Centrum Edukacji Obywatelskiej Sfotografuj wolność

Transkrypt

1 Temat: czas przełomu 1 Powiązanie z wcześniejszą wiedzą: Uczniowie powinni posiadać podstawowe informacje dotyczące: wydarzeń historycznych z okresu Można przed lekcją zaproponować uczniom, by zebrali/przypomnieli sobie wiadomości o wybranych wydarzeniach z tego okresu w oparciu o książki, publikacje popularnonaukowe, słowniki biograficzne i tematyczne, encyklopedie, archiwa prasowe, Internet. Scenariusz i materiały pomocnicze powinny być odpowiednio modyfikowane w zależności od tego, na jakim etapie edukacyjnym je wykorzystamy. Powiązanie z podstawą programową: Historia, II etap edukacyjny 29. Solidarność i powstanie III Rzeczypospolitej. Uczeń: 1) wskazuje na mapie III Rzeczpospolitą i jej sąsiadów; 2) opisuje powstanie i działania Solidarności, używając określeń: strajk, walka bez przemocy, stan wojenny, Okrągły Stół ; 3) wyjaśnia, jakie najważniejsze zmiany zaszły w Polsce w 1989 r. Historia, IV etap edukacyjny, poziom podstawowy 12. Rozkład systemu komunistycznego w Polsce polska droga do suwerenności. Uczeń: 2) wyjaśnia przyczyny i skutki wydarzeń sierpniowych 1980 r. oraz ocenia rolę Solidarności w przemianach politycznych i ustrojowych; 3) przedstawia okoliczności wprowadzenia i następstwa stanu wojennego. Historia, IV etap edukacyjny, poziom rozszerzony 16. Polska w latach Uczeń: 1) wyjaśnia ideę Solidarności i jej wpływ na przemiany społeczno-polityczne w Polsce; 1 W lekcji wykorzystano wieloletnie doświadczenia programu edukacyjnego Centrum Edukacji Obywatelskiej Opowiem ci o wolnej Polsce

2 Cele szczegółowe 1. Uczniowie poznają/przypominają sobie podstawowe źródła historii najnowszej Polski. 2. Uczniowie uczą się krytycznie analizować i przetwarzać wybrane źródła historyczne czytane i mówione. 3. Uczniowie poznają założenia projektu Archiwa Przełomu oraz zastanawiają się, w jaki sposób mogą włączyć się we wspólne dokumentowanie historii najnowszej Polski. Cele sformułowane w języku ucznia: 1. Poznasz/przypomnisz sobie podstawowe źródła historii najnowszej Polski. 2. Będziesz krytycznie analizował i przetwarzał wybrane źródła historyczne czytane i mówione. Poznasz założenia projektu Archiwa Przełomu oraz będziesz zastanawiał się, w jaki sposób możesz włączyć się we wspólne dokumentowanie historii najnowszej Polski. Na Co Bezu (co uczniowie będą potrafili po aktywności dydaktycznej): 1. Czy potrafisz wymienić 5 najważniejszych wydarzeń/przemian z okresu ? 2. Czy potrafisz wyjaśnić odwołując się do przykładów - dlaczego okres nazywa się okresem przełomu? 3. Czy potrafisz wskazać podstawowe źródła historyczne oraz podać po 3 ich przykłady? 4. Czy potrafisz wyjaśnić, kim jest świadek historii? Przebieg lekcji WPROWADZENIE 1. Źródła historyczne (5 minut). Zapytaj uczniów, skąd historycy wiedzą, co się wydarzyło kilkaset lat temu? Sprawdź, czy potrafią wymienić najbardziej znanych kronikarzy piszących o Polsce. Propozycje uczniów zapisuj na tablicy (po lewej stronie). Następnie zapytaj, czego potrzebowaliby historycy, aby napisać historię ostatnich 25 lat? Po prawej stronie tablicy wynotuj wszystkie zgłaszane przez uczniów sugestie źródeł. Przypomnij podsumowując ten etap pracy podstawowy podział źródeł historycznych. Wspólnie zaszeregujcie te wymieniane jako źródła informacji o ostatnim dwudziestopięcioleciu. W razie potrzeby uzupełnij propozycje uczniów. Dopilnuj, by wśród wymienianych źródeł nie zabrakło źródeł ustnych, jakimi są przede wszystkim opowieści tzw. świadków historii.

