Zasoby środowiska. Ograniczoność, odtwarzalność i wyczerpywalność zasobów. M. Dacko

Transkrypt

1 Zasoby środowiska. Ograniczoność, odtwarzalność i wyczerpywalność zasobów. M. Dacko

2 Co rozumiemy pod pojęciem zasób? wielkość charakteryzująca dane dobro w konkretnym momencie czasu tyle a tyle tego, co się aktualnie posiada wszystko to, co organizm, populacja, gatunek, społeczeństwo zużywa lub wyczerpuje zasobem może być ilość dostępnego na pastwisku pokarmu dla zwierząt trawożernych, liczba dziupli i kryjówek dla ptaków, powierzchnia dostępna pod uprawę, posiadana gotówka, ilość wolnego czasu, wolna przestrzeń dyskowa w komputerze

3 Dynamiczne ujęcie zasobów Wielkość i jakość zasobów zmienia się wraz z ludzką wiedzą i postępem technicznym Zasoby nie tyle są co stają się Jedną z najważniejszych cech zasobów jest zdolność do zaspokajania potrzeb człowieka O wartości zasobów środowiska decyduje m.in. ich: - rzadkość - dostępność - czystość

4 Zasoby naturalne i sztuczne Zasoby możemy podzielić na zasoby naturalne (teoretycznie niezależne od działań człowieka) i zasoby sztuczne Zasoby naturalne to dobra i związane z nimi usługi, które są częścią szeroko rozumianej Natury Zasoby naturalne tworzą środowisko życia człowieka i są nieodzownymi czynnikami procesów produkcyjnych Do niedawna zasoby te traktowano jako darmowe siły przyrody i dobra wolne, czyli dobra ekonomiczne, które występują w nieograniczonej ilości i nie ma w ich przypadku pojęcia własności ani potrzeby ochrony) D. Ricardo ( ) - przedstawiciel ekonomii klasycznej, uważał, że zasoby naturalne są nieograniczone, zaś ograniczona jest jedynie nasza wiedza na temat możliwości ich użytkowania.

5 Zasoby naturalne środowiska geograficznego Zasoby wyczerpywalne Zasoby niewyczerpywalne Odtwarzalne Powietrze atm. Wody Gleby Świat roślinny Świat zwierzęcy Nieodtwarzalne Bogactwa mineralne Przestrzeń Promieniowanie słoneczne Energia fal i pływów morskich Energia wiatru Energia geotermalna Nieodtwarzalność zasobu sprawia, że gospodarowanie nim przybiera specyficzny charakter. Manteuffel Szoege w pracy Zarys problemów ekonomiki środowiska (2005) twierdzi, że zasobem nieodtwarzalnym najefektywniej gospodarowałby monopolista mający wpływ na cenę i na ilość (podaż) dobra.

6 Gospodarowanie zasobami naturalnymi niewyczerpywalnymi Użycie takich zasobów w danej chwili nie wpływa na możliwość ich wykorzystywania w przyszłości Zasoby te nie wymagają ochrony Istnieje jedynie ich określona granica w sensie gęstości (np. ilość energii słonecznej, wiatrowej, czy energii pływów morskich, jaką można pozyskać w danym miejscu z jednostki powierzchni)

7 Wyczerpywalne zasoby mogą mieć zdolność odnawiania się. W tym przypadku - dopóki korzysta się z nich racjonalnie i bez naruszania równowagi środowiska stanowią rezerwuar dóbr, z którego można stale czerpać. Zasoby naturalne wyczerpywalne odtwarzalne i nieodtwarzalne Zasoby takie jak bogactwa mineralne czy przestrzeń użytkowa są nieodtwarzalne. Istnieje bezwzględna granica ich dostępności.

