This copy is for personal use only - distribution prohibited.

Transkrypt

1 J Stoma 2014; 67, 6: DOI: / O R I G I N A L A R T I C L E 2014 Polish Dental Society Assessment of the repeatability of condylar guidance angles obtained from panoramic radiographic images Ocena powtarzalności wyznaczenia wartości kątów drogi stawowej na podstawie zdjęcia pantomograficznego Jolanta E. Loster 1, Wojciech Ryniewicz 1, Joanna Ryniewicz 2, Aneta Wieczorek 1 1 Katedra Protetyki Stomatologicznej, Instytut Stomatologii, Wydział Lekarski, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Collegium Medicum, Polska Department of Dental Prosthetics, Dental Institute, Faculty of Medicine, Jagiellonian University in Cracow, Medical College, Poland Head: dr hab. G. Wiśniewska 2 Zakład Stomatologii Zintegrowanej, Instytut Stomatologii, Wydział Lekarski, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków, Polska Department of Integrated Dentistry, Dental Institute, Faculty of Medicine, Jagiellonian University Medical College, Cracow, Poland Head: dr hab. J. PytkoPolończyk, prof. UJ Abstract The authors of the article focused their attention on the proposal to use panoramic radiographic images to calculate values of condylar guidance angles. Aim of the study. To evaluate the reproducibility of measurements of condylar guidance angles values obtained during the analysis of panoramic radiographic images. Material and methods. One panoramic radiographic image was randomly chosen from a group of 191 images of young individuals who were free of signs and symptoms of temporomandibular disorders. The digital image was converted into analog and printed. The image was presented to the students of the fifth year of Dental Faculty at the end of a seminar on radiographic imaging in dentistry. The task was to mark on both sides Porion and Orbitale points, the most superior point of the mandibular fossa and the most inferior point of the curvature of the articular tubercle (SITE) as described in literature. After converting analog image into the digital one, marked points were connected with lines, which created doublesided condylar guidance angles. Assessment of the repeatability of designated points position was performed using pairs of points, which are connected with one line only, and then equation of the line was used. Slope coefficient is the measure of repeatability of assessed points. Results. A total of 68 images were qualified for the study. The size of the designated KEYWORDS: condylar guidance angle, panoramic radiographic image, analysis Streszczenie Uwagę autorów zwróciła propozycja wykorzystania zdjęć ortopantomograficznych do wyliczenia indywidualnych wartości kątów drogi stawowej. Cel pracy. Celem pracy była ocena powtarzalności pomiarów wartości kątów drogi stawowej uzyskanych podczas analizy obrazu radiologicznego ortopantomograficznego. Materiał i metoda. Do oceny zostało wybrane jedno zdjęcie pantomograficzne z grupy 191 obrazów osób młodych bez klinicznych objawów zaburzeń czynnościowych. Obraz elektroniczny zamieniono na analogowy i wydrukowano na papierze. Zdjęcie przedstawiono studentom V roku kierunku lekarskodentystycznego, na zakończenie seminarium dotyczącego obrazowania radiologicznego w stomatologii. Zadanie polegało na zaznaczeniu obustronnie punktów Orbitale i Porion oraz najwyższego punktu w dole stawowym i najniższego punktu wyniosłości stawowej kości skroniowej, zgodnie z postępowaniem opisanym w literaturze. Po zamianie obrazu analogowego na elektroniczny wyznaczone punkty połączono liniami, tworząc obustronnie kąty drogi stawowej. Ocenę powtarzalności wyznaczonych punktów przeprowadzono posługując się analizą pozycji par punktów, przez które przechodzi tylko jedna prosta i zastosowano wzór opisujący równanie prostej. Współczynnik kierunkowy prostych informuje o powtarzalności ocenianych punktów. Wyniki. HASŁA INDEKSOWE: kąt drogi stawowej, zdjęcie ortopantomograficzne, analiza 841