3 2. Świadkowie historii (3 minuty). Na podstawie Materiału pomocniczego nr 2 wyjaśnij uczniom kim są świadkowie historii oraz jaką rolę mogą pełnić w porządkowaniu historii najnowszej. Możesz też opowiedzieć uczniom o wspólnym projekcie Centrum Edukacji Obywatelskiej i Instytutu Pamięci Narodowej, w którym ich rówieśnicy dokumentują historię właśnie poprzez zbieranie relacji takich świadków ( ROZWINIĘCIE 3. Krytycznie analizuj (10 minut). Poproś uczniów, aby w przeczytali w parach (każdy inny) tekst źródłowy dotyczący relacji pomiędzy władzami PRL i NSZZ Solidarność (Materiał pomocniczy nr 4), a następnie krótko przedstawili sobie nawzajem swoją interpretację opisanych wydarzeń. Ochotników poproś o przedstawienie interpretacji obu tekstów na forum. Wspólnie zastanówcie się, z czego wynikają różnice. Zwróć uwagę na to, że niektóre źródła historyczne mogą być interpretowane w różny sposób podaj kilka najbardziej oczywistych przykładów. Podaj im także przykłady źródeł, które ze względu na to, kiedy i na czyje zlecenie powstawały nie zawsze są wiarygodnym źródłem historycznym. Przypomnij uczniom, jakie są podstawowe zasady pracy i warsztatu historyka (Materiał pomocniczy nr 1). 4. Cele lekcji (3 minuty). Napisz na tablicy temat lekcji Czas przełomu Zapytaj ich, dlaczego okres ten nazywa się czasem przełomu. Poproś, by w parach ustalili najważniejsze wydarzenia i przemiany z tego okresu i wypisali je na tablicy. Na forum ustalcie wspólną listę (co najmniej 5 wydarzeń lub przemian). Przedstaw cele lekcji oraz wyjaśnij, czym będą się zajmowali podczas zajęć oraz w jaki sposób będą pracowali w domu. Krótko wyjaśnij lub przypomnij (lub jeśli uczniowie już omawiali okres transformacji) na czym polegały główne zmiany zachodzące w Polsce w tym okresie. Ważne jest, by obok transformacji gospodarczej pojawiły się transformacja ustrojowa i kulturalno-społeczna. 5. Jesteśmy historykami okresu (15 minut). Zaproponuj uczniom, by wyobrazili sobie, że są historykami tego okresu. Podziel ich na 5 zespołów każdemu z nich przydziel jeden z wybranych drzew tematycznych określonych przez organizatorów ogólnopolskiego projektu Archiwum Przełomu znajdziesz je w Materiale pomocniczym nr 3. Warto wybrać i zaproponować uczniom takie obszary, których zbadanie może być dla uczniów nie tylko ciekawe, ale też możliwe. Poproś, by wspólnie ustalili, do jakich źródeł mogliby sięgnąć, by się dowiedzieć czegoś więcej na dany temat. Poleć im też, by zastanowili się, jakiego rodzaju dokumenty mogły powstawać w tym czasie, a które teraz mogłyby być cennym źródłem informacji oraz w jaki sposób mogliby do nich dotrzeć. Poproś, by w zespołach opracowali listę takich źródeł oraz sposobów ich pozyskiwania. Prace uczniów wywieś w widocznym miejscu. ZAKOŃCZENIE 6. Archiwum Przełomu (7 minut). Wyświetl uczniom slajd pochodzący z prezentacji zasobów Archiwów Przełomu wraz z logo. Najpierw zapytaj uczniów, w jaki sposób logo to graficznie nawiązuje do czasów przełomu (zwróć uwagę na czcionkę podkreśl, że to także może być dla historyka ważne źródło informacji).

