WYKORZYSTANIE KULTURY W PROCESIE WYCHOWANIA I TERAPII PEDAGOGICZNEJ

Transkrypt

1 174 Збірник наукових праць. Випуск Bonisławska E.A., Wielodzietność we współczesnych rodzinach polskich, Poznań Opole Faliszek K., Bezrobocie jako problem społeczny, (w:) S. Pawlas Czyż, (red.), Praca socjalna wobec współczesnych problemów społecznych, Toruń Forma P., Rodzina wielodzietna a kwestie socjalne (w:) B. Matyjas, J. Biała, (red.), Rodzina jako środowisko pracy socjalnej. Teoria i praktyka, Kielce Janke A. W., Brągiel J., Kawula S., Pedagogika rodziny: obszary i panorama problematyki, Toruń Kalinowski M., Zasoby adaptacyjne osób pochodzących z rodzin wielodzietnych (w:) M. Kalinowski, I. Niewiadomska (red.), Skazani na wykluczenie!? Zasoby adaptacyjne osób zagrożonych marginalizacją społeczną, Lublin Kwak A., Rodzina formy i warunki funkcjonowania (w:), Encyklopedia Pedagogiczna XXI Wieku, Tom V, Warszawa Smyczyński T., Prawo rodzinne i opiekuńcze, Warszawa 2009, s.4.] 11. Śledzianowski J., Bezrobocie i jego skutki dla degradacji osoby i rozbicia rodzin, (w:) H. Marzec, Cz. Wiśniewskiego, (red.), Rodzina na początku III Tysiąclecia - obraz przeszłości i teraźniejszości, Tom I, Piotrków Trybunalski Tyszka Z., System metodologiczny wieloaspektowej, integralnej analizy życia rodzinnego, Poznań Wolska-Długosz M., Różnorodność form pomocy rodzinie dotkniętej bezrobociem, (w:) B. Matyjas, J. Biała, (red.), Rodzina jako środowisko pracy socjalnej. Teoria i praktyka., Kielce Currently, there is a marked decline in fertility rates in families, which undoubtedly stems from the transformations of political, economic and social past twenty years. In the case of these demographic changes is worth noting the problem of the functioning of large families that often financial difficulties translating into lower quality and standard of living, limited possibilities fulfill their needs (interests, leisure, health, education, etc.) and are subject to certain social prejudices. It should therefore make every effort to ensure that a child growing up in a family with many children could take full advantage of all goods which are envisaged constitutionally to all citizens - especially the possibility of learning. Keywords: family, large family, school, education, learning, upbringing, social services, social work, social needs, prejudices, stereotypes, gender. УДК 316.7: WYKORZYSTANIE KULTURY W PROCESIE WYCHOWANIA I TERAPII PEDAGOGICZNEJ Marek Paluch * У статті розглядається питання виховання та розвитку людини у зв язку з культурою, яка є її оточуючим світом. Проблематика культури в контексті навчального процесу з явилася в кінці 90-х років минулого століття в Програмі Всесвітнього Десятиліття Культурного Розвитку, яка була створена ЮНЕСКО. Культурні цінності в процесі навчання впливають на дві площини життя людини: індивідуальну та суспільну. Культурна освіта трактується як приготування до участі в культурному житті суспільства, як навчання вмінню спілкуватися у спільноті за допомогою благ культури. Автор статті підкреслює взаємовідношення між культурою і людиною та подає різноманітні види педагогічної терапії і чинники, які використовуються в терапевтичних діях. Ключові слова: культура, терапія, педагогічна терапія, соціальна робота, виховання, культурні цінності, терапевтичні дії та чинники, культурна освіта, виховне втручання, діти і молодь, навчальний процес, особистісний розвиток. Współczesny człowiek w swoim życiu napotyka na wiele trudności, przeszkód i niepowodzeń. Zmiany i przeobrażenia we wszystkich sferach życia społecznego, od ekonomicznego, kulturowego, wyznaczana jest przez procesy globalizacyjne i rewolucję informacyjno- społeczną. W coraz Marek Paluch, 2013

