Streszczenie: Przedmioty i metody:

Transkrypt

1 Temat: Opera dziecięca Brundibár Tytuł projektu: Do Izraela z Brundibárem Miejsce/land: Schwerin/Meklemburgia-Pomorze Przednie Instytucja: Szkoła Muzyczna im. Johanna Wilhelma Hertla Autor: Volker Ahmels Wiek: od 8 lat Streszczenie: "Brundibár", czeska opera dziecięca, powstała w 1938 r. Między 1942 a 1944 r. była wystawiana ponad 50 razy w getcie w Terezinie przez osadzone tam dzieci. Uczniowie szkoły muzycznej w Schwerinie przygotowali operę w 1996 r. Zostali z nią zaproszeni do Izraela i tam, oprócz innych świadków historii, spotkali także Zvi Cohena, swego czasu jedno z muzykujących dzieci w getcie w Terezinie. Przedmioty i metody: - przedmiot: muzyka - analizowanie muzyki i tekstu pieśni - ustalanie współczesnych odniesień do historii - prace artystyczne - wystawienie opery - dialog międzykulturowy Sprawozdanie z realizacji projektu: Wprowadzenie Projekt wystawienia opery Brundibár Hansa Krásy jest pod wieloma względami dużym wyzwaniem dla szkoły muzycznej, gdyż w wypadku naszego przedstawienia wszyscy wykonawcy i muzycy są uczniami konserwatorium w Schwerinie. Sensowna wydaje się dzisiaj konfrontacja z tematem opery, której wcześniejsze przedstawienia odbywały się w tragicznych okolicznościach. Nie można ich zresztą pominąć. Nasze założenie polega na tym, żeby nie tylko mówić o problemach, ale by przez wrażliwe podejście do tematu uzyskać dla niego adekwatne zrozumienie. Zespołowi reżyserskiemu i kierownictwu szkoły wraz z biorącymi udział w projekcie nauczycielami szczególną radość sprawił fakt, że uczniowie i ich rodzice od początku byli nań całkowicie otwarci, dzięki czemu liczne trudy nie dały się tak bardzo we znaki uczestnikom. Ponadto udało nam się włączyć w nasz projekt dzieci niepełnosprawne, co dowodzi, jak wiele ważnych zadań może i powinna nadal wypełniać szkoła muzyczna w naszym społeczeństwie.

2 Po wielu przedstawieniach w latach 1996 i 1997 w Schwerinie i gościnnym występie w Odense w Danii zaplanowano wyjazd do Izraela w lutym 1997 roku. Historia Do osób, które nie pasowały do piekielnej koncepcji nazistowskiej i dlatego miały być unicestwione, należały także dzieci tak zwanych ras niepełnowartościowych. Tysiące takich dzieci musiały spędzić pewien czas w getcie w Terezinie, zanim większość z nich deportowano do obozów zagłady i tam zamordowano. Pozostały ślady ludzkiego życia: nazwiska, daty, fotografie i rysunki, wiersze oraz relacje i wspomnienia tych nielicznych, którzy przeżyli. Jednym z najbardziej wzruszających śladów pozostawionych przez dzieci osadzone w Terezinie nosi nazwę Brundibár: to opera dziecięca, która powstała w Pradze w 1938 roku jako wspólne dzieło librecisty Adolfa Hoffmeistra i kompozytora Hansa Krásy. Prapremiera odbyła się potajemnie jesienią 1942 roku w żydowskim sierocińcu. Kompozytor jej nie dożył. Został deportowany do getta w Terezinie, podobnie jak później dzieci uczestniczące w prapremierze. W Terezinie odbyło się w sumie 55 przedstawień opery w nowej wersji, które spotkały się z ogromnym uznaniem wśród więźniów mimo że naziści wykorzystywali operę do celów propagandowych. Wiele dzieci, podobnie jak kompozytor, zostało zamordowanych w Auschwitz w 1944 roku. Po wojnie dzieło i kompozytor popadli początkowo w zapomnienie. I mimo że czasy grozy nie są jeszcze wcale tak odległe, zmora nienawiści rasowej zaczyna się szerzyć na nowo nie tylko w dalekich krajach, ale także u nas. Akcja Akcja Brundibára to prosta historia o zmaganiach dobra i zła. Rodzeństwo Aninka i Pepiczek ma poważne zmartwienie: ojciec nie żyje, a matka jest chora. Lekarz mówi, że pomogłoby jej świeże mleko. Oboje wyruszają więc po mleko na targ. Sprzedawcy zachwalają tam swoje towary. Można dostać prawie wszystko ale tylko za pieniądze, a dzieci pieniędzy nie mają.

