Nowe stanowisko zimoziołu północnego Linnaea borealis L. na Mierzei Wiślanej

Transkrypt

1 Chrońmy Przyrodę Ojczystą 64 (3): Nowe stanowisko zimoziołu północnego Linnaea borealis L. na Mierzei Wiślanej ZBIGNIEW ENDLER, MIROSŁAW GRZYBOWSKI, JOANNA DURIASZ Katedra Ekologii Stosowanej Wydział Ochrony Środowiska i Rybactwa Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Olsztyn, ul. Oczapowskiego 5 grzybomi@uwm.edu.pl Zimoziół północny Linnaea borealis jest gatunkiem cyrkumborealnym, przez Polskę przebiega południowa granica europejskiej części jego zwartego zasięgu. Nieliczne rozproszone stanowiska gatunek posiada na południe od głównego zasięgu w masywie Alp, Karpat Środkowych i Wschodnich. Na terenie Pojezierza Mazurskiego zimoziół północny osiąga granicę południową (Polakowski 1963) najprawdopodobniej na teren Pomorza wschodniego wniknął razem z innymi gatunkami północnymi w pleistocenie od strony południowej jako składnik mieszanej tundry glacjalnej, wędrując ku północy za ustępującym lądolodem. Obecnie zimoziół północny znany jest z ponad 150 stanowisk na niżu oraz kilku w Sudetach, dwu w Tatrach i niepotwierdzonego stanowiska na Babiej Górze (Piękoś- Mirkowa, Mirek 2003). Według danych literaturowych, często nieprecyzyjnych, na Pojezierzu Mazurskim zimoziół północny notowany był na kilkudziesięciu stanowiskach, głównie w powiatach Ełk, Szczytno, Olsztyn i Nidzica (Polakowski 1963). Odnaleziony został również na Pojezierzu Iławskim w okolicach jeziora Gardzień w borze świeżym (Jutrzenka-Trzebiatowski, Dziedzic 1989) i w Nadleśnictwie Jedwabno na Równinie Mazurskiej w borze świeżym (Sienkiewicz 2008). Zimoziół północny jako gatunek zróżnicowany jest na kilka odmian, z których typowa var. borealis, rośnie w Polsce (Piękoś-Mirkowa, Mirek 2003). Występuje głównie w runie borów szpilkowych, przede wszystkim acydofilnych bo- 31

2 Z. Endler i in. M O R Z E B A B Piaski T Y C K I E Z A L E W W I Œ L A N Y 1 km A 16 RU C D E Ryc. 1. Stanowiska zimoziołu północnego koło wsi Piaski: A znane stanowisko (Lenartowicz i in. 2001), B nowe stanowisko, C lasy, D zabudowania, E drogi, RU terytorium Rosji. Fig. 1. Localities of Linnea borealis near Piaski village: A previously known (Lenartowicz et al. 2001), B new locality, C forest, D buildings, E roads, RU Russian territory. rów świerkowych, sosnowych, jodłowych i mieszanych z klasy Vaccinio-Piceetea. Jest gatunkiem regionalnie charakterystycznym dla zespołu nadmorskiego boru bażynowego Empetro nigri-pinetum. Zwykle tworzy duże płaty, zajmujące powierzchnię do kilkuset metrów kwadratowych, liczebność populacji może się jednak znacznie zmieniać w zależności od stopnia prześwietlenia drzewostanów, jak i warunków klimatycznych w danym okresie wegetacyjnym. Uważa się, że populacje zimoziołu północnego odznaczają się dość dużą żywotnością i odpornością na degradację siedliska (Piękoś-Mirkowa, Mirek 2003). 32

