Bank i Kredyt. Czasopismo NBP poświęcone ekonomii i finansom. National Bank of Poland s Journal on Economics and Finance. czerwiec 2008 ROK XXXIX

Transkrypt

1 ROK XXXIX Bank i Kredy Bank i Kredy Czasopismo NBP poświęcone ekonomii i finansom Naional Bank of Poland s Journal on Economics and Finance czerwiec Zbyňek Revenda Czech Experience in Dealing wih Problem Banks wih Focus on he Lender of Las Resor Aciviies Doświadczenie Czech w zakresie banków w syuacji kryzysowej, ze szczególnym uwzględnieniem roli pożyczkodawcy osaniej insancji 16 Michał Cierkoƒski Adapacyjne uczenie się a modelowanie i ocena poliyki pieniężnej Adapive Learning and Modeling for Moneary Policy Evaluaion 37 Honoraa Balicka Sopień zaawansowania ofery inerneowej a konkurencyjność banku The Level of Inerne Offer Developmen and Compeiiveness of he Bank 58 Ryszard Kokoszczyƒski Wiesława Przybylska-Kapuścińska, Poliyka pieniężna nowych pańsw członkowskich Unii Europejskiej. Od ransformacji przez inflację do inegracji Review of he book by Wiesława Przybylska-Kapuścińska, Moneary Policy of New Member Saes of he European Union: From Transformaion Through Inflaion Towards Inegraion 62 Pior Boguszewski Krzyszof Jajuga (red.), Zarządzanie ryzykiem Review of he book edied by Krzyszof Jajuga, Risk Managemen Europejska Inegracja Monearna (educaional inser in Polish only) Magdalena Proczek Poliyka monearna w srefie euro Moneary Policy in he Euro Area

2 Rada Naukowa/Scienific Council Peer Backé (Oeserreichische Naionalbank), Wojciech Charemza (Universiy of Leiceser), Sanisław Gomułka (London School of Economics and Poliical Science), Marek Góra (Szkoła Główna Handlowa), Marek Gruszczyński (Szkoła Główna Handlowa), Urszula Grzelońska (Szkoła Główna Handlowa), Danua Hübner (European Commission), Krzyszof Jajuga (Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu), Barłomiej Kamiński (Universiy of Maryland; The World Bank), Jerzy Konieczny (Wilfrid Laurier Universiy), Wojciech Maciejewski (Uniwersye Warszawski), Krzyszof Marczewski (Szkoła Główna Handlowa; Insyu Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunkur), Ewa Miklaszewska (Uniwersye Ekonomiczny w Krakowie), Timohy P. Opiela (DePaul Universiy, Chicago), Wiold Orłowski (Niezależny Ośrodek Badań Ekonomicznych; Szkoła Biznesu Poliechniki Warszawskiej), Zbigniew Polański (zasępca przewodniczącego/depuy Chairman, Narodowy Bank Polski; Szkoła Główna Handlowa), Bogusław Pierzak (Szkoła Główna Handlowa; Narodowy Bank Polski), Wiesława Przybylska-Kapuścińska (Akademia Ekonomiczna w Poznaniu), Zbynek Revenda (Vysoká skola ekonomická v Praze), Michel A. Robe (American Universiy; U.S. Commodiy Fuures Trading Commission), Michał Rukowski (The World Bank), Sławomir Sanisław Skrzypek (przewodniczący/chairman, prezes/presiden, Narodowy Bank Polski), Adalber Winkler (European Cenral Bank), Charles Wyplosz (Graduae Insiue of Inernaional Sudies, Geneva) Kolegium Redakcyjne/Ediorial Board Pior Boguszewski, Tomasz Chmielewski, Elżbiea Czarny, Krzyszof Gajewski (sekrearz kolegium redakcyjnego/assisan Edior), Małgorzaa Iwanicz-Drozdowska, Ryszard Kokoszczyński, Adam Koronowski, Wojciech Pacho, Bogusław Pierzak (zasępca redakora naczelnego/depuy Managing Edior), Zbigniew Polański (redakor naczelny/managing Edior), Andrzej Rzońca, Cezary Wójcik, Zbigniew Żółkiewski Zgodnie z wykazem sporządzonym przez Miniserswo Nauki i Szkolnicwa Wyższego dla porzeb przyszłej oceny paramerycznej jednosek naukowych, publikacjom naukowym w Banku i Kredycie" przyznawane jes 6 punków. Wersje elekroniczne arykułów publikowanych w Banku i Kredycie" są dosępne za pośrednicwem serwisu Social Science Research Nework (hp:// Elecronic versions of he aricles published in "Bank i Kredy" are available a he Social Science Research Nework (hp:// Wydawca/Publisher Narodowy Bank Polski Konak/Conac ulica Święokrzyska 11/21, Warszawa, Poland el.: fax: krzyszof.gajewski@mail.nbp.pl hp:// Projek/Projec DOCTORAD Skład i Druk/Typeseing and prining Drukarnia NBP/Prining House of he NBP Koreka/Ediing Deparamen Komunikacji Społecznej NBP/Deparmen of Informaion and Public Relaions NBP Prenumeraa/Subscripion RUCH SA - wpłay na prenumeraę przyjmują: jednoski kolporażowe właściwe dla miejsca zamieszkania lub siedziby prenumeraora (dosawa w sposób uzgodniony). Wpłay przyjmuje Oddział Krajowej Dysrybucji Prasy RUCH SA na kono: Pekao SA IV O/Warszawa lub kasa Oddziału. Cena prenumeray ze zleceniem dosawy za granicę jes o 100% wyższa od krajowej. Zlecenia na prenumeraę dewizową, przyjmowane od osób zamieszkałych za granicą, realizowane są od dowolnego numeru w danym roku kalendarzowym. Wpłay są przyjmowane na okresy kwaralne w erminie: do na I kw. nasępnego roku, do na II kw.br., do 5.06 na III kw. br., do 5.09 na IV kw. br. Informacje o warunkach prenumeray w RUCH SA OKDP, ul. Jana Kazimierza 31/ Warszawa, można uzyskać pod el , ^ ^ Prenumeraa własna i zamawianie pojedynczych egzemplarzy: Narodowy Bank Polski - Deparamen Komunikacji Społecznej, ulica Święokrzyska 11/21, Warszawa, nakład: 1200 kono: Cenrala NBP - Deparamen Operacyjno-Rachunkowy nr kona: NBP DOR r ,00 zł, 1 egz. - 17,00 zł

3 Bank i Kredy czerwiec 2008 On Inviaion Czech Experience in Dealing wih Problem Banks wih Focus on he Lender of Las Resor Aciviies * DoÊwiadczenie Czech w zakresie banków w syuacji kryzysowej, ze szczególnym uwzgl dnieniem roli po yczkodawcy osaniej insancji Zbyněk Revenda ** Absrac The promoion of he safey, sabiliy and soundness of he banking sysem is one of he main goals of he banking regulaion and supervision. This requires a sysem which would help problem banks o gain funds necessary o mee heir liquidiy needs. The lender of las resor mees he requiremens of such a sysem. The role of he lender of las resor is usually assumed by he cenral bank, alhough he assisance may come from a special governmen insiuion or direcly from he sae. The exisence of lender of las resor is based on he convicion ha a bank failure migh have a negaive impac on oher banks. Emergency loans can be graned only o illiquid bu solven banks. In he aricle relaed problems are discussed sysemic risk, oo-big-ofail docrine, crisis managemen, main crieria for he cenral bank aid, and ohers. Problems are hen analyzed in he conex of he Czech banking sysem in he period since Keywords: bank, cenral bank, credi, crisis, lender of las resor, moneary policy, regulaion, supervision JEL: E5, G2 Sreszczenie Jednym z głównych celów regulacji i nadzoru bankowego jes promowanie bezpieczeńswa, sabilności i dobrej kondycji sysemu bankowego. Porzebny jes w ym celu sysem, kóry pomoże bankom w syuacji kryzysowej zdobyć fundusze niezbędne do zaspokojenia porzeb w zakresie płynności. Rolę pożyczkodawcy osaniej insancji przyjmuje na ogół bank cenralny, jednak wsparcia może akże udzielić specjalna insyucja szczebla cenralnego lub bezpośrednio pańswo. Isnienie pożyczkodawcy osaniej insancji opiera się na przekonaniu, że upadłość banku może wywierać negaywny wpływ na inne banki. Pożyczki awaryjne mogą być udzielanie ylko bankom, kóre uraciły płynność, ale pozosają wypłacalne. W arykule omówiono związane z ym zagadnienia ryzyko sysemowe, zasadę zby duży, żeby upaść, zarządzanie kryzysowe, podsawowe kryeria przyznawania pomocy przez bank cenralny i inne. Problemy e są nasępnie analizowane w konekście czeskiego sysemu bankowego w okresie od 1990 r. Słowa kluczowe: bank, bank cenralny, kryzys, pożyczkodawca osaniej insancji, regulacja, nadzór * The paper was suppored by Projec No. 402/06/0700 Model of Efficiency Regulaion of Financial Marke in he Czech Republic in EU Conex of Czech Science Foundaion. ** Universiy of Economics in Prague, Faculy of Finance and Accouning, Moneary Theory and Policy Deparmen

