Dr Anna Visvizi 1. Wzrost gospodarczy Azji Środkowo-Wschodniej: determinanty i ograniczenia. Wprowadzenie

Transkrypt

1 Dr Anna Visvizi 1 Wzrost gospodarczy Azji Środkowo-Wschodniej: determinanty i ograniczenia Wprowadzenie Wzrost gospodarczy Azji, a w tym szczególnie ekspansja Chin, prowokuje pytanie o znaczenie ekspansji gospodarczej krajów tego regionu nie tylko w odniesieniu do gospodarki światowej, ale również w szerszym kontekście stosunków międzynarodowych uwzględniających kwestie polityczne, socjalne, oraz kwestie bezpieczeństwa. Paradoksalnie jednak, pomimo ogromu przemian gospodarczych, politycznych i kulturowych, które zmieniają oblicze Azji, i które niewątpliwie wpłyną również na resztę świata, w tym na Europę, region ten nie zajmuje w świadomości przeciętnego Europejczyka pozycji, na którą by zasługiwał. Odzwierciedla się to bardzo wyraźnie w celach polityki zagranicznej większości krajów Unii Europejskiej. Sytuacja ta kształtuje się zupełnie inaczej w Australii i w Stanach Zjednoczonych, gdzie wzrost gospodarczy Azji i jego implikacje strategiczne, zajmują pozycję priorytetową w polityce zagranicznej. Celem niniejszego artykułu, który stanowi wprowadzenie do dyskusji, raczej niż uzurpuje stanowić wyczerpującą wypowiedź na ten temat, jest skupić się na krajach Azji Południowo-Wschodniej 2 i pokazać, co stanowi o wzroście znaczenia krajów tego sub-regionu, przed jakimi wyzwaniami stoją owe kraje, oraz w końcu, jakie są tego implikacje dla szeroko zdefiniowanego otoczenia międzynarodowego. W niniejszym celu w pierwszej części artykułu omawia się podstawowe wskaźniki gospodarcze Azji Południowo- Wschodniej i podkreśla się główne czynniki sukcesu tychże krajów. W kolejnym kroku zwraca się uwagę na wyzwania, przed którymi stoi ów region. W części podsumowującej rozważa się znaczenie ekspansji krajów Azji Południowo-Wschodniej w konteście szeroko zdefiniowanych stosunków międzynarodowych. 1. Determinanty wzrostu gospodarczego w regionie Region Azji Południowo-Wschodniej ucierpiał wskutek awarii elektrowni atomowej w Tohoku, w Japonii, w marcu 2011, oraz w wyniku tsunami, które było wynikiem poprzedzającego awarię trzęsienia ziemii. Katastrofalne powodzie w Tajlandii dodały do ogromu nieszczęść w regionie. Na perspektywach wzrostu gospodarczego na tym samym obszarze zaważyła rónież recesja gospodarcza w krajach OECD. Pomimo to szacunki na rok 2012 są nader pozytywne dla krajów tego sub-regionu Azji z szacowaną średnią wzrostu na poziomie 5.7% PKB. Sugeruje to, że pozytywne wskaźniki wzrostu dla regionu w minionych latach (Tabela 1) odzwierciedlają głębsze pozytywne czynniki strukturalne. 1 Dr Anna Visvizi, niezależny analityk polityczny i gospodarczy, adiunkt w Katedrze Stosunków Europejskich i Międzynarodowych, DEREE The American College of Greece, w Atenach. 2 W niniejszym artykule przyjmuje się definicję regionu Azji Południowo-Wschodniej stosowanej przez Asian Development Bank, czyli region ten obejmuje takie państwa jak: Brunei Darussalam, Kambodża, Indonezja, Laos, Malezja, Filipiny, Mjanma, Singapur, Tajlandia, Wietnam. 1