4 Sprawdzicie następnie wspólnie, czy uczniowskie pomysły na źródła pokrywają się z listą źródeł gromadzonych w Archiwach Przełomu. Opowiedz uczniom o inicjatywie Kancelarii Prezydenta RP oraz Kancelarii Senatu przedstaw zarówno założenia jak i wymagania. Zwróć uwagę uczniów, że każdy może mieć udział w tworzeniu tego ważnego miejsca wspólnej pamięci. 7. Jaki projekt edukacyjny zrealizujemy? (2 minuty). Zaproponuj uczniom realizację projektu historyczno-archiwistycznego, we współpracy z lokalnymi działaczami z tamtych czasów, archiwami, izbami pamięci czy muzeami itp. Wspólnie zastanówcie się, kogo jeszcze można dopisać do listy potencjalnych sojuszników (odwołaj się do wypracowanych wcześniej przez uczniów pomysłów). Możesz też zachęcić ich do włączenia się w projekt Opowiem ci o wolnej Polsce, w ramach którego uczniowie przeprowadzają wywiady z lokalnymi świadkami historii dotyczącymi właśnie omawianego okresu. Szczegółowe informacje znajdziecie na stronie Uwaga! Wszystkie prace uczniowskie prosimy nadsyłać na adres: wolność@ceo.org.pl Materiały i pomoce dydaktyczne Materiał pomocniczy nr 1. Jak analizować źródła historyczne? Materiał pomocniczy nr 2. Opowiem ci o wolnej Polsce zbieramy relacje od świadków historii Materiał pomocniczy nr 3. Archiwa Przełomu Materiał nr 4. Relacje pomiędzy władzami PRL i NSZZ Solidarność teksty źródłowe Materiał pomocniczy nr 1 Jak analizować źródła historyczne? Materiał pomocniczy nr 2 Opowiem ci o wolnej Polsce zbieramy relacje od świadków historii Podstawowym źródłem wiedzy o przeszłości są osoby, które brały udział w ważnych wydarzeniach. Losy ludzi, którzy pamiętają przeszłość mogą stać się głównymi tematem pracy uczniów, mogą być też fragmentem pracy nad większym i bardziej złożonym projektem edukacyjnym. Bezpośrednie spotkania młodych ludzi ze świadkami wydarzeń historycznych mogą się okazać niezwykle cennym doświadczeniem w procesie kształcenia. Uczenie się historii poprzez indywidualne losy ludzi, jest procesem dużo bardziej motywującym uczniów do

5 pracy, wyzwalającym emocje, osobiste zaangażowanie i zrozumienie wydarzeń historycznych. To właśnie świadkowie mogą wskazać ciekawą sprawę, rozszyfrować, kto jest na zdjęciu, wyjaśnić znaczenie i okoliczności otrzymania dokumentów sprzed lat, odtworzyć, jeśli nie szczegółowy proces, to na pewno klimat wydarzeń z przeszłości, opowiedzieć historie, które może nigdy nie zostały zapisane, opowiedzieć, jakie mieli dylematy, co działo się z ich bliskimi, ich domem, jak gromadzili jego wyposażenie, meble, sprzęt gospodarstwa domowego, co jedli, jak zaopatrywali się w żywność (czy istniał "handel wymienny", czy już działały sklepy?), w co się ubierali, jak spędzali czas wolny, jak pracowali, jakie były ich rozrywki, jak i w co bawiły się dzieci, co ich cieszyło, co smuciło... jak żyli. Kto to jest świadek historii? Świadek historii to pojęcie złożone i toczą się wokół niego liczne dyskusje. Możemy jednak uznać, że świadkiem jest osoba, która wie lub widziała, pozostawała bierna lub aktywna. W pewnym sensie my wszyscy jesteśmy świadkami przekazując świadectwo swoim uczniom. Trzeba jednak pamiętać, że inne jest świadectwo osoby, która pozostawała osobiście uczestniczyła w wydarzeniach, ale była bierna, inne osoby, która uczestniczyła wydarzeniach i była emocjonalnie zaangażowana, a jeszcze inne osoby, która przekazuje świadectwo, o którym słyszała. O co pytać świadka historii? Wywiad może mieć charakter biograficzny lub tematyczny. Wywiad biograficzny - dotyczy całego życia osoby, z którą przeprowadzamy wywiad. Mimo że interesuje nasz określony fragment lub wydarzenie, pytamy o to co było przed i po próbując poznać kontekst, odkryć motywy, i poznać przyczyny. Wywiad tematyczny - pytamy tylko o określone wydarzenia. Najważniejsze jest jednak by pamiętać, że świadka możemy pytać o to, co: widział; słyszał; robił. IV. Jak pytać świadka historii Przygotowując się do wywiadu, należy sformułować cel, to znaczy ustalić, czego chcemy od naszego rozmówcy się dowiedzieć. Nie oznacza to, że należy przygotować szczegółowy kwestionariusz pytań. Trzeba jednak spróbować zapanować nad tematem, przygotowując się od strony merytorycznej. Ustalić o co, o jakie zagadnienia będziemy pytać. Należy liczyć się z tym, że niektórych rozmówców trzeba bardziej zachęcać do zwierzeń, a niektórych gadatliwość hamować. Każdy świadek wymaga innego sposobu rozmowy: jeden lepiej opowiada, gdy mu się rzadko przerywa, inny chętniej odpowiada na pytania, ale za to jego wypowiedzi są zbyt krótkie. Pytania, które zadajemy świadkowi muszą być proste, otwarte, naprowadzające na temat, niesugerujące odpowiedzi. Należy uzyskać zgodę na wykorzystywanie materiału i wizerunku do celów edukacyjnych. Ewentualnie zobowiązać się do zachowania w tajemnicy danych świadka. Jak oceniać informacje uzyskane przez świadka historii? Żadna relacja nie jest wolna od subiektywności świadkowie, nawet naoczni i pełni dobrej woli, mylą się. Często opowiadają o wydarzeniach, które rozegrały się wiele lat temu, kiedy sami byli dziećmi. Czas, który upłynął, perspektywa dziecka, którymi byli w

