Personalizowana profilaktyka nowotworów

Transkrypt

1 Personalizowana profilaktyka nowotworów Prof. dr hab. med. Krystian Jażdżewski Zakład Medycyny Genomowej, Warszawski Uniwersytet Medyczny Centrum Nowych Technologii, Uniwersytet Warszawski Warsaw Genomics, Uniwersytet Warszawski

2 Epidemiologia Co trzeci człowiek zachoruje na nowotwór osoby

3 Epidemiologia Predyspozycja genetyczna: Nowotwór Ryzyko populacyjne Piersi 13% Prostaty 12% Płuca 7% Okrężnicy 6% Pęcherza moczowego 5% Szyjki macicy 2% Tarczycy 1% Wszystkie nowotwory 30% Wg. M. Risch, Cancer Epidemiol Biomarkers Prev 2001 K.S. Louie, Cancer Epidemiol Biomarkers Prev, 2011 Matsumata T., Fukuoka Zashi, 2000 K Hemminki, Br J Cancer 2002

4 Profilaktyka Schudnij! Otyłość zwiększa ryzyko zachorowania na nowotwory. Rzuć palenie! To najbardziej skuteczna profilaktyka antynowotworowa! Wchodź po schodach! Codziennie 8 pięter w górę! Ćwiczenia i ruch zmniejszają ryzyko zachorowania na nowotwory. Nie opalaj się! Ograniczaj spożycie alkoholu! Europejski Kodeks Walki z Rakiem

5 Profilaktyka Badanie ogólne krwi (morfologia): wykonuj co 24 miesiące Kolonoskopia: pierwszy raz w 50 roku życia, a następnie co 10 lat Sigmoidoskopia: pierwszy raz w 50 roku życia, a następnie co 5 lat Badanie kału na krew utajoną: wykonaj pierwszy raz w 50 roku życia, a następnie co 1 rok NCCN Guidelines Version Genetic/Familial High-Risk Assessment: Colorectal (lipiec 2017)

6 Profilaktyka Badanie urologiczne (per rectum) + oznaczenie PSA: wykonaj pierwszy raz w 55 roku życia, a następnie zależnie od poziomu PSA jeśli wynosi mniej niż 1ng/ml, badanie powtórz po 4 latach jeśli wynosi 1ng/ml lub więcej, badanie powtórz po 2 latach NCCN Guidelines Version Prostate Cancer Early Detection (czerwiec 2017)

7 Profilaktyka Samobadanie piersi: wykonuj co miesiąc w 3-5 dniu cyklu i zgłoś lekarzowi, jeśli wyczujesz jakiekolwiek odmienności Badanie piersi przez lekarza: co 3 lata (w wieku 20-39rż), później co 1 rok (w wieku 40-70rż) Mammografia: wykonaj pierwszy raz w 50 roku życia, a następnie co 24 miesiące Cytologia: wykonuj co 24 miesiące NCCN Guidelines Version Breast Cancer Risk Reduction (Grudzień 2016) Breast Cancer Screening and Diagnosis (Lipiec 2017)

8 Profilaktyka ryzyka podwyższone

9 Nowotwór choroba dziedziczna? Nowotwór sporadyczny Nowotwory dziedziczne Późny wiek zachorowania (60-70 r.ż) Brak historii rodzinnej zachorowania Pojedyncze lub jednostronne nowotwory Wczesny wiek zachorowania (<50 r.ż) Przypadki powiązanych nowotworów w różnych pokoleniach Nowotwory mnogie lub bilateralne

10 Profilaktyka ryzyko podwyższone Badanie ogólne krwi (morfologia): wykonuj co miesiące Kolonoskopia: pierwszy raz w roku życia, a następnie co 10 lat Sigmoidoskopia: pierwszy raz w roku życia, a następnie co 5 lat Badanie kału na krew utajoną: wykonaj pierwszy raz w roku życia, a następnie co 1 rok LUB 10 LAT PRZED NAJWCZEŚNIEJSZYM ZACHOROWANIEM W RODZINIE NCCN Guidelines Version Genetic/Familial High-Risk Assessment: Colorectal (lipiec 2017)

11 Profilaktyka ryzyko podwyższone Badanie urologiczne (per rectum) + oznaczenie PSA: wykonaj pierwszy raz w roku życia, a następnie zależnie od poziomu PSA jeśli wynosi mniej niż 1ng/ml, badanie powtórz po 2-4 latach jeśli wynosi 1ng/ml lub więcej, badanie powtórz po 1-2 latach NCCN Guidelines Version Prostate Cancer Early Detection (czerwiec 2017)