2 Розділ 1. Педагогіка 175 większym stopniu jednostka, grupa i społeczeństwo odbiera niekontrolowane informacje różnego pochodzenia. Nieład i chaos w obszarze aksjologicznym, upadek autorytetów, terroryzm i przemoc stają się codzienną rzeczywistością. Zjawiska patologii społecznych w tym przestępstwa, zachowania agresywne, uzależnienia, bieda, bezdomność, wykluczenie społeczne, korupcja instytucji społecznychbudzą lęk, obawy, strach i niepewność jutra. Transformacja społeczna niesie często rozluźnienie więzi grupowych, spadek znaczenia instytucji publicznych, wzrost preferencji hedonistycznych, wymuszeń, używania środków uzależniających (alkoholizm, narkomania itp.) A. Oleszkiewicz podkreśla, że wszelkie przełomy mają charakter kryzysów, stwarzają różne perspektywy rozwojowe w zależności od świadomości samego siebie. Człowiek napotyka przeszkody albo dąży do celu, lub z niego rezygnuje. Kryzys może wpłynąć na życie: - może doprowadzić do obniżenia poziomu funkcjonowania psychospołecznego (efekt represyjny) - może doprowadzić do ustalenia poziomu funkcjonowania psychospołecznego sprzed kryzysu (efekt stabilizacyjny) - może doprowadzić do podwyższenia poziomu funkcjonowania psychospołecznego (efekt rozwoju) [1: 221] W okresie zmian społecznych zjawiska patologii społecznej stają się wyraziste. Częstotliwość ich oraz jakość zdecydowanie wzrasta, są dynamiczne i niebezpieczne. W okresie szybkiego tempa rozwoju społecznego widoczne są zaburzenia funkcjonowania człowieka w relacjach z innymi, które rodzą problemy społeczne a także degradują człowieka jako osobę. Stąd pojawia się konieczność przeciwdziałania tym tendencją i formom destrukcyjnym jednostki poprzez pomoc psychologiczną, edukację i realizację działań profilaktycznych, terapeutycznych, korygujących i resocjalizacyjnych. W tym kontekście pracownik socjalny, nauczyciel, terapeuta oraz osoby zajmujące się działaniami pomocowymi i wspierającymi jednostkę winne uczestniczyć w działaniach zaradczych. Jednostki narażone na różnego rodzaju trudności mogą korzystać z pomocy psychologicznej. Oddziaływania psychologiczne z zakresu: działania ukierunkowane na rozwój jednostki- wspieranie samorealizacji działania nastawione na rozwój takich podmiotowych cech i właściwości środowiska, które sprzyjają kształtowaniu i zachowaniu zdrowia- promocja zdrowia zapobieganiu patologii- prewencja pomoc w rozwiązywaniu kryzysów rozwojowych- poradnictwo psychologiczne pomoc w rozwiązywaniu sytuacji traumatycznych i kryzysowych- interwencje kryzysowe pomoc w zmniejszaniu i usunięciu zaburzeń- psychoterapia, rehabilitacja, resocjalizacja[2: 605] Pomoc nastawiona jest na dobro jednostek, grup i społeczeństwa. Wielkie znaczenia dla rozwoju społeczeństwa ma kształtowanie i wychowanie dzieci i młodzieży w duchu tradycji, współistnienia, tolerancji, życia bez przemocy itp. Współczesność stawia edukację przed koniecznością budowania nowego systemu wartości i modernizacją istniejących. Wymaga od człowieka szerokiej wiedzy i umiejętności, a także zdolności adaptacyjnych do nowych warunków. Wychowanie pełni funkcję socjalizacyjną (adaptacyjną) i emancypacyjną (wyzwalającą). Pierwsza wiąże się z rozwojem kompetencji, druga zwraca uwagę na specyficzny potencjał każdej osoby. Przystosowanie jednostki do społeczeństwa, kształtowanie wrażliwości na potrzeby innych ludzi i na dobro społeczne. W procesie wychowania ważną rolę odgrywa wychowalność, odpowiedzialność, przynależność. Jednym z ważniejszych czynników przeciwdziałania zachowań agresywnych, które są podstawowym problemem wychowawczym w obecnej rzeczywistości wśród dzieci i młodzieży może być kultura.

