresztą jak Ur). Wiadomości te rzucają snop światła na biblijną chronologię życia Abrahama. Odczytana literatura Hetytów na temat ich przymierzy politycznych, odzwierciedla w znacznym stopniu przymierza Izraelitów znane nam z czasów exodusu z Egiptu, umiejscawiając je w drugiej połowie II tysiąclecia p.n.e., zgodnie z zapisami

19 Apologetyka 331 Biblii. W 1887 roku, w Egipcie, odnaleziono listy władców kananejskich błagających faraona o przybycie z odsieczą przeciwko najeżdżającym od wschodu Hebrajczykom. Listy te wymieniają miasta i imiona władców znane nam z Księgi Jozuego. Na jednej z wysp na Nilu powstały papirusy, odnalezione na przełomie XIX i XX wieku, będące korespondencją żydowskiej kolonii w Egipcie z przełożonymi świątyni odbudowanej w czasach Nehemiasza i Ezdrasza, oraz ich przeciwnikami. Listy zaskakująco wiernie oddają realia opisane w tych księgach. Słynna stela (kamienny obelisk z napisami) faraona Merneptaha z końca XIII w p.n.e. jest najstarszym zachowanym źródłem wzmiankującym nazwę Izrael, jako jednego z krajów azjatyckich, co potwierdza biblijne datowanie wyjścia Izraelitów z Egiptu. Podobnie sprawa przedstawia się w przypadku Nowego Testamentu. Z miejsc i obiektów, co do istnienia których wnoszono dawniej wątpliwości, odkryto między innymi sadzawkę Betezda z pięcioma krużgankami, sadzawkę Syloe, studnię Jakuba w Sychar, trybunał Gabbata (tam, gdzie Piłat sądził Jezusa). Odkryto również inskrypcję potwierdzającą, że Piłat był rzymskim prefektem Judei za czasów Jezusa. W 1968 roku odnaleziono grób z kośćmi ukrzyżowanego w I wieku człowieka o imieniu Johanan Ben Ha-galgol, którego ręce były przybite gwoźdźmi (przez nadgarstki) zgodnie z nowotestamentową relacją, do niedawna tak zaciekle krytykowaną. ARGUMENT Z WYPEŁNIAJĄCYCH SIĘ PROROCTW Liczni krytycy przesłania biblijnego wychodząc z różnych przesłanek światopoglądowych uważają, że treść ksiąg Pisma Świętego, przepojona religijnym duchem, nie mówi prawdy o otaczającym nas świecie. Jest po prostu świadectwem jakichś wierzeń, które do dzisiejszych czasów nie przystają. Co radykalniejsi krytycy nie wahają się przed użyciem słów bajki czy legendy. Czy rzeczywiście Biblia jest oderwana od ludzkiej rzeczywistości? Czy rzeczywiście nie ma niczego do powiedzenia współczesnemu człowiekowi? Oprócz faktu istnienia wielu stwierdzeń w Piśmie Świętym odnoszących się do ludzkiego doświadczenia (np. w pismach Salomona, który był bacznym obserwatorem życia), którego nie sposób lekceważyć przy bliższym poznaniu (o ile chce się zachować uczciwość podczas mierzenia się z tekstem biblijnym), czy choćby zachęt do etycznego życia (co w warunkach narastającego chaosu ideowego w dzisiejszym społeczeństwie powinno być pożądane), istnieje jeszcze jedna dziedzina, która może zaświadczyć o wiarygodności tekstu biblijnego w czasach, o których zwykło się mówić, że stanowią epokę postmodernizmu głoszącego ideę, iż nie istnieją prawdy absolutne, zaś moralność to kwestia sumienia każdego człowieka ( prawda jest wtedy, gdy jest moją prawdą ). Dziedziną tą są biblijne proroctwa, które wypełniają się skrupulatnie, jakby na przekór prześmiewcom Bożego Słowa. Stary Testament zawiera wiele wypowiedzi prorockich dotyczących przyszłych wydarzeń, jak też różnych osób, miast, krajów, narodów, całej ziemi, wszechświata i wreszcie osoby Mesjasza. Na wiele z nich można wskazać jako już wypełnione, wiele z nich wciąż oczekuje na swe wypełnienie. Ponad 400 proroctw mesjańskich zrealizowało się w życiu Jezusa z Nazaretu. Oto niektóre z nich:

