Wpływ skrinigu na trendy zachorowalności i umieralności. Polska na tle wybranych krajów Europy

Transkrypt

1 Kobieta w XXI wieku wyzwania programy screeningowe Wpływ skrinigu na trendy zachorowalności i umieralności. Polska na tle wybranych krajów Europy Joanna Didkowska Wrocław października 21

2

3 PREWENCJA PIERWOTNA MOśLIWOŚCI INTERWENCJI ŚRODOWISKO HISTORIA RODZINNA BRAK OBJAWÓW CHOROBY ZMIANA PRZED- NOWOTWO- ROWA STADIUM PRZED- KLINICZNE STADIUM KLINICZNE Genetyka PREWENCJA WTÓRNA: skryning Leczenie: PREWENCJA 3. RZUTU

4 Przesłanki do prewencji pierwotnej 3 lat temu Odsetek zgonów nowotworowych wynikających z naraŝenia na róŝne czynniki ryzyka Tytoń 7% Dieta 4% 1% 3% Infekcje 35% Zawodowe Alkohol 1981 Środ.nat.

5 UDZIAŁ ZGONÓW NA NOWOTWORY W ZGONACH OGÓŁEM W ZALEśNOŚCI OD GRUPY WIEKU, POLSKA % MĘśCZYŹNI - 26% KOBIETY - 23% U kobiet w młodym i średnim wieku nowotwory złośliwe są najczęstszą przyczyną zgonów

6 Częstość występowania nowotworów według wieku, Polska KOBIETY MĘśCZYŹNI POLSKA ZACHOROWANIA ZGONY 1 1 ZGONY ZACHOROWANIA

7 Prewencja wtórna: zaledwie kilka nowotworów KIEDY MOśLIWY JEST SKRYNING? BRAK OBJAWÓW ZMIANA PRZED- NOWOTWORO WA STADIUM PRZED- KLINICZNE STADIUM KLINICZNE Zdefiniowany stan przednowotworowy Znana jest długość trwania stadium Skuteczność wczesnej diagnostyki

8 Prewencja wtórna Programy prewencji wtórnej mają za zadanie zwiększenie odsetka rozpoznań nowotworów we wczesnych stadiach poprzez organizację badań przesiewowych: waŝny problem zdrowotny i społeczny dotyczący nowotworów stanowiących istotny problem zdrowia publicznego dobrze poznana i rozumiana naturalna historia choroby, dotyczą nowotworów, dla których istnieje łatwa do wykrycia i leczenia, faza przed-kliniczna moŝliwość wyleczenia choroby we wczesnym stadium i/lub znacznie lepsze wyniki leczenia we wczesnym stadium, istnienie odpowiednich testów pozwalających wykryć chorobę (proste, szybkie i skuteczne testy typowania osób do dalszej wczesnej diagnostyki) istnienie akceptowalnych testów (procedur diagnostycznych), skierowanych do subpopulacji wysokiego ryzyka; skrining wykonywany w powtarzalnych odstępach czasu, dopóki istnieje ryzyko choroby, korzyści przewyŝszające ryzyko, populacyjne koszty badania nie przewyŝszające kosztów leczenia.

9 Koszt opieki zdrowotnej w zaleŝności od stadium choroby Koszt Metody leczenia Opieka paliatywna Hospicja Nowotwór Prewencja trzeciego rzutu Badania przesiewowe (skryning) Symptomy, Choroby przednowotworowe Prewencja wtórna Modyfikacja stylu Ŝycia; chemoprewencja; szczepienia Czas/ Wiek Brak symptomów Prewencja pierwotna

10 UMIERALNOŚĆ Z POWODU NOWOTWORÓW ZŁOŚLIWYCH POLSKA, MĘśCZYŹNI 8 2 DEATHS / 1, PŁUCO JELITO GRUBE śołądek PROSTATA PĘCHERZ MOCZOWY JELITO GRUBE PROSTATA PĘCHERZ MOCZOWY TRZUSTKA 2 TRZUSTKA 6 KRTAŃ 1 KRTAŃ PRZEŁYK 4 2 PRZEŁYK

11 UMIERALNOŚĆ NA NOWOTWORY ZŁOŚLIWE - KOBIETY, POLSKA 25 2 DEATHS / 1, PIERŚ PŁUCO JELITO GRUBE SZYJKA MACICY śołądek JAJNIK TRZUSTKA

12 JAKICH EFEKTÓW MOśEMY SPODZIEWAĆ SIĘ Profilaktyka pierwotna Profilaktyka wtórna Profilaktyka trzeciorzędowa 49% 5% 1% 29%?%?%