4 Na zaproszenie Bank i Kredy czerwiec Inroducion The funcion of he bank of banks belongs o fundamenal funcions of a cenral bank in marke economy. Cenral banks receive deposis from banks, gran loans o banks and hey usually also provide inerbank paymens. In relaion o banks hey carry ou some oher ransacions such as dealings in shor-erm securiies. One of hese aciviies, i.e. graning loans o banks, may have wo basic forms: loans providing curren supply of liquidiy and emergency loans o problem banks. Curren supply of liquidiy is par of he day-oday regulaion of bank reserves wihin he framework of moneary policy while emergency loans are conneced wih he poenial role of cenral bank as a lender of las resor. In he aricle we discuss his role in a wider conex and presen he experience of he Czech Republic. The fundamenal heoreical framework of cenral bank s assisance as a lender of las resor o problem banks is analysed in a wider conex in Par One. Problem bank is an illiquid and/or insolven bank. Illiquid bank canno mee is shor-erm (jus maured) liabiliies and hus needs a shor-erm loan. Such a loan may be graned by anoher bank on he inerbank marke. A loan or anoher form of shor-erm assisance may also be requesred from he cenral bank. Insolven bank does no mee minimum capial requiremens echnically speaking, an insolven bank has no capial, bu legal frameworks (or rules of cenral banks or oher bank supervisors) of many counries usually specify wha is insolven bank. For example, a commercial bank in he USA is regarded as insolven when is raio of Tier 1 capial o oal asses is below 2 %. In he Czech Republic, if a bank has Basel II capial requiremen below one hird of he sipulaed minimum of 8%, i mus be sen under conservaorship. The erms liquid/illiquid and solven/insolven banks are quie complicaed, and someimes no sric boundaries beween hem can be delineaed. Furhermore, an illiquid bu solven bank has shor-erm problems, bu a bank may also be liquid and insolven. A special issue conneced wih solvency is he proper valuaion of bank asses in he ime of problems. Because of a wider approach o a heoreical analysis, crisis managemen and prevenion are explained in Par 2 of he aricle. Par 3 presens a brief descripion of he Czech banking sysem developmen since he banking reform and he beginning of economic ransformaion in Par 4 conains a compendious analysis of cenral bank s or governmen s approach o problems in he Czech banking sysem. We presen only indispensable daa in he analysis of he Czech banking sysem developmen because a more deailed analysis would ake more space han allowed herein. I should be emphasised ha neiher he problems of banks nor he mehods of heir soluion used in he Czech Republic differ markedly from hose faced by oher ransforming economies (e.g. he esablishmen of a specialised bank adminisering bad loans) or advanced marke economies. The main specific feaure of he Czech economy was he spliing of Czechoslovakia ino wo independen counries (1993), and he relaively posiive price developmens (low inflaion) ha did no lead o real depreciaion of bad loans compared o he period before ransformaion. 2. Lender of las resor heoreical framework The suppor of bank safey, sabiliy and soundness is among he main objecives of he sysem of bank regulaion and supervision in any advanced marke economy. The sysem, someimes called financial safey ne, is usually composed of four fundamenal pars: 1. Condiions for he graning of a banking licence, i.e. condiions for he enry ino he banking indusry (minimum capial requiremens, personal requiremens for proposed members of bank managemen, shareholder srucure, ec.; so called common passpor is naurally applicable o he Czech Republic as a member of he European Union); 2. Basic rules of bank aciviies (capial requiremens /Basel II/, liquidiy rules, credi limis, rules of proecion from money laundering, ec.); 3. Deposi insurance scheme (limis, raes, ec.); 4. Lender of las resor (in a wider sense he assisance, sricly supervised in he European Union, o problem banks provided by cenral bank and/or governmen). All hese componens are comprised in he regulaory framework for banks in he Czech Republic, and are generally laid down by he Banking Ac. 2.1 Las resor assisance The Bank of England, which aemped o solve he crisis of he grea discoun-house Overend Gurney and Company a he end of he firs half of he 19 h cenury, is designaed mos frequenly as he hisorically firs lender of las resor. 1 Credi assisance was condiioned by a risk o he enire banking sysem and by he paricipaion of oher banks in such assisance. Laer on, he foundaions of he concep of lender of las resor were laid down by formulaing he basic principles. In his conex, he principles published by Waler Bageho in 1873 are referred o mos frequenly. 2 1 Some elemens of he lender of las resor are encounered in banking crises a he beginning of he 19 h cenury, besides England mainly in he Unied Saes. For more deails see Bordo, Wheelock (1998) and Velde (1998). 2 Henry Thornon was he firs o aemp o formulae such principles (1802).

5 Bank i Kredy czerwiec 2008 On Inviaion Bageho s principles Consrucive and desrucive ambiguiy According o Waler Bageho, he concep of lender of las resor was based on he following five principles: 3 1. The cenral bank is he only lender of las resor in a moneary sysem. Currenly, his principle is frequenly broken in pracice in advanced counries, mainly in he case of large banks, parly sae-owned banks and a higher number of hreaened banks. 2. To preven illiquid banks from closing, he cenral bank should lend on any collaeral ha is markeable in he ordinary course of business when here is no panic. I should no resric lending o a paper eligible for discoun a he cenral bank in normal periods. Currenly, emergency loans are usually shor-erm and do no limi he adjusmen discoun loans. Bu he sric observance of sufficien collaeral may resric he exen of necessary assisance in he siuaion of a higher number of emporarily illiquid banks. 4 The securiies ha can be used mus be a par of he asses of a hreaened bank and hey canno be issued by his bank in he form of (hardly markeable) obligaions. 3. Cenral bank loans should be made in large amouns, on demand, a a rae of ineres above he marke rae. This discourages borrowing by hose who can obain accommodaion in he marke. The principle is basically correc if banks are primarily (inerbank) marke oriened. Bu he penaly rae poenially decreases he efficiency of cenral bank s credi assisance a he same ime and herefore his rae should be considered very carefully. 4. The above hree principles should be saed in advance and followed in a crisis. I has o be noed ha he principles should be known in advance while respecing he above commens. Their sric abidance during a specific crisis may, however, seem conroversial. On he oher hand, changing he principles during a crisis renders he purpose of heir definiion doubful. 5. Insolven banks should be sold a he marke price or liquidaed if here are no bids for he firm. The losses should be borne primarily by owners of equiy. In heory, i is a fully undispuable principle ha is however ofen violaed in pracice, mainly in he case of large banks and/or parly sae-owned banks. The mos imporan objecion is a problemaic definiion of he precise boundary beween a sill-solven bank and a bank no solven any longer. 3 Free ciaion, see Fischer (1999, p. 27). 4 Waler Bageho defined he principles for credi assisance is coverage was in he form of collaeral of securiies because cenral banks sared o use reverse (repo) operaions conneced wih emporary purchase much laer. The use of permanen purchase of securiies in ourigh open marke operaions is no any serious infringemen of he principle. Cf. e.g. he so called marke-led approach in he oher par and foonoe 6. Bageho s firs principle comprises he insiuional definiion of he lender of las resor, which should be he cenral bank. 5 There arise quesions wheher solely he cenral bank and which cenral bank, paricularly in sysems of a moneary union. The answers are based on he principle of consrucive ambiguiy ha consiss in he exac deerminaion of he sole lender of las resor in he banking sysem concerned and in he fac ha he assisance of his lender is no sure in advance. Bu his principle should no be conneced exclusively wih he credi form of aid. To mee he principle i is essenial o clearly define in advance who will play he role of he lender of las resor in a crisis. As a maer of fac, i could be cenral bank, bu if he lender of las resor is anoher specialised insiuion (bank), he principle is no be broken. If he requiremen for he exac definiion of he sole lender of las resor is no me, we can speak abou desrucive ambiguiy. Currenly, European Moneary Union is such an example because he posiion of he lender of las resor is no specified in greaer deail in is framework. The oher requiremen conneced wih consrucive ambiguiy, which lies in he necessary uncerainy of poenial debors and/or recipiens of aid, may seem o be in conradicion wih Bageho s fourh principle. The rules may be laid down very ransparenly bu in such a way ha he banks will no be sure wheher hey will receive he assisance (he rules should be se down in such a way ha he banks will be sure in wha circumsances hey will no receive he aid) Obligaion of defined rules The rules should also creae a manoeuvring space for lenders of las resor so ha i will no be necessary o aler hem in relaion o specific cases of aid or o break hem. The change of rules in he course of game is always undesirable. In a banking crisis such aleraions lead o he moderaion of rules. I will hen be undersood as a weakness of insiuions defining he rules, and he banks (and heir cliens-deposiors) will rely on i in fuure and will be willing o assume higher risks (he so called moral hazard). Anoher consequence of he change of rules may be a srong pressure on furher alleviaion wih reference o he preceding approach. No rules are rigid, so hey can be alered bu only beforehand, no aferwards. I is also assumed ha such rules should be se down ha can be observed by he 5 No oher moneary auhoriies exised when he principles were formulaed. Currenly, i is possible o modify his principle saing ha he main moneary auhoriy should be he lender of las resor. Some sysems, e.g. currency board (in is sric version), do no admi he exisence of he lender of las resor

6 Na zaproszenie Bank i Kredy czerwiec 2008 respecive agens. As we are firs of all ineresed in he lender of las resor, le us remind ha he rules should be se down in agreemen wih Bageho s principles (wih a sligh modificaion) and wih he principle of consrucive ambiguiy. If he rules are violaed by anoher agen (paricularly by he governmen ha will inervene o rescue of banks), i is someone else s problem and money. Of course, here may be so deep banking crises ha he requiremen no o aler he rules may be unenable Banking policy approach and marke-led approach The obligaion o observe he rules of assisance and/or he manoeuvring space of he lender of las resor are also coneced wih he form of assisance. Loans are he basic form of aid if a bankingpolicy approach (discoun-window policy as a narrower concepion) is applied. The concepion of he rules is quie free and he lender of las resor has a relaively large space for decision-making. In banking crises he non-observance of he rules canno occur. The main disadvanage is ha he lender of las resor will also help insolven banks for many reasons, which is in conradicion wih Bageho s principles. The bankingpolicy approach has been applied quie frequenly, e.g. in he Czech Republic. A marke-led approach (marke-operaions approach as a narrower concepion) is mainly conneced wih non-credi assisance in he form of liquidiy supply o banks by he purchase of high-qualiy (governmen) securiies, i.e. by means of ourigh open marke operaions (purchases) or reverse repo operaions. 6 The rules of his approach are raher sric; he lender of las resor can decide e.g. on a wider range of accepable securiies or on he addiional use of credi assisance in he form of collaeral ( Lombard ) loans or oher loans. This approach, along wih he observaion of he rules, basically prevens he aid o be graned o an insolven bank if he siuaion is no raher excepional in ha he bank is liquid and simulaneously insolven. An elemenary problem is ha such an approach may hardly be applicable in deeper banking crises. The marke-led approach of he lender of las resor is preferred e.g. in he Unied Kingdom (Barings Bank) or in Germany. The suiabiliy of boh approaches is hard o assess. To provide he curren supply of liquidiy in he banking sysem, mainly o preven any failures of he inerbank paymen sysem, assisance o banks may be based on he marke-led approach (complemened by highly shor-erm and auomaically graned loans for inerbank paymens). The banking-policy approach seems more suiable for crisis siuaions. 6 Ourigh open marke operaions are represened by sales or purchases of securiies, repo operaions consis of repos (sale purchase) and reverse repos (purchase sale). However, here exiss no sharp boundary beween he wo approaches. Emergency or collaeral loans are an example. In some counries only hose securiies are acceped for heir coverage ha are used in ourigh open marke operaions i.e. only high-qualiy (governmen) securiies. I can be seen as marke-led approach complemened by some elemens of he banking-policy approach. In oher counries securiies oher han used for open marke operaions are acceped for loan coverage i is o be expeced ha he lender of las resor will accep lower-qualiy gil-edged securiies. In his case, i would raher be he banking-policy approach. The imporance of hese loans in he framework of assisance graned by he lender of las resor is crucial if hey represen an insignifican addiional assisance, he approach can be designaed as he marke-led approach. Reverse repo operaions conneced wih emporary purchases of securiies are responsible for a compleely unclear boundary beween he wo approaches. The rae of ineres may be he mos exac crierion o disinguish beween he wo approaches. In open marke operaions he common rae of ineres is used while loans wih penaly rae are o be expeced in he banking-policy approach Theory and realiy Comparing he heoreical framework wih he realiy of he pas and he presen a conclusion is drawn ha he realiy is more mulifarious from hree aspecs: (a) cenral bank s assisance need no necessarily be in he form of loans (in addiion o he abovemenioned purchase of securiies i is e.g. assisance in he form of deposi guaranees or he purchase of bad asses, ec.); (b) he governmen operaes in he role of he lender of las resor (recapialisaion of banks, deposi guaranees, purchase of bad asses) eiher direcly (sae budge) or hrough he sae-conrolled specialised insiuions (Czech Republic Consolidaion Bank (laely Czech Consolidaion Agency), Czech Financial (Ceska financni), Konpo and some ohers, or, for example, he Consorium de Réalisaion in France); (c) economic crieria are compleed by oher crieria such as poliical aspec or he size of he bank. In he nex par we deal wih economic and oher crieria of cenral bank s credi assisance in greaer deail. 2.2 Reasons for and agains assisance graning The exisence of he lender of las resor is mainly based on he assumpion ha he bankrupcy of a bank may rigger chain bankrupcy in he banking secor and he oal, counry-wide collapse hereof, which will lead o a sysemic risk (or a conagion risk or a domino effec)