8 Dlaczego wyczerpywalne zasoby środowiska łatwo ulegają degradacji? Garret Hardin w publikacji Tragedy of the Commons (Sciences, 1968) stwierdził: wszędzie tam, gdzie istnieją wspólne atrakcyjne zasoby (np. łowiska, pastwiska, lasy) ludzie eksploatują je nadmiernie, prowadząc do ich zużycia i zniszczenia Pytanie: Skoro nie potrafimy być odpowiedzialnymi współużytkownikami dóbr środowiska, to może lepiej byłoby je wszystkie sprywatyzować? Elinor Ostrom: istnieją zasady, których spełnienie pozwala racjonalnie zarządzać dobrami wspólnymi: Jasno zdefiniowane granice dobra wspólnego Określone zasady regulujące korzystanie z dobra dopasowane do lokalnych warunków Demokratyczne procesy ustanawiania zasad zarządzania dobrem Monitorowanie/kontrola dotrzymywania zasad przez członków wspólnoty Stopniowe sankcje w razie złamania zasad (umożliwiające sporadyczne łamanie zasad jako reakcję na nieprzewidziane krytyczne sytuacje) Efektywne i tanie mechanizmy rozwiązywania konfliktów

9 Problemy parametryzacji zasobów Istnieją zasoby ukryte, których z różnych przyczyn nie daje się w sposób precyzyjny pomierzyć i stosunkowo trudno jest je w związku z tym parametryzować, rozsądnie nimi gospodarować a także skutecznie je chronić (np. piękno i ład krajobrazu, zasobność łowisk, złóż mineralnych i wód podziemnych) Ponadto, zasoby to pojęcie względne one nie tyle są co stają się ich wielkość i jakość (w danej chwili często ograniczona) może zmieniać się wraz rosnącą wiedzą i możliwościami techniki

10 Waloryzacja zasobów środowiska Ocenę środowiska i jego zasobów przeprowadza się często za pomocą metody bonitacyjnej, gdzie dla każdego z badanych kryteriów przyjmuje się umowną skalę punktową Waloryzacji takiej dokonała Fierla (Geografia Ekonomiczna UE, 2007) na podstawie opracowania World Resources ( ) Kryteria bonitacji przeprowadzonej przez Fierlę: ocena zasobów wód powierzchniowych ocena zasobów gruntów ornych ocena zasobów leśnych Wody powierzchniowe (tys. m 3 /osobę) Punkty bonitacyjne Grunty orne (ha/osobę) Punkty bonitacyjne Lasy (ha/osobę) > 16,1 0 6 > 0,91 6 > 0, ,1 16, ,71 0,90 5 0,71 0,90 5 8,10 12,00 4 0,51 0,70 4 0,51 0,70 4 Punkty bonitacyjne 4,10 8, ,31 0,50 3 0,31 0,50 3 2,10 4,00 2 0,11 0,30 2 0,11 0,30 2 < 2,0 1 < 0,10 1 < 0,10 1

11 Kraj Zasoby wód powierzchniowych Zasoby gruntów ornych Zasoby leśne m 3 /osobę Pkt. Bonit. ha/osobę Pkt. Bonit. ha/osobę Pkt. Bonit. Austria ,17 2 0, Belgia ,08 1 0, Cypr ,13 2 0, Czechy ,31 3 0, Dania ,51 4 0, Estonia ,82 5 1, Finlandia ,42 3 4, Francja ,31 3 0, Grecja ,27 2 0, Hiszpania ,34 3 0, Holandia ,06 1 0, Irlandia ,28 2 0, Litwa ,79 4 0, Luksemburg ,08 1 0, Łotwa ,76 5 1, Malta ,02 1 0, Niemcy ,14 2 0, Polska ,41 3 0, Portugalia ,21 2 0, Słowacja ,27 2 0, Słowenia ,64 4 0, Szwecja ,31 3 3, Węgry ,46 3 0, Wielka Brytania ,11 2 0, Włochy ,14 1 0,01 1 4

12 Eksploatacja zasobów a problem optymalnego poziomu presji

13

14 Zużycie zasobów i presja na środowisko na przykładzie EC Opole roczna produkcja energii elektrycznej: 8,6 mln. MWh Przeciętne gospodarstwo domowe 2+2 zużywa rocznie około 2 MWh energii

15 Zanieczyszczenie środowiska z ekonomicznego punktu widzenia Istnieje pewna pojemność asymilacyjna środowiska. Odpowiada ona wypracowanej ewolucyjnie zdolności ekosystemów do samoregulacji Pewne zanieczyszczenia wywołują naturalne kontrakcje ze strony środowiska i jego elementów w celu likwidacji lub minimalizacji ich wpływu Zdaniem Manteuffla (2005) ilość zanieczyszczeń, która mieści się w pojemności asymilacyjnej środowiska zazwyczaj nie ma znaczenia ekonomicznego Dopóki zmiany w środowisku nie mają znaczenia ekonomicznego nie wpływają one na konsumpcję i produkcję