2 Tabela 1: Wzrost gospodarczy (% PKB) Brunei Kambodża Indonezja Laos Malezja Mjanma Filipiny Singapur Tajlandia Wietnam średnia dla regionu Źródło: Asian Development Bank, 'Asian Development Outlook 2011, Asian Development Bank', Manila, 2011, str Niewątpliwymi liderami wzrostu gospodarczego w regionie pozostają Kambodża, Laos i Wietnam. Trzeba jednak podkreślić, że wysokie tempo wzrostu w tych krajach jest w dużej mierze rezultatem teorii wielkich liczb, tzn. kraje te dopiero stosunkowo niedawno weszły na ścieżkę dynamicznego wzrostu i rozwoju. Z tego względu nominalne przyrosty PKB odnotowywane rok do roku, nie są równe realnym przyrostom osiąganym przez kraje rozwinięte w tym samym regionie. Tu dobrym przykładem jest Singapur, który jest jednym z najbardziej rozwiniętych krajów Azji Połudnowo-Wschodniej. Chociaż udział produkcji tego kraju w światowym PKB wynosi zaledwie 0.39%, Singapur jest drugim (tuż po Szwajcarii) krajem na świecie, jeśli chodzi o konkurencyjność gospodarki opartej na innowacyjności raczej niż zależnej od przyrostów efektywności, jak dzieje się w przypadku innych krajów regionu (Tabela 2). Singapur jest krajem rozwiniętym o bardzo wysokim poziomie dochodu na mieszkańca; znacznie bliższy zatem pod tym względem Japonii niż jakiemukolwiek innemu krajowi subregionu. Z uwagi na swoje ulokowanie geograficzne i ograniczenia z tym związane, Singapur odrywa coraz ważniejszą rolę jako producent usług w regionie. Ciekawostką będzie, że Singapur zdołał uplasować się w czołówce krajów/ośrodków zajmujących się arbitrażem międzynarodowym 3 ; o dużej sile atrakcji dla przedsiębiorstw zaangażowanych w handel w rejonie Azji. Azja Południowo-Wschodnia pełna jest jednak kontrastów. Podczas, gdy Singapur jest liderem wzrostu, Mjanma pozostaje jednym z najbiedniejszych krajów na świecie, który dopiero teraz powoli zaczyna się demokratyzować i otwierać na świat 4. 3 Tu warto zwrócić uwagę na Singapurskie Centrum Arbitrażu Międzynarodowego (Singapore International Arbitration Centre), który sądząc po ilości i wartości spraw do niego wnoszonych czyni z Singapuru centrum regionu. Patrz: 4 P.Kugiel, Mjanma perspektywy demokratyzacji, Biuletyn PISM, , Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa. 2

3 Tabela 2: Azja Południowo-Wschodnia na tle Chin i Japonii: wybrane wskaźniki gospodarcze Wartość dodana różnych gałęzi gospodarki (% PKB) rolnictwo przemysł przemysł niewytwó wytwórczy rczy usługi PKB per capita poziom rozwoju PKB (w PPP, % światoweg o PKB) Jeśli chodzi o pozostałe państwa Azji Południowo-Wschodniej, wyróżnia się tu Malezja, której gospodarka, choć jeszcze zależna od przyrostów efektywności, zajmuje 21 pozycję w rankingu konkurencyjności (Tabela 2), dystansując zatem Brunei (pozycja 28) i Tajlandię (pozycja 38). Największą gospodarką regionu, jeśli chodzi o udział w światowym PKB jest Indonezja (Tabela 2). Wietnam z kolei jest jednym z najszybciej rozwijających się krajów Azji Południowo-Wschodniej. Gospodarka Wietnamu i jego wzrost gospodarczy pozostają uzależnionne od czynników produkcji. Oznacza to, z jednej strony, że wartość dodana produkcji rodzimej jest znikoma, np. w porównaniu z Singapurem; ale też, z drugiej strony, że Wietnam może okazać się w przyszłości liderem wzrostu w regionie. Już dzisiaj wielu inwestorów analizuje strategiczne i długofalowe korzyści związane z inwestycjami