7 Bank i Kredy czerwiec 2008 On Inviaion wih which so called oo-big-o-fail docrine is closely conneced. 7 Sysemic risk is aken o mean a hrea o he liquidiy of sound banks posed by he bankrupcy of anoher raher large bank. Poenial losses of a bank going bankrup may cause fears of non-bank deposiors for heir deposis in oher banks. Aferwards, wo siuaions may occur: fligh o currency mass wihdrawals of deposis and heir keeping ouside he financial sysem, mainly holding money savings in cash. Cerain modificaions are possible in he form of holding money savings in non-bank insiuions or, in he case of exernally converible currencies, ransferring money savings o foreign banks. Daa on advanced marke economies do no currenly documen a higher probabiliy of his phenomenon, mainly because here are compulsory deposi insurance schemes; he probabiliy increases in deposis above he insurance limis (see he case for Norhern Rock in UK, 2007); fligh o qualiy deposiors buy securiies using wihdrawn deposis. Their posiions are aken up by sellers who will usually ransfer he money received for sold securiies o oher more rusworhy banks (i is o noe ha sellers have much beer informaion on he banking sysem han ordinary deposiors who are ofen prone o panics). In his way, he resrucuring of deposis in he banking sysem akes place in favour of beer banks, bu no deposi ouflows have occurred. 8 If hese ransfers are from smaller banks o larger ones, he measure of he banking sysem monopolisaion increases and is accompanied by all oher negaive consequences: in his case we can speak of a fligh o quaniy. I is mainly deposi insurance ha significanly diminishes he probabiliy of such siuaions. A greaer hrea of sysemic risk is conneced wih sudden wihdrawals by oher banks or big invesors. These agens have beer informaion han small deposiors, and he consequence of such wihdrawals would be he resrucuring of deposis among banks. The hreaened bank could go bankrup bu he remaining banks should no be affliced by panic. The cenral bank is a warrany ha should reduce he risk of such siuaion by poenial supply of liquidiy o oherwise sound banks. The problem of he oo-big-o-fail is closely conneced wih sysemic risk; as a docrine, i may be undersood as an unwrien rule when he cenral bank canno admi he bankrupcy of a large banking insiuion. I is based on consideraions ha he larger he bank in quesion, he more serious he poenial consequences of is bankrupcy for he enire banking sysem, and he higher he sysemic risk. In spie of some excepions he effors o save hreaened banks are relaed o he size of hese banks in many economies (and also o he poenial share of he sae in he bank ownership). Bu he increased proecion of large banks is apparenly a discriminaory measure in he marke environmen in relaion o small banks. Moreover, i may lead o he less pruden behaviour of large banks (disurbance of marke discipline) and o ransfers of deposis from small and unproeced banks o large and more or less proeced ones. A crucial quesion is wheher oher banks and/or he banking sysem as a whole mus necessarily be hreaened by he bankrupcy of a large bank. In addiion o loans of cenral bank, here exis oher barriers agains his hrea in banking sysems of advanced marke economies, paricularly deposi insurance. The lender of las resor should gran loans o hose banks whose liquidiy has been hreaened emporarily as a resul of he bankrupcy of anoher bank, no o he bank ha caused such a siuaion. Daa e.g. from he Unied Saes documen anoher fac rescue operaions in insolven banks have ofen failed regardless of he bank size. The amoun of resources expended quie in vain on he rescue of large banks was higher han expended on he rescue of small banks. The problem of he oo-big-o-fail may also be shifed o a poliical sphere, mainly if some poliicians connec heir poliical ambiions wih an effor o save he bank in quesion in he sociey s ineres. In hese circumsances he independence of cenral bank plays an imporan role; if is decision is enforced, we can expec he preference of poliical ineress o economic ones or a higher probabiliy of realisaion of he oo-bigo-fail docrine. The graning of loans by he lender of las resor may also increase moral hazard of banks, and finally of deposiors, disurb he financial discipline (prudence) of banks, and if he volume of such loans is large, i may hreaen he cenral bank s inenions in moneary policy. A loan graned by he cenral bank increases he reserves of a debor bank ha will use hese resources o mee is liabiliies. Money ges ino circulaion as reserves of oher banks and/or deposis or currency in non-bank insiuions and households. The increased bank reserves may be muliplied wih an adequae impac on money sock and aggregae price level. 7 The erms sysemic risk, conagion risk and domino effec mean nearly he same. Conagion risk or domino effec, bu no sysemic risk, is also ofen used o designae a siuaion when he problems of a bank branch or subsidiary may lead o a decrease in he credibiliy of he bank as a whole. See also Kaufman (2000), and Kaufman, Seelig (2002). 8 We leave ou of consideraion oher effecs, e.g. he growh in securiies prices. 2.3 Crieria for assisance decisions If exclusively economic crieria were o be respeced in decisions on assisance o banks, he cenral bank should ake ino accoun:

8 Na zaproszenie Bank i Kredy czerwiec 2008 Danger of sysemic risk: his crierion should no be linked only o he size of he hreaened bank. Sysemic risk can be reduced no only by loans o he hreaened bank bu also by loans o oher, healhy, banks. The assisance o banks can also have oher forms, e.g. a reducion in cenral bank raes (cf. a reducion in discoun rae in he USA in connecion wih a crisis on he morgage marke, auumn 2007); 9 Coss of he rescuing of hreaened banks: he main requiremen here is ha coss be lower han incomes. The problem is seen mainly where he calculaion of all direc and indirec coss and incomes is very complicaed; Liquidiy and solvency of hreaened banks: now, le us suppose ha we can relaively precisely decide wheher a bank is or is no solven. 10 In principle, only hose banks ha are emporarily illiquid bu oherwise solven should receive loans or oher aid. The lender of las resor should no help insolven banks, regardless of wheher hey are in a sae of liquidiy or no. From his we can see ha if a bank which is oobig-o-fail goes bus, he conagion effec rigerred by is failure can be resriced by providing assisance o healhy banks; Reasons for problems of banks: as far as fraud pracices of he bank s leadership or owners are concerned, i is in he bes ineress of he bank o close he bank as soon as possible, or, o force is shareholders o sell ou o oher invesors. If he main problem is, for insance, economic recession leading o he bank s low liquidiy, he lender of las resor should replenish he missing liquidiy. 2.4 Crisis managemen The definiion of he rules of credi and oher aid, along wih prevenion and specific measures aken in banking crises and oher elemens of bank regulaion and supervision, form an inegral par of so called crisis managemen. Naurally, i is appropriae o speak abou crisis managemen in siuaions when several banks or a large bank are in difficulies, and herefore an imminen hrea arises o he banking sysem as a whole. And ha is he danger of he above-menioned sysemic risk. Neverheless, he knowledge given below may also be applied o paricular cases of (smaller) banks. 9 In crisis siuaions he credi assisance can be exended o non-bank insiuions a he slump of securiies prices a he New York Sock Exchange he Federal Reserve Sysem announced (Ocober 20, 1987) ha i was ready o supply necessary liquidiy o suppor he economic and financial sysem. 10 The failure of he larges Czech bank, Invesmen and Pos Bank, in 2000, is a shining example of he problem of solvency deerminaion. All valuaions of he bank ne worh done from ha ime o he momen of conservaorship imposiion differ from each oher in billions of euros, assuming boh posiive and negaive values Lenders of penulimae and las resor The rules respecing he consrucive ambiguiy, and so acceping he requiremen of uncerain rescue of hreaened banks, may be based on a cerain reducion of probabiliy of such assisance from he lender of las resor in order o enhance prudence and/or resrain endencies o moral hazard of banks. The fundamenal soluion a hand is based on he exisence of wo ypes of lenders : Lenders of penulimae resor hese are all banks ha on he basis of (genlemen s) agreemen fixed in advance which is mos frequenly iniiaed by he cenral bank, or on he basis of he cenral bank s suasion are ready o gran credi aid o hreaened banks if he defined rules are observed. These lenders are someimes designaed as he members of a solidariy club. The cenral bank plays a key role as he aid organiser bu loans are graned by oher banks. Cenral banks use his mehod quie frequenly, mainly in he Unied Saes of America, also when he aid is graned o non-bank insiuions. We also speak abou lenders of penulimae resor when: he cenral bank condiions is own credi assisance by he paricipaion of oher credior banks: poenial losses, when he rescue of he bank is no successful and he loan is no repaid, are shared by all crediors in his case; he cenral bank rescues a bank from liquidaion by acquiring he bank and selling i o anoher buyer laer on; his approach requires he paricipaion of oher banks in he paymen of poenial losses incurred due o a difference beween he purchasing and selling price, ec. We usually speak abou lenders also in his case alhough i is a noncredi form of assisance neverheless, a loan ha migh be graned o he buyer canno be excluded; credi is graned by anoher specialised insiuion ha will receive a loan from he cenral bank because of he lack of is own funds Liquidiäs-Konsorialbank GmbH in Germany is he bes-known example. A similar sysem based on non-credi assisance purchase of nonvaluable asses has been direcly conneced wih Czech economy (Consolidaion Bank). Sligh modificaions exis e.g. in France and also in he Czech Republic (see par 2.1.5), where non-bank specialised insiuions were founded. These insiuions can be disinguished according o he following crieria: he origin of he resources for heir foundaion (sae-conrolled or privae insiuions) and eligibiliy o receive loans also from he lender of las resor in he case of he lack of funds; assisance in he form of prevenion from bank panic is conneced wih insiuions ha insure deposis in banks. I is non-credi assisance again, and so he designaion lender is no exac; Lender of las resor usually i is he cenral bank. If he opion of lenders of penulimae resor

