Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego w krajowych porządkach prawnych według orzecznictwa ETS i Sądu Pierwszej Instancji

Transkrypt

1 BIURO TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO ZESPÓŁ ORZECZNICTWA I STUDIÓW Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego w krajowych porządkach prawnych według orzecznictwa ETS i Sądu Pierwszej Instancji OMÓWIENIA WYBRANYCH ORZECZEŃ ( ) Listopad 2005

2 Opracowanie: Przemysław Mikłaszewicz

3 W opracowaniu przedstawiono piętnaście wyroków Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich (ETS) i dwa wyroki Sądu Pierwszej Instancji Wspólnot Europejskich (SPI), wydane w latach , które ukształtowały treść i ramy pierwszeństwa prawa wspólnotowego, czy szerzej prawa Unii Europejskiej, w krajowych porządkach prawnych. Uwzględniono najważniejsze orzeczenia dotyczące relacji między przepisami prawa wspólnotowego a normami konstytucyjnymi państw członkowskich. Rzeczywiste funkcjonowanie zasady pierwszeństwa jest ściśle związane z bezpośrednią skutecznością prawa wspólnotowego i z problematyką stosowania tego prawa przez sądy i organy administracji. Z tego względu omówiono kilka najnowszych wyroków dotyczących tych zagadnień, które składają się na obraz obecnej pozycji prawa Unii Europejskiej. Orzeczenia te wyznaczają w szczególności granice bezpośredniej skuteczności prawa wspólnotowego (wyrok w sprawie Berlusconi) oraz zakres obowiązku wykładni prawa krajowego w zgodzie z prawem UE na gruncie III filaru (Pupino). Wyroki SPI w sprawach Yusuf i Kadi wskazują m.in. na pierwszeństwo wynikających z Karty Narodów Zjednoczonych obowiązków państw członkowskich ONZ przed postanowieniami Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską. Natomiast akty prawne UE stanowiące implementację prawa tworzonego przez organy Narodów Zjednoczonych podlegają kontroli SPI z punktu widzenia zgodności z międzynarodowymi normami iuris cogentis. W opracowaniu pominięto niektóre powoływane w literaturze orzeczenia dotyczące zasady pierwszeństwa, takie jak wyroki w sprawach 100/77 Komisja przeciwko Włochom i 102/79 Komisja przeciwko Belgii, w których zagadnienia prawa konstytucyjnego dotyczą kwestii krajowych procedur prawodawczych w kontekście transpozycji prawa wspólnotowego. Ponadto zrezygnowano z omawiania szeregu orzeczeń, które powtarzają zasadnicze tezy najważniejszych wyroków, lecz nie zawierają nowych istotnych elementów kształtujących treść i granice zasady pierwszeństwa prawa UE. Wyroki zostały przedstawione w porządku chronologicznym. W ramkach umieszczono podstawowe informacje o orzeczeniu, w szczególności sygnaturę i skróconą nazwę sprawy, rodzaj postępowania oraz przygotowane specjalnie dla celu niniejszego opracowania hasłowe określenie przedmiotu sprawy w nawiasach kwadratowych. W przypisach znajdują się linki do pełnych tekstów orzeczeń w języku francuskim (język roboczy ETS i SPI), angielskim oraz gdy językiem sprawy był niemiecki także w tym języku. W przypadku wyroków przetłumaczonych na język polski podano link także do tej wersji językowej. Przemysław Mikłaszewicz

4 2 OBJAŚNIENIE SKRÓTOWCÓW EKPCz Konwencja ( europejska ) o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 r. (z późniejszymi protokołami uzupełniającymi) ETS Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich (w Luksemburgu) FSA niemiecki Federalny Sąd Administracyjny (Bundesverwaltungsgericht) FSK niemiecki Federalny Sąd Konstytucyjny (Bundesverfassungsgericht) FUK austriacka Federalna Ustawa Konstytucyjna (Bundes-Verfassungsgesetz) z 1929 r. (ze zmianami), regulująca podstawy ustroju politycznego MTS Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (w Hadze) NRD Niemiecka Republika Demokratyczna NZ Narody Zjednoczone (Organizacja Narodów Zjednoczonych) RB Rada Bezpieczeństwa NZ RFN Republika Federalna Niemiec SK włoski Sąd Konstytucyjny (Corte Costituzionale) SPI Sąd Pierwszej Instancji Wspólnot Europejskich (w Luksemburgu) TK Trybunał Konstytucyjny austriacki (Verfassungsgerichtshof) TEWG (TWE) Traktat podpisany w Rzymie 25 marca 1957 r., ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą; od 1 listopada 1993 r. (wejście w życie TUE): Wspólnotę Europejską [Jeżeli podane w orzeczeniu oznaczenie artykułu Traktatu nawiązuje do numeracji historycznej, liczba ta jest przytoczona czcionką pochyłą, a w nawiasach kwadratowych podana jest, czcionką prostą, aktualna numeracja, wynikająca ze zmian oznaczonych przez TA. W takich wypadkach skrótowiec TWE odnosi się do obu nazw Traktatu.] TUE Traktat o Unii Europejskiej, podpisany w Maastricht 7 lutego 1992 r. [Jeżeli przytaczana numeracja artykułu dotyczy pierwotnej wersji Traktatu, liczba w nawiasach kwadratowych oznacza zmienioną, aktualną numerację.] TWE zob. TEWG UE Unia Europejska UZ niemiecka Ustawa Zasadnicza (Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland) z 1949 r. (ze zmianami) WE Wspólnota Europejska (albo Wspólnoty Europejskie)

5 3 1 5 III 1963 Wyrok w sprawie 26/62 1 Van Gend en Loos pytanie prejudycjalne [Cło] 1. Wspólnota stanowi nowy porządek prawnomiędzynarodowy, na rzecz którego państwa członkowskie ograniczyły w określonym zakresie swoje suwerenne prawa. Podmiotami tego porządku prawnego są zarówno państwa członkowskie, jak i ich obywatele. 2. Art. 25 [12] TWE zawiera wyraźny i bezwarunkowy zakaz, którego przestrzeganie nie jest uzależnione od przyjęcia przez państwa członkowskie jakiejkolwiek regulacji prawnej stanowiącej jego implementację. W konsekwencji przepis ten jest bezpośrednio skuteczny i kreuje prawa podmiotowe, które powinny być chronione przez sądy narodowe. Zgodnie z art. 25 [12] TWE państwa członkowskie nie powinny wprowadzać nowych ceł ani równorzędnych opłat i nie powinny podwyższać takich ceł i opłat już istniejących. Spółka Van Gend en Loos przewoziła w 1960 r. pewną substancję chemiczną z Niemiec do Holandii. Holenderski urząd celny nakazał spółce uiścić podwyższoną opłatę celną. Spółka odmówiła zapłaty, wskazując na sprzeczność przepisów celnych z ówczesnym art. 12 TEWG. Rozpatrujący sprawę holenderski sąd administracyjny przedstawił ETS pytanie, w którym chodziło o wyjaśnienie, czy art. 12 TEWG powinien być bezpośrednio stosowany na gruncie prawa krajowego i, w konsekwencji, czy sądy krajowe powinny chronić powstałe na podstawie tego przepisu prawa podmiotowe. 1 W jęz. francuskim: W jęz. angielskim:

6 VII 1964 Wyrok w sprawie 6/64 2 Costa przeciwko ENEL 3 pytanie prejudycjalne [Opłaty za prąd] 1. Poprzez włączenie do wspólnotowego porządku prawnego wynikających z Traktatu praw i obowiązków, dotychczas unormowanych w prawie krajowym, państwa członkowskie trwale ograniczyły swoje suwerenne prawa i w konsekwencji nie mogą ustanawiać regulacji sprzecznych z istotą Wspólnoty. 2. Stosowanie prawa wynikającego z Traktatu nie może być wyłączone przez przepisy krajowe, gdyż naruszałoby to wspólnotowy charakter tego prawa i podważałoby podstawy prawne funkcjonowania Wspólnoty. W 1963 r. Włochy dokonały nacjonalizacji w zakresie produkcji i dystrybucji energii elektrycznej. Utworzono organizację Ente Nationale Energia Elettrica (ENEL), na którą przeniesiono aktywa przedsiębiorstw działających na rynku energii elektrycznej. Flaminio Costa odbiorca energii elektrycznej był jednocześnie wspólnikiem jednej ze znacjonalizowanych spółek. W sporze sądowym z ENEL, dotyczącym opłat F. Costy za prąd, ten ostatni podniósł zarzut, że nacjonalizacja naruszyła przepisy Traktatu. W związku z tym sąd włoski przedstawił ETS pytanie w trybie prejudycjalnym. Rząd włoski oświadczył, że pytanie w tej sprawie było niedopuszczalne, gdyż sąd narodowy powinien stosować prawo krajowe. 2 W jęz. francuskim: W jęz. angielskim: 3 Por. wyrok włoskiego SK z 24 lutego 1964 r. omówiony w opracowaniu ZOiS Relacje między prawem konstytucyjnym a prawem wspólnotowym w orzecznictwie sądów konstytucyjnych państw Unii Europejskiej, lipiec 2005, s. 88 i n., poz. 42.

7 XII 1970 Wyrok w sprawie 11/70 4 Internationale Handelsgesellschaft 5 pytanie prejudycjalne [Eksport kukurydzy] 1. Prawo wspólnotowe wynikające z Traktatu, jako niezależnego źródła prawa, ze względu na swą istotę nie może być uchylone przez przepisy prawa krajowego, i to niezależnie od ich rangi. Ważność działań instytucji Wspólnoty lub skutki takich działań w państwie członkowskim nie mogą być podważane ze względu na niezgodność z prawami podstawowymi wynikającymi z konstytucji państwa członkowskiego. 2. Odwołanie się do zasad i koncepcji prawa krajowego w celu oceny ważności środków przyjętych przez instytucje Wspólnoty miałoby niekorzystny wpływ na jednolitość i skuteczność prawa wspólnotowego. Ważność takich środków może być oceniana wyłącznie w świetle prawa wspólnotowego. 3. Poszanowanie praw podstawowych stanowi integralną część zasad ogólnych prawa wspólnotowego, podlegających ochronie sprawowanej przez ETS. Ochrona praw podstawowych, choć inspirowana tradycjami konstytucyjnymi państw członkowskich, musi być gwarantowana w ramach struktury i celów Wspólnoty. Niemiecka spółka Internationale Handelsgesellschaft uzyskała w 1967 r. licencję na eksport kukurydzy. Zgodnie z rozporządzeniem Rady w sprawie organizacji rynku zbóż uzyskanie takiej licencji było uzależnione od złożenia kaucji pieniężnej. Kaucja ulegała przepadkowi, jeżeli towar nie został wyeksportowany we wskazanym czasie. Po wygaśnięciu licencji część kaucji złożonej przez spółkę została zajęta, gdyż pewna partia kukurydzy nie została wyeksportowana. Spółka wszczęła postępowanie przed sądem niemieckim, kwestionując legalność systemu zabezpieczeń pieniężnych i domagając się zwrotu zajętej kwoty. Zdaniem sądu krajowego kwestionowany system był sprzeczny z UZ, a zwłaszcza z zasadą swobody działalności gospodarczej, i w związku z tym skierował do ETS pytanie o legalność tego systemu. 4 W jęz. niemieckim: W jęz. francuskim: W jęz. angielskim: 5 Por. wyrok niemieckiego FSK z 29 V 1947 r. (Solange I) omówiony w opracowaniu ZOiS Relacje między prawem konstytucyjnym a prawem wspólnotowym w orzecznictwie sądów konstytucyjnych państw Unii Europejskiej, lipiec 2005, s. 55 i n., poz. 29.

8 6 4 9 III 1978 Wyrok w sprawie 106/77 6 Simmenthal pytanie prejudycjalne [Zwrot opłat związanych z importem wołowiny] 1. Przepisy prawa wspólnotowego są bezpośrednim źródłem praw i obowiązków dla tych wszystkich, do których się odnoszą, to jest dla państw członkowskich oraz podmiotów prywatnych będących stronami stosunków prawnych na podstawie prawa wspólnotowego. Dotyczy to również każdego sądu krajowego, którego zadaniem jako organu państwa członkowskiego jest ochrona praw podmiotowych przyznanych przez prawo wspólnotowe. 2. Zgodnie z zasadą pierwszeństwa prawa wspólnotowego postanowienia Traktatu i bezpośrednio obowiązujące akty prawne wydane przez instytucje wspólnotowe po ich wejściu w życie nie tylko automatycznie wyłączają stosowanie jakichkolwiek sprzecznych z nimi aktów prawa krajowego, ale również wykluczają przyjęcie przez parlament państwa członkowskiego nowych ustaw, które byłyby niezgodne z przepisami prawa wspólnotowego. 3. Sąd krajowy, który stosuje prawo wspólnotowe, ma obowiązek zapewnić pełną jego skuteczność, a gdy jest to konieczne odmówić zastosowania przepisów krajowych niezgodnych z prawem wspólnotowym nawet wówczas, gdy zostały przyjęte później niż akt prawa wspólnotowego. 4. Nie do pogodzenia z wymogami wynikającymi z samej natury prawa wspólnotowego byłyby przepisy krajowe, jak również praktyka legislacyjna, administracyjna lub sądowa, które prowadziłyby do zmniejszenia skuteczności prawa wspólnotowego, pozbawiając sąd krajowy orzekający w sprawie i stosujący prawo wspólnotowe możliwości uczynienia wszystkiego, co konieczne, aby uchylić stosowanie prawa krajowego stojącego na przeszkodzie (nawet tymczasowo) pełnej skuteczności norm wspólnotowych. 5. Z taką sytuacją mielibyśmy do czynienia, gdyby w przypadku niezgodności między prawem wspólnotowym a późniejszym prawem krajowym rozstrzygnięcie konfliktu należało do organu innego, niż orzekający w sprawie sąd, na którym ciąży obowiązek zapewnienia pełnej skuteczności prawu wspólnotowemu. Nie zmienia powyższej oceny tymczasowy charakter przeszkody w zapewnieniu prawu wspólnotowemu pełnej skuteczności. W wyroku w sprawie Simmenthal I 7 ETS uznał m.in., że opłaty za kontrolę weterynaryjną i sanitarną towarów 8 przekraczających granicę państwa członkowskiego mają skutek równoważny cłom 6 W jęz. francuskim: W jęz. angielskim:

9 7 przywozowym. Po tym wyroku sąd włoski nakazał Ministerstwu Finansów zwrot opłat pobranych niezgodnie z prawem. Ministerstwo wniosło odwołanie od tego orzeczenia. Włoski sąd odwoławczy uznał, że w sprawie powstał problem sprzeczności między prawem wspólnotowym a nową ustawą włoską. Ponadto, zgodnie z orzecznictwem SK, w takiej sytuacji konieczne jest przedstawienie SK pytania o zgodność ustawy krajowej z Konstytucją. W rezultacie sąd ten przedstawił ETS pytanie dotyczące konsekwencji wynikających z zasady bezpośredniego stosowania prawa wspólnotowego w przypadku niezgodności z przyjętą przez państwo członkowskie ustawą późniejszą. Po przedstawieniu pytania prejudycjalnego, a przed wydaniem wyroku przez ETS, SK orzekł w innej sprawie 9 o niezgodności z Konstytucją znajdujących zastosowanie również w niniejszej sprawie przepisów ustawy włoskiej. ETS uznał jednak, że wyrok SK nie wpływa na dopuszczalność przedstawionego w trybie prejudycjalnym pytania sądu włoskiego. W sentencji wyroku ETS orzekł, że stosujący prawo wspólnotowe sąd krajowy jest zobowiązany do zapewnienia pełnej skuteczności tego prawa przez niezastosowanie przepisów prawa krajowego niezgodnych z prawem wspólnotowym, bez konieczności wnoszenia o (albo oczekiwania na) wyeliminowanie z porządku prawnego tych przepisów na drodze ustawodawczej lub na innej drodze konstytucyjnej. 7 Wyrok ETS z dnia 15 grudnia 1976 r. w sprawie 35/76 Simmenthal. 8 W sprawie chodziło o import do Włoch wołowiny z Francji. 9 Wyrok SK z dnia 22 grudnia 1977 r. w sprawie 163/1977 [Società UNIL-IT, Società Ariete]. Por. opracowanie ZOiS Relacje między prawem konstytucyjnym a prawem wspólnotowym w orzecznictwie sądów konstytucyjnych państw Unii Europejskiej, lipiec 2005, s. 93 i n., poz. 45.

10 VI 1990 Wyrok w sprawie C-213/89 10 Factortame pytanie prejudycjalne [Zabezpieczenie tymczasowe w sytuacji naruszenia prawa wspólnotowego] Pełna skuteczność prawa wspólnotowego wymaga, aby w przypadku sądowego sporu o istnienie prawa podmiotowego chronionego przez prawo wspólnotowe istniała możliwość wydania zabezpieczenia tymczasowego. Jeżeli sprzeciwiają się temu przepisy prawa krajowego sąd, który uznaje za zasadne orzeczenie takiego zabezpieczenia, musi odmówić ich zastosowania. Spółka Factortame Ltd oraz inne spółki będące stroną sporu były właścicielami lub użytkowały 95 kutrów rybackich wpisanych do brytyjskiego rejestru statków na podstawie ustawy z 1894 roku. Większość wspólników i członków zarządów ww. spółek posiadała obywatelstwo hiszpańskie. Część kutrów była pierwotnie wpisana do rejestrów hiszpańskich i pływała pod hiszpańską banderą; kutry te były następnie stopniowo wpisywane do rejestru brytyjskiego. Pozostałe kutry od początku figurowały w rejestrze brytyjskim, choć spółki nabywały je w różnym czasie. W 1988 roku zasady rejestracji brytyjskich kutrów rybackich zostały istotnie zmienione w celu ograniczenia korzystania z kwot połowowych przysługujących Zjednoczonemu Królestwu przez statki, które nie mają rzeczywistych związków z tym krajem. Nowa ustawa wprowadziła szereg warunków wpisu statków do rejestru, dotyczących w szczególności obywatelstwa ich właściciela, zarządzania i kontroli połowów z terytorium Zjednoczonego Królestwa oraz kwalifikacji wymienionych w ustawie osób. Zmiany prawne weszły w życie z dniem 1 grudnia 1988 r. z tym, że przedłużono ważność dotychczasowych wpisów do 31 marca 1989 r. Ponieważ kutry ww. spółek nie spełniały wymogów nowej ustawy, spółki wszczęły postępowanie przed sądem brytyjskim, zarzucając niezgodność przepisów ustawy z prawem wspólnotowym. Dodatkowo powodowe spółki wniosły o zastosowanie zabezpieczenia tymczasowego do momentu ostatecznego rozstrzygnięcia sprawy. Sąd rozpatrujący sprawę w pierwszej instancji przedstawił ETS 10 W jęz. angielskim: W jęz. francuskim:

11 9 pytania w trybie prejudycjalnym 11 i zastosował zabezpieczenie tymczasowe zakazując administracji stosowania nowych przepisów wobec powodów do czasu rozstrzygnięcia sprawy. Orzeczenie to stało się przedmiotem odwołania w zakresie zastosowania zabezpieczenia tymczasowego. W ostatniej instancji sprawę rozpatrywała Izba Lordów, która uznała za uzasadnione argumenty powodów dotyczące niebezpieczeństwa poniesienia nieodwracalnej szkody w braku orzeczenia zabezpieczenia tymczasowego. Jednak zgodnie ze starą zasadą common law niedopuszczalne jest orzekanie zabezpieczenia tymczasowego przeciwko Koronie (przeciwko rządowi). Ponadto w prawie brytyjskim obowiązuje domniemanie zgodności ustaw z prawem wspólnotowym. W konsekwencji w maju 1989 r. 12 Izba Lordów przestawiła ETS w trybie prejudycjalnym pytanie o to, czy w powyższych okolicznościach prawo wspólnotowe nakazuje sądowi krajowemu lub zezwala (i w oparciu o jakie kryteria) na zastosowanie zabezpieczenia tymczasowego. ETS powołał się na wcześniejszy wyrok z dnia 9 marca 1978 r. w sprawie 106/77 Simmenthal, z którego wynika, że zgodnie z zasadą pierwszeństwa prawa wspólnotowego postanowienia Traktatu i bezpośrednio obowiązujące akty prawne wydane przez instytucje wspólnotowe, po ich wejściu w życie, automatycznie wyłączają stosowanie jakichkolwiek sprzecznych z nimi aktów prawa krajowego 13. Następnie przypomniał 14, że na sądach krajowych ciąży, wynikający z zasady współpracy wyrażonej w art. 5 [10] TWE, obowiązek zapewnienia ochrony prawnej związanej z bezpośrednim skutkiem przepisów wspólnotowych. Nie do pogodzenia z wymogami wynikającymi z samej natury prawa wspólnotowego byłyby przepisy krajowe, jak również praktyka legislacyjna, administracyjna lub sądowa, które prowadziłyby do zmniejszenia skuteczności prawa wspólnotowego pozbawiając sądu krajowego orzekającego w sprawie i stosującego prawo wspólnotowe możliwości uczynienia wszystkiego, co konieczne, aby uchylić stosowanie prawa krajowego stojącego na przeszkodzie (nawet tymczasowo) pełnej skuteczności norm wspólnotowych Por. wyrok ETS z dnia 25 lipca 1991 w sprawie C-221/ W sierpniu 1989 r. Komisja Europejska wszczęła w trybie art. 169 [226] (skarga o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego) postępowanie przed ETS zarzucając, że wspomniany wymóg obywatelstwa narusza TEWG sprawa C-246/89. Postanowieniem z dnia 10 października 1989 r., wydanym na wniosek Komisji, Prezes ETS nakazał (środek tymczasowy w rozumieniu art. 243 TWE) Zjednoczonemu Królestwu zawieszenie stosowania ww. wymogu obywatelstwa w odniesieniu do obywateli innych państw członkowskich oraz w stosunku do statków, które do 31 marca 1989 r. pływały pod brytyjską banderą i korzystały z brytyjskiej licencji na połowy. W pierwszej kolejności ETS odpowiedział na ww. pytania sądu pierwszej instancji w wyroku z dnia 25 lipca 1991 r. w sprawie C-221/89. W wyroku z 4 października 1991 r. w sprawie C-246/89 ETS orzekł, że Zjednoczone Królestwo naruszyło Traktat. 13 Por. tezę 2 omówienia wyroku ETS w sprawie 106/77 Simmenthal, poz Z powołaniem się na wyroki z 10 lipca 1980 r. w sprawach: 811/79 Ariete oraz 826/79 Mireco. 15 Por. tezę 4 omówienia wyroku ETS w sprawie 106/77 Simmenthal, poz. 4.

12 VI 1991 Wyrok w sprawie C-348/89 16 Mecanarte pytanie prejudycjalne [Import stali z NRD] 1. Skuteczność prawa wspólnotowego byłaby zagrożona, gdyby obowiązek zainicjowania postępowania przed sądem konstytucyjnym stał na przeszkodzie skorzystania przez sąd krajowy, rozstrzygający sprawę, w której znajduje zastosowanie prawo wspólnotowe, z przyznanej mu na mocy art. 177 [234] TWE kompetencji do przedstawienia ETS pytania w trybie prejudycjalnym. Rozstrzygający taką sprawę sąd krajowy, który ocenia przepisy prawa krajowego jako niezgodne z konstytucją, nie jest pozbawiony uprawnienia ani zwolniony z obowiązku przedstawienia ETS pytania w trybie prejudycjalnym. 2. Zgodnie z utrwaloną linią orzecznictwa ETS 17 i w świetle wynikającego z art. 177 [234] TWE podziału kompetencji między sądy krajowe a ETS, do sądu krajowego należy ocena, czy rozstrzygnięcie kwestii dotyczącej prawa wspólnotowego jest konieczne do wydania orzeczenia w sprawie. Dotyczy to także oceny, na którym etapie postępowania należy przedstawić ETS pytanie w trybie prejudycjalnym. Spółka Mecanarte-Metalúrgica da Lagoa Lda importowała do Portugalii stal z Niemiec. Przedstawiła portugalskim władzom celnym wystawione przez władze niemieckie świadectwo przewozowe EUR 1, z którego wynikało, że importowany towar pochodził z RFN. W późniejszym terminie władze celne RFN poinformowały władze portugalskie o unieważnieniu ww. świadectwa w związku z ustaleniem, że stal pochodziła z NRD. W konsekwencji portugalskie władze celne wydały decyzję w sprawie odzyskania należności celnej. Decyzja ta została zaskarżona przez spółkę Mecanarte do sądu, który przedstawił ETS w trybie prejudycjalnym szereg pytań o ważność i wykładnię przepisów prawa wspólnotowego dotyczących odzyskiwania po dokonaniu odprawy celnej należności celnych W jęz. francuskim: W jęz. angielskim: 17 Por. w szczególności wyrok ETS z 6 października 1982 r. w sprawie 283/81 Cilfit. 18 Pytania dotyczyły w szczególności przepisów rozporządzeń: nr 1697/79 oraz nr 1573/80.

13 11 Sąd portugalski uznał, że znajdujące zastosowanie w sprawie przepisy portugalskiego rozporządzenia celnego są niezgodne z Konstytucją, gdyż materia uregulowana w rozporządzeniu należy do kompetencji ustawodawcy, a ponadto przepisy te naruszają konstytucyjną zasadę pierwszeństwa prawa międzynarodowego przed prawem wewnętrznym. Sąd powziął wątpliwość, czy może przedstawić ETS pytanie w trybie prejudycjalnym w sytuacji, gdy ocenił mające zastosowanie w sprawie przepisy krajowe jako niekonstytucyjne, zaś w świetle Konstytucji portugalskiej orzekanie w kwestii konstytucyjności przepisów prawa jest wyłączną kompetencją sądu konstytucyjnego. Mogłoby to bowiem prowadzić do wniosku o wyłącznej kompetencji sądu konstytucyjnego do przedstawienia ETS pytania w trybie prejudycjalnym. Ponadto powstała wątpliwość, czy przedstawienie pytania w trybie prejudycjalnym nie byłoby zbędne w sytuacji, gdy wady przepisów krajowych mogą być naprawione w ramach krajowego systemu prawnego. 7 2 VII 1996 Wyrok w sprawie C-473/93 19 Komisja przeciwko Luksemburgowi skarga na uchybienie zobowiązaniom [Zatrudnianie obcokrajowców w sektorze publicznym] Odwoływanie się do przepisów krajowych w celu ograniczenia skutków obowiązywania norm prawa wspólnotowego podważałoby jednolitość i skuteczność tego prawa 20. W konsekwencji niedopuszczalne jest powoływanie się przez Luksemburg na art. 11 ust. 2 Konstytucji, zgodnie z którym wyłącznie obywatele luksemburscy mogą być zatrudniani na stanowiskach cywilnych i wojskowych 21. Zgodnie z art. 11 ust. 2 Konstytucji Wielkiego Księstwa Luksemburga z 1868 r. wyłącznie obywatele luksemburscy mogli być zatrudniani na stanowiskach cywilnych i wojskowych. Ponadto szereg ustaw uzależniało zatrudnienie w różnych zawodach, bez względu na zajmowane stanowisko, od posiadania obywatelstwa luksemburskiego, dopuszczając odstępstwa jedynie w wyjątkowych oko- 19 W jęz. francuskim: W jęz. angielskim: 20 Por. tezę 2 omówienia wyroku ETS w sprawie 11/70 Internationale Handelsgesellschaft, poz Z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie w szczególnych przypadkach.