16 Przekroczenie progu pojemności asymilacyjnej Nawet zanieczyszczenia znaczące ekonomicznie nie zawsze są natychmiast eliminowane - powodująca je działalność przynosi przecież komuś korzyści Wielkość strat globalnych wynikających z zanieczyszczeń środowiska w funkcji wielkości tych zanieczyszczeń układa się logistycznie Przy pewnym poziomie zanieczyszczeń środowisko może zostać zniszczone całkowicie - wówczas dalsze zwiększanie emisji nie może już tej beznadziejnej sytuacji pogorszyć

17 Straty globalne i krańcowe w środowisku w funkcji ilości emitowanych zanieczyszczeń Sumaryczna (globalna) wartość strat Pojemność asymilacyjna środowiska Ładunek krytyczny Punkt anihilacji środowiska (ilość zanieczyszczeń niszcząca je całkowicie) Wartość środowiska = poziom strat globalnych przy całkowitym zniszczeniu Poziom regulacji prawnej Margines bezpieczeństwa Ilość zanieczyszczeń Krańcowa wartość strat Ilość zanieczyszczeń Straty krańcowe odzwierciedlają przyrost strat globalnych w wyniku wyemitowania dodatkowej jednostki zanieczyszczeń do środowiska

18 Optymalny społecznie poziom presji na środowisko Poziom ten wyznacza przecięcie marginalnych (krańcowych) społecznych kosztów zanieczyszczeń z krańcowymi społecznymi korzyściami wynikającymi z zanieczyszczającej działalności.

19 Klasyczny model Coase a Koszty środowiskowe i zyski Krańcowe koszty środowiskowe społeczne Krańcowe zyski producentów Optymalny poziom obciążenia środowiska Wielkość produkcji

20 Twierdzenie Coase a W sytuacji wolnorynkowej zanieczyszczenia i presja na środowisko powinny mieć tendencję do kształtowania się na poziomie społecznie optymalnym Jeśli prawo własności należeć będzie do zanieczyszczającego, to poszkodowani będą skłonni zapłacić szkodzącemu aby zaniechał działalności, a ten będzie skłonny z niej zrezygnować, jeżeli zapłata zrekompensuje korzyści osiągane z tej działalności Jeżeli prawo własności środowiska przysługiwać będzie poszkodowanym, to prowadzący działalność będzie skłonny zapłacić im odpowiednie odszkodowanie za ponoszone przez nich szkody środowiskowe jeśli jego korzyści przewyższą ponoszone przezeń koszty. Inaczej mówiąc: zanieczyszczający nabywa prawo do zanieczyszczeń

21 W świetle twierdzenia Coase: Nie ma powodu do tworzenia regulacji prawnych zmierzających do ograniczania presji na środowisko i zanieczyszczeń Jeśli zasoby środowiska będą prywatną własnością wielu podmiotów to samorzutnie powstanie rynek, który ureguluje presję na środowisko na poziomie optymalnym Jest to przykład postawy nazywanej skrajnym liberalizmem ekonomicznym postulującej maksymalną wolność działań dla uczestników życia gospodarczego, co powinno zapewnić maksymalny dobrobyt całego społeczeństwa

22 Zarzuty wobec twierdzenia Coase a: Ani szkodzący ani poszkodowani nie są tak zorganizowani by móc solidarnie współdziałać w płaceniu za emisję lub jej ograniczanie albo przyjmowaniu zapłaty za pogorszenie stanu środowiska Emitenci produkują zanieczyszczenia niejednorodne: różnej wielkości i rodzaju oraz w różnych lokalizacjach Rynek praw do zanieczyszczeń jest niedoskonały pod względem obiegu informacji (kto i ile płaci, kto i ile traci) Przy założeniach Coase można dojść do wniosku, że każdy poziom zanieczyszczeń jest społecznie optymalny bo gdyby nie był, doszłoby do transakcji prowadzącej do jego zmiany