3 176 Збірник наукових праць. Випуск 14 W. Okoń w Nowym słowniku pedagogicznym pisze: kultura to ogół stworzonych przez ludzi wartości naukowych, społecznych, artystycznych i technicznych oraz procesy tworzenia tych wartości. Autor podkreśla, iż pojęcie kultury nie jest przez wszystkich rozumiane jednakowo, kojarzy się z uprawą roli bądź z uprawą umysłu. Współcześnie zaczyna się pojmować kulturę szeroko, jako efekty i procesy tworzenia dóbr, zarówno jako normy, wartości i wzory zachowań, jak wytworzone przez ludzi dzieła, zarówno wartości naukowe i artystyczne, jak społeczne i techniczno- cywilizacyjne.[3: ]. A. Kłoskowska w książce pt. Kultura masowa. Krytyka i obrona wymienia wiele definicji kultury. Kulturę należy jednak traktować jak typy idealne pozwalające uporządkować ogromną ilość literatury poświęconej kulturze, tylko ze względu na pewne teoretyczne aspekty i stanowiska poszczególnych autorów [4: 19]. B. Suchodolski, wybitny polski pedagog, filozof i historyk kultury, rozumiał wychowanie i rozwój człowieka w związku z kulturą. Kultura to rzeczywisty świat człowieka [5: 55]. Człowiek w swoim życiu w okresie rozwoju wykonuje określone czynności od zabawy, nauki, pracy i wypoczynku, poprzez pełnienie ról społecznych i uczestnictwo w kulturze. Kultura wywiera na jednostkę określone zmiany w zachowaniu i odbiorze rzeczywistości. Kultura ma wpływ na wychowanie i socjalizację jako ogół zmian zachodzących w jednostce pod wpływem wielu czynników społecznych, w tym kultury. Kulturę można uznać za element wyznaczający określony styl życia. J. Wojnar dowidzi, że droga człowieka do kultury miałaby prowadzić nie tyle przez kontakt z tradycyjnymi wartościami, zwłaszcza kultury artystycznej, ile przez udział człowieka w nowoczesnych formach życia i działania kulturalnego, a także społecznego i zawodowego. Droga do kultury miałaby więc przesuwać się z kształcenia przez tradycję ku uczestnictwu i przeżywaniu, obyczajom i sposobem życia.[6: 25] Problematyka kultury w kontekście procesu kształcenia i edukacji znalazła się pod koniec lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia ( ) w Programie Światowej Dekady Rozwoju Kulturowego opracowanym przez UNESCO. Wymieniony program zakładał realizację czterech związanych ze sobą celów: - uznanie kulturowego wymiaru rozwoju - umocnienie i wzbogacenie odrębności kulturowych - rozszerzenie uczestnictwa ludzi w kulturze - rozwijanie międzynarodowej współpracy w dziedzinie kultury (konieczność działań na rzecz nowocześnie pojmowanej edukacji kultury)[ 7 ] Na podkreślenie zasługuje fakt, iż kierunek pedagogiczny- pedagogika kultury był jednym z popularniejszych w edukacji europejskiej na przełomie XIX i XX wieku. Człowiek uczestnicząca w procesie przeżywania istota kulturalna tworzenia KULTURA osobowość człowieka Prezentowana wyżej rycina przedstawia relacje zachodzące pomiędzy kulturą a człowiekiem w kontekście wzajemnego oddziaływania Edukacja kulturalna to zespół uporządkowanych podsystemów wychowania: - rodzinnego - przedszkolnego - szkolnego - pozaszkolnego ( np. instytucji kulturalnych lub sportowych) Celem działania tego ogólnego systemu jest prawidłowy rozwój człowieka i jego osobowości. Chodzi tu o prawidłowe relacje człowieka z innymi i z otoczeniem.

4 Розділ 1. Педагогіка 177 S. Ossowski uważał, że na dziedzictwo kulturowe grupy społecznej składają się pewne wzory reakcji uczuciowych i umysłowych, według których kształcą się dyspozycje członków grupy, ale żadne przedmioty zewnętrzne nie wchodziłyby w skład tego dziedzictwa[8: 64] Zatem, kultura nierozerwalnie z człowiekiem, grupą i społeczeństwem zajmuje ważne miejsce w procesach życia zbiorowego. Warto zaznaczyć, że wartości kulturowe w procesie edukacyjnym oddziaływają na dwie płaszczyzny życia człowieka: - indywidualna, w ramach której następuje rozwój osobowości jednostki - społeczna, w obrębie której zachodzi rozwój społeczności złożonej z niepowtarzalnych indywidualności Edukacja kulturalna taktowana jako przygotowanie do uczestnictwa w kulturze jest kształceniem umiejętności społecznego komunikowania się ze pomocą dóbr kultury[9: 20] Psycholodzy, pracownicy socjalni, pedagodzy, animatorzy życia społecznego należą do tych specjalistów, gdzie centralnym zainteresowaniem w kontekście teoretycznym i praktycznym jest człowiek, jednostka ludzka. Zainteresowanie nauk człowiekiem w różnych dyscyplinach ukierunkowane jest na różne cechy od stanowiska biologicznego, po nauki społeczne i humanistyczne. Jednym z nich jest potrzeba wychowania, ukształtowanie w młodym pokoleniu takich form i sposobów zachowania, które mogą sprzyjać rozwojowi jednostki, grupy czy narodów i państwa. Cały proces wychowawczy ukierunkowany jest na wywołanie zmiany osobowości jednostki. We współczesnej rzeczywistości, gdzie życie nacechowane jest