13

14

15 NOWOTWORY SZYJKI MACICY ZACHOROWALNOŚĆ UMIERALNOŚĆ POLSKA 27 11,8/15 POLSKA 27 5,9/15 Ferlay J, Shin HR, Bray F, Forman D, Mathers C and Parkin DM. GLOBOCAN 28, Cancer Incidence and Mortality Worldwide: IARC CancerBase No. 1 [Internet]. Lyon, France: International Agency for Research on Cancer; 21. Available from:

16 Rak szyjki macicy badania przesiewowe 21 problem logistyczny

17 ZACHOROWALNOŚĆ I UMIERALNOŚĆ Z POWODU RAKA SZYJKI MACICY, POLSKA wiek 2-44 wiek wiek ZACHOROWALNOŚĆ UMIERALNOŚĆ

18 Rak szyjki macicy: doświadczenia skriningu cytologicznego Mandelblatt J. i in. JNCI, 22 Interwały skryningu i zasady bardzo róŝne (początek: nie wcześniej niŝ 2lat, nie później niŝ 35lat; koniec: 6-7 lat) Kraje Skandynawskie: 1% populacji Średnia liczba badań cytologicznych w Ŝyciu: 7 Niemcy Średnia liczba badań cytologicznych w Ŝyciu: 5 Polska Średnia liczba badań cytologicznych w Ŝyciu: 12 ZGONY / 1, rok POLSKA FINLANDIA NIEMCY

19 Propozycja prewencji: naturalna historia infekcji HPV i raka szyjki macicy nowe podejście - Shiffman M, NEJM, 25; 353(2)

20 Częstość wykonywania testów GRUPA WIEKU 25 lat pierwsze zaproszenie lat co 3 lata 5 64 lat co 5 lat 65+ test skriningowy tylko dla tych kobiet, które nie miały testu od 5 roku Ŝycia lub ostatni test nie był prawidłowy Odsetek nowotworów, którym moŝna zapobiec (efekt pojedynczego negatywnego testu wykonanego w określonym wieku) 2-39 lat 4-54 lat lat 3-letni interwał 41% 69% 73% 5-letni interwał 3% 63% 73% Sasieni, Adams, and Cuzick, BJC 23

21 ZACHOROWALNOŚĆ I UMIERALNOŚĆ Z POWODU RAKA SZYJKI MACICY WEDŁUG WIEKU ZACHOROWALNOŚĆ UMIERALNOŚĆ

22 RAK PIERSI

23 IDEA SKRININGU: PRAWDOPODOBIEŃSTWO PRZEśYCIA W ZALEśNOŚCI OD ŚREDNICY GUZA PIERSI PRAWDOPODOBIEŃSTWO PRZEśYCIA mm 1-14 mm mm 2-29 mm 3-49 mm >5 mm LATA OD DIAGNOZY Źródło: Duffy S., Hill C., Esteve J. Quantitative methods for the evaluation of cancer screening, London 21

24 ZACHOROWALNOŚĆ I UMIERALNOŚĆ U KOBIET W POLSCE, WIEK 5-69, Wiek 5-69 lat wsp. standaryzowane ZACHOROWALNOŚĆ UMIERALNOŚĆ rok

25 Holandia, wiek lat, zachorowalności i umieralność na inwazyjnego raka piersi zachorowalność umieralność Int. J. Cancer Vol.123, 8 pages:

26 Efekt wprowadzenia mammograficznych badań przesiewowych w Nowym Yorku

27 ZACHOROWALNOŚĆ NA RAKA PIERSI W POLSCE WEDŁUG GRUP WIEKU INCIDENCE/

28 SZWECJA ZACHOROWALNOŚĆ NA RAKA PIERSI W 5-LETNICH OKRESACH W ZALEśNOŚCI OD LICZBY JEDNOSTEK ADMINISTRACYJNYCH BIORĄCYCH UDZIAŁ W SKRININGU Po lewej okresy czasu po wprowadzeniu skriningu mammograficznego 1986 w Szwecji

29 WCZESNY EFEKT WPROWADZENIA SKRININGU W POLSCE 25 CASES/ ZACHOROWALNOŚĆ 27 ZACHOROWALNOŚĆ ZACHOROWALNOŚĆ UMIERLANOŚĆ UMIERALNOŚĆ AGE GROUPS UMIERALNOŚĆ 27

30 UCZESTNICTWO W BADANIACH PRZESIEWOWYCH W KIERUNKU RAKA PIERSI USA 24 POLSKA 21 USA - odsetek kobiet powyŝej 4 roku Ŝycia, które miały wykonaną mammografię w ciągu ostatnich dwóch lat według stanów, ,7 33,9 41,6 33,3 48,7 42,5 38,5 27,6 33,6 37,8 38,5 28,5 38, 29,1 29,6 34,8