2 J Stoma 2014; 67, 6 Loster J.E., Ryniewicz W., Ryniewicz J., Wieczorek A. condylar guidance angle varied on the right and left side in the range 26. Both Orbitale and Porion points were determined with reasonable accuracy, and the SD between minimum and maximum slope coefficient on both sides was 0.1. Repeatability in SITE was found to be insufficient, and the slope coefficient of the line was seven times higher. Conclusion. The method of determining the size of condylar guidance angle should not be used for clinical purposes due to the risk of obtaining results that significantly alter occlusal relationships. Introduction The inclination of condylar guidance of temporomandibular joint is plotted between the Camper plane and condylar path inclination. Its average value is about 30 degrees. It can be located between the Frankfurt plane and the condylar path inclination, and then its average value is about 15 degrees higher and equals 45 degrees. 1 Using the average values, the same value of the angle is set in the articulator in both joints. Anthropometric measurements indicate different values of condylar guidance angles inclination on both sides in one patient. 2 At the same time, the value of this angle is closely related to the shaping of the posterior teeth cusps inclination. The difference in the value of condylar guidance angles in the range of 8 degrees can result in changing the position of the mandibular posterior teeth within about 0.25 to 0.5 mm. 3 Hence, a need to determine the values of these angles individually for each patient treated prosthetically using dentures or undergoing instrumental occlusion evaluation using the articulator. There are several clinical methods that allow obtaining numerical values for this parameter. Some require that you perform intraoral wax blocks, others extraoral pantographic measurements. 46 The authors paid attention to the proposal of testing standardized panoramic radiographic images, widely used in the diagnosis of patients who start their prosthodontic treatment, Łącznie do analizy zakwalifikowano 68 obrazów. Wielkość wyznaczonych kątów drogi stawowej wahała się po stronie prawej, jak i lewej w zakresie 26. Punkty Orbitale i Porion były wyznaczane z zadowalającą dokładnością, a rozrzut pomiędzy wartościami minimalnymi a maksymalnymi współczynnika kierunkowego prostej obustronnie wynosił 0,1. Powtarzalność w wyznaczaniu najwyższego punktu w dole stawowym i najniższego punktu wyniosłości stawowej kości skroniowej uznano za niewystarczającą, a współczynnik kierunkowy prostej był siedmiokrotnie większy. Wniosek. Metoda wyznaczania wielkości kątów drogi stawowej na podstawie radiologicznych obrazów pantomograficznych nie powinna być stosowana do celów klinicznych, ze względu na możliwość uzyskania wyników istotnie zmieniających relacje okluzyjne. Wprowadzenie Kąt nachylenia drogi stawowej stawu skroniowożuchwowego, wykreślany jest pomiędzy płaszczyzną Campera a torem drogi stawowej. Jego przeciętna wartość to ok. 30 stopni. Można go wskazać pomiędzy płaszczyzną frankfurcką a torem drogi stawowej i wówczas jego średnia wartość jest o 15 stopni większa i wynosi ok. 45 stopni. 1 Posługując się wartościami przeciętnymi, w obu stawach artykulatora ustawia się jednakową wartość kąta. Pomiary antropometryczne wskazują na obustronnie różne wartości kątów nachylenia drogi stawowej u tego samego pacjenta. 2 Jednocześnie wartość tego kąta jest ściśle związana z ukształtowaniem nachylenia guzków zębów bocznych. Różnica w wartości kątów drogi stawowej w zakresie 8 stopni może skutkować zmianą pozycji żuchwy w obrębie zębów bocznych o 0,25 do 0,5 mm. 3 Stąd istnieje potrzeba wyznaczania wartości tych kątów indywidualnie u każdego pacjenta leczonego protetycznie z zastosowaniem protez zębowych lub poddawanego instrumentalnej ocenie okluzji z użyciem artykulatora. Znanych jest kilka metod klinicznych pozwalających na uzyskanie wartości liczbowych tego parametru. Jedne wymagają wykonania wewnątrzustnych rejestratów woskowych, inne zewnątrzustnych pomiarów pantograficznych. 46 Uwagę autorów niniejszej pracy zwróciła propozycja wykorzystania, powszechnie stosowanych podczas diagnostyki pacjentów przystępujących do 842