trudnościami, barierami, niemocą, kryzysem ekonomicznym i nieładem wśród dzieci i młodzieży, pojawiają się coraz częściej różne rodzaje zaburzeń o których sygnalizują pedagodzy szkolni. Są to: objawy zaburzeń lekowych objawy zaburzeń nastroju objawy zaburzeń osobowości zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi do tego dochodzi agresywność z jednej strony i poczucie obniżenia wartości z drugiej. Wzrasta dynamicznie ilość sytuacji stresogennych z którymi dzieci i młodzież spotykają się w środowisku rodzinnym, przedszkolnym i szkolnym. Negatywne przeżycia, cierpienie i lęk mają TERAPIA PEDAGOGICZNA Interwencja wychowawcza wpływ na rozwój człowieka. Indywidualne reakcje na wymienione wyżej cechy i stres zależne jest od tego jak jednostka świadomie będzie interpretowała wydarzenia szkodliwe lub zagrażające. Każdy nauczyciel, pracownik socjalny winien sobie zdawać sprawę, iż skuteczną metodą może być terapia i działania profilaktyczne wzmacniające osobowość jednostek. E.M. Skorek definiuje terapię pedagogiczną w następujący sposób jako całokształt oddziaływań pedagogicznych stosowanych wobec dzieci ze specjalnymi trudnościami w uczeniu się. Oddziaływania te mają charakter zajęć korekcyjno- kompensacyjnych ukierunkowanych z jednej strony na usprawnienie zaburzeń funkcji (korekcja), z drugiej zaś strony na wspomaganiu funkcji dobrze rozwijających się tak, aby mogły być wsparciem dla funkcji zaburzeniowych lub mogły je zastąpić (kompensacja).[10: 9] TERAPIA leczenie za pomocą środków medycznych (farmakologicznych) na przyczyny i objawy choroby - oddziaływanie za pomocą środków pedagogicznych (wychowawczych i dydaktycznych) na przyczyny i trudności dzieci i młodzieży w uczeniu się Interwencja wychowawcza zmierza do spowodowania określonych pozytywnych zmian w zakresie sfery emocjonalno- motywacyjnej i poznawczej. Podmiotem terapii pedagogicznej jest nauczyciel terapeuta, a przedmiotem oddziaływania jest dziecko.[11: 63-66]

5 178 Збірник наукових праць. Випуск 14 Można wyróżnić szereg rodzajów terapii z uwzględnieniem różnych kryteriów. Do niniejszego tekstu wykorzystam podział zaproponowany przez A. Zawiślak, który jest następujący: Rodzaje terapii pedagogicznej z uwzględnieniem różnych kryteriów Kryterium podziału Rodzaj terapii Czas trwania krótko-terminowa długo-terminowa incydentalna Specyfika postępowania ogólnorozwojowa specjalistyczna Zakres i złożoność zaburzenia monosensoryczna polisensoryczna Forma uczestnictwa indywidualna grupowa zbiorowa współuczestnicząca Rodzaje/ Formy interwencji podtrzymująca korygująca wzmacniająca Czynniki wykorzystywane w działaniach terapeutycznych Czynniki terapeutyczne Możliwości wykorzystania Sztuka Arteterapia- działania plastyczne, teatralne, muzyczne, czytelnicze Ruch Kinezyterapia- gimnastyka, zabawa, masaż, taniec, sport, śmiech Działanie Ergoterapia- leczenie pracą, terapia zajęciowa, ludoterapia Nowoczesna technologia Wykorzystanie urządzeń technicznych i informatycznych Zwierzęta Zooterapia- odpowiednio przygotowane konie, psy, koty, małe zwierzęta Przyroda Naturoterapia- wykorzystanie walorów lasu, morza, ogrodu. [12] Wiele rodzajów terapii pomaga wychowankom radzić sobie z trudnościami, jakie napotykają w swoim życiu. Jedną z form, która przynosi założone efekty jest terapia przez sztukę tz. arteterapia, w której uwzględnia się działania plastyczne, teatralne, muzyczne, czytelnicze (biblioterapia)- integralny element kultury. Oddziaływanie przez sztukę w celach terapeutycznych jest dobrym sposobem pracy z dzieckiem, zwłaszcza z tym z zaburzeniami osobowości czy innymi nieprawidłowościami psychicznymi. Można tu mówić o czynnym i biernym oddziaływaniu psychoterapeutycznym.[13: 403] W podsumowaniu należy podkreślić, że dzieci i młodzież chętnie uczestniczą w terapii i zajęciach gdzie główną rolę odgrywa piękno, estetyka, pozytywne emocje itp. Należy kształcić jak najwięcej specjalistów z zakresu terapii, aby byli przyjacielem, doradcą, organizatorem, budzącym zaufanie i empatię. Uwzględniając motto patrząc na problemy dziecka jego oczami. [14: 152] Strategia edukacji kulturalnej jest spotkaniem człowieka z dobrami i wartościami kultury w różnych jej formach i stanowi czynnik rozwoju indywidualnego i społecznego. Bibliografia 1. Oleszkiewicz A. Psychospołeczna charakterystyka kryzysu w wieku dorastania i jego konsekwencje dla rozwoju jednostki, (w: )Tyszkowa J.M. (red.) Rozwój psychiczny człowieka w ciągu życia, PWN Warszawa Czabała J. Cz., Sęk H., Pomoc psychologiczna, (w:) Strelau J. (red.) Psychologia. Podręcznik akademicki. Jednostka w społeczeństwie i elementy psychologii stosowanej, tom III. Gdańsk Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa Filipiak K., Socjologia kultury. Zarys zagadnień, Lublin Suchodolski B., Wychowanie mimo wszystko, Warszawa 1990.