9 Bank i Kredy czerwiec 2008 On Inviaion exiss a he same ime, he aid from he lender of las resor will be less probable han in he siuaion when no lenders of penulimae resor exis and/or when heir assisance is no expeced for differen reasons Funds for he assisance o hreaened banks The crisis managemen sysem should be specified according o he funds ha are used or may be used as assisance o hreaened banks. We will no disinguish he lenders of penulimae and las resor and oher insiuions ha can paricipae in rescue operaions any longer. There exis hree basic ypes of funds, in lieraure ofen called money. Privae money is he mos marke-compaible soluion. 11 These resources are provided by commercial and oher banks or oher marke agens. Explici advanages are: limiaion of endencies o moral hazard of banks and zero impac on budgeary expendiure and/or axpayers money. The main problem of he exclusive use of hese funds is ha heir amoun need no be sufficien for rescue operaions. Wih regard o informaion asymmery i is suiable ha he assisance based on privae money should be coordinaed by he cenral bank and/or by anoher banking supervision insiuion if i exiss. The use of privae money may also be refused by shareholders of he respecive banks. 12 Sae budge money axpayers money is usually considered o be he leas suiable resource regardless of wheher banks are aken over by he governmen (i.e. mosly emporary naionalisaion because he governmen will sell banks o oher agens) or he assisance is based on he purchase of bad asses and/or oher forms of assisance are used. Le us menion he differences beween governmen assisance and he aid graned by a sae-conrolled specialised insiuion. Governmen assisance is represened by budge expendiure in favour of paricular banks. I is ransparen and forms par of he sae budge as a whole. Any expendiure of his ype mus be approved by legislaive bodies or he oal expendiure limi is approved and he specific expendiures lie wihin he compeence of governmen or a special commission, ec. The assisance graned by a sae owned specialised insiuion is much more operaive and poenially more qualified. Such an insiuion can manage he enrused funds much more efficienly han he anonymous sae. Basic disadvanages are higher operaing coss 11 I is no privae money in he already hypoheic sysem of free banking. 12 In sric erms he money of cenral bank (if is reserves are used) can also be considered as privae money because as a join-sock company i is owned by privae owners. I would apply mainly o he U.S. Federal Reserve Sysem, he shareholders of which are privae, so called member banks. The common fund of large U.S. banks o finance problems on he morgage marke (envisaged a he ime of wriing his aricle) is he laes example of he use of privae money. See also Poole (2005). (esablishmen of he insiuion, purchase or rening of a building, invesmens in he saff and equipmen, ec.) and some non-ransparency. The funds mainly come from he sae budge whereas he loss incurred by he aciviy of his insiuion should also be seled by he sae budge bu he insiuion is ouside he sae budge, which does no osensibly worsen he balance of he sae budge if a loss is incurred. 13 Cenral bank money is basically an inexhausible fund as he cenral bank creaes i especially by he credi issue of new money. Of course, here exis economic limis in his area, mainly he objecives of moneary policy ha mus be me. Anoher possibiliy of creaing his money is specific reserves (for liabiliies!) ha are creaed by he cenral bank eiher from coss or from an income. In boh cases his money assumes some feaures of sae budge money in sae owned cenral banks and parly in join sock cenral banks wih sae share because he creaion of reserves may be refleced in a decreased income ax of cenral bank paid o he sae budge or in an increase in cenral bank s loss and so in a higher demand for budge money earmarked for he selemen of his loss. Regardless of he mode of cenral bank s money creaion i is always he issue of new money in is use bank reserves increase and he process of muliplicaion wih poenial inflaion impacs may follow. In pracice he above-menioned funds may be combined, mainly he money of cenral bank wih privae money or sae budge money. The combinaion of privae and sae budge money is less probable. In connecion wih he fulfilmen of he principle of consrucive ambiguiy he rules for he involvemen of hese sources should be defined explicily and in advance so ha he las resor, if any, may be idenified Crisis managemen in a wider conex In addiion o he mechanism of he assisance o hreaened banks oher componens of he bank regulaion and supervision sysem and moneary policy insrumens may be included in crisis managemen. Condiions for an enry ino he banking indusry should preven he enry of highly risky eniies hese condiions should resrain so called adverse selecion. Basic rules of bank aciviies, obviously complemened by high-qualiy supervision and drawing conclusions from defaul in obligaions, may efficienly preven he originaion of banking crises. E.g. he capial adequacy rules force banks o creae resources (capial) ha can be used o cover poenial losses. Obligaory deposi insurance in banks diminishes he probabiliy of sudden and unexpeced wihdrawals 13 The loss selemen wheher by direc paymen o he debi of he sae budge or by he issue of governmen securiies or even by oher mehods may become an objec of very keen poliical clashes.

10 10 Na zaproszenie Bank i Kredy czerwiec 2008 of deposis by deposiors wih he lowes-qualiy informaion on he safey and soundness of respecive banks i.e. small deposiors. I also implies a lower probabiliy of bank panic, one of he elemens riggering he oubreak of banking crises. A crucial role is played by he limis of insured deposis, compensaion rae and oher erms conneced wih obligaory deposi insurance in banks. The cenral bank can also use moneary policy insrumens; in addiion o he ourigh open marke and reverse repo operaions i may e.g. cu a discoun rae. All he above-menioned modaliies, along wih he lender of las resor, can preven he originaion of banking crises relaively efficienly or markedly reduce he coss of rescue operaions, diminish sysemic risk and alleviae negaive consequences of crises. 2.5 Prevenive approach The assisance of he lender of las resor is basically ex pos assisance wih a number of negaive phenomena and consequences. Prevening he problems of banks and banking crises is a much more efficien approach consising in imely measures aken when signals of poenial fuure problems become clear. This prevenion has many forms, e.g. a requisiion o increase he capial or compulsory change of bank managemen. A crucial issue is, however, he exisence of sufficienly reliable mehods of imely idenificaion of poenial problems. As hese mehods are no he subjec of his aricle, we will only sae ha no such sufficienly reliable mehods have been developed ye. 14 I is no only he problem of appropriae mehods bu also, in a wider conex, of he mehods of supervision (off-sie and on-sie examinaions), audi, accouning sandardisaion, ec. In some, very serious (!), cases we can speak abou shocks on bank markes. If we leave disasers or erroris aacks ou of consideraion, we can give an example of grea problems of many foreign banks caused by he declaraion of he Russian governmen s insolvency in Augus 1998, when, among oher hings, he marke in shor-erm governmen securiies conneced wih he lowes risk in advanced economies collapsed. On he oher hand, here are cases when many signals indicae he oncoming problems of a given bank bu all prevenive measures of he cenral bank (or he supervising insiuion) in he form of pressures o increase he bank s capial and clean up he balance shee are inefficien. Of course, he coss of rescuing such a bank increase wih he posponemen of his measure. Unforunaely, one of he larges banks in he Czech Republic, Invesmen and Pos Bank (Invesicni a Posovni Banka), is an example when is conservaorship 14 A deailed descripion of mehods and marke indicaors see e.g. King e al. (2006) or Furlong, Williams (2006). and subsequen sale o anoher bank in 2000 urned ou o be an exremely cosly soluion. In addiion, using he example of his bank i is possible o documen difficulies wih he reliabiliy of problem signalling as differen valuaions of he bank carried ou in subsequen years before he dae of he conservaorship led o compleely differen resuls ranging from negaive capial o sufficien capial adequacy (see foonoe 10). 3. Developmen of Czech banking sysem since 1990 The new hisory of Czech (Czechoslovak by he end of 1992) banking sysem is conneced wih poliical and economic ransformaions ha ook place in November By a propiious coincidence, he banking reform had already been prepared earlier o be launched on 1 January The basic principle of he reform he change of a one-ier banking sysem wih a dominan posiion of cenral bank o a wo-ier sysem where he cenral bank fulfils only he funcions of cenral bank, and commercial and oher banks behave mainly as business eniies was mainained and gradually adaped o marke economy condiions. The reform sared by separaing he aciviies of cenral bank, i.e. Sae Bank of Czechoslovakia (Sani Banka Ceskoslovenska), namely he aciviies of a bank of issues and a commercial bank graning credis (and/or providing business banking ). Logically, he cenral bank remained as a bank of issues whereas credi graning and business aciviies were underaken by he exising and newly esablished commercial banks. Following he spli of Czechoslovakia ino wo independen counries, he Sae Bank of Czechoslovakia was divided beween he wo counries, and Czech Naional Bank (Ceska Narodni Banka) was esablished on 1 January 1993 saring is aciviies in he erriory of he Czech Republic. The final independence in he moneary area is conneced wih currency separaion and inroducion of he Czech crown (February 1993). The banking reform and subsequen developmen in he Czech Republic in he firs half of he 1990s of he 20 h cenury is characerised mainly by he following circumsances: abolishmen of sraigh and direcive managemen of commercial and oher banks ha acquired much greaer freedom of heir decision-making; cenral bank ceased o gran loans o businesses; moneary planning in is original form was abolished and was replaced by moneary policy carried ou by means of he regulaion of operaional crieria and arges on he inerbank marke wih an increasing significance of marke insrumens; business eniies could obain a banking licence if he condiions defined in advance were saisfied, see Table 1;

