Weblogi (blogi) nowe narzędzie komunikacji w nauce

Transkrypt

1 1 To jest preprint. Opis bibliograficzny wersji opublikowanej Cisek, Sabina (2008). Weblogi (blogi) nowe narzędzie komunikacji w nauce. W: Pietruch-Reizes, Diana (red.). Zarządzanie informacją w nauce. Katowice: Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, s Dostęp także online: Sabina Cisek Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytet Jagielloński Weblogi (blogi) nowe narzędzie komunikacji w nauce Streszczenie: Rozwój Internetu pociąga za sobą zmiany w komunikacji naukowej. Jednym z narzędzi coraz częściej wykorzystywanym między innymi do przekazu najświeższych informacji i idei w nauce jest weblog (blog) o charakterze profesjonalnym. Celem niniejszego artykułu jest analiza roli i funkcji blogów w procesach informacji i komunikacji naukowej w oparciu o weblogi z zakresu informacji naukowej i bibliotekoznawstwa. Abstract: The Internet has changed the forms and ways of contemporary scholarly communication. The professional weblog is one of the tools used more and more frequently to transfer the newest information and ideas in science. This paper aims at analysis of roles and functions of blogs in the processes of scholarly information and communication basing on the weblogs from the field of information and library sciences. Powstanie i rozwój Internetu, zwłaszcza ale nie tylko środowiska WWW, przyczyniły się do zmian bodaj we wszystkich dziedzinach życia społecznego i zawodowego, także w nauce. Czy przemiany w komunikacji naukowej w XXI wieku rzeczywiście mają charakter rewolucyjny czy tylko kosmetyczny nadal jest to pytanie nierozstrzygnięte: Internet jako nowe i dynamiczne środowisko informacyjne człowieka, z jednej strony z pewnością otwiera nowe możliwości przed komunikacją naukową, ale jednocześnie stawia bardzo poważne wyzwania wynikające z konieczności opanowania umiejętności korzystania z

2 2 jego zasobów i usług, redefiniowania relacji między różnymi uczestnikami procesu komunikacji oraz zbadania nowych zjawisk i określenie ich konsekwencji ( ). Co więcej, publikowanie elektroniczne, mimo oczywistych postępów, nadal jest w stanie ciągłych eksperymentów i poszukiwania optymalnych rozwiązań 1. Niniejszy artykuł wpisuje się we wskazany nurt rozważań i zawiera próbę uchwycenia wybranych aspektów funkcjonowania weblogów, jako internetowych publikacji elektronicznych we współczesnej nauce. Stanowi pierwszą przymiarkę do tego zagadnienia i jako taki ma na celu raczej zasygnalizowanie problemu i ewentualne zapoczątkowanie dyskusji, a nie oferowanie ostatecznych rozwiązań. Pierwsze akapity tego tekstu poświęcone są ogólnej charakterystyce blogów, kolejne obejmują rozważania na temat ich roli w szeroko i intuicyjnie rozumianej komunikacji naukowej. Jako materiał ilustracyjny służą weblogi z zakresu informacji naukowej i bibliotekoznawstwa. Liczne źródła, zarówno popularne jak i naukowe, formułują definicję terminów weblog i synonimicznego blog. Wydawcy słownika języka angielskiego (amerykańskiego) Merriam Webster Dictionary ogłosili, że w roku 2004 blog był najczęściej wyszukiwanym słowem 2. ODLIS Online Dictionary for Library and Information Science podaje: Weblog: A Web page that provides frequent continuing publication of Web links and/or comments on a specific topic or subject (broad or narrow in scope), often in the form of short entries arranged in reverse chronological order, the most recently added piece of information appearing first. ( ) Also spelled Web log. Synonymous with blog. The process of maintaining a Weblog is known as blogging 3. W Wikipedii (w wersji polskojęzycznej) czytamy: Blog ( ) rodzaj strony internetowej, na której autor umieszcza datowane wpisy, wyświetlane kolejno, zaczynając od najnowszego. Blogi zazwyczaj posiadają system archiwizacji wpisów, możliwość komentowania wpisów przez czytelników, a także zestaw linków (tradycyjnie umieszczany w bocznej kolumnie): do blogów polecanych przez autora (tzw. blogroll) i innego rodzaju stron WWW. Ogół blogów, traktowany jako medium komunikacyjne, określa się czasem mianem blogosfery 4. Termin weblog prawdopodobnie został użyty po raz pierwszy przez Jorna Bargera 17 grudnia 1997 roku, blog przez Petera Merholza w 1999 roku. Weblogi istniały jednak już wcześniej, zdaniem niektórych autorów pierwsza w ogóle strona WWW, stworzona przez Tima Berners-Lee w CERN, miała właśnie postać blogu 5. Weblogi przeszły przez kilka etapów rozwoju, Wikipedia (w wersji anglojęzycznej) wyróżnia ich trzy: , , od 2004 do dzisiaj 6. Zmieniały się forma blogów, ich zawartość, wykorzystywane oprogramowanie i co najistotniejsze funkcje oraz zakres społecznego oddziaływania.