20 332 Wprowadzenie do nauki o Biblii oraz doktryny i praktyki ruchu zielonoświątkowego a) miejscem narodzenia Mesjasza według proroctwa Micheasza miało być Betlejem: Ale ty, Betlejemie Efrata, najmniejszy z okręgów judzkich, z ciebie mi wyjdzie ten, który będzie władcą Izraela (Mi 5,2). Micheasz prowadził służbę prorocką w drugiej połowie VIII wieku p.n.e., za panowania królów Jotama, Achaza i Hiskiasza. O spełnieniu się tego proroctwa informuje nas Ewangelia Mateusza w drugim rozdziale i wierszach 5-6. b) o działalności Mesjasza w dwóch różnych aspektach mówią fragmenty z Iz 35,4-6: Mówcie do zaniepokojonych w sercu: Bądźcie mocni, nie bójcie się! Oto wasz Bóg! Nadchodzi pomsta, odpłata Boża! Sam on przychodzi i wybawi was! Wtedy otworzą się oczy ślepych, otworzą się też uszy głuchych. Wtedy chromy będzie skakał jak jeleń i radośnie odezwie się język niemych, gdyż wody wytrysną na pustyni i potoki na stepie; oraz Iz 61,1: Duch Wszechmocnego, Pana nade mną, gdyż Pan namaścił mnie, abym zwiastował ubogim dobrą nowinę; posłał mnie, abym opatrzył tych, których serca są skruszone, abym ogłosił jeńcom wyzwolenie, a ślepym przejrzenie. Pierwszy aspekt ukazuje jawną działalność Jezusa Chrystusa, wyrażaną w trosce o chorych, o której możemy w Ewangeliach czytać w różnych miejscach. Spełnienie pierwszego proroctwa pokazuje choćby tekst z Mt 15, Drugim aspektem służby Jezusa miało być głoszenie ewangelii o wyzwoleniu duchowym. Proroctwo wypełniło się w słowach Jezusa, zapisanych w Mt 11,28 Pójdźcie do mnie wszyscy, którzy jesteście spracowani i obciążeni, a Ja dam wam ukojenie. Izajasz działał w służbie prorockiej również w VIII wieku, podobnie jak Micheasz. c) W Księdze Zachariasza znajdują się dwa interesujące fragmenty, które po kilku wiekach wypełniły się w życiu naszego Pana: Wesel się bardzo, córko syjońska! Wykrzykuj, córko jeruzalemska! Oto twój król przychodzi do ciebie, sprawiedliwy on i zwycięski, łagodny i jedzie na ośle, ma oślęciu, źrebięciu oślicy (Za 9,9) oraz: Lecz Pan rzekł do mnie: Wrzuć je do skarbca, tę wysoką cenę na jaką mnie oszacowali! Wtedy wziąłem trzydzieści srebrników i wrzuciłem je w świątyni do skarbca (Za 11,13). Pierwsze proroctwo wypełnione zostało pod koniec ziemskiej służby Chrystusa, gdy wjechał na oślęciu do Jerozolimy (por. Ma 21,2-7), drugie zaś w życiu zdrajcy Judasza, który żałując wydania Chrystusa arcykapłanom, pozbył się swej zapłaty za zdradę, o czym możemy przeczytać w Mt 27,3-10. d) w czwartej pieśni o Słudze Jahwe w Iz 52,13-53,12 ukazuje się niezwykły obraz Sługi, którym Nowy Testament określa Jezusa Chrystusa: Bo i Syn Człowieczy nie przyszedł, aby Mu służono, lecz żeby służyć i dać swoje życie na okup za wielu (Mk 10,45). Pieśń o Słudze Jahwe mówi o śmierci Sługi, i dalszym życiu po niej (np. Gdy złoży swoje życie w ofi erze, ujrzy potomstwo, będzie żył długo i przez niego wola Pana się spełni Iz 53,10). W odniesieniu do naszych czasów, również możemy zauważyć wypełnienie się niektórych proroctw. Najbardziej zadziwiającym przykładem wypełnionego proroctwa było powstanie państwa Izrael w 1948 roku, po niemal 2 tys. lat życia Narodu Wybranego w rozproszeniu. Słowa zapisane w V Księdze Mojżeszowej 28,64nn: I rozproszy cię Pan pomiędzy wszystkie ludy od krańca po kraniec ziemi, i będziesz tam służył innym bogom, których nie znałeś ani ty, ani twoi ojcowie, bogom z drewna i kamienia. Ale i u tych narodów nie będziesz miał wytchnienia i nie będzie odpoczynku dla stopy twojej nogi, lecz Pan da ci tam serce zatrwożone, oczy przygasłe i duszę zbolałą. Życie twoje będzie ustawicznie

