ORAL HISTORY HISTORIA MÓWIONA

Transkrypt

1 Warsztat z historii mówionej r.. rejestrowanie, opracowywanie, interpretacja i upowszechnianie historycznych informacji, bazujących na przeżyciach i opiniach osób opowiadających ORAL HISTORY HISTORIA MÓWIONA Korzystają z niej: kontrowersje: Historia - subiektywność Socjologia - brak reprezentatywności Antropologia - emocje Pedagogika - rola pamięci Literatura historia widziana z innej Reportaż perspektywy: kobiet, dzieciństwa Psychologia - ważna kwestia pamięci

2 Czym dla mnie jest historia mówiona? - zbieranie informacji o świadku i o sobie - to rozmowa - to montaż zebranego materiału - to także umówienie na spotkanie - przygotowanie pytań do rozmowy - Savoir vivre przy rozmowie - nie-podręcznikowa historia - nie znana przez wszystkich - emocjonalna - subiektywna - historia rodziny, przekazywana z ojca na syna

3 1. Jak przygotować uczniów merytorycznie i technicznie do rozmowy ze świadkiem historii? Omówienie tła historycznego Ćwiczenia z zakresu aktywnego słuchania Nawiązanie pierwszego kontaktu Przybliżenie samej osoby świadka (dla czego jest to interesująca postać, o czym może ona nam opowiedzieć) Podział zadań wśród uczniów ABC dziennikarstwa (przygotowanie pytań, zacząć od pytań na rozgrzewkę, podziękować za chęć spotkania) Przygotowanie sprzętu (sprawdzenie baterii w aparacie, kamerze, dyktafonie, sprawdzenie statywu) Przygotowanie sali (układ krzeseł, kawa, herbata, ciastka) Robienie notatek podczas wywiadu (nie trzymać się sztywno pytań, czasami zapytać o pogłębienie ciekawych wątków, które relacjonuje świadek historii) 2. O czym pamiętać w czasie rozmowy ze świadkiem (sprawy techniczne, savoir vivre w czasie rozmowy)? O przygotowanych pytaniach na temat Pozwolić świadkowi wybrać miejsce Nie przerywać wypowiedzi Kontakt wzrokowy Poprawa postawa Wykazywać zainteresowanie Wyrazić podziw i szacunek Nie stawiać świadka na tle okna Unikać metafor Bardzo delikatnie dotknąć świadka rękę Nie krytykować wypowiedzi Jeżeli świadek poprosi o autoryzację, musimy mu pokazać spisany wywiad

4 3. Jakie pytania zadać świadkowi? Konkretne (imię nazwisko, miejsce zamieszkania) Otwarte (bez możliwości odpowiedzi tak lub nie ) Pytania nawiązujące do treści wypowiedzi świadka Pytania problemowe Pytania o emocje (Co Pan czuł w tamtym momencie?; Co Pana najbardziej poruszyło?) Zgodne z naszą koncepcją (nie za dużo dygresji i tła) Pytać o rzeczy nietypowe, indywidualne przeżycia Zadawać pytania zrozumiałe, proste, nie złożone Nie sugerować odpowiedzi Nie oceniać wypowiedzi 4. Co po rozmowie? O czym pamiętać przy transkrypcji i selekcji materiału? Cały czas pilnować sprzętu i dać o nagranie (obraz, dźwięk) Dokładnie zapisujemy słowo w słowo Wyciąć niepotrzebne fragmenty Poprawiać błędy językowe (poszedłem zamiast poszłem) Logicznie ułożyć zebrany materiał Zachowanie sensu wypowiedzi Pilnować poprawności danych osobowych Sprawdzić fakty, czy zgadza się to, co mówi świadek (czy takie zdarzenia mogły mieć miejsce) Porównać relację i materiały źródłowe (np. jeżeli opisuje jakieś plakaty, można ich poszukać i dołączyć do dokumentacji) Zanotować datę i miejsce rozmowy 5. Jak nawiązać i podtrzymać relację ze świadkiem? Zebrać informacje o świadku (co robił, co lubi, czego nie lubi) Zapraszać świadka na wszystkie prezentacje, gdzie relacjonujemy materiał z jego udziałem Wysyłać okazjonalne życzenia Odwiedzać czasami z okazji świąt (jeżeli mieszka w Domu Seniora itp.) Pokazać zebrany materiał