3 Assessment of the repeatability of condylar guidance angles obtained... J Stoma 2014; 67, 6 in order to calculate individual values of condylar guidance angles. 7,8 Preliminary evaluation of the clinical use of this method has been verified positively, with emphasis on easy access to these data during a routine examination of patients, and obtaining satisfactory results during prosthetic reconstructions. 9 The aim of the study The aim of the study was to evaluate the reproducibility of measurements of the condylar guidance angles obtained during the analysis of standardized panoramic radiographic images. Material and methods One panoramic radiographic image was randomly chosen from a group of 258 images taken during a project funded by a Polish grant (MNiSW nr N N ). The consent of the Bioethics Committee of the Jagiellonian University in Cracow, was obtained (number KBET/89/B/2009). Participants expressed their voluntary consent to participate in the study, conducted in accordance with the Declaration of Helsinki and Good Clinical Practice (GCP). 10 Evaluated images was selected from a group of 191 patients, who were free of signs and symptoms of temporomandibular disorders, as determined using the Polish version of the RDC/ TMD questionnaire. 11,12 The images were taken in the position of head described by Tannamala et al. 9, using cephalostat, ProMax radiographic unit (Planmeca, Helsinki, Finland 2005), and according to the parameters conforming to the above described by the authors (74 kvp and 10 ma). Next, the chosen digital image was converted to analog and printed on paper size A4 (standard ISO 216) using an Epson Stylus Photo 1400 (Seiko Epson Corporation, Japan, 2007) inkjet printer, the resolution 2880x1440 dots per inch was used. The prepared image was subsequently distributed to all fifthyear students of the Dental Faculty at the Jagiellonian University in Cracow, at the end of the seminar on radiological imaging in dentistry and principles for the evaluation of panoramic radiographic image. Students were asked to mark four points on both sides. Prior to this, definitions leczenia protetycznego, zdjęć ortopantomograficznych, celem wyliczenia indywidualnych wartości kątów drogi stawowej. 7,8 Wstępna ocena klinicznego zastosowania tej metody została zweryfikowana pozytywnie, z podkreśleniem łatwego dostępu do tych danych w trakcie rutynowego badania pacjentów, z uzyskaniem zadowalających efektów podczas wykonywania rekonstrukcji protetycznych. 9 Cel pracy Celem pracy była ocena powtarzalności pomiarów wartości kątów drogi stawowej uzyskanych podczas analizy obrazu radiologicznego ortopantomograficznego. Materiał i metoda Do analizy losowo wybrano jedno zdjęcie ortopantomograficzne z grupy 258 obrazów uzyskanych podczas realizacji grantu finansowanego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego nr N N Na jego realizację otrzymano akceptację Komisji Bioetycznej Uniwersytetu Jagiellońskiego nr KBET/89/B/2009, uczestnicy wyrazili dobrowolną zgodę na udział w badaniu, podczas którego stosowano zasady zgodne z Deklaracją Helsińską i Dobrą Praktyką Kliniczną (GCP). 10 Oceniane zdjęcie zostało wybrane z grupy 191 obrazów osób bez klinicznych objawów zaburzeń czynnościowych, na podstawie badania z zastosowaniem polskiej wersji kwestionariusza Badawczych Kryteriów Diagnostycznych Zaburzeń Czynnościowych Układu Ruchowego Narządu Żucia (BKD/ZCURNŻ). 11,12 Zdjęcie zostało wykonane w pozycji głowy pacjenta opisanej przez Tannamala i wsp. 9 z zastosowaniem cefalostatu, za pomocą urządzenia ProMax (Planmeca, Helsinki, Finlandia 2005) i z zachowaniem parametrów zgodnych z opisanymi przez powyższych autorów (74 kvp i 10 ma). W następnej kolejności obraz z postaci elektronicznej został przetransponowany na wersję analogową i wydrukowany na papierze A4 (standard ISO 216) za pomocą drukarki atramentowej Epson Stylus Photo 1400 (Seiko Epson Corporation, Japonia, 2007) w rozdzielczości 2880x1440 punktów na cal. Tak przygotowane zdjęcie rozdawano sukcesywnie wszystkim studentom V roku kierun 843