3 3 Pierwsze weblogi miały z reguły charakter uzupełnianego na bieżąco zbioru linków z określonej dziedziny. Następnie dominowały blogi pamiętniki online. Z biegiem lat weblogi poważniały, nabierały profesjonalnego charakteru. W efekcie dzisiaj pełnią rolę ważnego kanału ekspresji indywidualnej i grupowej oraz informacji, komunikacji i integracji w działalności gospodarczej, dziennikarstwie, edukacji i samokształceniu, polityce, promocji i Public Relations, dla grup zawodowych i społeczności lokalnych, a także w nauce 7. Obecnie istnieją miliony weblogów różnego typu, aczkolwiek ustalenie ich liczby jest problematyczne w literaturze przedmiotu pojawiają się spore rozbieżności: od. 1.9 miliona 8 do 60 milionów 9. Blogi można kategoryzować wedle wybranych kryteriów, między innymi ze względu na medium (np. blog zawierający głównie odnośniki to linklog, wideo videoblog, fotograficzny photoblog etc.), status prawny (blogi prywatne, blogi korporacyjne) oraz treść i zawartość informacyjną. The Internet Public Library wyróżnia następujące kategorie blogów w oparciu o kryterium tematyczne: bibliotekarskie i bibliotekoznawcze; dla niepełnosprawnych i o niepełnosprawności; dziennikarskie i o mass mediach; edukacyjne; ekonomiczne i biznesowe; filmowe; historyczne; kulinarne; lekarskie, medyczne, dotyczące zdrowia; literackie i czytelnicze; naukowe, informatyczne i o elektronice; o grafice, fotografii i fotografice; polityczne (w tym wyborcze); podróżnicze i turystyczne; prawne; sportowe; związane z kulturą popularną 10. O radykalnym wzroście znaczenia weblogów świadczą nie tylko ogromna ich liczba i coraz obszerniejsze piśmiennictwo na ten temat, lecz również powstanie im tylko poświęconych wyszukiwarek internetowych, np. BlogPulse 11, zainteresowanie wyszukiwaniem blogów i w blogach przez dominujące serwisy wyszukiwawcze, takie jak Google, w ramach którego stworzono specjalistyczny Google Blog Search 12, a także rozwój dyskusji na temat aspektów etycznych i prawnych bloggingu 13. Współczesny weblog można zatem określić jako rodzaj ustawicznie aktualizowanej publikacji elektronicznej online w WWW. Jest jednym ze zjawisk charakterystycznych dla tzw. Web 2.0 podejścia/ruchu akcentującego współtworzenie zawartości Sieci przez wszystkich jej użytkowników, nie tylko przez nielicznych ekspertów oraz powstawanie szeroko rozumianych społeczności wirtualnych (massively distributed collaboration, social media, social networking, user-generated content, virtual communities 14 ). Weblog zawiera wpisy (tzw. posty) widoczne w odwróconym porządku chronologicznym (z reguły), odnośniki do innych blogów (tzw. blogroll), linki do serwisów WWW z danego obszaru wiedzy, narzędzie umożliwiające zamieszczanie komentarzy przez czytelników blogu, archiwum wiadomości, często wewnętrzny serwis wyszukiwawczy (katalog,