w tym kraju. Rozważając kwestie potencjału gospodarczego kryjącego się Azji Południowo-Wschodniej warto również zwrócić uwagę na przypadek Tajlandii. Pomimo katastrofalnych powodzi w 2011 r., w wyniku których zdewastowane zostało około 50% potencjału produkcji przemysłowej, szacuje się, że poziom wzrostu gospodarczego w roku 2012 osiągnie 4.8% PKB. Jednym z ważniejszych stymulantów wzrostu gospodarczego w regionie pozostaje handel. W porównaniu do pozostałych obszarów Azji, subregion Azji Południowo-Wschodniej odnotowuje bardzo korzystny bilans obrotów bieżących, tj. na w okresie średnie wartości roczne wyniosły odpowiednio: 7.6% PKB, 6.3% PKB, 5.0% PKB praz 4.6% PKB 5. Głównymi partnerami handlowymi krajów tego regionu są Chiny i Japonia. Stany Zjednoczone i Unia Europejska stopniowo tracą swoją pozycję głównych rynków eskportowych krajów Azji Południowo-Wschodniej (Tabela 3). Jednocześnie, można zauważyć stopniowy wzrost znaczenia wymiany intra-regionalnej w Azji. Pozwala to argumentować, że pomimo tego, że rynki krajów rozwiniętych nadal zajmują ważną pozycję w eksporcie z Azji, popyt regionalny, tzn. w szerszym regionie Azji, prędzej czy później stanowić będzie główne źródło dochodów z eksportu dla państw omawianego tu subregionu. W tym samym kontekście trzeba jednak zaznaczyć, że z uwagi na niski poziom rozwoju gospodarczego, Azja Południowo- Wschodnia pełni de facto rolę fabryki świata. Innymi słowy, wzrost znaczenia powiązań gospodarczych na linii Południe-Południe, oznacza, że rozwinięte kraje azjatyckie decydują się na przenoszenie produkcji, szczególnie dóbr o niskiej wartości dodanej, do krajów mniej rozwiniętych z US$ konkurencyjność pozycja (w skali do 142) wartość (w skali od 1-7) 1 Brunei Darussalam , 239 T Indonezja ,015 E Laos n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a 4 Malezja ,423 E Myanmar n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a 6 Filipiny ,007 T Singapur ,117 I Tajlandia ,992 E Wietnam ,174 F Japonia ,820 I Chiny , 382 E Hong Kong ,591 I Źródło: K.Schwab (ed.), The Global Competitiveness Report , World Economic Forum, Geneva, Switzerland, str. 81, oraz Legenda: I: napędzany innowacyjnością, E: napędzany przyrostami efektywności, F: zależny od czynników produkcji; T: w procesie przechodzenie of F do E; 5 Asian Development Bank, Asian Development Outlook 2011, Asian Development Bank, Manila, 2011, str

4 uwagi na ich tanią siłę roboczą i inne przewagi komparatywne. Jako, że produkty te są później w większości eksportowane do nie-azjatyckich krajów rozwiniętych, Azja Południowo-Wschodnia pozostaje zależna od krajów Północy 6. Tabela 3: Azja Południowo-Wschodnia: wymiana handlowa (jako % PKB, średnie okresów) Pochodzenie Kierunek/destynacja US Strefa euro Japonia Chiny Wymiana intraregionalna Azja Wschodnia (WAW + Japonia) Japonia na na Wschodząca Azja Wchodnia (WAW)* ASEAN-4 plus Wietnam Indonezja Malezja Filipiny Tajlandia Wietnam Nowouprzemysłowione Korea Południowa Hong Kong Singapur Tajwan Chiny na na Legenda: PKB: produkt krajowy brutto; na: brak danych; *dotyczy ASEAN-10 (Brunei, Kambodża, Indonezja, Laos, Malezja, Myanmar, Filipiny, Źródło: Asian Development Bank, Asia Economic Monitor, December 2011, str