6 Розділ 1. Педагогіка Wojnar J., Estetyka i wychowanie, Warszawa Suchodolski B., Pedagogika kultury,(w:) Pomykało W. (red.) Encyklopedia pedagogiczna, Warszawa Ossowski S., Więź społeczna i dziedzictwo, (w:) Dzieła, Warszawa Paluch M., Horbowski A., Szmyd K., Kultura elementem nowej strategii edukacyjnej. Rozprawy i szkice, (w:) Horbowski A. Pedagogika kultury czy edukacja kulturalna?, Kraków Skorek E.M., Terapia pedagogiczna. Zagadnienia praktyczne i propozycje zajęć, Wydawnictwo Impuls, Kraków Czajkowska J., Herda K., Zajęcia korekcyjno- kompensacyjne w szkole, WSIP, Warszawa Zawiślak A., Wybrane zagadnienia z pedagogiki specjalnej, Wydawnictwo Impuls, Kraków Słowik P., Sztuka jako możliwość oddziaływania psychoterapeutycznego na dziecko, (w:) Kida.J. (red.) Sztuka a świat dziecka, Rzeszów Wyczesany J., Pedagogika upośledzonych umysłowo, Wydawnictwo Impuls, Kraków The article deals with the problems of upbringing and development of a man in connection with culture. Cultural problems in a context of educational process appeared at the end of 90 th last century in Program of World Decade Cultural Development, which was created by UNESCO. Cultural education treats as preparation for the participation in cultural life of society, as communicative skill teaching with the help of culture. The author of the article emphasizes interrelation between a man and culture and gives in tables kinds of pedagogical therapy and factors which are used in therapeutic actions. Key words: culture, therapy, educational therapy, social work, education, cultural values, therapeutic actions and factors, cultural education, educational intervention, children and youth, teaching, personal development. УДК ETHICAL AND MORAL ASPECTS OF CARE AND UPBRINGING IN FAMILY Urszula Gruca- Miąsik * У статті наголошуєтьс на важливості інтегрованого виховання у сім ї. Створення норм, правил поведінки, а також виконання сімейних обов язків відповідно до певних цінностей, що впливає на формування морального аспекту функціонування саме цієї основної ланки нашого суспільства. Автор зазначає, що в сучасних сім ях надто мало часу відводиться для обговорення різних проблем і ухвалення єдиного етичного та морального способу поведінки всіх членів сім ї. Автор зазначає, що в умовах зростаючих екзистенціальних проблем сучасних сімей і суспільних змін, сім ям необхідно створювати умови для народжуваності та виховання більшої кількості дітей. Незалежно від того, з якої сім ї людина походить, важливим є те, що вона робить. З моральної точки зору ми маємо брати до уваги, що сім я повинна бути (і зазвичай є) моделлю для дитини. Через інтерналізацію зразків, норм, правил поведінки, що переважають у сім ї, дитина, ймовірно, буде копіювати набутий хороший досвід у майбутньому. Важко створити щасливу сім ю, не маючи власних зразків для наслідування, вивчених з дитинства. Ключові слова: моральні якості, етика, виховання, піклування, сім я, системний підхід, суб єктивізм, теорія систем, свідомість, неблагополучна сім я, оцінювати, моральні норми, норми, освіта, поведінка, дитинство, любов, спілкування, сімейні обов язки, психосоціальна система. Today s world brings a magnitude of threats to family life, especially regarding the care and raising of children. Among these threats we can include: poor economic situation of families which Urszula Gruca- Miąsik, 2013