5 Poradnik Fundacji Centrum Edukacji Obywatelskiej Program oparty na historii mówionej porady i wskazówki Podstawowym źródłem wiedzy o przeszłości są osoby, które brały udział w ważnych wydarzeniach. Losy ludzi, którzy pamiętają przeszłość mogą stać się głównymi tematem pracy uczniów, mogą być też fragmentem pracy nad większym i bardziej złożonym projektem edukacyjnym. Bezpośrednie spotkania młodych ludzi ze świadkami wydarzeń historycznych mogą się okazać niezwykle cennym doświadczeniem w procesie kształcenia. Uczenie się historii poprzez indywidualne losy ludzi, jest procesem dużo bardziej motywującym uczniów do pracy, wyzwalającym emocje, osobiste zaangażowanie i zrozumienie wydarzeń historycznych.to właśnie świadkowie mogą wskazać ciekawą sprawę, rozszyfrować, kto jest na zdjęciu, wyjaśnić znaczenie i okoliczności otrzymania dokumentów sprzed lat, odtworzyć, jeśli nie szczegółowy proces, to na pewno klimat wydarzeń z przeszłości, opowiedzieć historie, które może nigdy nie zostały zapisane, opowiedzieć, jakie mieli dylematy, co działo się z ich bliskimi, ich domem, jak gromadzili jego wyposażenie, meble, sprzęt gospodarstwa domowego, co jedli, jak zaopatrywali się w żywność (czy istniał "handel wymienny", czy już działały sklepy?), w co się ubierali, jak spędzali czas wolny, jak pracowali, jakie były ich rozrywki, jak i w co bawiły się dzieci, co ich cieszyło, co smuciło... jak żyli. W historii mówionej ocieramy się o jedno z najdawniejszych źródeł historycznych, jakie znane jest na świecie. Banalnym jest wręcz stwierdzenie, ze właśnie w ten sposób już w starożytności przekazywano sobie wiedzę o świecie i przeszłości. Jest to jednak źródło bardzo szczególne. Dlatego też ważne jest jednak, aby wywiady i spotkania ze świadkami historii odbywały się według pewnych znanym zarówno nauczycielom, jak i uczniom zasad. I. Po co to robimy Przede wszystkim takie spotkania, jeśli mają być wpisane w proces nauczania muszą mieć jasno i wyraźnie określony cel. 1. poznawczy odtworzenie i spisanie historii osób, które brały udział w jakimś konkretnym wydarzeniu rozbudzenie wśród uczniów zainteresowania historią i kulturą swego regionu

6 2. kształtowanie postaw wychowanie młodzieży w duchu tolerancji i poszanowania praw człowieka poprzez pokazanie różnych postaw kształtowanie postaw etycznych poprzez ukazanie zachowań szlachetnych i bohaterskich budowanie więzi między pokoleniami 3. kształtowanie konkretnych umiejętności nauka współpracy, odpowiedzialności i porozumiewania się z innymi przeprowadzania wywiadu krytycznej analizy II. Kto to jest świadek historii? Świadek Historii to pojęcie złożone i toczą się wokół niego liczne dyskusje. Możemy jednak uznać, że świadkiem jest osoba, która wie lub widziała, pozostawała bierna lub aktywna. W pewnym sensie my wszyscy jesteśmy świadkami przekazując świadectwo swoim uczniom. Trzeba jednak pamiętać, że inne jest świadectwo osoby, która pozostawała osobiście uczestniczyła w wydarzeniach, ale była bierna, inne osoby, która uczestniczyła wydarzeniach i była emocjonalnie zaangażowana, a jeszcze inne osoby, która przekazuje świadectwo, o którym słyszała. Warto tę definicję porównać z definicją stworzoną przez Roberta Szuchtę i Piotra Trojańskiego stworzoną wobec świadków zagłady: Świadkiem Zagłady jest osoba, która wie (naocznie lub pośrednio) i pozostaje bierna lub podejmuje działanie w kierunku dobra lub zła. Podejmując działanie zmienia status świadka w osobę niosącą pomoc ofiarom lub w pomocnika oprawców.