Instytucjonalizacja stosunków zewnętrznych, inwestycje, badania i rozwój (R&D) Analizując kwestię wzrostu gospodarczego krajów region Azji Południowo-Wschodniej uwagę trzeba zwrócić na trzy zagadnienia: procesy integracyjne w regionie, rolę inwestycji zagranicznych, oraz wartość inwestycji w naukę i badania. Owe trzy zagadnienia, jak argumentuje się w niniejszym artykule, zaważą na ścieżce rozwoju krajów omawianego tu regionu oraz, w ten sposób, zadecydują o wpływie jego ekspansji gospodarczej na resztę świata. Region Azji i Pacyfiku wykazuje silne zintegrowanie gospodarcze tak w regionie, jak i z resztą świata. Poziom instytucjonalizacji tych powiązań nie odbiega od standardów, do których przywykliśmy w krajach europejskich (Tabela 4). Szczególnie widoczne jest to w dziedzinie handlu oraz systemów finansowych. Bardzo wyraźna jest tendencja do postępującej liberalizacji zewnętrznej 7. Do tego ostatniego niewątpliwie przyczynia się fakt, że wszystkie kraje regionu, poza Laosem, przynależą do Światowej Organizacji Handlu (WTO) 8. Jeśli chodzi o powiązania o charakterze regionalnym, ASEAN (Stowarzyszenie Krajów Azji Południowo-Wschodniej) odgrywa tutaj główną rolę. ASEAN przeżywa swój renesans, a plany utworzenia wspólnoty gospodarczej opartej na wspólnym rynku bliskie są urzeczywistnienia 9. W tym przypadku pogłębiona integracja przyczyni się do wzrostu obrotów intraregionalnych, na niekorzyść produktów z innych części świata. 6 Asian Development Bank, Asian Development Outlook 2011, Manila, 2011, str. xvii. 7 Nawet kraje takie jak Laos i Mjanma, dotychczas niemal zupełnie odcięte od świata, wstępują na ścieżkę demokratyzacji i liberalizacji. 8 Negocjacje dotyczące przystąpienia Laosu do WTO rozpoczęto w 1998 r. Wcześniej, głównie z uwagi na kwestie ideologiczne, Laos już w 1975 r. związał się z Porozumieniem Handlu Azji i Pacyfiku (wcześniej nazywane jako Porozumienie z Bangkoku). Pozostałe kraje członkowskie tego porozumienia o preferenyjnym handlu to Bangladesz, Chiny, Indie, Korea Południowa i Sri Lanka. 9 ASEAN, Asian Economic Community Blueprint, ASEAN Secretariat, January 2008, Jakarta. 4

5 Tabela 4: Azja Południowo-Wschodnia: przynależność do organizacji integracji regionalnej i światowej ASEAN APEC TPP ARF WTO APFTA Brunei X X X X X Kambodża X X X Indonezja X X X X Laos X X X Malezja X X X X X Myanmar X X X Filipiny X X X X Singapur X X X X X Tajlandia X X X X Wietnam X X X X X Źródło: aranżacja własna autorki; Stosunkowo nowym ugrupowaniem, choć już teraz o strategicznym znaczeniu dla regionu, jest Porozumienie Trans-Pacyfiku 10, które skupia takie państwa jak Nowa Zelandia, Chile, Australia, Peru i Stany Zjednoczone oraz, z regionu Azji Południowo-Wschodniej, Singapur, Wietnam, Malezję i Brunei 11. W przypadku przyłączenia się do ugrupowania Japonii (co władze tego kraju rozważają 12 ), umowa o współpracy obejmie rynek o 40% większy niż rynek Unii Europejskiej. Biorąc pod uwagę niewykorzystany jeszcze potencjał gospodarczy subregionu Azji Południowo-Wschodniej, porozumienie to może odegrać rolę przeciwwagi dla UE. Z innej perspektywy, warto również wspomnieć o Forum Regionalnym ASEAN, które skupia wszystkie bez wyjątku kraje członkowskie ASEAN oraz, między innymi Australię, Unię Europejską, i Stany Zjednoczone. Celem forum jest wspieranie dialogu i porozumienia w kwestiach dotyczących zbieżnych interesów w dziedzinie współpracy politycznej i kwestii obrony oraz przyczynienie się do budowy zaufania i dyplomacji prewencyjnej w regionie Azji i Pacyfiku 13. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne są głównym źródłem kapitału zagranicznego w azjatyckich krajach rozwijających się. W ciągu ostatnich dwudziestu lat, region ten otrzymywał w skali roku około USD 187 mld w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych, podczas gdy w tym samym czasie inwestycje typu portfolio i inwestycje bankowe osiągały wielkość USD 126 mld 14. Jednocześnie, trzeba podkreślić, że od początku 2000 r., szczególnie kraje Azji Południowej stały się eksporterem inwestycji bezpośrednich, tak do krajów rozwiniętych jak i do krajów ulokowanych w tym samym regionie. Tendencja ta jest szczególnie widoczna w Azji Południowo-Wschodniej, która ze względu na niską siłę roboczą i inne przewagi konkurencyjne zachęciła inwestorów z regionu do inwestycji 15. Ciekawostką jest, że jednym z ważniejszych inwestorów w Azji Południowo-Wschodniej są Chiny. Na przełomie 10 Trans-Pacific Partnership Agreement 11 The Economist, Opening up the Pacific, Nov 12th 2011, Blogs: Banyan, dostępne na: pobrane: Ch.Harlan, Japan will take part in trade talks, PM Noda says, The Washington Post, ASEAN, About The ASEAN Regional Forum, ASEAN 2012, 14 Asian Development Bank, Asian Development Outlook 201: South South Economic Links, Manila, Ibid. 5

6 wartość chińskich inwestycji w tym regionie wyniosła USD 42.6 mld, z czego USD 13.5 mld zainwestowano w Indonezji, USD 7.2 mld w Wietnamie, oraz USD 7.0 mld w Singapurze 16. Ważnym czynnikiem warunkującym perspektywy wzrostu i rozwoju gospodarczego w regionie Azji Południowo-Wschodniej jest poziom inwestycji w naukę, badania i rozwój. Na przełomie nastąpił skokowy wzrost wydatków na cele w szerszym regionie Azji. Szacuje się, że podczas gdy w 1998 r. regionowi temu można było przypisać 24% światowych wydatków na R&D, w 2009 r. było to już 32%. Warto podkreślić, że tylko na Chiny przypada obecnie 12% wkładu w światowy R&D, na Japonię 11%. Choć kraje takie jak Chiny, Indie i Japonia znajdują się w czołówce grupy państw intensywnie inwestujących w R&D, dane statystyczne wskazują również na Malezję, Singapur, i Tajlandię. 17 Powyższe dane dają podstawy oczekiwać, że te z krajów regionu, które odnotowują dzisiaj wysoki poziom inwestycji w naukę i rozwój, osiągnie w przyszłości przewagi komparatywne, które pozwolą im na zrównoważony wzrost i rozwój społeczno-gospodarczy. Sugeruje to jednocześnie, że zróżnicowanie między krajami regionu utrzyma się, i że to procesy liberalizacji wewnętrznej (Tabela 6), jak w przypadku Wietnamu oraz Laosu i Mjanma (co w obu tych przypadkach obarczone jest wieloma obawami) zadecydują, czy kraje te zdołają dołączyć do dynamicznych procesów rozwojowych w regionie (Tabela 2). 