6 tamtych czasach, emocje, jakie im towarzyszyły, wpływają na ich relację. Nawet najbardziej kochany dziadek czy babcia mogą nie być wiarygodnymi świadkami historii. Nie ma osoby, która mogłaby powiedzieć całą prawdę" o historii. Ilu jest świadków wydarzenia, tyle może być niekiedy bardzo się od siebie różniących relacji o nim. Do informacji uzyskanych od świadka z jednej strony należy odnieść się krytycznie, to znaczy porównać z innymi źródłami historycznymi, ze świadectwami innych ludzi. Uwzględnić takie zmienne jak: wiek świadka, czas który upłynął od wydarzania, perspektywę dziecka (którym najczęściej był świadek, w czasach o których opowiada), emocje. VI. Co zrobić z relacją świadka historii? Uzyskanie relacji to dopiero początek drogi. Każda relacja musi być nagrana, spisana (transkrypcja), krytycznie zanalizowana. Warto aby tak opracowany wywiad trafił do instytucji, która zajmuje się archiwizacją biografii ludzi np. Ośrodek Karta, Muzeum Powstania Warszawskiego, inne muzea. Informacje uzyskane w trakcie wywiadu mogą stać się inspiracją do dalszych badań i działań. Może okazać się, że uczniowie zechcą szukać dodatkowych materiałów i dokumentów dotyczących poznanych wydarzeń i pokuszą się o opracowanie większej monografii. Mogą również zechcieć wykorzystać materiał, np. do filmu, wieczoru opowieści, artykułu do gazety, wystawy itp. Warto, aby uzyskany materiał nie trafił do szuflady, mógł zostać zaprezentowany i wykorzystany do dalszej pracy. W oparciu o zebrany materiał można przygotować film, wystawę, audycję radiową lub reportaż. Możliwości jest wiele, liczy się pomysł, trochę umiejętności i przede wszystkim chęć działania. Oto kilka wskazówek dla przygotowujących i przeprowadzających wywiady: 1. Kontaktując się z wybraną osobą, należy się przedstawić oraz podać nazwę i adres szkoły. Następnie zwięźle i jasno wyjaśnić powód, dla którego chcemy umówić się na spotkanie. 2. Termin i miejsce spotkania uzgadniamy z naszym rozmówcą. Nie narzucamy swojej propozycji. Dostosujmy się do warunków stawianych przez rozmówcę. 3. Do spotkania trzeba się przygotować merytorycznie, znać temat rozmowy na tyle dobrze, aby zadane pytania nie dotyczyły elementarnej wiedzy. Wywiad ma służyć pogłębieniu naszej wiedzy i zdobyciu nowych, ciekawych informacji. 4. Przed spotkaniem należy zrobić plan rozmowy: zanotować kwestie, o które chcemy zapytać. W przeciwnym wypadku może się okazać, że zapomnieliśmy o jakimś istotnym szczególe. 5. Spotkanie trzeba technicznie przygotować. Najlepiej wyznaczyć jedną osobę, która będzie odpowiedzialna za przygotowanie sprzętu nagrywającego. 6. Pamiętajmy o uzyskaniu zgody naszego rozmówcy na nagrywanie wywiadu. Niektóre osoby mogą być speszone tą propozycją lub źle do niej nastawione. Starajmy się wyjaśnić, że dzięki nagraniu będziemy mieli gwarancję, że żadna wypowiedź nam nie umknie.

7 7. Wywiad powinny przeprowadzać najwyżej trzy-cztery osoby. Większa grupa wprowadzi tylko niepotrzebne zamieszanie. 8. W czasie wywiadu należy zadawać pytania, ale nie wolno zasypywać nim rozmówcy. Pozwólmy naszemu świadkowi się zastanowić. Pozwólmy mu poruszać inne wątki. Może się okaże, że zdobędziemy nowe, cenne informacje. 9. W czasie spotkania należy zachowywać się kulturalnie i uprzejmie. Nie wolno przerywać i komentować wypowiedzi rozmówcy. 10. Rozmawiając ze starszymi osobami, trzeba mieć na uwadze to, że mogą gorzej słyszeć. Pytanie trzeba wtedy powtórzyć bądź w inny sposób wyjaśnić, czego chcieliśmy się dowiedzieć. 11. W czasie przeprowadzania wywiadu należy być czujnym i wychwytywać nowe, intrygujące kwestie. Należy wtedy dopytać o szczegóły, poprosić o dodatkowe wyjaśnienia. 12. Może się okazać, że należy zorganizować następne spotkanie. Wówczas warto od razu zapytać o zgodę na kontynuację rozmowy i jeśli to możliwe, ustalić konkretny termin. 13. Dokumenty, zdjęcia, listy będące w posiadaniu naszego rozmówcy mogą się okazać bardzo cenne. Poprośmy wtedy o zgodę na ich skopiowanie i wykorzystanie. Nie należy nalegać na przekazanie oryginałów, bo są to prawdopodobnie cenne pamiątki rodzinne. 14. Pamięć ludzka jest zawodna, a relacje świadków wydarzeń często subiektywne, dlatego nie należy bezgranicznie ufać słowom naszego rozmówcy. Jeśli informacje przez niego podane są sprzeczne z informacjami uzyskanych z innych źródeł, nie negujemy tej wypowiedzi. 15. Kończąc wywiad, dziękujemy rozmówcy za poświęcony czas. Nie zapominamy o uzyskaniu zgody na wykorzystanie wywiadu. Źródło: publikacja opracowana w ramach programu Centrum Edukacji Obywatelskiej i Instytutu Pamięci Narodowej Opowiem ci o wolnej Polsce