7 III. O co pytać? Wywiad może mieć charakter biograficzny lub tematyczny. Wywiad biograficzny - dotyczy całego życia osoby, z którą przeprowadzamy wywiad. Mimo że interesuje nasz określony fragment lub wydarzenie, pytamy o to co było przed i po próbując poznać kontekst, odkryć motywy, i poznać przyczyny. Wywiad tematyczny - pytamy tylko o określone wydarzenia. Najważniejsze jest jednak by pamiętać, że świadka możemy pytać o to, co: widział; słyszał; robił; dlaczego to robił. IV. Jak pytać Przygotowując się do wywiadu, należy sformułować cel, to znaczy ustalić, czego chcemy od naszego rozmówcy się dowiedzieć. Nie oznacza to, że należy przygotować szczegółowy kwestionariusz pytań. Trzeba jednak spróbować zapanować nad tematem, przygotowując się od strony merytorycznej. Ustalić o co, o jakie zagadnienia będziemy pytać. Należy liczyć się z tym, że niektórych rozmówców trzeba bardziej zachęcać do zwierzeń, a niektórych gadatliwość hamować. Każdy świadek wymaga innego sposobu rozmowy: jeden lepiej opowiada, gdy mu się rzadko przerywa, inny chętniej odpowiada na pytania, ale za to jego wypowiedzi są zbyt krótkie. Pytania, które zadajemy świadkowi muszą być proste, otwarte, naprowadzające na temat, niesugerujące odpowiedzi. Należy uzyskać zgodę na wykorzystywanie materiału i wizerunku do celów edukacyjnych. Ewentualnie zobowiązać się do zachowania w tajemnicy danych świadka. V. Jak oceniać informacje uzyskane przez świadka? Żadna relacja nie jest wolna od subiektywności świadkowie, nawet naoczni i pełni dobrej woli, mylą się. Często opowiadają o wydarzeniach, które rozegrały się wiele lat temu, kiedy sami byli dziećmi. Czas, który upłynął, perspektywa dziecka, którymi byli w tamtych czasach, emocje, jakie im