3. Wyzwania, cele strategiczne, obserwacje Niezależnie od wysokiego tempa wzrostu gospodarczego, region Azji Południowo-Wschodniej stoi przed wieloma wyzwaniami takimi jak wysoki poziom ubóstwa, analfabetyzm, oraz ich konsekwncje w formie wykluczenia społecznego, jakości życia, dostępu do edukacji oraz opieki zdrowotnej 18. W tym kontekście, inflacja przedstawiana jest w analizach jako jeden z ważniejszych problemów, od których pozostałe wymienione powyżej problemy są zależne. Po małym spadku inflacji w 2010 r., w 2011 r. ponownie odnotowano jej wzrost na średnim poziomie 5.1% (Tabela 5). Tabela 5: Azja Południowo-Wschodnia: GDP growth (% PKB) and inflation (%) GDP growth (y-y) % PKB Inflation % Źródło: Asian Development Bank, Asian Development Outlook 2011, Asian Development Bank, Manila, 2011, str Inflacja w Azji Południowo-Wschodniej jest wynikiem wzrostu cen żywności oraz surowców naturalnych, w tym przede wszystkim nośników energii. Rosnące ceny paliw na rynkach światowych, w tym szczególnie ropy naftowej, prowadzą do podwyżek cen paliw na rynkach krajowych regionu, oraz generalnie do wzrostu kosztu produkcji oraz w końcu cen. Ma to szczególne znaczenie w odniesieniu do cen żywności. Konsumpcja żywności stanowi w Azji Południowo-Wschodniej relatywnie dużą część dochodów populacji. W niektórych krajach wydatki na żywność stanowią przeciętnie 30% dochodów. Oznacza to, że niekontrolowany wzrost cen żywności, zepchnie dużą część ludności w sferę ubóstwa oraz w rezultacie przyczyni się do kryzysu głodu. Szacunki Asian Development Bank sugerują, że wzrost cen żywności o 10%, podniesie odsetek ubóstwa do 7.2%, niwecząc tym samym wieloletnie działania na rzecz jego ograniczenia. 16 D.Scissors, Chinese Outward Investment: More Opportunity than Danger, Backgrounder No. 2579, The Heritage Foundation, Washington D.C. 17 National Science Board, Science and Engineering Indicators 2012, Arlington VA: National Science Foundation (NSB 12-01), str World Bank, Poverty & Equity: East Asia & Pacific, Regional Dashboard, dostępne na: pobrane: r. 6

7 Niezależnie od pozytywnych wskaźników gospodarczych, możliwość utrzymania tychże pozytywnych tendencji rozwojowych w Azji Południowo-Wschodniej zależeć będzie od umiejętości wielu państw regionu do przeprowadzenia głębokich refom mających na celu liberalizację wewnętrzną i zewnętrzną. Wskaźniki wolności gospodarczej (Tabela 6) sugerują, że spośród państw regionu Azji Południowo- Wschodniej, jedynie Singapur zalicza się do krajów wolnych. Malezja i Tajlandia plasują się w tym samym rankingu jako kraje umiarkowanie wolne, podczas gdy Mjanma 19 pozostaje krajem represjonowanym, jeśli chodzi o swobody gospodarcze. Pozostałe kraje regionu charakteryzują się znaczącymi ograniczeniami wolności gospodarczej. Biorąc pod uwagę strukturę gospodarek krajów omawianego tu subregionu oraz poziom ich rozwoju gospodarczego (Tabela 2), reformy strukturalne oraz otwarcie tychże gospodarek na zewnątrz są niezbędne, aby zapewnić ich zrównoważony wzrost i pozwolić tymże krajom na aktywne włączenie się w procesy intergracji regionalnej. W tym kontekście pojawia się pytanie o znaczenie ekspansji gospodarczej Azji Południowo-Wschodniej dla reszty świata. Tabela 6: Azja Połduniowo-Wschodnia: wskaźniki wolności gospodarczej Ogólny wynik Przedsię biorczość Handel Podatko wa Wydatki rządu Monetar na Inwestyc yjna Prawa Finansow od własnośc a korupcji i name Rok 1 Brunei 2 Kambodża Indonezja Laos Malezja Mjanma