12 Profilaktyka ryzyko podwyższone Samobadanie piersi: wykonuj co miesiąc w 3-5 dniu cyklu i zgłoś lekarzowi, jeśli wyczujesz jakiekolwiek odmienności Badanie piersi przez lekarza: co 3 lata (w wieku 20-35rż 39rż), później co 1 rok (w wieku 35-70rż) Mammografia: wykonaj pierwszy raz w roku życia, a następnie co miesięcy LUB 5 LAT PRZED NAJWCZEŚNIEJSZYM ZACHOROWANIEM W RODZINIE NCCN Guidelines Version Breast Cancer Risk Reduction (Grudzień 2016) Breast Cancer Screening and Diagnosis (Lipiec 2017)

13 Kto jest w grupie podwyższonego ryzyka?

14 Pacjenci podwyższonego ryzyka 01 W rodzinie pacjenta przynajmniej 1 krewny/a I lub II stopnia zachorował/a na raka jelita grubego lub raka endometrium w wieku poniżej 50 roku życia. 02 W rodzinie pacjenta przynajmniej 1 krewny/a I lub II stopnia zachorował/a na dwa nowotwory: raka jelita grubego, jelita cienkiego, żołądka, trzustki, dróg żółciowych, nerki, moczowodu, jajnika lub raka endometrium (macicy). 03 W rodzinie pacjenta przynajmniej 1 krewny/a I lub II stopnia zachorował/a na raka jelita grubego ORAZ 1 krewny I lub II stopnia zachorował na raka jelita cienkiego, żołądka, trzustki, dróg żółciowych, nerki, moczowodu, jajnika w wieku poniżej 50 roku życia. NCCN Guidelines Version Genetic/Familial High-Risk Assessment: Colorectal (lipiec 2017)

15 Pacjenci podwyższonego ryzyka 04 W rodzinie pacjenta przynajmniej 1 krewny/a I lub II stopnia zachorował/a na raka jelita grubego ORAZ przynajmniej 2 krewnych I lub II stopnia zachorowało na raka jelita cienkiego, żołądka, trzustki, dróg żółciowych, nerki, moczowodu, jajnika lub raka endometrium (macicy). 05 W rodzinie pacjenta przynajmniej 3 krewnych I lub II stopnia zachorowało na raka jelita grubego. 06 U pacjenta w trakcie kolonoskopii znaleziono 10 lub więcej polipów. 07 Pacjent cierpi na chorobę zapalną jelita grubego (choroba Crohna). NCCN Guidelines Version Genetic/Familial High-Risk Assessment: Colorectal (lipiec 2017)

16 Geny naprawy DNA - te same geny, wiele chorób Zespół Lyncha - ryzyko wystąpienia raka mózg jelito cienkie układ moczowy pęcherzyk żółciowy ryzyko populacyjne ryzyko związane z obecnością mutacji jajniki żołądek trzon macicy jelito grube

17 Pacjenci podwyższonego ryzyka 01 W rodzinie pacjenta przynajmniej 1 krewna I lub II stopnia zachorowała na raka piersi w wieku poniżej 45 roku życia. 02 W rodzinie pacjenta przynajmniej 1 krewna I lub II stopnia zachorowała dwukrotnie na raka piersi (drugie ognisko pierwotne w tej samej lub drugiej piersi). 03 W rodzinie pacjenta 2 krewne I lub II stopnia zachorowały na raka piersi, w tym jedna w wieku poniżej 50 lat po tej samej stronie rodziny. NCCN Guidelines Version Prostate Cancer Early Detection (czerwiec 2017)

18 Pacjenci podwyższonego ryzyka 04 W rodzinie pacjenta 1 krewna I lub II stopnia zachorowała na raka piersi w wieku <50 lat ORAZ 1 krewny I lub II stopnia zachorował na raka prostaty lub raka trzustki obie po tej samej stronie rodziny. 06 W rodzinie pacjenta przynajmniej 1 krewna I lub II stopnia zachorowała na raka jajnika, raka jajowodów lub raka otrzewnej. 09 W rodzinie pacjenta przynajmniej 1 krewny płci męskiej zachorował na raka piersi. NCCN Guidelines Version Prostate Cancer Early Detection (czerwiec 2017)

19 BRCA1/2 - te same geny, wiele chorób Dziedziczny rak piersi i jajnika - ryzyko wystąpienia raka czerniak macica otrzewna jajowód ryzyko populacyjne ryzyko związane z obecnością mutacji trzustka pierś (mężczyźni) prostata jajniki pierś (kobiety)