11 Bank i Kredy czerwiec 2008 On Inviaion 11 Table 1. Banks and banking licenses in he Czech Republic in Banks in he Czech Republic Sae banking insiuions * Sae-owned banks ** Czech-conrolled banks Foreign-conrolled banks Foreign bank branches Banks oal Banks under conservaorship Unlicensed banks *** Banking licenses oal * Banks esablished before he banking reform in 1990, laely ransformed o join-sock banks, and specialised Consolidaion Bank ( ). ** Join-sock banks wih sae majoriy; four of hem laely privaised. ***Unlicensed banks reasons for wihdrawal of license: Liquidaion or bankrupcy 15 Merger wih anoher bank 11 Dissoluion wih liquidaion 3 Non-commencemen of operaion 1 Transformaion ino a non-bank eniy 1 Terminaion of aciviies 1 Source: Czech Naional Bank banks began o behave as business eniies in a marke environmen and sared money dealings (we do no assess he efficiency of heir business aciviies for he ime being); he framework of banking business was defined by he rules of regulaion and supervision on he par of cenral bank. Transformaion aimed a creaing marke environmen has brough abou a number of problems ha were similar o problems emerging in oher, originally non-marke economies including e.g. Poland. Among hem, he mos serious problems in he Czech Republic were hose relaed o loans: (1) graned by he cenral bank before he banking reform because of high indebedness of he corporae secor daing back o he period of planned economy and due o a more or less marke behaviour of commercial banks afer 1989, sae enerprises, wih some excepions, were no originally able o mee heir commimens. The problem of hese loans, which was a common feaure of all ransforming economies, was logically quie solved mainly by he governmen. For his purpose, several basic approaches were chosen: a sae-conrolled bank insiuion was esablished (Konsolidacni Banka Consolidaion Bank), amorisaion of bank debs and recapialisaion of banks o which he loans were originally ransferred, governmen s indirec assisance o banks, mainly from he privaisaion fund Naional Propery Fund, o cover ineres differenials, losses from devaluaion, ec.; (2) graned by commercial banks afer 1989, i.e. in condiions of economic ransformaion. The enumeraion of he causes of problems wih hese loans is beyond he framework of he subjec of his aricle, and herefore we will menion only several of hem: lack of experience of new banks and he supervisory auhoriy, poliical pressures o gran loans for he privaisaion process, unformed business and legal environmen, only gradual formulaion of he rules of regulaion of bank aciviies, and also various subjecive causes on he par of crediors or debors including unfair pracices. I is o noe ha he problems of banks were simulaneously accompanied by very problemaic developmen on he capial marke, see Musílek (2003). Loans graned in , i.e. when a number of regulaory rules especially in he area of loans had no been pu in place ye, accouned for a major porion of he bad loans. Because of he fac ha he curren mauriy of loans was no usually longer han four years, he problem acceleraed in and affeced paricularly small banks. Large banks had idenical problems, bu heir soluion was posponed e.g. for poliical reasons, which ineviably led o anoher crisis ( ). Many daa illusrae he exen of problems wih loans. We menion he proporion of so called classified loans (31 days and more afer he dae of mauriy) ha amouned o abou 30% of he oal credi volume in In addiion, his proporion was arificially reduced by wries-off of irrecoverable loans and ransfers of some bad loans o he Consolidaion Bank and oher specialised insiuions. Since 2001 he proporion of classified loans has been decreasing o reach 3% (Q4 2007). The poenial role of he Czech Naional Bank as he lender of las resor could be carried ou in he wo above-menioned crisis siuaions. The developmen of he Czech banking sysem afer 2000 was much sounder, only wo smaller banks go ino difficulies. In boh cases he Czech Naional Bank wihdrew he licences and deposiors were indemnified according o a deposi insurance scheme laid down by law.

12 12 Na zaproszenie Bank i Kredy czerwiec Lender of las resor and oher approaches o problem banks in he Czech banking sysem In Par Three we discussed he main problems of Czech banks ha were conneced wih wo groups of loans: loans graned before 1990 and new loans graned since he beginning of banking reform. The problem of loans of he firs group was solved by he governmen (see Par 3). Problems of new bad loans are conneced wih various approaches o heir soluion. Four small banks were sen ino receivership and subsequenly he Czech Naional Bank wihdrew heir licences (in ). The Czech Naional Bank fulfilled he role of he lender of las resor mainly in 1996 in he framework of so called Consolidaion Programme II. Oher problems of banks were conneced wih he Sabilisaion Programme (1997) and wih large banks ( ). 15 oday). Unforunaely, he increase in insurance proecion above he original reshold resuled laer in he same approach o almos all oher banks on he basis of an ad hoc decision of he Parliamen of he Czech Republic. I is a hazardous phenomenon when he legislaive rule (currenly 90% of he maximum amoun of 27,777 EUR) is no basically observed because i has been modified by creaive poliicians. Sricer condiions conneced wih he assisance of he lender of las resor finally appeared o be difficul o be saisfied by eigh ou of nine banks, and he banks eiher wound up or were aken over by oher banks. Only one bank lased hroughou he programme and was saved by he financial suppor of is new owner. In he same year a similar approach was applied o Agrobanka, a medium-sized bank: is good porion was sold o a foreign invesor (General Elecric) and is bad porion was aken over by he governmen. 4.1 Consolidaion Programme II 4.2 Sabilisaion Programme The programme was aimed a small banks ha go ino difficulies in The banks ha joined he programme could receive assisance from he lender of las resor, Czech Naional Bank, had o mee cerain condiions. Among he condiions were, for example, higher paricipaion of shareholders in he soluion of problems or he accepance of a higher capial adequacy raio. The programme also involved a marked increase in he insurance proecion of deposiors (from he original 80% of he maximum amoun 125,000 CZK o 100% of he amoun up o 4,000,000 CZK approx. 165,000 EUR 15 Full-scale analysis in Revenda (2001, chaper 27.2) (in Czech only) or Revenda (2004) (in English). 16 We leave ou of consideraion Consolidaion Programme I ( ) because i was focused on problems wih loans graned before he banking reform, and also he soluion of insolvency of four small banks before he sar of Consolidaion Programme II (see Figure 1). The programme approved in 1997 was also aimed a small banks. I was based on he emporary purchase of poor-qualiy loans and oher asses for available means in he form of bank reserves and reasury bills. These ransacions enhanced liquidiy and capial adequacy raio considerably. Bad loans were purchased by he specialised insiuion Czech Financial while reverse repurchases were o be carried ou wihin five or seven years. Losses from operaions of he Czech Financial insiuion were seled by he Naional Propery Fund. The sabilisaion programme markedly enhanced he influence of cenral bank on he behaviour and aciviy of he respecive banks by sric and non-sandard supervision and by defining rigorous condiions for he capial adequacy raio (firs 10%, laer 12%). Figure 1. Solving he banking problems in he Czech Republic: Receivership and wihdrawal of licence, Consolidaion Programme II, 1996, smaller banks Sabilisaion Programme, 1997 (-2003), small banks Solving he problems of large banks, small banks 9 banks (Agrobanka - oher soluion) 3 banks were excluded from he programme 1 bank lef he programme, bough by an invesmen group 2 banks were sold o oher banks Czech Savings Bank (sae suppor and rescue; privaisaion) Commercial Bank (sae suppor and rescue; privaisaion) Invesmen and Pos Bank (sold o oher bank) Wihdrawal of licence, small banks Source: Revenda (2001, p. 593), acualised and adaped.

13 Bank i Kredy czerwiec 2008 On Inviaion 13 Figure 2. Privaisaion of banks in he Czech Republic Banks Sold sae share Price (EUR M)* Buyer Invesmen and Pos Bank (1998) 36.0% Nomura Inernaional (Japan) Czechoslovak Commercial Bank (1999) 65.7% 1, KBC Bank (Belgium) Czech Savings Bank (2000) 52.0% Erse Bank (Ausria) Commercial Bank (2001) 60.0% 1, Sociéé Générale (France) * Average exchange rae CZK/EUR a he monh of sale, in IPB exchange rae as o , rounded. Source: Revenda (2001, p. 598), adaped. Paricipaion in he programme was offered o hireen small banks bu only six banks joined i. Laer on, hree banks were excluded from he programme and heir banking licences were wihdrawn; one bank wihdrew from he programme afer being aken over and he remaining wo banks were sold o oher owners. The programme was erminaed on 30 June 2000, when he Czech Financial was sold o Consolidaion Bank for a symbolic price of 1 CZK. 4.3 Large banks In he 1990s of he 20 h cenury he Czech banking sysem was dominaed by four large commercial banks Czech Savings Bank (Ceska Sporielna), Commercial Bank (Komercni Banka), Czechoslovak Commercial Bank (Ceskoslovenska Obchodni Banka) and Invesmen and Pos Bank. All of hem were originally sae-owned banks. Czechoslovak Commercial Bank, which specialised in foreign rade before he banking reform, was in he relaively bes siuaion. Is irrecoverable loans graned in he former socialis bloc (Council for Muual Economic Assisance) in he form of socialis aid o friendly developing counries were aken over by he governmen in he firs half of he 1990s. Afer he cleaning up of he balance shee he bank has no go ino larger difficulies any more. Czech Savings Bank and Invesmen and Pos Bank did no have any problems wih loans graned before he banking reform. Commercial Bank was founded jus before he commencemen of he banking reform. However, all hree banks go ino difficulies wih loans graned in he 1990s. There are only speculaions as o wha exen he siuaion was influenced by he sae ownership of banks and by heir exensive graning of loans in he process of privaisaion. All four originally sae-owned large banks were privaised (see Figure 2). 17 Invesmen and Pos Bank was sold wih all bad loans, a a relaively low price. Oher wo problem banks were sold afer he governmen s 17 The fifh and las sae-owned universal commercial bank in he Czech Republic was smaller Trade Bank (Zivnosenska Banka, currenly UniCredi Bank). I was privaised in 1992 as he firs bank in Cenral and Easern Europe. massive assisance, a a markedly higher price. A higher price was also received from he sale of he sound Czechoslovak Commercial Bank Assisance o large banks The problem of new bad loans culminaed in hree large banks a he end of he 1990s. The governmen graned assisance o wo banks, and he hird bank he already privaised Invesmen and Pos Bank did no receive any suppor. None of hese banks was graned aid by cenral bank as he lender of las resor. Czech Savings Bank received four forms of assisance in 1998 and They included he longerm subordinaed deb and purchase of bad asses (Consolidaion Bank), and sae guaranees for he paymen of deposis and increase of capial (Naional Propery Fund). In connecion wih he privaisaion of his bank he governmen graned guaranees for bad loans o a new owner in Commercial Bank received governmen assisance in 1999 and 2000 in he form of bad asses purchase (Consolidaion Bank) and capial suppor (Naional Propery Fund) Privae large bank The privaisaion of he large Invesmen and Pos Bank a a low price because he buyer deliberaely bough he bank wih many unsolved problems was among he basic reasons for a differen approach of he governmen (and cenral bank) o his bank. However, his approach finally urned ou o be he mos cosly of all. Afer he failure of he negoiaions wih he owners, conservaorship was imposed on his bank in June Compulsory sale of he bank o Czechoslovak Commercial Bank followed. Czech Naional Bank graned a guaranee for deposis. The governmen issued a guaranee o he cenral bank o sele some losses he cenral bank had incurred as a resul of commimens o indemnify he aking-over of he Czechoslovak Commercial Bank.