21 Apologetyka 333 zagrożone i lękać się będziesz nocą i dniem, i nie będziesz pewny swego życia zapisane jako przestroga dla Izraelitów, którzy mieli wystrzegać się złamania przymierza z Bogiem, w perspektywie historycznej wypełniły się, gdy klęski powstań antyrzymskich w latach oraz doprowadziły do wyludnienia rdzennych ziem żydowskich i rozproszenia Żydów po całym świecie. Jednak na tym historia Izraela nie miała się zakończyć. W dalszych rozdziałach V Księgi Mojżeszowej czytamy, co następuje: Gdy tedy przyjdzie na cię to wszystko, błogosławieństwo i przekleństwo, które ci przedłożyłem, i weźmiesz je sobie do serca pośród wszystkich narodów, dokąd wypędzi cię Pan, Bóg twój, i nawrócisz się do Pana, Boga twego, i będziesz słuchał jego głosu zgodnie z tym wszystkim, co ja ci dziś nakazuję, ty i twoi synowie, z całego serca twego i z całej duszy twojej, to wtedy przywróci Pan, Bóg twój, twoich jeńców i zmiłuje się nad tobą, i zgromadzi cię z powrotem ze wszystkich ludów, gdzie cię rozproszył Pan, Bóg twój. Choćby twoi wygnańcy byli na krańcu nieba, to i stamtąd zgromadzi cię Pan, Bóg twój, i stamtąd cię zabierze, i sprowadzi cię Pan, Bóg twój, do ziemi, którą posiadali twoi ojcowie, i posiądziesz ją i ty, i uczyni cię szczęśliwszym i liczniejszym od twoich ojców (Pwt 30,1-5). Spoglądając na mapy współczesnego Bliskiego Wschodu, możemy stwierdzić, że proroctwo o powrocie Izraela spełniło się co do joty. ARGUMENT WYPŁYWAJĄCY Z DOŚWIADCZENIA WIARY Ostatnim przytoczonym tu argumentem na wiarygodność Biblii, pozostaje osobiste doświadczenie człowieka wierzącego, którego życie doznaje przeobrażającej mocy, jaką wywiera na nie żywe Słowo samego Boga. Fragment Hbr 4,12 tak właśnie charakteryzuje ogromny wpływ Bożego Słowa. Wpływ Biblii na miliony ludzi we wszystkich pokoleniach, które mogły się z nią zapoznać, był i jest tak przemożny, że trudno to porównać z wpływem jakiegokolwiek dzieła światowej literatury. Biblia zmieniała jednostki jak też całe społeczeństwa. Ukształtowała zręby cywilizacji Zachodu, który rozwojem wyprzedził znacznie inne centra kulturowe. Kraje, w których zwyciężyła Reformacja protestancka tak bardzo akcentująca rolę Biblii w życiu każdego człowieka do dzisiaj korzystają z dobrodziejstw jakie spłynęły na nie w wyniku wybrania biblijnego stylu życia, pracy i moralności. Ewangelia podbiła bez wojen więcej serc, niż jakikolwiek zdobywca, władca, imperator, nie zadając przy tym cierpień i krzywd. Życie budowane na jej przesłaniu jest spełnione i szczęśliwe, a zgodnie ze słowami tej jedynej w swoim rodzaju Księgi nad księgami, nie kończy się tutaj na ziemi, lecz trwa dalej wykraczając poza granice śmierci fizycznej. Od każdego z nas osobiście zależy, czy w naszym życiu będą miały szansę spełnić się obietnice i błogosławieństwa zawarte w Piśmie Świętym. Z pewnością wielu czytających te słowa zna świadectwa Bożego działania potwierdzającego prawdziwość przesłania Biblii, czy to z osobistego doświadczenia czy też z relacji innych osób. WNIOSKI Prawdziwym i ostatecznym powodem, dla którego Biblia jest odrzucana przez sceptyków (oczywiście oprócz wyznawców innych religii), jest to, że donosi ona o szeregu cudownych wydarzeń, nie mieszczących się w ramach znanych człowiekowi praw natu-