4 4 wyszukiwarka). Dzisiejsze weblogi włączają tekst, grafikę, multimedia. Są prowadzone przez indywidualnych autorów/redaktorów, nieformalne lub formalne grupy ludzi, a także przez firmy i instytucje, organy administracji i władzy, samorządy lokalne, organizacje pozarządowe etc. Mogą mieć charakter zamknięty, tzn. być przeznaczone wyłącznie dla wybranych odbiorców (np. blogi korporacyjne w biznesie) i otwarty, tzn. być publicznie i potencjalnie dla wszystkich dostępne. Literatura poświęcona w e b l o g o m w n a u c e nie jest tak obszerna jak piśmiennictwo o blogach w biznesie czy dziennikarstwie, porusza się jednak ten temat coraz częściej 15. Pierwsze pytanie, które nasuwa się w tym kontekście ma charakter definicyjnoterminologiczny, mianowicie: czy wyrażenie blog naukowy jest uprawnione? Weblogi nie są bowiem publikacjami n a u k o w y m i w ścisłym, tradycyjnym sensie tego słowa, ponieważ nie podlegają procesowi uprzedniej oceny przez niezależnych recenzentów (peer review). Co nie oznacza wszakże, że w ogóle nie są, w sposób mniej lub bardziej formalny, recenzowane, wręcz przeciwnie treści w nich zawarte są niejednokrotnie przedmiotem dyskusji i merytorycznej krytyki. Być może, właśnie w efekcie powstawania naukowej blogosfery, rodzi się obecnie nowy, zbiorowy i rozproszony sposób ewaluacji publikacji naukowych (distributed scientific evaluation), zwany miękkim (soft peer review, soft evaluation systems). Recenzowanie dokonywane jest explicite (np. komentarze, rankingi) oraz implicite (np. czytanie, kopiowanie, zapisywanie adresu WWW) przez zainteresowane s p o ł e c z n o ś c i uczonych 16. Jest to interesujące i ważne zagadnienie, które wymaga dalszej, pogłębionej analizy. Na razie jednak terminem blog naukowy należy posługiwać się ostrożnie, z zastrzeżeniami, lepiej zatem używać określenia blog zorientowany naukowo lub podobnego. Współcześnie mamy do czynienia z tysiącami (jeżeli nie setkami tysięcy) specjalistycznych i zorientowanych naukowo weblogów. Dla przykładu w dziedzinie i n f o r m a c j i n a u k o w e j i b i b l i o t e k o z n a w s t w a (INIB) funkcjonuje co najmniej kilkaset blogów fachowych prowadzonych przez bibliotekarzy i pracowników informacji oraz kilkanaście weblogów naukowych. Ich wykazy znaleźć można w serwisach Google Directory Reference Libraries Library and Information Science Weblogs 17 oraz Library Weblogs 18. Wpływowymi profesjonalnymi weblogami z zakresu INIB są między innymi: Library 2.0: An Academic's Perspective 19 autorstwa Laury B. Cohen oraz ResourceShelf 20 tworzony przez zespół pod kierownictwem Gary Price a i Shirl Kennedy. Do blogów zorientowanych naukowo, prowadzonych przez przedstawicieli informatologii i