14 14 Na zaproszenie Bank i Kredy czerwiec 2008 The case of Invesmen and Pos Bank was very dramaic 18, was accompanied by many conroversies beween he governmen, original owners and he akingover bank, and finally beween he parliamenary poliical paries. Some legal dispues have no been seled unil now. The presen esimaion of losses incurred by he sae currenly ranges beween 4 and 5 billion EUR (!) Siuaion afer 2000 The developmen of he Czech banking sysem has been more auspicious in he firs decade of he 21 s cenury. Two banks go ino difficulies, and, being insolven, banking licences were wihdrawn from hem. These were, however, smaller banks and he approach of he cenral bank (and governmen) was sandard, compleely in accordance wih recommendaions in Par Specific posiion of Czech cenral bank In he Czech banking sysem here are no sae-owned commercial banks any longer 20 and abou 95% of bank asses are conneced wih foreign-conrolled banks. I markedly diminishes a probabiliy of various non-sandard soluions on he par of cenral bank or governmen in he case of bank difficulies. I is o noe ha he aid of he Czech Naional Bank as he lender of las resor has also been graned o insolven banks in some cases. If is aciviy in his role has o be relaed only o loans graned for he curren supply of liquidiy, we mus say ha he Czech Naional Bank gradually go ino a siuaion ha is excepional in advanced banking sysems. A sricer approach o problem banks, soluion of problems of large banks by he governmen, marked slowdown of he growh rae of bank loans as a resul of igher regulaory rules, resricive moneary policy and some oher facs were refleced in a dramaic increase in bank reserves. Free (excess) bank reserves currenly exceed he required minimum reserves by nearly 10 imes. The raio of free reserves in he liabiliies of he Czech Naional Bank ranges beween 50% and 65%. 21 The Czech Naional Bank ries o neuralise poenial moneary impacs by he sale of is own securiies (repo operaions: sale and hen repurchase). 18 Among oher hings, he conservaor was accompanied o he bank by an armed police commando. 19 Taking ino accoun some uncerainies conneced mainly wih he legal dispues in progress, he oal direc and indirec coss of solving he problems of all banks in he Czech Republic are esimaed o amoun o billion CZK (20 24 billion EUR), i.e. 15% 18.5% of GDP in 2006; coss of bad loans graned before 1990 are included. 20 There are wo excepions (no fully) sae-owned bu specialised Czech Expor Bank and specialised Czech Guaranee and Developmen Bank. 21 Anoher specific feaure is a more han 90% proporion of foreign exchange reserves in he asses of he Czech Naional Bank. In connecion wih a longerm rend of he crown appreciaion his siuaion is refleced in he economics of cenral bank highly negaively. If we leave ou of consideraion he negaive impac of ineres coss of hese dealings on he economics of he Czech Naional Bank, i is possible o compleely exclude problems wih liquidiy in he banking sysem as a whole. In addiion, he high level of free reserves allows each bank o obain he necessary funds on he inerbank marke and/or in he form of overnigh collaeral loan from he cenral bank if i is shor of liquidiy. The high level of free reserves markedly reduces he probabiliy of he Czech Naional Bank s inervenion as he lender of las resor in an illiquid bank Lender of las resor and he euro Afer accession o he European Union, he Czech Republic has underaken an obligaion of joining he European Moneary Union and adoping he euro in he fuure. Owing o he fac ha no obligaory dae of joining he EMU has been fixed ye, he following remarks are no se ino a ime frame. Afer having joined he European Moneary Union, he Czech Republic (like any oher Member Sae) will abandon is independen moneary policy carried ou by he naional cenral bank. The common moneary policy of he European Cenral Bank excludes he possibiliy of he naional cenral bank graning credi assisance as lender of las resor. As he problem of he lender of las resor in he European Moneary Union has no been solved in a saisfacory way, 22 he poenial role of he Czech cenral bank as lender of las resor afer he adopion of he euro canno be esimaed eiher briefly or explicily. 5. Conclusion The banking sysem of he Czech Republic winessed several very problemaic siuaions in he 1990s. In fac, in wo cases we can speak of banking crises. In 1996 he banking crisis was conneced wih bankrupcies of a large number of small banks while in he crisis affeced hree large banks. In he firs crisis he cenral bank graned aid o some smaller insolven banks. The problems of large banks were no solved by he cenral bank, bu were deal wih mainly by he governmen. The soluion of boh crises was naurally conneced wih he coss of suppor graned o he banking sysem. However, i should be noed ha hese coss were incurred during he whole period, no only during banking crises. No an insignifican par of he coss should be aribued o he siuaion in he period before he banking reform. Boh crises are nearly conneced wih he ransformaion of Czech economy. 22 For more deails see Goodhar, Huang (1999).

15 Bank i Kredy czerwiec 2008 On Inviaion 15 The siuaion afer 2000 has developed more posiively; he banking sysem as a whole has had problems wih surplus liquidiy ha mus be wihdrawn hrough repo operaions by he cenral bank. If our banking sysem does no ge ino a deep crisis requiring non-sandard soluions and presen legal rules are complied wih, poenial furher assisance can be expeced from he Czech Naional Bank as lender of las resor, i.e. in he form of emporary aid o illiquid banks while he sysemic risk is considered. The cenral bank should no help insolven banks. The joining of he European Moneary Union should markedly modify he posiion of he Czech cenral bank in is role of he lender of las resor. References Bordo M.D., Wheelock D.C. (1998), Price Sabiliy and Financial Sabiliy: The Hisorical Record, Federal Reserve Bank of S. Louis Review, Sepember, pp Fischer S. (1999), On he need for an inernaional lender of las resor, Cenral Banking, No. 3, pp Furlong F.T., Williams R. (2006), Financial Marke Signals and Banking Supervision: Are Curren Pracises Consisen wih Research Findings?, Federal Reserve Bank of San Francisco Economic Review, pp Goodhar C.A.E., Huang H. (1999), A Model of he Lender of Las Resor, Sanford Universiy conference Moneary Policy and Moneary Insiuions, 5 6 March, Sanford. Kaufman G.G. (2000), Banking and currency crises and sysemic risk: Lessons from recen evens, Federal Reserve Bank of Chicago Economic Perspecives, No. 3, pp Kaufman G.G., Seelig S.A. (2002), Pos-resoluion reamen of deposiors a failed banks: Implicaions for he severiy of banking crises, sysemic risk, and oo big o fail, Federal Reserve Bank of Chicago Economic Perspecives, No. 2, pp King T.B., Nuxoll D.A., Yeager T.J. (2006), Are he cause of Bank Misress Changing? Can Researchers Keep Up?, Federal Reserve Bank of S. Louis Review, No. 1, pp Musílek P. (2003), The Czech invesmen banking and regulaion in he las decade, Transiion Sudies Review, Vol. 10, No. 1, pp Poole W. (2005), GSE Risks, Federal Reserve Bank of S. Louis Review, No. 2, Par 1, pp Revenda Z. (2001), Cenralni bankovnicvi, 2nd ediion, Managemen Press, Praha. Revenda Z. (2004), Banking Crises in he Czech Republic, Transiion Sudies Review, No. 1, pp Velde F.R. (1998), Lessons from he hisory of money, Federal Reserve Bank of Chicago Economic Perspecives, Vol. 22, No. 1, pp

16 16 Makroekonomia Bank i Kredy czerwiec 2008 Adapacyjne uczenie si a modelowanie i ocena poliyki pieni nej * Adapive Learning and Modeling for Moneary Policy Evaluaion Michał Cierkoński ** pierwsza wersja: 16 sycznia 2008 r., osaeczna wersja: 26 maja 2008 r., akcepacja: 11 czerwca 2008 r. Sreszczenie W arykule omówiono zasosowanie echnik badawczych wykorzysujących współczesną wersję założenia o ograniczonej racjonalności do sandardowego modelu makroekonomicznego szkoły nowego keynesizmu. W podejściu ym realisycznie osłabia się hipoezę racjonalnych oczekiwań na rzecz założenia adapacyjnego uczenia się przez uczesników życia gospodarczego jako sposobu na określenie przyszłych warunków gospodarowania. W arykule omówiono zaley i silne srony ego podejścia, jak eż jego ograniczenia. Zasosowanie podejścia wykorzysującego adapacyjne uczenie się publiczności pozwala na przekonujące i zgodne ze sandardami meodologicznymi uzasadnienie zwiększania przejrzysości i wiarygodności prowadzonej poliyki pieniężnej. W ym celu wykorzysuje się współczesne analizy poliyki pieniężnej, zorienowane na maksymalizację dobrobyu poprzez opymalną sabilizację makroekonomiczną. Absrac This paper reviews he recen research ino employing a new version of a bounded raionaliy approach o macroeconomic modeling in he sandard new Keynesian model. In he sudy he hypohesis of raional expecaions is realisically replaced wih he assumpion of adapive learning of economic agens abou he fuure economic condiions as a way of modeling he formaion of expecaions. The paper presens he meris and advanages as well as he limis of he adapive learning approach and argues ha he applicaion of his approach provides a convincing raionale, boh in heoreical and mehodological erms, for greaer ransparency and credibiliy in cenral bank operaions. To ha end, he laes moneary policy analyical framework is used aiming a maximizing economic welfare hrough opimal macroeconomic sabiliy. Słowa kluczowe: adapacyjne uczenie się, reguły poliyki pieniężnej, ocena poliyki pieniężnej Keywords: adapive learning, insrumen rules, reacion funcions, moneary policy evaluaion JEL: E52, D83, D84, C62 * Auor pragnie wyrazić podziękowanie za uwagi i sugesie dwóm anonimowym Recenzenom i A. Sławińskiemu. Za wszelkie pozosałe niedoskonałości winę ponosi wyłącznie auor. ** Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Sudium Dokoranckie, Kolegium Analiz Ekonomicznych; cierkonski@gmail.com