Filipiny Singapur Tajlandia Wietnam Japonia Chiny Hong Kong Źródło: The Heritage Foundation, 2012 Index of Economic Freedom, kompilacja autorki; dostępne na: pobrane: r. wynik: : wolny; : w większości wolny; : umiarkowanie wolny; 59,9-50: w większości nie-wolny; 49,9-40: represjonowany; rynek pracy Pomimo wysokiej dynamiki wrostu gospodarczego w Azji Południowo-Wschodniej, region ten pozostaje bardzo zróżnicowany, i pozostaje otwartą kwestią jaką ścieżkę rozwoju społecznogospodarczego obiorą poszczególne kraje tego subregionu Azji. Niewątpliwie, w regionie tym ma miejsce wiele bardzo pozytywnych procesów gospodarczych, niemniej jednak, państwa tego regionu stoją przed wieloma wyzwaniami. Ekspansję gospodarczą Azji Południowo-Wschodniej i jej skutki dla gospodarki światowej trzeba analizować w kontekście innych wydarzeń w szerszym regionie Azji. Niewątpliwie dynamika wzrostu gospodarczego Chin ma bardzo widoczny wpływ na stymulowanie wzrostu gospodarczego w regionie oraz na zacieśnianie współpracy regionalnej. W pewien sposób, obecność Chin w regionie napędza procesy wzrostu w Azji. Równie ważna w tym kontekście jest gospodarka Japonii, która odgrywa dla państw subregionu Azji Południowo-Wschodniej rolę stabilizatora. Dyskusja na temat możliwych konsekwencji ekspansji gospodarczej Azji Południowo-Wschodniej byłaby niepełna, gdyby zabrakło w niej pytań o stosunek reszty świata do tychże wydarzeń. O ile Australia i Stany Zjednoczone, głównie ze względów geograficznych, są bardzo zaangażowane w utrwalenie swojej obecności w regionie 20 i starają się zabezpieczyć swoje interesy gospodarcze, warto 19 The Economist, Myanmar s startling changes: Unravelling the mysteries of a so far peaceful revolution, World Politics/Economist, Np. Trans-Pacific Partnership jest inicjatywą Stanów Zjednoczonych. 7

8 zastanowić się, jak to samo zagadnienie postrzegane jest w Europie. Jak zauważył niedawno K.Rudd, były premier Australii, obecnie minister spraw zagranicznych, Za każdym razem, kiedy przybywam do Europy spostrzegam swoisty uwzględnienia w debacie na temat Azji i Chin podstawowych elementów rzeczywistości. Wydaje się, że percepcja tego regionu ogranicza się do konstatacji, że region ten to zjawisko gospodarcze, o jakimś tam znaczeniu strategicznym; i nic więcej 21. Jednocześnie, jak zauważył K.Rudd, to jak potraktujemy dzisiaj przyszłość Azji będzie miało fundamentalne znaczenie dla tych, którzy znajdują się w hemisferze Azji, jai i również dla reszty świata, uwzględniając Europę 22. Ateny, 14 lutego 2012 r. 21 K.Rudd, Remarks to the panel discussion 'America, Europe and the Rise of Asia', Minister Spraw Zagranicznych Australii podczas Konferencji Bezpieczeństwa w Monachium, 4 lutego 2012 r. dostępne na: pobrane: W oryginale: Every time I come to Europe there is a certain unreality I sense about the debate in Europe about Asia and about China. It's almost as if it is seen as, at best, an economic phenomenon and often with a strategic afterthought and that's about it. (tłumaczenie autorki) 22 Ibid. how we manage Asia's future will have not just profound implications for those of us who are in the Asian hemisphere, it will have profound implications for the world, including Europe. 8