8 Materiał pomocniczy nr 3 Archiwa przełomu Założenia projektu Archiwa Przełomu to wspólny projekt Kancelarii Prezydenta RP i Kancelarii Senatu RP realizowany pod honorowym patronatem Prezydenta Bronisława Komorowskiego. Po co Polakom, a zwłaszcza młodym potrzebne są Archiwa Przełomu? Odpowiadamy: w archiwach, w najróżniejszej tworzącej je dokumentacji zapisana jest wspólna pamięć. Pamięć o minionym czasie, o ludziach, o ich działaniach i sposobie myślenia. W sumie zebrana jest i przechowywana pamięć narodu ( ) Data 4 czerwca 1989 roku weszła do historycznego kalendarza najważniejszych wydarzeń w naszym kraju. Tych wydarzeń, które całkowicie zmieniły życie Polaków oznaczała pierwsze w powojennej Polsce częściowo wolne wybory do Sejmu i całkowicie wolne do Senatu. Otwierały one drogę do odzyskania przez Polskę pełnej suwerenności. Tamte dni wypełniały liczne inicjatywy obywatelskie, odbywały się kampanie wyborcze: samorządowa, prezydencka czy wspomniana parlamentarna. Archiwa Przełomu dokumentują różnorodną aktywność obywatelską, skoncentrowaną wokół tworzenia życia politycznego, społecznego, gospodarczego w każdym zakątku naszego kraju. Rysują wspólny obraz dokonań i zmian. Nie tylko na potrzeby historyków i archiwistów. Mamy prawo wiedzieć o nas samych jak najwięcej. Ta wiedza należy się każdemu z nas. A naszym obowiązkiem jest przekazanie jej młodemu pokoleniu, które wyrosło już w nowych warunkach wolności i demokracji. Musimy umieć otworzyć przed młodymi Polakami ten zamknięty rozdział najnowszej historii ojczystej. Potrafić ich zachęcić, zainteresować i włączyć w nowoczesne wychowanie patriotyczne. Dlatego warto wspólnym wysiłkiem zbudować narodowe otwarte dla każdego, bogate w zasoby internetowe archiwum polskiej transformacji. Z tą myślą Kancelaria Prezydenta RP i Kancelaria Senatu RP realizują wspólny projekt pod nazwą Archiwa Przełomu , którego efektem jest udostępnianie w Internecie kopii cyfrowych dokumentów i materiałów ikonograficznych z pierwszych lat transformacji ustrojowej, politycznej i gospodarczej. Pamięć o wydarzeniach i o ludziach, którzy uczestniczyli w wielkich zmianach ustrojowych i niestrudzenie pracowali na rzecz przemian demokratycznych nie może zostać zatarta piętnem czasu. Archiwa Przełomu nie są i nigdy nie będą zbiorem zamkniętym. Dokumentacja jest rozproszona po całej Polsce, a także poza jej granicami, częściowo gromadzona jest w instytucjach naukowych, muzealnych, bibliotekach, archiwach, a także u osób prywatnych. Dlatego obie kancelarie Prezydenta RP i Senatu RP zwracają się z apelem do wszelkich placówek i osób prywatnych, aby wyczyścili swoje regały i piwnice z różnego rodzaju dokumentów, zdjęć, plakatów, zapisków, pamiątek i udostępnili zebrane materiały. Zostaną sporządzone ich kopie cyfrowe i umieszczone w Internecie, a oryginały pozostaną u właścicieli, jeśli wyrażą taką wolę. Tekst w całości pochodzi ze strony:

9 ) Jakie materiały gromadzą Archiwa Przełomu? Jakie tematy poruszają materiały w Archiwach Przełomu