4 J Stoma 2014; 67, 6 Loster J.E., Ryniewicz W., Ryniewicz J., Wieczorek A. of the expected points (the orbitale and porion) were presented to the participants. Afterwards, an image from Gilboa et al. showing the differences between the position of the zygomatic arch and the auricular eminence on the panoramic radiographic image was presented. Students task was to mark the Orbitale and Porion points, the most superior point of the mandibular fossa and the most inferior point of the curvature of the articular tubercle, according to the procedure described by Tannamala et al. 9 The study took place on 23 rd and 24 th October The annotated photographs were numbered and scanned (Digital Photo Scanner Epson Perfection V370 Photo, Seiko Epson Corporation, Japan, 2012) to produce a digital image. Scanning resolution 1440 dots per inch was used. The coordinates of the measuring points were then determined. The zero (0.00) point was set to the left upper corner of each picture. Using Adobe Photoshop CS2, the orbitale O(X O, Y O ) and porion P(X P, Y P ) points were connected with a line marked A situated on the Frankfurt horizontal plane. The most superior point, W(X W, Y W ), and the most inferior point, N(X N, Y N ), of the curvatures were connected with the mean curvature line (that is, the mean condylar path inclination) and named line B, following Tannamala et al. 9 The sample image is shown in Fig. 1. Assessment of the repeatability of designated points was performed using analysis of pairs of points through which only one line goes, for this purpose the equation of the line, y = ax + b, was used, with a representing the slope and b the Y intercept. The slope of line A (Orbitale Porion) was calculated assuming that the points O and P were thus on the same line A, and the equations of the lines A can be written as: 1. y O = a OP x O + b OP 2. y P = a OP x P + b OP From the first equation: b OP = y O a OP x O After substituting the second equation: y P = a OP x P + y O a OP x O The slope of line A (O P): a OP = (y P y O )/(x P x O ). Similarly, the slope of line B (W N) was calculated: a WN = (y N y W )/(x N x W ). The condylar guidance angle between the line ku lekarskodentystycznego Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, na zakończenie seminarium dotyczącego obrazowania radiologicznego w stomatologii i zasad oceny zdjęć ortopantomograficznych (OPG). Studentów poproszono o zaznaczenie obustronnie czterech punktów. Wcześniej zapoznano uczestników zadania z definicjami lokalizacji punktów Orbitale i Porion, oraz z obrazami zamieszczonymi w artykule autorstwa Gilboa i wsp. 7 prezentującymi różnicę w obrazie radiologicznym lokalizacji łuku jarzmowego i guzka stawowego. Zadanie studentów polegało na zaznaczeniu punktów Orbitale i Porion oraz najwyższego punktu w dole stawowym i najniższego punktu wyniosłości stawowej kości skroniowej, zgodnie z postępowaniem opisanym przez Tannamala i wsp. 9 Badanie odbyło się w dniach 23 i 24 października 2012 roku. Wszystkie obrazy zostały następnie ponumerowane i zeskanowane (Digital Photo Scanner Epson Perfection V370 Photo, Seiko Epson Corporation, Japonia, 2012) w rozdzielczości 1440 punktów na cal, celem uzyskania wersji elektronicznej umożliwiającej dalszą analizę. Kolejnym krokiem było wyznaczenie współrzędnych zaznaczonych punktów. W lewym górnym rogu każdego zdjęcia ustalono punkt o współrzędnych (0,00). Posługując się programem Adobe Photoshop CS2, obustronnie na każdym obrazie punkt Orbitale O(X O, Y O ) i Porion P(X P, Y P ) połączono linią, którą nazwano linią A leżącą na płaszczyźnie frankfurckiej. Podobnie, najwyższy punkt w dole stawowym W(X W, Y W ) i najniższy punkt wyniosłości stawowej N(X N, Y N ) połączono linią, którą nazwano linią B, zgodnie z procedurą opisaną przez Tannamala i wsp. 9 Przykładowy obraz przedstawiono na rycinie 1. Ocenę powtarzalności wyznaczonych punktów przeprowadzono posługując się analizą pozycji par punktów, przez które przechodzi tylko jedna prosta i w tym celu zastosowano wzór opisujący równanie prostej: y = ax+b, gdzie: a to współczynnik kierunkowy prostej, a b to wyraz wolny określający przesunięcie prostej wzdłuż osi rzędnych. Współczynnik kierunkowy prostej A (Orbitale Porion) obliczono zakładając, że punkty O i P należą do tej samej prostej: 844