3 Także mleczarz nie da im nic bez pieniędzy. Wtedy Aninka i Pepiczek spostrzegają kataryniarza Brundibára, który swoją muzyką oczarowuje licznych dorosłych. Dorośli śpiewają i tańczą, i rzucają mu wiele monet. Widząc, że muzyką można też zarobić pieniądze, Aninka i Pepiczek postanawiają, że spróbują tego dokonać na swój sposób. Śpiewają pieśń, żeby zwrócić na siebie uwagę dorosłych. Ale nikt na nich nie zważa, bo ich głosy są za słabe: zagłusza ich hałas katarynki a poza tym zły Brundibár zaraz ich przepędza, bo nie zamierza tolerować uciążliwych konkurentów. Zapada już noc, kiedy przybywają pies, kot i wróbel i pocieszają smutne dzieci. Po naradzie z nimi obiecują im pomoc. Wspólnie dochodzą do wniosku, że jeśli wiele dzieci wystąpi przeciwko Brundibárowi, to mogą go pokonać. Pełne nadziei rodzeństwo zasypia. Nazajutrz zwierzęta zwołują wszystkie dzieci z sąsiedztwa, które zawierają przymierze przeciw Brundibárowi. Brundibár na próżno próbuje położyć kres śpiewowi dzieci. W końcu także dorośli zwracają na nie uwagę i okazują hojność. Aninka i Pepiczek mogą więc już zarobić śpiewaniem pieniądze, żeby kupić matce potrzebne mleko. Okrutny Brundibár podkrada się jednak do nich i kradnie im pieniądze. Wszystkie dzieci i zwierzęta ruszają w pościg za nim i w końcu go pokonują, a ostatecznie Brundibár zostaje wypędzony z miasta. (zob. Ilustracje) Do Izraela Raczej przypadkowo zrodził się pomysł wyjazdu do Izraela ze schwerińską inscenizacją Brundibára. Już wiosną 1996 roku w związku z zaplanowanymi na sierpień przedstawieniami nawiązaliśmy kontakt ze świadkiem historii, mieszkającą w Izraelu Ruth Elias, aby zaprosić ją do Schwerina na nasze przedstawienia Brundibára. W trakcie rozmowy z nią dowiedziałem się o jej książce Nadzieja trzymała mnie przy życiu, w której opisuje ona także swój pobyt w Terezinie. Po lekturze tej nieznanej mi do tamtego czasu książki byłem tak zszokowany, że postanowiłem na przyszłość robić wszystko, co w mojej mocy, by nie dopuścić do zapominania. Podczas kolejnej rozmowy telefonicznej z Ruth Elias wpadliśmy na pomysł wyjazdu ze schwerińską inscenizacją do Izraela, żeby dać naszym dzieciom wyobrażenie o tym kraju, a żyjącym w nim ocalałym pokazać, że są w Niemczech młodzi ludzie, którzy nie dają się nabierać na głupie hasła ekstremistycznych grup prawicowych, lecz bardzo intensywnie zajmują się problematyką holocaustu.

4 Przez długi czas nie wiedzieliśmy, czy nasze przedsięwzięcie da się przeprowadzić pod względem finansowym i organizacyjnym. Nie chcąc wzbudzać fałszywych nadziei, na początku staraliśmy się trzymać wszystko w tajemnicy; o sprawie wiedziało niewiele osób, a na wszelkie pytania ciekawskich odpowiadaliśmy szyfrem: Wznowienie w Parchim, a później samo Parchim. Ten układ funkcjonował zadziwiająco dobrze w decydujących tygodniach wstępnej organizacji, dopóki nie została w końcu uregulowana kwestia sfinansowania projektu. Kolejny problem miał się jednak ciągnąć do lutego. Czy rodzice w ogóle puszczą swoją dzieci na ten wyjazd wobec politycznych napięć w Izraelu? Ze swej strony próbowaliśmy się wczuć w sytuację rodziców i szukaliśmy wszelkich możliwości zbliżenia. Na płaszczyźnie politycznej i dyplomatycznej otrzymaliśmy ogromną pomoc. Do Schwerina przyjechał więc np. wicekonsul państwa Izrael, pan Josef Levi, żeby wyjaśnić wątpliwości rodziców. Bardzo szybko stało się jasne, że większość z nich pośle swoje dzieci, a potem wszystko poszło już gładko. Trzeba było zorganizować miejsca występów, załatwić formalności związane z transportem instrumentów i rekwizytów, a także uruchomić przyznane środki finansowe mimo ograniczeń prawa budżetowego i zablokowania środków budżetowych. Wydawało mi się, że to mały cud, gdy 4 lutego 1997 roku znaleźliśmy się na pokładzie samolotu EL-AL w drodze do Izraela, a wieczorem dotarliśmy w końcu do swojego hotelu w Netanii. Program tygodniowego pobytu w Izraelu składał się z dwóch występów w Megiddo i Mizrze, wizyty w izraelskich miejscach pamięci Beith Terezin, gdzie nasze dzieci spotkały się z ocalałymi z holocaustu (zob. Audio/Wideo), i Yad Vashem oraz naturalnie w innych miejscach historycznych, jak Massada, Cezarea, Akka i Hajfa. Nazajutrz rano po przyjeździe dowiedzieliśmy się o katastrofie śmigłowca, wskutek której ogłoszono trzydniową żałobę narodową. Nasz pierwszy występ w Mizrze odwołano. Wszyscy uczestnicy wykazali duże zrozumienie dla tego faktu, lecz wiadomość wprawiła nas w lekki szok. Czyżby intensywne przygotowania miały okazać się daremne?