10

11

12

13

14

15 Źródło: Tekst nr 1 Materiał pomocniczy nr 4 2 Relacje pomiędzy władzami PRL i NSZZ Solidarność teksty źródłowe W dniu wczorajszym nastąpiła zmiana na stanowisku I sekretarza KC PZPR oraz opublikowana została uchwała programowa IV Plenum KC. Zarówno zmiany personalne, jak i wewnętrzne dokumenty partii nie są i nie powinny być przedmiotem naszych ocen. Ze społecznego punktu widzenia będziemy jedynie oceniać ich wpływ na dalszy rozwój kraju. [ ] Rozumiemy potrzebę działań antykryzysowych i będziemy uczestniczyć we wszystkich poczynaniach rokujących nadzieję na sukces. Formę tych działań będziemy jednak, jako Związek samorządny i niezależny, ustalać sami, zabiegając jednocześnie o zrozumienie i aprobatę ze strony społeczeństwa. [ ] Uchwała programowa IV Plenum KC zawiera również zapowiedź czasowej delegalizacji akcji protestacyjny w kraju. Podzielamy pogląd, że są one zjawiskiem ekonomicznie niekorzystnym i dołożymy wszelkich starań, aby wyeliminować protesty nieuzasadnione lub proklamowane przed wykorzystaniem innych możliwych form porozumienia. Reprezentujemy jednak stanowisko, że aby uniknąć strajków, należy usuwać ich obiektywne przyczyny, nie uciekając się do sprzecznych z międzynarodowymi prawami zakazów. Odbierając pozytywnie wiele propozycji w równolegle wydanym [przez IV Plenum] apelu, ostrzegamy równocześnie przed podejmowaniem decyzji zaostrzających sytuację i mogących stanowić powód społecznego konfliktu. [ ] Komunikat Prezydium Komisji Krajowej NSZZ Solidarność z dn r. Źródło: Tygodnik Solidarność nr 30 z r. 2 Materiał pomocniczy został zaczerpnięty z publikacji programu Opowiem ci o wolnej Polsce

16 Tekst nr 2 POLKI I POLACY! OBYWATELE POLSKIEJ RZECZYPOSPOLITEJ LUDOWEJ! [ ] Ojczyźnie naszej grozi śmiertelne niebezpieczeństwo. Antypaństwowe, wywrotowe działania sił wrogich socjalizmowi zepchnęły społeczeństwo na krawędź wojny domowej. Bezprawie, samowola i chaos rujnują gospodarkę, obezwładniają kraj, narażają suwerenność i byt biologiczny narodu. Jawne już przygotowania reakcyjnego zamachu, groźba terroru doprowadzić może do przelewu krwi. Wysiłki Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, rządu i organów administracji państwowej okazały się nieskuteczne. Apele o patriotyczną rozwagę i wszystkie akty dobrej woli są lekceważone. Agresywność sił antysocjalistycznych, nierzadko inspirowanych i wspieranych materialnie z zagranicy, godzi w konstytucyjne zasady ustroju, torpeduje porozumienie narodowe. Siły te pod szyldem NSZZ Solidarność bojkotują rozmyślne inicjatywy mogące przyczynić się do wyprowadzenia Polski z kryzysu. Czas zejść z drogi klęski, zapobiec narodowej zgubie. Czas na stanowcze działanie w imię wyższej konieczności. Natychmiastowo zapewnione musi być wykonywanie i poszanowanie decyzji legalnych władz i organów państwowych, dyscyplina, ład i porządek. Powodując się nadrzędnym interesem narodowym i powagą historycznej chwili, Rada Państwa na mocy art. 33 ust. 2 Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wprowadziła z dniem 13 grudnia 1981 roku stan wojenny na obszarze całego kraju. Ograniczenia, jakie niesie ze sobą stan wojenny, są na okres przejściowy niezbędne. Zrozumie to każdy, kto chce zapobiec rozpadowi państwa oraz umożliwić kontynuację reform sprawowania władzy oraz systemu gospodarki, kto chce socjalistycznej odnowy. [ ] Gen. Wojciech Jaruzelski przemówienie z 13 grudnia 1981 r.