17 Bank i Kredy czerwiec 2008 Macroeconomics Wsęp Pod koniec la 90. XX w. wśród ekonomisów zajmujących się poliyką pieniężną ukszałował się konsensus co do właściwej posaci modeli, w ramach kórych należy analizować wpływ poliyki pieniężnej na sferę realną gospodarki. Nur badań makroekonomicznych, w ramach kórego powsają e modele, określa się jako nową synezę neoklasyczną lub nowy keynesizm. Po raz pierwszy od począku la 70. XX w., gdy miała miejsce zw. rewolucja racjonalnych oczekiwań, ekonomiści akademiccy oraz ekonomiści pracujący w bankach cenralnych w swoich analizach odnoszą się do bardzo podobnych modeli, zbudowanych na podsawie ego samego zbioru założeń (McCallum 1999b, s. 5). Akcepacja ogólnej posaci ych modeli znacznie uławia dochodzenie do jednoznacznych wniosków w badaniach nad podsawowymi zagadnieniach doyczącymi prowadzenia poliyki pieniężnej, np. co do właściwych insrumenów, jakimi powinien się posługiwać bank cenralny, sposobu usalania reguł poliyki, korzyści płynących z repuacji pozwalającej na prowadzenie poliyki dynamicznie niespójnej. Podsawowym oczekiwaniem formułowanym wobec modeli używanych w analizach poliyki gospodarczej jes, oczywiście, zdolność do przewidywania reakcji konsumenów i przedsiębiorców na zmiany zachodzące w ooczeniu gospodarczym. W szczególności doyczy o zmian wynikających właśnie z działań insyucji prowadzących poliykę, np. zmian w podakach, zmian sóp procenowych czy ransferów społecznych. Jedną z hipoez najczęściej wykorzysywanych w celu formułowania rafnych prognoz jes założenie, że podmioy gospodarujące zareagują na e zmiany w sposób mający przynieść im największe korzyści (najmniejsze sray). Parząc na o z ej perspekywy, rudno byłoby więc zakładać, że przy podejmowaniu ych decyzji ludzie pominęliby dosępne im niedużym koszem informacje na ema przyszłego rozwoju warunków gospodarowania. Posula podkreślający, że w analizie poliyki gospodarczej można oczekiwać, iż funkcje opisujące ludzkie zachowanie (np. funkcje inwesycji, konsumpcji, podaży pracy) będą się zmieniać wraz z inerwencjami poliyki gospodarczej, znany jes pod nazwą kryyki Lucasa. Nazwa pochodzi sąd, że arykuł Lucasa (1976) kryycznie odnosi się do modeli, kóre mylnie wówczas rakowano jako niepodlegające ym zmianom. Z ych właśnie powodów od czasów zw. rewolucji racjonalnych oczekiwań założenie co do sposobu formułowania oczekiwań przez uczesników życia gospodarczego jes rakowane jako jedna z głównych hipoez przyjmowanych w modelach sosowanych do analiz poliyki gospodarczej. Ze względu na chęć uzyskania wyników odpornych na kryykę Lucasa najczęściej jes o założenie racjonalnych oczekiwań (dalej: RO). Zasadniczym celem arykułu jes przedsawienie wniosków płynących z prowadzonych w osanich laach szeroko zakrojonych prac badawczych nad konsekwencjami osłabienia założenia RO w modelach makroekonomicznych służących do oceny i porównywania reguł poliyki pieniężnej, w kórych sopa procenowa jes rakowana jako insrumen ej poliyki. Tam gdzie w przypadku RO zakładano znajomość modelu gospodarki przez wszyskich uczesników życia gospodarczego, w przypadku hipoezy o adapacyjnym uczeniu się podmioów (dalej: AU) przyjmuje się, że każdorazowo po uzyskaniu nowych danych o gospodarce (np. ogłoszenia danych o PKB, inflacji ip.) podmioy ponownie esymują warości paramerów modelu opisującego gospodarkę i na podsawie uzyskanych wyników formułują oczekiwania gospodarcze. Jeśli gospodarka nie podlega zmianom srukuralnym, o po odpowiednio długim czasie podmioy powinny uzyskać aki san wiedzy, jaki zakładano w hipoezie RO. Model wykorzysujący AU zawsze jednak będzie realisycznie zakładał możliwość odchylenia się fakycznych oczekiwań od hipoeycznych warości uzyskiwanych w warunkach RO. Dalsza część arykułu zosała podzielona na pięć rozdziałów (o numerach od 2 do 6). W drugim rozdziale znajduje się zwięźle zaprezenowana perspekywa meodologiczna, z jakiej najczęściej ocenia się eorie współczesnej ekonomii akademickiej zajmującej się poliyką gospodarczą. Omówiono eż w sposób nieformalny isoę hipoezy RO oraz założenie adapacyjnego uczenia się uczesników życia gospodarczego wraz z argumenami przemawiającymi za sosowaniem ego drugiego podejścia. Część rzecia omawia podsawową wersję makroekonomicznego modelu nowego keynesizmu z RO wraz z proponowanymi regułami poliyki pieniężnej wyznaczającymi wysokość sóp procenowych. Omówiono eż zagadnienie wielości rozwiązań akich modeli jako problem sojący przed poliyką pieniężną. Rozdział czwary dokładniej opisuje algorym AU oraz warunki pozwalające na określenie sabilności rozwiązań modelu w warunkach opisywanych ym założeniem. Nasępnie przedsawiono najważniejsze zalecenia odnośnie do sposobu prowadzenia poliyki pieniężnej uzyskane dzięki osłabieniu założenia RO. W części piąej sformułowano uwagi na ema akiej modyfikacji algorymu AU, aby mógł być zasosowany do gospodarek podlegających zmianom o charakerze srukuralnym. Osania część zawiera podsumowanie najważniejszych cech założenia AU jako użyecznego narzędzia w badaniach nad prowadzeniem poliyki pieniężnej. 2. Adapacyjne uczenie się na le współczesnych badań nad poliyką pieniężną 2.1. Meodologia Analiza skuków osłabienia założenia RO w modelach wykorzysywanych do oceny poliyki gospodarczej po-

18 18 Makroekonomia Bank i Kredy czerwiec 2008 winna zosać poprzedzona zwięzłym opisem perspekywy meodologicznej, z kórej modele e najczęściej są oceniane. Sandardy e w znacznej mierze zosały ukszałowane pod wpływem prac Robera Lucasa, kóry jako pierwszy z powodzeniem zasosował koncepcję RO w modelach makroekonomicznych objaśniających relacje między poliyką pieniężną a ogólnym poziomem akywności gospodarczej. Dlaego w skróowym omówieniu ych sandardów odwołajmy się do arykułu ego auora, poświęconego w całości zagadnieniom meodologicznym: Mehods and Problems in Business Cycle Theory (Lucas 1980). Jes o ważny arykuł, kóry inspirował zarówno auorów związanych bezpośrednio ze szkołą nowych klasyków (np. Chari 1998), jak i auorów prowadzących badania poza ą szkołą myśli ekonomicznej (Chrisiano e al. 1999). W arykule Lucasa sformułowane są nasępujące ezy: Jednym z zadań eoreycznej makroekonomii jes worzenie szucznych gospodarek, kóre mogą być wykorzysywane jako laboraoria, gdzie niewielkim koszem można esować skuki różnych reguł poliyki gospodarczej. Modele służą u jako użyeczne imiacje rzeczywisości, kóre można poddawać na zasadzie symulacji działaniom różnego rodzaju szoków i sprawdzać, czy reakcje modeli odpowiadają emu, co wiemy o reakcjach rzeczywisych organizmów gospodarczych. Najwłaściwszym kryerium akcepacji eorii nie jes po prosu ich zdolność do formułowania prognoz, lecz raczej zdolność do formułowania prognoz warunkowych względem prowadzonej poliyki gospodarczej. Model powinien więc generować prognozy przy różnych zakładanych regułach poliyki gospodarczej i ym samym porafić udzielać odpowiedzi na pyania ineresujące dla insyucji prowadzących poliykę gospodarczą. Formułowanie prognoz warunkowych jes możliwe po wyprowadzeniu modelu z podsaw mikroekonomicznych oparych na założeniach opymalizującego działania podmioów gospodarujących i ograniczeniu liczby wolnych paramerów w modelu (czyli paramerów wyznaczanych ylko przez esymację całego modelu) na rzecz paramerów, kóre można oszacować niezależnie od modelu i co do kórych można oczekiwać, że nie będą się zmieniać w odpowiedzi na zmiany w poliyce gospodarczej (np. paramery opisujące gusy, dosępną echnologię, awersję do ryzyka). Bez spełnienia ych warunków, model nie bedzie mógł sawić czoła kryyce Lucasa. Koniecznym składnikiem modelu wyznaczającego opymalne decyzje reprezenaywnych konsumenów i producenów jes założenie o wykorzysaniu przez e podmioy wszyskich dosępnych informacji, akże doyczących przyszłych warunków gospodarowania i wyrażonych za pomocą oczekiwań gospodarczych. Oczywisym ograniczeniem realizacji powyższych celów są dosępne dla ekonomisów w pracach badawczych echniki maemayczne oraz moc obliczeniowa. Konieczne jes jeszcze zrobienie jednego zasrzeżenia erminologicznego. Rozważane w arykule modele są przykładami sochasycznych dynamicznych modeli równowagi ogólnej. Słowo równowaga (ang. REE, raional expecaions equilibrium) jes u więc rozumiane nie jako wymóg równości popyu i podaży na poziomie niezmieniającym się w czasie, lecz raczej jako zgodność procesów sochasycznych opisujących popy i podaż. Dlaego określenie punk równowagi odnosi się raczej do przesrzeni paramerów opisujących e procesy niż do przesrzeni warości realizacji ych procesów. Sformułowania rozwiązanie modelu i równowaga modelu będą używane zamiennie. Powyższe ezy nakładają ścisłe ograniczenia na modele wykorzysywane do analizy konsekwencji różnych warianów prowadzenia poliyki gospodarczej. Ich zachowanie umożliwia porównywanie różnych rodzajów poliyki gospodarczej w kaegoriach dobrobyu podmiou reprezenaywnego dzięki nauralnemu w ych warunkach założeniu oczyszczających się rynków, kóre należy rozumieć jako zrównoważone w powyżej zdefiniowanym sensie. Z ego względu środowisko badaczy zaakcepowało je, przynajmniej jako ideał, do kórego może zosać odniesiony wynik pracy badawczej (Woodford 1999a, s. 23). Nauralną konsekwencją akcepacji ych ez będzie przyjęcie w modelu założenia RO Racjonalne oczekiwania W konekście modeli explicie odwołujących się do opymalizującego działania podmioów gospodarujących w reści hipoezy RO można wyróżnić dwa składniki, a mianowicie założenia (Sargen 1993, s. 6): a) opymalizującego działania podmioów gospodarujących przy danych ograniczeniach (założenie o racjonalności) oraz b) zgodności i rafności percepcji warunków, w jakich odbywa się gospodarowanie. Zgodność i rafność w drugim członie założenia RO są rozumiane w en sposób, że pojawiające się w modelu subiekywne oczekiwania poszczególnych podmioów gospodarujących są zgodne z subiekywnymi oczekiwaniami innych uczesników życia gospodarczego oraz zgodne z (obiekywnymi) prognozami wynikającymi z ego właśnie modelu i informacji dosępnej w momencie formułowania prognoz. Oczekiwania są więc formułowane dla warunków zrównoważonych ( oczyszczonych ) rynków. Ponieważ decyzje pojedynczego podmiou wyznaczają ograniczenia dla innych podmioów, dlaego sformułowanie akich oczekiwań wymaga wiedzy na ema preferencji i zamierzeń innych podmioów (Sargen 1993, s. 6 10). W prakyce badawczej najczęściej przyjmuje się założenie, że wszyskie podmioy w gospodarce są idenyczne (a więc i reprezenaywne) i wiedzą o swojej reprezenaywności, a więc znają zakres wiedzy i preferencje innych uczesników życia gospodarczego.

19 Bank i Kredy czerwiec 2008 Macroeconomics 19 Powyższe założenie, że podmioy znają model (czyli że fakycznie go znają lub zachowują się, jak gdyby go znały), oznacza u nie ylko wiedzę na ema posaci analiycznej równań srukuralnych modelu wraz z warościami paramerów, ale akże pełną znajomość rozkładów prawdopodobieńswa zmiennych egzogenicznych (wyznaczanych poza modelem), np. losowe zaburzenia produkywności, goowości do pracy. Ponieważ siłą rzeczy oczekiwania e zależą od konkrenej posaci modelu, dokładniejszy opis hipoezy RO sosowanej w konekście modelowania poliyki pieniężnej zosanie podany w nasępnym rozdziale Adapacyjne uczenie się Z powyższego opisu RO jasno wynika, że hipoeza a ma charaker daleko posunięej idealizacji. Badania nad oczekiwaniami inflacyjnymi prowadzone za pomocą ankie powierdzają, że fakycznie formułowane oczekiwania ak w Polsce, jak i w srefie euro nie spełniają założeń RO (Łyziak 2003, s. 34 i s. 44). Jak zauważył Sargen we wsępie do swoich wykładów poświęconych ograniczonej racjonalności we współczesnych modelach ekonomicznych (Sargen 1993, s. 3), założenie RO przypisuje uczesnikowi życia gospodarczego wiedzę znacznie przekraczającą wiedzę ekonomisy-ekonomeryka dopiero sarającego się poznać model gospodarki w drodze esymacji. Z jednej srony wykorzysanie hipoezy RO pozwala na prowadzenie prac badawczych bez narażenia się na zarzu eoreyzowania ad hoc (wynikającego z przyjmowania założeń ad hoc zamias wyprowadzenia ich z mikrofundamenów modelu). Z drugiej srony wymaga przyjęcia założeń w oczywisy sposób nieadekwanych do rzeczywisości. Wyrazem próby szukania pewnego rodzaju kompromisu między ymi skrajnościami jes pogram badawczy, syuujący się blisko ekonomii głównego nuru, posulujący osłabienie hipoezy RO na rzecz założenia, że podmioy gospodarujące poznają warunki gospodarowania (w sensie modelu określającego popy, podaż id.) w drodze przeprowadzanych na bieżąco esymacji. Zakłada się zaem, że isnieje prawdziwy model opisujący kszałowanie się poziomu produkcji, cen id. w gospodarce, naomias podmioy gospodarujące coraz lepiej poznają jego paramery poprzez kolejne esymacje dokonywane po orzymywaniu kolejnych danych. Sargen opisuje en program badawczy jako zachowujący, w powyższym opisie, pierwszy składnik hipoezy RO oraz osłabiający drugą część ego założenia. Osłabiając założenie znajomości przez podmioy modelu gospodarki, należy określić zakres wiedzy uczesników życia gospodarczego na ema sposobu wyznaczania warości zmiennych sanu w modelu (j. zmiennych znajdujących się poza konrolą podmiou, ale mających znaczenie dla jego dobrobyu, np. poziom cen, poziom zagregowanego popyu). W lieraurze przedmiou zaproponowano dwa zbiory założeń regulujących e kwesie. Chronologicznie jako pierwsze pojawiło się podejście zasosowane w pracach: Bullard, Mira (2002), Evans, Honkapohja (2003a; 2006). W pracach ych przyjęo, że podmioy formułujące oczekiwania na podsawie dokonywanych na bieżąco esymacji znają preferencje, zakres wiedzy i sposób podejmowania decyzji przez innych uczesników życia gospodarczego, co pozwala im usalić resrykcje wiążące ich indywidualne decyzje z warościami zmiennych makroekonomicznych. Dysponując aką wiedzą, podmioy są w sanie ograniczyć liczbę esymowanych paramerów oraz horyzon formułowanych prognoz. Wiedza a jednak nie pozwala na wyznaczenie warości wszyskich paramerów modelu; nieznane warości muszą być określone poprzez esymacje. Druga propozycja założeń pojawiła się w pracy: Preson (2005), gdzie osłabiono powyższe założenie, przyjmując, że podmioy nie znają preferencji, wiedzy i sposobu podejmowania decyzji przez innych uczesników życia gospodarczego. Podmioy wiedzą ylko, jakie zmienne wchodzą w skład najmniejszego zbioru zmiennych sanu, kórych liniowa kombinacja wyznacza rozwiązanie modelu z RO. Znając e zmienne, podmioy przeprowadzają esymacje, mające wyznaczyć paramery równań wykorzysywanych do formułowania prognoz. Zakres wiedzy uzyskiwanej poprzez esymacje jes jednak szerszy niż w poprzednim wariancie, gdyż podmioy nie są w sanie a priori określić wielu resrykcji nakładanych na rozwiązanie modelu i muszą je usalić dopiero w drodze esymacji. Różnice pomiędzy ymi dwoma podejściami nie są duże. W makroekonomicznych modelach rozważanych przez Presona zakłada się po prosu, że idenyczne podmioy nie wiedzą o sobie, że są reprezenaywne. Preson nie wprowadza żadnej heerogeniczności co do zakresu wiedzy czy sposobu formułowania oczekiwań. Jednak w dalszej części niniejszych rozważań zobaczymy, że różnice między ymi podejściami prowadzą czasami do różnych właściwości modeli makroekonomicznych domknięych ymi samymi regułami poliyki i e rozbieżności pozwalają na wyciągnięcie isonych wniosków dla poliyki pieniężnej. Podsumowując powyższą, wsępną i opisową prezenację algorymu AU, należy podkreślić, że jego arakcyjność polega m.in. na ym, że powyższe różnice między RO i AU nie przekreślają isonych podobieńsw. Przede wszyskim należy podkreślić, że podsawowy algorym rekursywnej esymacji sosowany w modelach z AU jes asympoycznie zbieżny do rozwiązań modeli w warunkach RO 1. W związku z ym model wykorzysujący AU jes oczywiście asympoycznie odporny na kryykę Lucasa w sopniu nie mniejszym niż en sam model w warunkach RO. Za zwiększony realizm założeń 1 Zagadnienia e obszernie i wyczerpująco omawia monografia: Evans, Honkapohja (2001).

20 20 Makroekonomia Bank i Kredy czerwiec 2008 nie rzeba więc płacić uraą meodologicznych zdobyczy zw. rewolucji racjonalnych oczekiwań. Sało się o możliwe dzięki isonemu rozwojowi dosępnych ekonomisom echnik maemaycznych, co bardziej szczegółowo zosanie omówione poniżej. Waro eż podkreślić, że z punku widzenia zdolności do formułowania warunkowych prognoz algorym AU może mieć pewną przewagę nad założeniem RO. W przypadku hipoezy AU bardziej realisycznie zakłada się, że uczesnicy życia gospodarczego na bieżąco, na podsawie fakycznie dosępnych danych esymują warości paramerów zredukowanego modelu opisującego gospodarkę. Teoreycznie może o więc pozwolić na poprawienie zdolności modelu do formułowania prognoz warunkowych w okresie, nomen omen, adapacji podmioów do syuacji gospodarczej zmodyfikowanej przez zmianę reguły poliyki. W przypadku zmiany w prowadzonej poliyce model wykorzysujący AU w zasadzie powinien móc chociaż częściowo uchwycić proces uświadamiania sobie ej zmiany przez uczesników życia gospodarczego. Jako przykład udanego zasosowania hipoezy AU w ekonomii pozyywnej może posłużyć praca (Marce, Niccolini 2003), gdzie założenie AU wraz z założeniem odpowiedniej poliyki przeciwdziałającej hiperinflacji pozwala na generację przez model ścieżek czasowych zmiennych makroekonomicznych charakerysycznych dla krajów Ameryki Łacińskiej w okresach bardzo wysokiej inflacji. Podejście wykorzysujące AU może eż pozwolić na rozszerzenie zakresu zagadnień możliwych do przeanalizowania zgodnie z powyższymi sandardami meodologicznymi. Jako przykład można u podać analizę skuków różnego podejścia przez insyucje prowadzące poliykę gospodarczą do zagadnień doyczących komunikacji i przejrzysości prowadzonej poliyki oraz wiarygodności ych insyucji. W modelach z AU ławo można e zagadnienia analizować, po prosu porównując (w kaegoriach oczekiwanego dobrobyu) ze sobą modele gospodarki różniące się ylko zbiorem esymowanych przez podmioy paramerów (oczywiście w modelu z wiarygodnie komunikowanym celem sawianym poliyce pieniężnej ych paramerów będzie odpowiednio mniej). Analizy ego ypu zaware są w pracach: Berardi, Duffy (2007), Orphanides, Williams (2007). Przykład akiej analizy, choć nieodwołującej się wpros do dobrobyu, lecz jedynie do właściwości sanu równowagi, zawiera dalsza części niniejszego eksu. Mając w pamięci powyższą, wsępną i nieformalną prezenację isoy hipoez RO i AU, można będzie przejść do analizy skuków osłabienia założenia RO w warunkach poliyki pieniężnej prowadzonej według reguł określających warości sopy procenowej. Analiza a rozpocznie się od skróowej prezenacji różnego rodzaju proponowanych reguł dla insrumenów poliyki pieniężnej w warunkach RO. Nasępnie zosaną omówione konsekwencje osłabienia ego założenia. 3. Reguły poliyki pieniężnej w modelach z racjonalnymi oczekiwaniami 3.1. Prose reguły poliyki Na począku la 90. XX w. kilku auorów zaproponowało prose, liniowe formuły opisujące sposób usalania sóp procenowych rakowanych jako insrumen poliyki władz monearnych. Największą popularność zdobyła reguła poliyki przedsawiona w arykule Taylora (1993): i = π + g y + h(π π * ) + r * (1) gdzie: i nominalna sopa procenowa (sopa funduszy federalnych), π sopa inflacji w ciągu 4 kwarałów poprzedzających kwarał, π * cel w zakresie inflacji, y odchylenie realnego PKB od warości wynikającej z rendu (w %), r * realna sopa procenowa zgodna z równowagą gospodarki w długim okresie, g, h paramery usalane przez władze monearne; Taylor przyjął, że wynoszą 0,5. Regułę (1) należy rozumieć w en sposób, że wzros (spadek) inflacji lub PKB ponad warości oczekiwane przez władze monearne spowoduje podjęcie przez władze decyzji o wzroście (spadku) sopy procenowej. Reguły ego ypu mają ważne zaley, kóre zadecydowały o ich popularności w badaniach ekonomicznych: Reguła (1) dobrze odzwierciedla fakyczne decyzje FED, Reguła ma charaker endogeniczny w ym znaczeniu, że bieżąca syuacja gospodarcza wpływa na wysokość sóp procenowych. Przy spełnieniu dodakowych warunków nie doyczą jej więc zarzuy przeciwko prowadzeniu poliyki gospodarczej poprzez kszałowanie poziomu sóp procenowych, wysuwane m.in. przez Friedmana (Friedman 1968). Wskazywał on, że poliyka zmierzająca do urzymania sałego (np. niskiego) poziomu sóp procenowych i w ym sensie niemająca charakeru endogenicznego musi prowadzić do eksplozji inflacji. Do reguły (1) nie odnoszą się akże zarzuy Sargena i Wallace a (1975), kórzy wskazywali, że egzogeniczne reguły usalania sóp procenowych zawsze prowadzą do braku zdeerminowania poziomu cen w gospodarce. Reguła (1) pozwala na skueczniejsze osiąganie celów sawianych przed regułami wyznaczającymi zmianę empa wzrosu podaży pieniądza jako insru-