5 Dzięki przyjacielskim stosunkom, jakie łączyły nas już z rodziną Eliasów, to u nich w domu omówiliśmy wieczorem sytuację. Kurt Elias wpadł na świetny pomysł, żebyśmy jednak zagrali w domu starców dla ocalałych z holocaustu, nasza inscenizacja na pewno ich ucieszy... W ciągu czterdziestu godzin dzięki genialnej improwizacji odbyło się to przedstawienie, a w dwa dni później kolejne w Megiddo. Dla mnie były to dwa koncerty, które zrobiły na mnie największe wrażenie w moim życiu. Po przedstawieniach podchodziło do nas wiele osób, gratulowało nam i dziękowało naszym dzieciom. Jeszcze tego samego dnia po południu zaproszono dzieci na kawę i ciasto do domu starców w Kfar Saba, gdzie doświadczyły wiele serdeczności, na którą nikt z nas nie liczył. Po przedstawieniu pewien staruszek powiedział do mnie: Przysiągłem sobie, że moja noga nigdy więcej nie postanie na ziemi niemieckiej; dziś po przedstawieniu nie wiem już, dlaczego. Jedna z dam rozmawiała z nami przed spektaklem po angielsku. Jak wyjaśniła, sama zabroniła sobie mówić po niemiecku, bo większość jej krewnych zginęła w obozach koncentracyjnych. Od tego czasu nie kupuje nawet towarów niemieckich. Po przedstawieniu podeszła do nas i złamała swoje tabu: po kilkudziesięciu latach przemówiła znowu po niemiecku. Kontakt: Jeunesses Musicales Deutschland Marktplatz Weikersheim Tel.: +49 (0) 79 34/2 80 Internet: Zainteresowani mogą tutaj zasięgnąć dalszych informacji na temat opery dziecięcej "Brundibár". Konservatorium Schwerin Musikschule "Johann Wilhelm Hertel" Volker Ahmels Puschkinstr. 6 D Schwerin Tel.: +49 (0) 3 85/ Fax: +49 (0) 3 85/ Bibliografia: H. Langbein : Ludzie w Auschwitz. Oświęcim-Brzezinka 1994.

6 Mala Pevnost Terezin Terezin Polska-Niemcy-Izrael. Materiały dla animatorów trójstronnej wymiany młodzieży. Opr. A. Zinserling. Warszawa-Potsdam Glosariusz: Auschwitz (Oświęcim): Największy nazistowski obóz koncentracyjny, obóz pracy i zagłady w okupowanej Polsce podczas II wojny światowej, położony na zachód od Krakowa przy ujściu rzeki Soły do Wisły. Zbudowany przez SS w 1940 r., w latach obóz koncentracyjny Auschwitz rozbudowano i przekształcono w obóz zagłady. Składał się z trzech obozów głównych: AI - obóz macierzysty, AII Birkenau, obóz zagłady, AIII - Monowitz (Monowice), obóz pracy zakładów I.G. Farben, nazywany też BUNA. Do kompleksu obozowego Auschwitz należało wiele podobozów. Theresienstadt (Terezin): 60 km od Pragi. Po zajęciu przez Niemców przesiedlenie mieszkańców, utworzenie getta dla żydowskich prominentów i artystów z Czech i Moraw oraz ok dzieci. Od lipca 1942 pokazowe getto dla starszych i uprzywilejowanych niemieckich Żydów, w rzeczywistości obóz przejściowy przed deportacją do Auschwitz. Od 1940 r. w Małej Warowni istniało osobno więzienie, przez które przeszło ok więźniów politycznych i Żydów. Ze osób deportowanych do T. zmarło , a łącznie straciło tam życie Wyzwolenie przez armię radziecką. Yad Vashem: Hebrajskie znaczenie: "Pomnik i imię" (według Izajasza 56,1). Centralne narodowe miejsce pamięci męczenników Szoah (hebr. katastrofa, pojęcie oznaczające holocaust) i bohaterów ruchu oporu w Izraelu. Założone w 1953 roku pod Wzgórzem Herzla w Jerozolimie jako zespół architektoniczno-krajobrazowy z pomnikami, muzeami i instytutami badawczymi. Miejsce dorocznych państwowych uroczystości pamiątkowych w Jom Haszoah (Dzień Katastrofy). Centrum Badawcze i Oświatowe Historii Holocaustu.