5 5 dyscyplin pokrewnych należą: Hapke Weblog. About information literacy, history, philosophy, education and beyond 21, Information Literacy Weblog 22, Information Research Weblog 23, Open Access News 24, Philosophy of Information 25, The Invisible Web Weblog 26. C e c h y współczesnych blogów jako takich wpływają na sposób ich funkcjonowania i wykorzystania w nauce XXI wieku. Pierwszą z charakterystyk jest ł a t w o ś ć i s z y b k o ś ć p u b l i k o w a n i a. Drugą potencjalna n a t y c h m i a s t o w o ś ć d o s t ę p u, ponieważ większość serwisów wyszukiwawczych indeksuje wpisy z weblogów z opóźnieniem od około jednej godziny do najwyżej jednego dnia 27. Wskazane cechy umożliwiają (ale tylko umożliwiają, nie zapewniają) błyskawiczne upowszechnianie zarówno opinii jak i odkryć naukowych, bez przechodzenia tradycyjnego, często długotrwałego procesu publikacji w czasopismach; prowadzenie dyskusji i wymiany poglądów niemal w czasie rzeczywistym; przyspieszenie obiegu informacji w nauce. W efekcie blogi mogą stać się komplementarne wobec czasopism naukowych. Szybkość publikowania i dostępu może niestety mieć także negatywne skutki, przede wszystkim rozpowszechnianie nieprzemyślanych, niesprawdzonych, a nawet fałszywych czy niebezpiecznych treści. N i e f o r m a l n y c h a r a k t e r weblogów przyczynia się do obniżenia barier w komunikacji naukowej językowych, społecznych i innych. Pozytywną tego konsekwencją są otwartość i pluralizm, włączanie się do dyskusji studentów, amatorów, laików, czasami oferujących świeże spojrzenie na stare problemy, negatywną pojawianie się wypowiedzi bezwartościowych pod względem merytorycznym, zbyt emocjonalnych czy nawet obraźliwych 28. Potencjalnie p o w s z e c h n y d o s t ę p wpływa na: (a) ułatwienie migracji wiedzy między dyscyplinami, zwiększenie interdyscyplinarności nauki 29 ; (b) możliwość efektywniejszego upowszechniania wyników badań naukowych wśród szerokiej publiczności oraz na potrzeby edukacji formalnej i samokształcenia. Zarówno korzyści, jak i zagrożenia są tutaj oczywiste. F u n k c j e weblogów we współczesnej nauce można, jak sądzę, opisać w pięciu kontekstach, mianowicie: informacyjnym, problemowym, indywidualnym i psychologicznym, społecznym oraz wyszukiwawczym. K o n t e k s t i n f o r m a c y j n y (informowanie, ogłaszanie, powiadamianie) obejmuje: (1) funkcję blogu jako tzw. newslettera, tj. powiadamianie o nowościach i bieżących wydarzeniach z zakresu danej dyscypliny naukowej i dziedzin pokrewnych. Informacja taka

6 6 dotyczy między innymi: edukacji, tj. kursów, szkoleń, wykładów itp.; konferencji, seminariów, spotkań 30 ; nowopowstających czasopism 31 ; publikacji (artykułów, książek) ukazujących się w tradycyjnym obiegu wydawniczym 32 ; (2) powiadamianie o podejmowanych przez autora blogu własnych przedsięwzięciach profesjonalnych i naukowych prowadzonych kursach, ogłaszanych publikacjach, zmianach w życiu zawodowym etc. K o n t e k s t p r o b l e m o w y włącza: (3) dyskutowanie i inspirowanie, stawianie problemów, wymianę opinii, zwracanie uwagi innych uczonych i/lub praktyków na potrzebę rozstrzygnięcia określonych, ważnych zdaniem autora blogu zagadnień 33 ; (4) komentowanie, polecanie, recenzowanie inicjatyw i prac naukowych, programów badawczych, wystąpień konferencyjnych 34. K o n t e k s t i n d y w i d u a l n y i p s y c h o l o g i c z n y zawiera: (5) ekspresję, realizację potrzeby wyrażenia na forum publicznym indywidualnych poglądów, czasami również odczuć, zwłaszcza wobec zagadnień kontrowersyjnych; (6) promowanie i upowszechnianie własnych idei, koncepcji, czasami odkryć, w celu na przykład zarezerwowania pierwszeństwa w jakimś zakresie, także autopromocji i zdobycia szerszego uznania. K o n t e k s t s p o ł e c z n y stanowi: (7) integrowanie i tworzenie więzi. Twórcy i odbiorcy blogu w efekcie wspólnych zainteresowań, wymiany opinii, zbiorowego rozstrzygania problemów naukowych i zawodowych mogą stać się powiązaną wewnętrznie (wirtualną) społecznością uczonych; (8) kontrolowanie przestrzegania wartości etycznych w badaniach naukowych, między innymi wskazywanie plagiatów i przypadków naruszenia własności intelektualnej 35. Wreszcie w k o n t e k ś c i e w y s z u k i w a w c z y m warto podkreślić: (9) możliwość (i konieczność?) wyszukiwania informacji w blogach na potrzeby badań naukowych. Nasuwa się pytanie czy obecnie należy już obowiązkowo uwzględniać treści zamieszczane w weblogach, na przykład gromadząc literaturę przedmiotu na określony temat. Jedną z istotnych zalet blogów, oprócz już wcześniej w tym artykule wspomnianych, jest oferowanie dostępu do zasobów tzw. niewidzialnego Internetu (Invisible Web) 36 ; jednym z problemów niepewność co do jakości wyszukanej w blogach informacji. Przedstawiony wykaz funkcji weblogów w nauce XXI wieku zapewne można jeszcze uzupełniać oraz modyfikować. Zatem zamiast podsumowania może warto kontynuować dyskusję w tym zakresie w jakimś specjalistycznym blogu?