14 12 licznościach. Dotyczyło to w szczególności zatrudnienia w sektorach: badań naukowych, edukacji, zdrowia, transportu, poczty i telekomunikacji oraz dystrybucji wody, gazu i elektryczności. Komisja Europejska wszczęła przed ETS postępowanie przeciwko Luksemburgowi w trybie art. 169 [226] TWE, zarzucając naruszenie art. 48 [39] 22 TWE oraz przepisów rozporządzenia nr 1612/68 w sprawie swobodnego przepływu pracowników wewnątrz Wspólnoty 23. ETS stwierdził m.in., że stosowanie wyjątku przewidzianego dla zatrudnienia w administracji publicznej (art. 48 [39] ust. 4 TWE) wymaga oceny, czy mamy do czynienia z działalnością charakterystyczną dla funkcjonowania administracji wykonującej władzę publiczną i zobowiązanej do ochrony interesu publicznego. Konieczne jest przy tym uwzględnienie charakteru zadań i odpowiedzialności pracowników. W sentencji wyroku ETS orzekł, że przewidziany w prawie luksemburskim wymóg posiadania obywatelstwa luksemburskiego jako warunek zatrudnienia w ww. sektorach nie ogranicza się do stanowisk funkcjonariuszy publicznych biorących bezpośrednio lub pośrednio udział w sprawowaniu władzy publicznej ani do zajęć, których celem jest ochrona interesu publicznego. W konsekwencji Luksemburg uchybił ciążącym na nim zobowiązaniom wynikającym z art. 48 [39] TWE oraz z art. 1 rozporządzenia nr 1612/68. Ustawą z dnia 29 kwietnia 1999 r. 24 skreślono art. 11 ust. 2 Konstytucji i dodano nowy art. 10bis. Zgodnie z nowym przepisem Luksemburczycy są równi wobec prawa (ust. 1) i mogą być zatrudniani w służbie publicznej, na stanowiskach cywilnych i wojskowych; ustawa określa dostęp obcokrajowców do tej służby (ust. 2). 22 Art. 39 TWE: 1. Zapewnia się swobodę przepływu pracowników wewnątrz Wspólnoty. 2. Swoboda ta obejmuje zniesienie wszelkiej dyskryminacji ze względu na przynależność państwową między pracownikami Państw Członkowskich w zakresie zatrudnienia, wynagrodzenia i innych warunków pracy. 3. Z zastrzeżeniem ograniczeń uzasadnionych względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego i zdrowia publicznego, swoboda ta obejmuje prawo: a) ubiegania się o rzeczywiście oferowane miejsce pracy, b) swobodnego przemieszczania się w tym celu po terytorium Państw Członkowskich, c) przebywania w jednym z Państw Członkowskich w celu podjęcia tam pracy, zgodnie z przepisami ustawowymi, wykonawczymi i administracyjnymi dotyczącymi zatrudniania pracowników tego Państwa, d) pozostawania na terytorium Państwa Członkowskiego po ustaniu zatrudnienia, na warunkach ustalonych przez Komisję w rozporządzeniach wykonawczych. 4. Postanowienia niniejszego artykułu nie mają zastosowania do zatrudnienia w administracji publicznej. 23 Rozporządzenie Rady (EWG) nr 1612/68 z dnia 15 października 1968 r. w sprawie swobodnego przepływu pracowników wewnątrz Wspólnoty, Dz. Urz. WE L 257 z r., s Opubl. Mémorial A Nr 49 z 5 maja 1999, s

15 X 1998 Wyrok w sprawach połączonych C-10/97 do C-22/97 25 IN.CO.GE. 90 pytanie prejudycjalne [Zwrot opłat związanych z wpisem do rejestru handlowego] 1. Z wyroku w sprawie 106/77 Simmenthal 26 nie wynika, że na skutek niezgodności między prawem wspólnotowym a późniejszym przepisem prawa krajowego przepis ten jest nieistniejący. Natomiast sąd krajowy jest zobowiązany nie stosować takiego przepisu, przy czym wspomniany obowiązek nie ogranicza kompetencji sądu krajowego do rozstrzygnięcia sprawy w oparciu o przepisy krajowe, które są najbardziej odpowiednie do ochrony praw podmiotowych przyznanych przez prawo wspólnotowe. 2. Obowiązek sądu krajowego odmowy zastosowania prawa krajowego nakładającego ciężar niezgodny z prawem wspólnotowym powinien, co do zasady, prowadzić do uwzględnienia roszczeń o zwrot zapłaconych sum. Uwzględnienie tych roszczeń powinno nastąpić w zgodzie z przepisami prawa krajowego. Przepisy te nie mogą jednak być mniej korzystne niż w odniesieniu do podobnych roszczeń formułowanych na gruncie prawa krajowego. Ponadto nie mogą czynić wykonywania praw przyznanych przez prawo wspólnotowe praktycznie niemożliwym lub nadmiernie trudnym. Ewentualna zmiana kwalifikacji stosunków prawnych między administracją skarbową państwa członkowskiego a spółkami handlowymi, powstałych na skutek nałożenia ciężaru uznanego później za niezgodny z prawem wspólnotowym, należy do sądu krajowego. W wyrokach C-71/91 Ponente Carni oraz C-178/91 Cispadana Costruzioni ETS orzekł, że dyrektywa z dnia 17 lipca 1969 r. dotycząca podatków pośrednich od gromadzenia kapitału (69/335 EWG) co do zasady sprzeciwia się nakładaniu corocznych opłat związanych z wpisem do rejestru spółek kapitałowych. W konsekwencji włoski prawodawca obniżył wysokość opłaty jednorazowej i zniósł opłaty roczne. Na skutek pozwów spółki IN.CO.GE. 90 oraz innych spółkek z o.o. sąd włoski nakazał Ministrowi Finansów zwrot uiszczonych przez spółki ww. opłat rocznych. Minister Finansów złożył sprze- 25 W jęz. francuskim: W jęz. angielskim: 26 Por. tezy 2 i 3 omówienia wyroku ETS w sprawie 106/77 Simmenthal, poz. 4.

16 14 ciw od nakazu podnosząc w szczególności brak właściwości sądu cywilnego do rozpatrzenia sprawy oraz przedawnienie roszczeń powodów. Sąd rozpatrujący sprawę na skutek sprzeciwu przedstawił ETS pytanie w trybie prejudycjalnym. W świetle orzeczenia włoskiego Sądu Kasacyjnego z dnia 23 lutego 1996 r. (sygn. 3458) roszczenia o zwrot wspomnianej opłaty przedawniają się z upływem trzech lat. Natomiast zdaniem sądu przedstawiającego pytanie w trybie prejudycjalnym opłaty zostały pobrane na podstawie niezgodnego z prawem wspólnotowym prawa włoskiego, a więc bez podstawy prawnej. W konsekwencji nie powstało zobowiązanie podatkowe, zaś roszczenie o zwrot wpłaconych kwot podlega ogólnemu reżimowi bezpodstawnego wzbogacenia, uregulowanemu w kodeksie cywilnym, i przedawnia się z upływem 10 lat IV 1999 Wyrok w sprawie C-224/97 27 Ciola pytanie prejudycjalne [Limity miejsc cumowniczych] Zakaz ustanowiony przed przystąpieniem państwa członkowskiego do UE na mocy indywidualnej i konkretnej, ostatecznej decyzji administracyjnej, naruszającej swobodę świadczenia usług, musi zostać pominięty przy ocenie dopuszczalności nałożenia grzywny za naruszenie tego zakazu po akcesji do UE. Spółka ABC-Boots-Charter GmbH otrzymała zgodę na stworzenie 200 miejsc cumowniczych w przystani nad Jeziorem Bodeńskim dla łodzi rekreacyjnych. Na wniosek zarządzającego spółką Ericha Cioli organ administracyjny landu Vorarlberg (Austria) wydał w sierpniu 1990 r. adresowaną do niego decyzję administracyjną, zgodnie z którą od 1 stycznia 1996 r. 28 najwyżej 60 łodzi należących do osób zamieszkałych za granicą może być zacumowanych w porcie. W lipcu 1996 r. inny organ administracyjny ukarał E. Ciolę grzywną za przyznanie miejsca w przystani właścicielom dwóch łodzi, którzy mieli miejsce zamieszkania w Księstwie Liechtensteinu i w RFN, z przekroczeniem ww. 27 W jęz. niemieckim: W jęz. francuskim: W jęz. angielskim: 28 Austria przystąpiła do UE 1 stycznia 1995 r.

17 15 limitu 60 łodzi. E. Ciola złożył skargę na decyzję nakładającą grzywnę do sądu administracyjnego, który powziął wątpliwość, czy ustanowienie powyższych limitów jest zgodne ze wspólnotową swobodą świadczenia usług i czy takie ograniczenia, ustanowione indywidualną i konkretną decyzją administracyjną wydaną w 1990 r., powinny być brane pod uwagę przy rozstrzyganiu spraw przez sądy i organy administracyjne po przystąpieniu Austrii do UE. ETS uznał w pierwszej kolejności, że ustanowienie powyższych limitów stanowi przeszkodę w swobodzie świadczenia usług (obecnie art. 49 TWE) naruszającą traktatowy zakaz dyskryminacji ze względu na przynależność państwową. Land Vorarlberg przyznał, że limity zostały wprowadzone w celu ochrony interesów ekonomicznych lokalnych właścicieli statków. Nie stanowi to dostatecznej podstawy uzasadniającej odstępstwo od swobody świadczenia usług. ETS podkreślił, że pytanie nie dotyczy samej decyzji administracyjnej z sierpnia 1990 r., lecz tego, czy jako naruszająca wspólnotową swobodę świadczenia usług powinna być pominięta w ramach oceny dopuszczalności zastosowania sankcji w związku z naruszeniem wynikającego z niej obowiązku. Zgodnie z art. 2 Aktu o przystąpieniu Austrii do UE przepisy TWE powinny być stosowane od 1 stycznia 1995 r. Powołując się na swój wyrok w sprawie 103/88 Fratelli Costanzo 29 ETS stwierdził, że zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego wiąże wszystkie krajowe organy administracyjne, w tym lokalne. Z kolei z wyroku w sprawie 158/80 Rewe 30 wynika, że obowiązek niestosowania prawa krajowego niezgodnego z prawem wspólnotowym dotyczy zarówno aktów legislacyjnych, jak i administracyjnych. ETS podkreślił, że akty o charakterze administracyjnym mogą mieć charakter generalny i abstrakcyjny, mogą też być indywidualnymi i konkretnymi decyzjami administracyjnymi. 29 Wyrok ETS z dnia 22 czerwca 1989 r. w sprawie 103/88 Fratelli Costanzo. 30 Wyrok ETS z dnia 7 lipca 1981 r. w sprawie 158/80 Rewe.

18 I 2000 Wyrok w sprawie C-285/98 31 Kreil pytanie prejudycjalne [Służba kobiet w armii niemieckiej] Dyrektywa 76/207/EWG 32 sprzeciwia się stosowaniu przepisów prawa krajowego, takich jak przepisy niemieckie, które wykluczają w sposób generalny zatrudnianie kobiet w armii na stanowiskach związanych z posługiwaniem się bronią i zezwalają na ich zatrudnienie wyłącznie w wojskowej służbie zdrowia oraz w formacjach muzyki wojskowej. Tanja Kreil złożyła wniosek o zatrudnienie jej w służbie ochotniczej w Bundeswehrze na stanowisku technicznym, wymagającym wykształcenia w zakresie elektroniki. Wniosek został odrzucony z powołaniem się na zakaz zatrudniania kobiet na stanowiskach związanych z posługiwaniem się bronią. Rozpatrujący sprawę sąd administracyjny w Hanowerze przedstawił ETS w trybie prejudycjalnym pytanie o wykładnię przepisów dyrektywy 76/207/EWG 33. Przepisy niemieckiej ustawy i rozporządzenia, dotyczących żołnierzy i służby wojskowej, zezwalały na zatrudnienie kobiet w armii jedynie w ramach służby ochotniczej: w służbie zdrowia oraz w formacjach muzyki wojskowej. Art. 12a ust. 4 zd. 2 niemieckiej UZ w brzmieniu obowiązującym w czasie wydania wyroku zakazywał pełnienia przez kobiety służby wojskowej z bronią w ręku. W ramach postępowania przed ETS rząd RFN i Komisja Europejska, powołując się na orzecznictwo FSA oraz na doktrynę niemiecką, stały na stanowisku, że art. 12a UZ oraz wspomniane przepisy ustawy i rozporządzenia stanowią lex specialis w stosunku do ogólnej zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn, wynikającej zarówno z UZ, jak i z prawodawstwa dotyczącego żołnierzy. 31 W jęz. niemieckim: W jęz. francuskim: W jęz. angielskim: 32 Dyrektywa Rady 76/207/EWG z dnia 9 lutego 1976 r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w zakresie dostępu do zatrudnienia, kształcenia i awansu zawodowego oraz warunków pracy. 33 Sformułowanie pytania dotyczy zgodności przepisów niemieckiej ustawy Soldatengesetz oraz rozporządzenia Soldatenlaufbahnverordnung, wprowadzających ograniczenia w zatrudnianiu kobiet w armii, z przepisami dyrektywy 76/207/EWG.

19 17 ETS stwierdził w pierwszej kolejności, że do Państw Członkowskich, podejmujących środki w celu zagwarantowania bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, należy podejmowanie decyzji w kwestii organizacji ich sił zbrojnych. W wyraźnie określonych sytuacjach TWE dopuszcza odstępstwa od jego wymogów ze względu na bezpieczeństwo publiczne. Jednak z TWE nie wynika generalne wyłączenie z zakresu regulacji prawa wspólnotowego środków krajowych wprowadzonych ze względu na bezpieczeństwo publiczne. Zgodnie z ustalonym orzecznictwem ETS zasada równego traktowania kobiet i mężczyzn ma walor ogólny, zaś dyrektywa 76/207/EWG znajduje zastosowanie do stosunków pracy także w sektorze publicznym. Zgodnie z art. 2 ust. 2 dyrektywy 76/207/EWG 34 państwa członkowskie mogą wyłączyć z zakresu jej zastosowania działalność zawodową, w przypadku której, ze względu na jej charakter lub warunki wykonywania, płeć pracownika stanowi czynnik rozstrzygający. Każde odstępstwo od prawa podstawowego do równego traktowania kobiet i mężczyzn podlega ocenie z punktu widzenia poszanowania zasady proporcjonalności, będącej częścią zasad ogólnych prawa wspólnotowego. Takie odstępstwo nie powinno wykraczać poza to, co jest odpowiednie i konieczne do osiągnięcia zamierzonego celu i powinno godzić, w zakresie, w jakim to tylko możliwe, zasadę równego traktowania z wymogami bezpieczeństwa publicznego, które decydują o warunkach wykonywania przedmiotowego zawodu. Władze państwa członkowskiego dysponują, stosownie do okoliczności, pewnym marginesem swobody we wprowadzaniu środków, które uznają za konieczne do zagwarantowania bezpieczeństwa publicznego. Tym niemniej wykluczenie podejmowania przez kobiety prawie wszystkich zajęć w Bundeswehrze nie może być uzasadnione szczególnym charakterem tych zajęć lub warunkami ich wykonywania. Wyłączenie przewidziane w art. 2 ust. 2 dyrektywy 76/207/EWG może być wprowadzone tylko w zakresie określonych zajęć. Sam fakt, że personel pomocniczy sił zbrojnych może być wezwany do służby z bronią w ręku nie uzasadnia wykluczenia kobiet z zatrudnienia w armii. Nie uzasadnia również takiego wykluczenia art. 2 ust. 3 dyrektywy 76/207/EWG 35, którego celem jest ochrona warunków biologicznych kobiet i ich stosunków z dzieckiem. Ustawą z dnia 19 grudnia 2000 r. znowelizowano art. 12a ust. 4 zd. 2 UZ. Zgodnie z nowym brzmieniem tego przepisu kobiety nie mogą w żadnym przypadku być zobowiązane do pełnienia służby z bronią w ręku. 34 Niniejsza dyrektywa nie narusza prawa Państw Członkowskich do wyłączenia z zakresu jej stosowania dziedzin działalności zawodowej i, w odpowiednim przypadku, typu kształcenia prowadzącego do ich wykonywania, jeśli ze względu na charakter lub warunki ich wykonywania, płeć pracownika stanowi czynnik rozstrzygający. 35 Niniejsza dyrektywa nie narusza przepisów dotyczących ochrony kobiet, zwłaszcza jeśli chodzi o ciążę i macierzyństwo.

20 X 2001 Wyrok w sprawie C-36/02 36 Omega Spielhallen pytanie prejudycjalne [Gra w zabijanie] Wspólnotowy porządek prawny zapewnia poszanowanie godności ludzkiej jako ogólnej zasady prawa. Środki ograniczające swobodę świadczenia usług mogą być uzasadnione względami porządku publicznego tylko wtedy, gdy są niezbędne dla ochrony gwarantowanych przez nie interesów i tylko w zakresie, w jakim nie można tego osiągnąć za pomocą środków mniej restrykcyjnych. Nie jest przy tym konieczne, aby zastosowane środki odpowiadały koncepcji wspólnej dla wszystkich państw członkowskich. Niemiecka spółka Omega, użytkownik specjalnego obiektu o nazwie laserdrome, planowała zorganizowanie gry polegającej na strzelaniu za pomocą urządzeń rejestrujących trafienie celu (promienia laserowego lub innych urządzeń technicznych, np. podczerwieni) do odpowiednich sensorów. W tym celu nabyła od spółki brytyjskiej przyrządy do gry. Niemiecki organ porządkowy ustalił, że gry prowadzone w laserdromie polegały m.in. na strzelaniu do sensorów zainstalowanych na kamizelkach noszonych przez graczy. W konsekwencji zakazał Omedze tolerowania w swoim obiekcie gier (lub zezwalania na nie) polegających na strzelaniu do celów ludzkich za pomocą ww. urządzeń, czyli zabawy w zabijanie ludzi, pod groźbą grzywny. Sprawę w ostatniej instancji rozpatrywał FSA, który uznał, że wykorzystywanie do celów handlowych zabawy w zabijanie w laserdromie Omegi stanowiło naruszenie godności ludzkiej, której ochrona jest zagwarantowana w art. 1 ust. 1 zd. 1 niemieckiej UZ. Naruszenie polegało na wzbudzaniu lub podsycaniu u gracza postawy negującej fundamentalne prawo każdego człowieka do poważania i szacunku. W związku z wątpliwościami dotyczącymi zastosowania w sprawie prawa wspólnotowego sąd przedstawił ETS w trybie prejudycjalnym pytanie o to, czy prawo krajowe, wymagające wydania zakazu prowadzenia opisanej działalności gospodarczej ze względu na naruszenie podstawowych war- 36 W jęz. polskim: W jęz. niemieckim: W jęz. francuskim: W jęz. angielskim:

21 19 tości chronionych w UZ, jest zgodne z postanowieniami TWE dotyczącymi swobody świadczenia usług i swobodnego przepływu towarów. ETS stwierdził, że będący przedmiotem sporu zakaz narusza zarówno swobodę świadczenia usług (art. 49 TWE), jak i swobodę przepływu towarów (at. 28 TWE). Uznając, że w sprawie istotne znaczenie ma naruszenie art. 49 TWE, ETS poświęcił dalsze rozważania pierwszej ze wymienionych swobód. Art. 46 w zw. z art. 55 TWE dopuszcza ograniczenia swobody świadczenia usług w szczególności ze względu na porządek publiczny. Powołanie się na porządek publiczny jest dopuszczalne jedynie w przypadku rzeczywistego i wystarczająco poważnego zagrożenia naruszającego podstawowy interes społeczny 37. Jednak szczególne okoliczności, które mogłyby uzasadniać odwołanie się do pojęcia porządku publicznego, mogą różnić się w poszczególnych państwach i zmieniać się w czasie 38. Zdaniem sądu przedstawiającego pytanie w trybie prejudycjalnym zakaz wykorzystywania do celów handlowych gier rozrywkowych polegających na symulacji aktów przemocy wobec ludzi, w szczególności zabijania, odpowiada poziomowi ochrony godności ludzkiej wynikającemu z UZ. Niezależnie od wspomnianej gwarancji konstytucyjnej godność ludzka podlega ochronie jako ogólna zasada prawa wspólnotowego. ETS uznał, że zakaz jedynie takiego rodzaju gier laserowych, które polegają na strzelaniu do celów ludzkich, a więc zabawy w zabijanie ludzi, nie wykroczył ponad to, co było konieczne do osiągnięcia celu. 37 Por. wyrok ETS z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie C-54/99 Kościół Scjentologiczny. 38 Por. wyroki ETS: z dnia 4 grudnia 1974 r. w sprawie 41/74 Van Duyn oraz z 27 października 1977 r. w sprawie 30/77 Bouchereau.

22 V 2003 Wyrok w sprawach połączonych C-465/00, C-138/01 i C-139/01 39 Rechnungshof 40 pytania prejudycjalne [Ujawnienie dochodów funkcjonariuszy publicznych] 1. Austriacka ustawa konstytucyjna o ograniczeniu wynagrodzeń funkcjonariuszy publicznych ingeruje w korzystanie z prawa do poszanowania życia prywatnego. Ingerencja ta może być uznana za uzasadnioną w świetle art. 8 ust. 2 EKPCz 41 jedynie w zakresie, w jakim publiczne ujawnienie nie tylko wysokości przekraczających określony pułap rocznych dochodów osób zatrudnionych przez jednostki poddane kontroli Izby Obrachunkowej, ale również nazwisk tych pracowników, jest konieczne i odpowiednie do celu, którym jest utrzymanie wysokości wynagrodzeń na rozsądnym poziomie. Ocena, czy powyższe wymogi są spełnione, należy do sądu przedstawiającego pytanie w trybie prejudycjalnym. 2. Wykładnia przepisów dyrektywy 95/46/WE o ochronie danych osobowych 42 musi być dokonywana z poszanowaniem praw podstawowych będących elementem zasad ogólnych prawa wspólnotowego. W przypadku uznania, że ustawa konstytucyjna nie spełnia wymogów art. 8 ust. 2 EKPCz mamy do czynienia z naruszeniem ww. dyrektywy. Na podstawie przepisów austriackiej ustawy konstytucyjnej o ograniczeniu wynagrodzeń funkcjonariuszy publicznych 43 Izba Obrachunkowa (Rechnungshof) zażądała od kilku podmiotów 39 W jęz. niemieckim: W jęz. francuskim: W jęz. angielskim: 40 Por. wyrok austriackiego TK z 28 listopada 2003 r. omówiony w opracowaniu ZOiS Relacje między prawem konstytucyjnym a prawem wspólnotowym w orzecznictwie sądów konstytucyjnych państw Unii Europejskiej, lipiec 2005, s. 17 i n., poz Art. 8 EKPCz: 1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji. 2. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa, z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób. 42 Dyrektywa 95/46/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 24 października 1995 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w zakresie przetwarzania danych osobowych i swobodnego przepływu tych danych, Dz. Urz. WE L 281 z r., s Bundesverfassungsgesetz über die Begrenzung von Bezügen öffentlicher Funktionäre. Po II wojnie światowej wykształciła się w Austrii praktyka nadawania niektórym ustawom bieżącym lub poszczególnym ich przepisom rangi ustawy konstytucyjnej w celu wyłączenia możliwości ich kontroli z punktu widzenia innych norm

23 21 podlegających jej kontroli, w tym od Radiofonii Austriackiej (ORF), udostępnienia danych dotyczących w szczególności wynagrodzeń osób pełniących funkcje kierownicze w celu sporządzenia przez Izbę jawnego sprawozdania o ich dochodach. Niektóre z ww. podmiotów odmówiły udostępnienia danych, inne przekazały informację o dochodach bez wskazania nazwisk pracowników lub uzależniły przekazanie od spełnienia przez Izbę określonych warunków. Izba zwróciła się do TK, w trybie art. 126a austriackiej FUK 44, z wnioskiem o rozstrzygnięcie sporu o wykładnię ustawowych kompetencji Izby. Władze ORF żądały od Izby Obrachunkowej pisemnego zapewnienia, że Izba nie użyje uzyskanych danych o zarobkach funkcjonariuszy ORF do sporządzenia jawnego sprawozdania o dochodach poszczególnych imiennie wymienionych osób. ORF stał na stanowisku, że takie sprawozdanie stanowiłoby naruszenie art. 8 i EKPCz, a zwłaszcza stałoby w sprzeczności z przepisami dyrektywy 95/46/WE. Ponieważ treść dyrektywy w odniesieniu do powyższego sporu była niejasna, TK postanowieniem z 12 grudnia 2000 r., KR 1/00 46 zwrócił się do ETS o wyjaśnienie kilku kwestii w trybie prejudycjalnym (art. 234 TWE). W tym samym trybie do ETS zwrócił się także austriacki Sąd Najwyższy w związku z rozpoznawaniem sporów cywilnych z powództwa pracowników ORF przeciwko pracodawcy. ETS wyjaśnił, że dyrektywa 95/46/WE dopuszcza stosowanie regulacji krajowych przewidujących ujawnianie nie tylko wysokości kwoty rocznych zarobków (przekraczających określony pułap) na poszczególnych stanowiskach, ale także danych osobowych osób uzyskujących określone zarobki jednak tylko wtedy, gdy jest to konieczne i odpowiednie ze względu na realizowany cel ustawodawcy, jakim jest prawidłowe administrowanie środkami publicznymi. Weryfikacja spełnienia tej przesłanki in casu należy przy tym nie do ETS, lecz do sądu rozpoznającego konkretną sprawę (w tym wypadku: TK). ETS orzekł, że przepisy dyrektywy są bezpośrednio stosowalne w tym sensie, że jednostka może się na nie powoływać przed sądami krajowymi w celu uniknięcia stosowania niedających się z nimi pogodzić przepisów prawa krajowego. W interpretacji dyrektywy, a w konsekwencji w mających rangę konstytucyjną (np. przepisów EKPCz). Wiąże się to z jednej strony z brakiem jednolitego aktu konstytucyjnego obejmującego nowoczesny katalog praw podstawowych, a z drugiej strony z istnieniem rządów wielkich koalicji, dysponujących w parlamencie większością konstytucyjną. 44 Art. 126a FUK: Jeżeli miedzy Izbą Obrachunkową a podmiotem prawa [podległym jej kontroli w myśl art. 21 ust. 1] powstał spór dotyczący wykładni przepisów ustawowych regulujących właściwość Izby, spór ten rozstrzyga TK na wniosek Rządu Federalnego, rządu landu albo samej Izby. Wszystkie podmioty prawa są obowiązane umożliwić Izbie przeprowadzenie kontroli zgodnie z orzeczeniem TK. Egzekucja tego obowiązku należy do sądów powszechnych. Postępowanie reguluje ustawa federalna. 45 Art. 14 EKPCz: Korzystanie z praw i wolności wymienionych w niniejszej konwencji powinno być zapewnione bez dyskryminacji wynikającej z takich powodów, jak płeć, rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania polityczne i inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie bądź z jakichkolwiek innych przyczyn (Sammlungsnummer 16050).