20 BRCA1/2 rak prostaty, przeżycie całkowite Castro et al., JCO, 2013

21 BRCA1/2, ATM rak prostaty, przeżycie całkowite

22 BRCA1/2, ATM rak prostaty, przeżycie całkowite Na et al., Eur Urology, 2017

23 Rak prostaty wrodzone mutacje Pritchard et al., NEJM, 2016

24 Nowotwory dziedziczne

25 Nowotwór choroba dziedziczna? Co trzeci człowiek zachoruje na nowotwór osoby Co czwarty pacjent z nowotworem choruje, gdyż urodził się z chorobotwórczą zmianą w genie

26 Nowotwór choroba dziedziczna? Predyspozycja genetyczna: Nowotwór Ryzyko populacyjne Rodzinne ryzyko względne Piersi 13% 2,0 Prostaty 12% 6,4 Płuca 7% 3,2 Okrężnicy 6% 4,4 Pęcherza moczowego 5% - Szyjki macicy 2% - Tarczycy 1% 8,4 Wszystkie nowotwory 30% 3,5 Wg. M. Risch, Cancer Epidemiol Biomarkers Prev 2001 K.S. Louie, Cancer Epidemiol Biomarkers Prev, 2011 Matsumata T., Fukuoka Zashi, 2000 K Hemminki, Br J Cancer 2002

27 Nowotwór choroba dziedziczna? Predyspozycja genetyczna: JAMA, 2016

28 Nowotwór choroba dziedziczna? Predyspozycja genetyczna: JAMA, 2016

29 Nowotwór choroba dziedziczna? Predyspozycja genetyczna: JAMA, 2016

30 Nowotwór choroba dziedziczna? Predyspozycja genetyczna: JAMA, 2016

31 Ogólnopolski Program Oceny Ryzyka Zachorowania na Raka Piersi i Raka Prostaty

32 Cele Programu Głównym celem jest przedstawienie uczestnikom Programu zalecanych działań ochronnych zgodnie z ich własnym ryzykiem zachorowania, określanym na podstawie danych medycznych, rodzinnych i badań genetycznych, zgodnie z rekomendacjami towarzystw medycznych. Aktualny plan badań profilaktycznych nie uwzględnia osobistej sytuacji konkretnego pacjenta np. obciążenia rodzinnego chorobą nowotworową. Stratyfikacja populacji zgodnie z ryzykiem klinicznogenetycznym pozwoli na skuteczniejszą profilaktykę, również dla osób, które dzisiaj umierają przed osiągnięciem wieku, w którym typowo rozpoczynamy profilaktykę.

33 Rak piersi, jajnika, prostaty te same geny i tysiące nosicieli 1.5%

34 Rak piersi, jajnika, prostaty te same geny i tysiące nosicieli

35 Jakie geny warto badać? REKOMENDACJE NCCN (7 GRUDNIA 2016) ATM BRCA1 BRCA2 BRIP1 CDH1 CHEK2 NF1 NBN PALB2 PTEN RAD51C RAD51D STK11 TP53 14 genów

36

37 Dlaczego warto wiedzieć? Badanie lekarskie piersi od 18 r.ż. co 6 mscy MRI piersi od 25 rż. Mammografia od 30 rż. co rok USG jajników od 25 rż. Inny zakres leczenia: operacja (obustronna), usunięcie jajników, inne leki doustne

38 Dlaczego warto wiedzieć? Badanie urologiczne od 40 r.ż. co rok Ocena poziomu PSA co rok Biopsja stercza, gdy podwojenie poziomu PSA Wczesna decyzja odnośnie operacji Badanie lekarskie piersi co rok

39 Program Badań Przesiewowych dlaczego my pierwsi?

40 Program Badań Przesiewowych dlaczego my pierwsi? ---> 399zł

41

42

43 Przebieg badania Dane kliniczne Dane rodzinne Analiza sekwencji genów Ocena ryzyka zachorowania na raka Ryzyko średnie Ryzyko podwyższone Ryzyko wysokie Konsultacja lekarska Profilaktyka - rekomendacje

44 Pierwsze 4 miesiące Programu > osób zarejestrowanych 4200 osób przebadanych lub w trakcie badania 15% - podwyższone ryzyko w oparciu o dane medyczne 2% - nosiciele znanych mutacji patogennych, zwiększających ryzyko zachorowania na nowotwory 3% - nosiciele nieznanych mutacji patogennych (raport odroczony)

45 Dziękuję za uwagę.