5 tio np roh ibit ed. J Stoma 2014; 67, 6 ibu dis tr on ly Fig. 1. The example of radiological image with points marked by a student (red), which are connected by lines A and/or B on both sides. Przykładowy obraz radiologiczny z zaznaczonymi przez studenta punktami (kolor czerwony), które obustronnie połączono liniami A i/lub B. se rso na for pe After the conversion: is c op y is Four marked points on both sides of radiological images constituted the criterion for inclusion in the analysis. The null hypothesis assumes that the discrepancy between the condylar guidance angles obtained from all participants is not bigger than ±4 degrees on each side. Statistical analysis All data were analyzed using the Statistica data analysis software system version 10 (StatSoft, Po przekształceniu otrzymano: Th 1. yo = aop xo + bop 2. yp = aop xp + bop Z pierwszego równania: bop = yo aop xo Po podstawieniu do równania drugiego: yp = aop xp + yo aop xo Współczynnik kierunkowy prostej A (O P): aop = (yp yo)/(xp xo). Podobnie obliczono współczynnik kierunkowy prostej B (W N): awn = (yn yw)/(xn xw). Wielkość kąta utworzonego pomiędzy prostymi A i B (kąt nachylenia drogi stawowej stawu skroniowożuchwowego) obliczono obustronnie korzystając z równania: lu A and B was calculated on both sides using the equation: Assessment of the repeatability of condylar guidance angles obtained

6 J Stoma 2014; 67, 6 Loster J.E., Ryniewicz W., Ryniewicz J., Wieczorek A. Inc., 2011; The descriptive statistics were presented in tables and graphs. Results A total of 78 students participated in the study. Eight images did not meet the inclusion criteria for the assessment due to the lack of all required points. Two images were excluded from the evaluation because of the extreme results. Thus, a total of 68 images were classified. The average value, median, minimum, maximum and standard deviation, for the slopes of line A on both sides are presented in Tab. 1. The values corresponding to the slope of line B on both sides are shown in Tab. 2. The dispersion in the slopes of lines A and B on both sides is presented in Fig. 2. The value of condylar guidance angles of both sides is shown in Table 3. Discussion Results of the analysis indicate that the values of condylar guidance angles obtained by the method Fig. 2. The average values, average +standard deviation and average standard deviation for the slopes of lines A and B on both sides. A R coef the slope coefficient of line A on the left side, A P coef the slope coefficient of line B on the right side, B L coef the slope coefficient of line B on the left side, B R coef the slope coefficient of line B on the right side. Wartości średnie, średnia +odchylenie standardowe i średnia +1,96 odchylenia standardowego współczynników kierunkowych prostych A i B po stronie prawej i lewej. A L coef współczynnik kierunkowy prostej A po stronie lewej, A R coef współczynnik kierunkowy prostej A po stronie prawej, B L coef współczynnik kierunkowy prostej B po stronie lewej, B R coef współczynnik kierunkowy prostej B po stronie prawej. Kryterium włączenia do analizy były zaznaczone 4 punkty po obu stronach zdjęcia radiologicznego. W analizie wyników przyjęto hipotezę zerową mówiącą, że rozbieżność pomiędzy wynikami wartości kątów drogi stawowej (po każdej ze stron) jest większa niż ±4. Analiza statystyczna Do przeprowadzenia analizy statystycznej zastosowano program komputerowy Statistica wersja 10 (StatSoft, Inc., 2011; Przedstawiono wyniki statystyki opisowej w postaci tabel i wykresu. Wyniki W badaniu wzięło udział 78 studentów. Kryterium włączenia do oceny nie spełniało 8 obrazów z powodu braku wszystkich wymaganych punktów. Dwa obrazy zostały wyłączone z oceny ze względu na odstające wyniki. Łącznie do analizy zakwalifikowano 68 obrazów. Wyniki wartości średnich, mediany, minimum, maksimum i odchylenie standardowe współczynnika kierunkowego prostej A po stronie prawej i lewej przedstawiono w tabeli 1. Wartości analogiczne dla prostej B po obu stronach przedstawiono w tabeli 2. Rozrzut wartości współczynników kierunkowych prostych A i B po stronie prawej i lewej przedstawiono graficznie na rycinie 2. Wartość kątów drogi stawowej po stronie prawej i lewej przedstawiono w tabeli 3. Dyskusja Wyniki przeprowadzonej analizy wskazują, iż wartości kątów drogi stawowej otrzymywane metodą opisaną przez Gilboa i wsp. 7 są niezadowalające z klinicznego punktu widzenia. Zarówno po stronie prawej, jak i lewej, rozpiętość pomiędzy uzyskanymi wynikami minimalnymi a maksymalnymi była większa niż ±4. Nie pozwala to na odrzucenie hipotezy zerowej. Zwraca uwagę fakt, iż odchylenie standardowe wielkości kątów drogi stawowej było także większe od ±4 (Tab. 3). Wskazuje to na niedokładność metody. Analizowane wyniki pozwalają dostrzec znaczną rozpiętość w zakresie pomiarów wielkości kątów 846