3 Nowe stanowisko zimoziołu północnego na Mierzei Wiślanej Od roku 1983 gatunek podlega ścisłej ochronie gatunkowej (Rozporządzenie 2004). Większość jego stanowisk w Polsce jest dobrze zabezpieczona, gdyż znajduje się na terenie niżowych parków narodowych, trzech parków górskich, parków krajobrazowych i rezerwatów. Na obszarze Mierzei Wiślanej zimoziół północny znany był dotychczas z trzech stanowisk (Lenartowicz i in. 2001). Dwa stanowiska położone są w okolicy Mikoszewa, jedno za wsią Piaski na wszystkich zimoziół północny rośnie w borach świeżych. W roku 2006 znaleziono nowe stanowisko zlokalizowane w okolicach wsi Piaski (ryc. 1) na wale wydmowym porośniętym przez bór świeży Vaccinio myrtilii-pinetum w odmianie nadmorskiej z paprotką zwyczajną Polypodium vulgare. Stanowisko to znajduje się w odległości 1 km od dotychczas znanego miejsca występowania tego gatunku. To nowe stanowisko zimoziołu północnego, położone na szczycie leśnego wału wydmowego na wysokości 30,4 m n.p.m., jest narażone na presję rekreacyjną związaną z masowym przemieszczaniem się turystów i wydeptywaniem siedliska. Populacja zimoziołu północnego w roku 2006 zajmowała powierzchnię 200 m 2 w części sosnowego boru świeżego przylegającej do drogi leśnej użytkowanej turystycznie i prowadzącej od zabudowań Ośrodka Edukacji Ekologicznej w kierunku plaży nad Bałtykiem. Obserwacja populacji w 2007 roku wskazuje na wyraźną ekspansywność gatunku, który zwiększył swój areał do prawie 300 m 2. Przypuszczalnie jest to stanowisko o charakterze seminaturalnym. Drzewostan boru świeżego w tym miejscu tworzy głównie sosna Pinus sylvestris, której pojedyncze egzemplarze osiągają wiek ponad 100 lat. Warstwa krzewiasta utworzona jest głównie przez podrost jarzębiny Sorbus aucuparia z udziałem dębu zwyczajnego Quercus robur. Wśród roślin runa dominuje borówka czernica Vaccinium myrtillus z dość licznym udziałem narecznicy krótkoostnej Dryopteris carthusiana, śmiałka pogiętego Deschampsia flexuosa oraz bnieca czerwonego Melandrium rubrum, konwalijki dwulistnej Maianthemum bifolium, szczawika zajęczego Oxalis acetosella i sałatnika leśnego Mycelis muralis. W runie zanotowano także gatunki borów nadmorskich, jak: paprotka zwyczajna Polypodium vulgare oraz jastrzębiec baldaszkowaty Hieracium umbellatum var. lina- 33

4 Z. Endler i in. riifolium. Warstwa mszysta jest stosunkowo dobrze rozwinięta, dominuje w niej głównie rokietnik pospolity Pleurozium schreberi, gajnik lśniący Hylocomium splendens oraz rokiet duński Hypnum jutlandicum. SUMMARY Endler Z., Grzybowski M., Duriasz J. A new locality of twin-flower Linnaea borealis L. on the Mierzeja Wiślana Spit (N Poland). Chrońmy Przyrodę Ojczystą 64 (3): The hitherto known localities of twin-flower on the Mierzeja Wiślana Spit are situated in the surrounding of Mikoszewo village (2 sites) and near Piaski village (1 site). New locality was found in the middle part of the Spit near Piaski in Discovered locality has been characterized by an exceptional viability of the population, which acreage of occurrence increased from 200 m 2 in 2006 to 300 m 2 in Twin-flower occurs in the undergrowth of fresh coniferous forest. The tree stand, mainly of Scots pine, on this locality reaches the age of 100 years. Flowering individuals have not been found. Presumably, it is the locality of a semi-natural character occupying the top of the dune rampart at the height of 30 meters above sea level. PIŚMIENNICTWO Jutrzenka-Trzebiatowski A., Dziedzic J Stosunki florystyczne Pojezierza Iławskiego. Acta. Acad. Agric. Ac Techn. Olst. 48. Lenartowicz Z., Machnikowski M., Wojtyniak J Szata roślinna Mierzei Wiślanej i terenów przyległych. W: Gerstmanowa E. (red.). Materiały do monografii przyrodniczej regionu gdańskiego. T.VII. Wyd. Gdańskie, Gdańsk: Piękoś-Mirkowa H., Mirek Z Atlas roślin chronionych. Multico, Warszawa: Polakowski B Stosunki geobotaniczne Pomorza Wschodniego. Zesz. Nauk. WSR w Olsztynie 15, nr

5 Nowe stanowisko zimoziołu północnego na Mierzei Wiślanej Rozporządzenie Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną. Dz. U. nr 168 (2004), poz Sienkiewicz M Walory przyrodnicze nadleśnictwa Jedwabno. Katedra Ekologii Stosowanej UWM, Olsztyn (maszynopis). 35