31 USA - odsetek kobiet, które miały wykonaną mammografię w ciągu ostatnich dwóch lat według wieku,

32 ODSETEK KOBIET W WIEKU 4 LAT I WIĘCEJ, KTÓRE MIAŁY WYKONANĄ MAMMOGRAFIĘ 1 9 USA, kiedykolwiek odsetek kobiet USA, w ciągu ostatnich 2 lat Polska, kiedykolwiek % Polska, w ciągu ostatnich 2 lat Breast Cancer Screening, IARC Handbooks of Cancer Prevention, IARC, Lyon 22 Stan zdrowia ludności Polski GUS 24

33 Efekty skryningu mammograficznego Wiek: 5-69 interwał skriningu: 2 lata Europa Północna odsetek uczestniczących: 8% redukcja umieralności: 2-35% Szwecja 15-2 lat redukcja umieralności: 12-18% Edinburgh,Szkocja 14 lat redukcja umieralności: 21%

34 ZACHOROWALNOŚĆ NA NOWOTWORY ZŁOŚLIWE PIERSI W WYBRANYCH KRAJACH Polska GLOBOCAN 28 (IARC), Section of Cancer Information (17/9/21)

35 UMIERALNOŚĆ Z POWODU RAKA PIERSI W WYBRANYCH KRAJACH DANIA WIELKA BRYTANIA WĘGRY CANADA ROSJA USA POLSKA FINLANDIA

36

37 Potrzebuję odwagi Potrzebuję serca Potrzebuję rozumu Jestem po 5! Potrzebuję kolonoskopii

38 Wiek: 5-74 Dwie próbki przez trzy kolejne dni (FOB) Interwał skryningu: 1-2 lata meta-analiza (Towler et al,1998); 6-18% redukcja umieralnośći Nottingham trial Brak redukcji zachorowań Istotna redukcja umieralności (19%) Danish study 14% redukcji umieralności Finlandia; 1/3 populacji objęta skryningiem w 27 Francja, Włochy, Netherlands, UK: regionalne inicjatywy

39 Efekt jednorazowej sigmoidoskopii w badaniu przesiewowym w kierunku raka jelita grubego w Wielkiej Brytanii Wieloośrodkowy (14) randomizowany trial Grupa kontrolna ; grupa badana Około 7% miało wykonaną sigmmoidoskopię (4 674 (osób) Mediana obserwacji 11.2 lat 2524 raków jelta grubego: 1818 w grupie kontrolnej, 76 w grupie badanej W grupie badanej redukcja zachorowalności o 23% redukcja umieralności o 31% Po standaryzacji błędów self-selection spadek zachorowalności o 33% w grupie poddanej sigmoidoskopii i 43% spadek umieralności Zachorowalność na nowotwory dystalnej części jelita zmniejszyła się o 5% Liczba badań koniecznych do zapobieŝenia jednemu zachorowaniu 191 jednemu zgonowi The Lancet, Volume 375, Issue 9726, Pages , 8 May 21

40 Przewidywany efekt badania skriningowego w USA Odsetek osób w wieku 5 lat i więcej, u których wykonano kiedykolwiek sigmoidoskopię lub kolonoskopię 1 osób wykonujących regularnie FOBT Około 2 pozytywne, propozycja kolonoskopii Około 16 zgłasza się 8 prawidłowe U 6 osób polipy U około 2 osób - nowotwór

41 USA - Odsetek osób w wieku 5 lat i więcej, które poddały się testom w kierunku raka jelita grubego Test na krew utajoną Sigmoido- lub kolonoskopia Oba testy

42 TRENDY CZASOWE UMIERALNOŚCI Z POWODU RAKA JELITA GRUBEGO MĘśCZYŹNI KOBIETY 4 Hungary 25 Hungary 35 3 Slov ak Republic Czech Republic 2 Czech Republic Slovak Republic 25 Lithuania Poland 15 Lithuania 2 Spain Poland 15 Austria 1 Sweden United Kingdom Sweden Greece United Kingdom Austria Greece

43 ZACHOROWALNOŚĆ I UMIERALNOŚĆ Z POWODU NOWOTWORÓW JELITA GRUBEGO W POLSCE MĘśCZYŹNI KOBIETY wsp. standaryzowane wsp. standaryzowany zachorowalność umieralność 5 zachorowalność umieralność

44 UMIERALNOŚĆ NA NOWOTWORY JELITA GRUBEGO POLSKA męŝczyźni 5 kobiety zachorowania 7 zgony 7 4 zgony zgony 27 zachorowania 8-84 zgony zachorowania 27 zachorowania

45 CEL! MARZENIE? Uczestnictwo w programach skriningowych w Kanadzie, Północno-zachodnie Ontario Cel 22 Obecny udział w programach skriningowych w Ontario