7 Assessment of the repeatability of condylar guidance angles obtained... J Stoma 2014; 67, 6 Table 1. The values of the slope of line A on both sides N valid Mean Median Minimum Maximum Standard Deviation A R coefficient A L coefficient A L coefficient the slope of line A on the left side, A R coefficient the slope of line A on the right side. Table 2. The values of the slope of line B on both sides N valid Mean Median Minimum Maximum Standard Deviation B R coefficient B L coefficient B L coefficient the slope of line B on the left side, B R coefficient the slope of line B on the right side. Table 3. The values of condylar guidance angles on both sides N valid Mean Median Minimum Maximum Standard Deviation L angle R angle L angle condylar guidance angle on the left side; R angle condylar guidance angle on the right side. described by Gilboa et al. 7 are unsatisfactory from the clinical point of view. On the left and the right side, the span between the minimum and maximum results was greater than ±4. This situation does not allow for the rejection of the null hypothesis. Interestingly, the standard deviation of values of the condylar guidance angles was also greater than ± 4 (Tab. 3). It indicates the inaccuracy of the method. The analyzed results demonstrate a significant range in the measurement of values of condylar guidance angles, since the difference between the minimum and maximum values was 26 on both right and left side. The studies described in the literature indicate that the change in the value of the condylar guidance angle of 10 may result in creating the space around the molars of about 0.5 mm. 3 According to another author, reducing the size of the condylar guidance angle by 9 may lead drogi stawowej, gdyż różnica pomiędzy wartościami minimalnymi a maksymalnymi wynosiła zarówno po stronie prawej, jak i lewej 26. Badania opisane w piśmiennictwie wskazują bowiem, iż zmiana wartości kąta drogi stawowej o 10, może skutkować powstaniem przestrzeni w okolicy zębów trzonowych o wielkości ok. 0,5 mm. 3 Według innego autora, zmniejszenie wielkości kąta drogi stawowej o 9, doprowadzać może do obniżenia guzków zębów po stronie balansującej o 0,2 mm. 13 Stosowanie zaproponowanej przez Gilboa i wsp. 7 oraz Tannamala i wsp. 9 metody wyznaczania wielkości kątów drogi stawowej na podstawie radiologicznych obrazów pantomograficznych do celów klinicznych, może skutkować konstruowaniem uzupełnień protetycznych będących przyczyną jatrogennych urazów okluzyjnych

8 J Stoma 2014; 67, 6 Loster J.E., Ryniewicz W., Ryniewicz J., Wieczorek A. to reduction of tooth cups on the balancing side by 0.2 mm. 13 Using the method for estimating values of condylar guidance angles basing on radiological panoramic images for clinical purposes proposed by Gilboa et al. 7 and Tannamala et al., 9 may result in constructing prosthodontic restorations, which can cause iatrogenic occlusal trauma. The analysis also shows that the Orbitale and Porion points were determined with reasonable accuracy, and the dispersion between the minimum and maximum values of slope of line A on both sides was 0.1. The value of standard deviation of both sides was 0.02 (Tab. 1). Other results concerned repeatability in determining the most superior point of the mandibular fossa and the most inferior point of the curvature of the articular tubercle, which were joined with line B. The slope of line B exhibited dispersion of 0.72 between the minimum and maximum values on the right side and size 0.74 on left side (Tab. 2), which was seven times greater value than it was for line A. The standard deviation of slope of line B on both sides accepted a value of 0.2 being ten times greater than in the case of line A. It demonstrates the difficulty in designating the most superior point of the mandibular fossa and the most inferior point of the curvature of the articular tubercle. Graphic illustration of discrepancies in the results of the values of the slopes of lines A and B on both sides are shown in graph (Fig. 2) exposing the difference in the evaluated parameters. Conclusion On the basis of the study it can be concluded that the method of estimating the condylar guidance angles based on radiological panoramic images should not be used for clinical purposes, due to the possibility of obtaining results significantly changing occlusal relationships. References 1. Fletcher AM: Ethnic variations in sagittal condylar guidance angles. J Dent 1985; 13: Macchiarelli R, Sperduti A: Mandibular fossa size Z przeprowadzonej analizy wynika także, iż punkty Orbitale i Porion były wyznaczane z zadowalającą dokładnością, a rozrzut pomiędzy wartościami minimalnymi a maksymalnymi współczynnika kierunkowego prostej A obustronnie wynosił 0,1. Odchylenie standardowe tego parametru obustronnie przyjmowało wartość 0,02 (Tab. 1). Inaczej przedstawiała się powtarzalność w wyznaczaniu najwyższego punktu w dole stawowym i najniższego punktu wyniosłości stawowej kości skroniowej, które łączono linią B. Współczynnik kierunkowy prostej B wykazywał rozrzut pomiędzy wartościami minimalnymi a maksymalnymi po stronie prawej o wielkości 0,72, a po stronie lewej przyjmował wartość 0,74 (Tab. 2), co stanowi wielkość siedmiokrotnie większą niż w przypadku prostej A. Odchylenie standardowe współczynnika kierunkowego prostej B obustronnie przyjmowało wartość 0,2, będąc dziesięciokrotnie większe niż w przypadku prostej A. Świadczy to o trudności w powtarzalnym wyznaczeniu najwyższego punktu w dole stawowym i najniższego punktu wyniosłości stawowej kości skroniowej. Graficzne zobrazowanie rozbieżności w wynikach wielkości współczynników kierunkowych prostych A i B po obu stronach przedstawiono na wspólnym wykresie (Fig. 2) uwidaczniając różnicę w ocenianych parametrach. Wniosek Na podstawie przeprowadzonego badania można stwierdzić, że metoda wyznaczania wielkości kątów drogi stawowej na podstawie radiologicznych obrazów pantomograficznych nie powinna być stosowana do celów klinicznych, ze względu na możliwość uzyskania wyników istotnie zmieniających relacje okluzyjne. variation in past and extant human populations. Homo 1998; 49: Craddock FW: The accuracy and practical value 848

9 Assessment of the repeatability of condylar guidance angles obtained... J Stoma 2014; 67, 6 of records of condyle path inclination. J Am Dent Assoc 1949; 38: dos Santos J, Jr., Nelson S, Nowlin T: Comparison of condylar guidance setting obtained from a wax record versus an extraoral tracing: a pilot study. J Prosthet Dent 2003; 89: Petrie CS, Woolsey GD, Williams K: Comparison of recordings obtained with computerized axiography and mechanical pantography at 2 time intervals. J Prosthodont 2003; 12: Pelletier LB, Campbell SD: Comparison of condylar control settings using three methods: a bench study. J Prosthet Dent 1991; 66: Gilboa I, Cardash HS, Kaffe I, Gross MD: Condylar guidance: correlation between articular morphology and panoramic radiographic images in dry human skulls. J Prosthet Dent 2008; 99: Wieczorek A, Loster J, Majewski S: Assessment of suitability of orthopantomographs in dental diagnostics of temporomandibular joints. J Stomatol 2012; 65: Tannamala PK, Pulagam M, Pottem SR, Swapna B: Condylar Guidance: Correlation between protrusive interocclusal record and panoramic radiographic image: a pilot study. J Prosthodont 2012; 21: Deklaracja Helsińska. 59 Zgromadzenie Ogólne WMA 2008; Seul. Available on: uczestnikbadania.pl/media/files/deklaracja_helsinska.pdf 11. Osiewicz MA, Lobbezoo F, Loster BW, Wilkosz M, Naeije M, Ohrbach R: Research Diagnostic Criteria for Temporomandibular Disorders (RDC/ TMD) The Polish version of a dualaxis system for the diagnosis of TMD. RDC/TMD Form. J Stomatol 2013; 66: Osiewicz MA, Lobbezoo F, Loster BW, Wilkosz M, Naeije M, Ohrbach R: Badawcze kryteria diagnostyczne zaburzeń czynnościowych układu ruchowego narządu żucia BKD/ZCURNŻ polska wersja dwuosiowego systemu diagnostycznego ZCURNŻ. Protet Stomatol 2010; 60: Weinberg LA: An evaluation of basic articulators and their concepts. Part II: Arbitrary, positional, semiadjustable articulators. J Prosthet Dent 1963; 13: Address: Kraków, ul. Montelupich 4 Tel.: w jolanta.loster@uj.edu.pl Received: 12 th December 2014 Accepted: 31 st December