8 towarzyszyły, wpływają na ich relację. Nawet najbardziej kochany dziadek czy babcia mogą nie być wiarygodnymi świadkami historii. Nie ma osoby, która mogłaby powiedzieć całą prawdę" o historii. Ilu jest świadków wydarzenia, tyle może być niekiedy bardzo się od siebie różniących relacji o nim. Do informacji uzyskanych od świadka z jednej strony należy odnieść się krytycznie, to znaczy porównać z innymi źródłami historycznymi, ze świadectwami innych ludzi. Uwzględnić takie zmienne jak: wiek świadka, czas który upłynął od wydarzania, perspektywę dziecka (którym najczęściej był świadek, w czasach o których opowiada), emocje. VI. Co dalej? Uzyskanie relacji to dopiero początek drogi. Każda relacja musi być nagrana, spisana (transkrypcja), krytycznie zanalizowana. Warto aby tak opracowany wywiad trafił do instytucji, która zajmuje się archiwizacją biografii ludzi np. Ośrodek Karta, Muzeum Powstania Warszawskiego, inne muzea. Informacje uzyskane w trakcie wywiadu mogą stać się inspiracją do dalszych badań i działań. Może okazać się, że uczniowie zechcą szukać dodatkowych materiałów i dokumentów dotyczących poznanych wydarzeń i pokuszą się o opracowanie większej monografii. Mogą również zechcieć wykorzystać materiał, np. do filmu, wieczoru opowieści, artykułu do gazety, wystawy itp. Warto, aby uzyskany materiał nie trafił do szuflady, mógł zostać zaprezentowany i wykorzystany do dalszej pracy. W oparciu o zebrany materiał można przygotować film, wystawę, audycję radiową lub reportaż. Możliwości jest wiele, liczy się pomysł, trochę umiejętności i przede wszystkim chęć działania. Oto kilka wskazówek dla przygotowujących i przeprowadzających wywiady: Kontaktując się z wybraną osobą, należy się przedstawić oraz podać nazwę i adres szkoły. Następnie zwięźle i jasno wyjaśnić powód, dla którego chcemy umówić się na spotkanie. Termin i miejsce spotkania uzgadniamy z naszym rozmówcą. Nie narzucamy swojej propozycji. Dostosujmy się do warunków stawianych przez rozmówcę. Do spotkania trzeba się przygotować merytorycznie, znać temat rozmowy na tyle dobrze, aby zadane pytania nie dotyczyły elementarnej wiedzy. Wywiad ma służyć pogłębieniu naszej wiedzy i zdobyciu nowych, ciekawych informacji. Przed spotkaniem należy zrobić plan rozmowy: zanotować kwestie, o które chcemy zapytać. W przeciwnym wypadku może się okazać, że zapomnieliśmy o jakimś istotnym szczególe.

9 Spotkanie trzeba technicznie przygotować. Najlepiej wyznaczyć jedną osobę, która będzie odpowiedzialna za przygotowanie sprzętu nagrywającego. Pamiętajmy o uzyskaniu zgody naszego rozmówcy na nagrywanie wywiadu. Niektóre osoby mogą być speszone tą propozycją lub źle do niej nastawione. Starajmy się wyjaśnić, że dzięki nagraniu będziemy mieli gwarancję, że żadna wypowiedź nam nie umknie. Wywiad powinny przeprowadzać najwyżej trzy-cztery osoby. Większa grupa wprowadzi tylko niepotrzebne zamieszanie. W czasie wywiadu należy zadawać pytania, ale nie wolno zasypywać nim rozmówcy. Pozwólmy naszemu świadkowi się zastanowić. Pozwólmy mu poruszać inne wątki. Może się okaże, że zdobędziemy nowe, cenne informacje. W czasie spotkania należy zachowywać się kulturalnie i uprzejmie. Nie wolno przerywać i komentować wypowiedzi rozmówcy. Rozmawiając ze starszymi osobami, trzeba mieć na uwadze to, że mogą gorzej słyszeć. Pytanie trzeba wtedy powtórzyć bądź w inny sposób wyjaśnić, czego chcieliśmy się dowiedzieć. W czasie przeprowadzania wywiadu należy być czujnym i wychwytywać nowe, intrygujące kwestie. Należy wtedy dopytać o szczegóły, poprosić o dodatkowe wyjaśnienia. Może się okazać, że należy zorganizować następne spotkanie. Wówczas warto od razu zapytać o zgodę na kontynuację rozmowy i jeśli to możliwe, ustalić konkretny termin. Dokumenty, zdjęcia, listy będące w posiadaniu naszego rozmówcy mogą się okazać bardzo cenne. Poprośmy wtedy o zgodę na ich skopiowanie i wykorzystanie. Nie należy nalegać na przekazanie oryginałów, bo są to prawdopodobnie cenne pamiątki rodzinne. Pamięć ludzka jest zawodna, a relacje świadków wydarzeń często subiektywne, dlatego nie należy bezgranicznie ufać słowom naszego rozmówcy. Jeśli informacje przez niego podane są sprzeczne z informacjami uzyskanych z innych źródeł, nie negujemy tej wypowiedzi. Kończąc wywiad, dziękujemy rozmówcy za poświęcony czas. Nie zapominamy o uzyskaniu zgody na wykorzystanie wywiadu.