7 7 Przypisy: 1 S. Cisek, R. Sapa: Komunikacja naukowa w Internecie mity i rzeczywistość [maszynopis przyjęty do druku na Wydziale Zarządzania i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego] 2 G. Singh, S. M. Shahid: Blogs as Tools for Online Information Sharing. Library Philosophy and Practice 2006 t. 9 z. 1 [online]. [Dostęp 3 marca 2007]. Dostępny w Internecie: 3 J. M. Reitz: Weblog [w:] ODLIS Online Dictionary for Library and Information Science [online]. [Dostęp 3 marca 2007]. Dostępny w Internecie: 4 Blog [w:] Wikipedia, Wolna encyklopedia [online]. [Dostęp 6 marca 2007]. Dostępny w Internecie: 5 G. Singh, S. M. Shahid: Blogs as Tools. 6 Blog [w:] Wikipedia, the Free Encyclopedia [online]. [Dostęp 6 marca 2007]. Dostępny w Internecie: 7 R. Lamsheed, M. Berry, L. Armstrong: Blogs. Personal E-learning Spaces [online]. [Dostęp 6 marca 2007]. Dostepny w Internecie: M. Laning, C. Lavallee-Welch, M. Smith: Frontiers of Effort: Librarians and Professional Development Blogs. Journal of Library Administration 2005 t. 43 z. ¾ s ; D. Ng: About: Web Logs [online]. [Dostęp 3 marca 2007]. Dostępny w Internecie: D. M. Scott: Big Business Blogging. EContent 2005 t. 28 z. 3 s. 48 [online]. [Dostęp 1 marca 2007]. Dostępny w Internecie: G. Singh, S. M. Shahid: Blogs as Tools. 8 G. Singh, S. M. Shahid: Blogs as Tools. 9 Blog [w:] Wikipedia, the Free Encyclopedia. 10 The Internet Public Library Special Collections Blogs [online]. [Dostęp 6 marca 2007]. Dostępny w Internecie: 11 BlogPulse [online]. [Dostęp 6 marca 2007]. Dostępny w Internecie: 12 Google Blog Search [online]. [Dostęp 6 marca 2007]. Dostępny w Internecie:

8 8 13 Blog [w:] Wikipedia, the Free Encyclopedia. 14 Tamże; K. A. Coombs: Building a Library Web Site on the Pillars of Web 2.0. Computers in Libraries 2007 t. 27 z. 1 s P. Cieśliński: Nauka trafia do blogów [online]. [Dostęp 3 marca 2007]. Dostępny w Internecie: D. Glenn: Scholars Who Blog. The Chronicle of Higher Education 2003 t. 49 z. 39 s. A14; K. Placing i inni: Blogging in Science and Science Education [online]. [Dostęp 22 listopada 2006]. Dostępny w Internecie: 16 L. Cohen: Social Software and New Opportunities for Peer Review [online]. [Dostęp 3 marca 2007]. Dostępny w Internecie: D. Taraborelli: Soft Peer Review? Social Software and Distributed Scientific Evaluation [online]. [Dostęp 5 marca 2007]. Dostępny w Internecie: 17 Google Directory Reference Libraries Library and Information Science Weblogs [online]. [Dostęp 5 marca 2007]. Dostępny w Internecie: 18 Library Weblogs [online]. [Dostęp 5 marca 2007]. Dostępny w Internecie: 19 L. B. Cohen: Library 2.0: An Academic's Perspective [online]. [Dostęp 3 marca 2007]. Dostępny w Internecie: 20 G. Price, S. Kennedy i inni: ResourceShelf [online]. [Dostęp 5 marca 2007]. Dostępny w Internecie: 21 T. Hapke: Hapke Weblog. About information literacy, history, philosophy, education and beyond [online]. [Dostęp 5 marca 2007]. Dostępny w Internecie: 22 S. Webber: Information Literacy Weblog [online]. [Dostęp 6 marca 2007]. Dostępny w Internecie: 23 T. Wilson: Information Research Weblog [online]. [Dostęp 6 marca 2007]. Dostępny w Internecie:

9 9 24 P. Suber: Open Access News [online]. [Dostęp 6 marca 2007]. [Dostępny w Internecie: 25 L. Floridi: Philosophy of Information [online]. [Dostęp 6 marca 2007]. Dostępny w Internecie: 26 Y. Mansourian: The Invisible Web Weblog [online]. [Dostęp 6 marca 2007]. Dostępny w Internecie: 27 M. Fritz: Blog Search Market Heats Up. Econtent 2005 t. 28 z. 11 s. 5-6 [online]. [Dostęp 1 marca 2007]. Dostępny w Internecie: 28 D. Glenn: Scholars Who Blog. 29 E. Aimeur, G. Brassard, S. Paquet: Personal Knowledge Publishing: Fostering Interdisciplinary Communication. Intelligent Systems, IEEE 2005 t. 20 z. 2 s Np.: S. Webber: Cyberspace, D-world, E-learning [online]. [Dostęp 6 marca 2007]. Dostępny w Internecie: Jest to wpis w blogu Information Literacy Weblog z dnia 5 marca 2007, zawierający ogłoszenie o konferencji. 31 Np.: Y. Mansourian: Journal of Information Literacy [online]. [Dostęp 6 marca 2007]. Dostępny w Internecie: Jest to wiadomość w blogu The Invisible Web Weblog z dnia 2 lutego 2007 dotycząca nowopowstałego czasopisma. 32 Np.: L. Floridi: Philosophy of Technology [online]. [Dostęp 6 marca 2007]. Dostępny w Internecie: Jest to post w blogu Philosophy of Information z dnia 19 lutego 2007 informujący o nowowydanej książce. 33 Np. L. B. Cohen: Should Librarians Teach Search Engines? [online]. [Dostęp 6 marca 2007]. Dostępny w Internecie: Jest to post w blogu Library 2.0: An Academic's Perspective z dnia 6 lutego 2007, poruszający problematykę zakresu obowiązków zawodowych bibliotekarzy akademickich. 34 T. Wilson: Top of the Hits [online]. [Dostęp 6 marca 2007]. Dostępny w Internecie: Jest to wiadomość w blogu Information Research Weblog z dnia 28 grudnia 2006 dotycząca najczęściej wyszukiwanych artykułów z czasopisma naukowego Information Research. 35 D. Glenn: Scholars Who Blog.

10 10 36 M. E. Bates: Bringing the Blogosphere to the Masses. Econtent 2005 t. 28 z. 12 s. 17 [online]. [Dostęp 6 marca 2007]. Dostępny w Internecie: