Demarginalizacja wsi polskiej drogą samodzielnego rozwoju, urbanizacji, skansenizacji. Plan

Transkrypt

1 Demarginalizacja wsi polskiej drogą samodzielnego rozwoju, urbanizacji, skansenizacji. Plan Wielofunkcyjny rozwój wsi i zrównoważony rozwój obszarów wiejskich programy i rzeczywistość Odnowa wsi jako koncepcja rozwoju obszarów wiejskich Cechy koncepcji odnowa wsi, geneza Możliwości zastosowania w Polsce (bariery) koncepcji odnowy wsi Rozwój lokalnego kapitału- poprzez odnowę wsi Demarginalizacja wsi poprzez urbanizację 1

2 Marginalizacja, marginalność wsi (za koncepcją Mahlera peryferium-centrum ) Bycie na poboczu życia społecznego, zajmowanie pozycji społecznie peryferyjnych mniejsze uprawnienia, większe obowiązki, mniejsze możliwości decyzyjne i wyboru, gorsza sytuacja ekonomiczna, niższe możliwości edukacyjne, zawodowe, ochrony zdrowia itd pomimo normatywnej gwarancji praw i obowiązków uczestniczenia w życiu społecznym mają niekorzystne warunki życia w porównaniu z nieupośledzoną częścią społeczeństwa. Wieś to Wielopłaszczyznowa struktura społecznoprzestrzenna o różnorodnych funkcjach, wymaga ujęcia kompleksowego Demarginalizacja możliwa jest poprzez wielostronny rozwój obszarów wiejskich, przez przeobrażenia prowadzące do wyższej jakości życia na wsi -Jest pochodną aktywizacji i rozwoju obszarów wiejskich 2

3 Koncepcje rozwoju obszarów wiejskich nawiązują do teorii: Rozwoju społecznego - Modernizacji - Rozwoju zależnego - Ekorozwoju - Rewitalizacji - Rozwoju zrównoważonego - Rozwoju kapitału społecznego Rozwoju lokalnego - Aktywizacji i rozwoju społeczności lokalnych - Inicjatyw społecznych - Strategii rozwoju lokalnego - Rozwoju endogennego - Wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich -odrębny nurt odnowa wsi Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich i Wielofunkcyjny rozwój rolnictwa i wsi Podejmowane w literaturze naukowej i obecne w dokumentach rządowych (także w kontekście wykorzystania środków UE) 3

4 Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Cel strategiczny 2: Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich niezbędne jest zapewnienie wielofunkcyjności rolnictwa i wsi, zwiększenie funkcji gospodarczych i społecznych wsi, ochrony środowiska na obszarach wiejskich, ograniczenie bezrobocia oraz poprawa warunków życia ludności wiejskiej Większość programów dla realizacji celu 2 PROW zrównoważony rozwój obszarów wiejskich (i sektorowych programów operacyjnych) dotyczy głównie wielofunkcyjności rolnictwa, dywersyfikacji gospodarstw a nie wsi jako układu lokalnego (niedosyt programów ograniczających biedę podniesienia na wyższy poziom edukacji na wsi (szeroko rozumianej) 4

5 Rozwiązywanie najważniejszych problemów społecznych wsi leży w gestii samorządów i społeczności lokalnych. Skuteczność zależy od ich aktywności, przedsiębiorczości i sprawności Aktywność społeczna i uczestnictwo w rozwiązywaniu problemów lokalnych podstawą programów jak np. Odnowa wsi 5

6 Możliwości dofinansowania projektów odnowy wsi SOP Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich (priorytet: Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich, działanie: Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego) Pomoc finansowa z Europejskiego Funduszy Gwarancji i Orientacji w rolnictwie- sekcja orientacji EAGGF (80% całkowitego kwalifikującego się kosztu) Odnowa wsi rozważana jest jako: 1. Ruch społeczny o podbudowie ideologicznej, broniący tradycyjnych wartości wsi; 2. Trwały proces kształtowania warunków życia wsi (tradycje +nowoczesność) 3. Metoda wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich (na bazie subsydiarności- pomoc dla samopomocy); 4. Program zintegrowany i uniwersalny. 6

7 Koncepcja Odnowa wsi Odwołanie się do wartości życia i dziedzictwa kultury wiejskiej (do zachowania tożsamości) Podkreślenie potrzeby rozwoju cywilizacyjnego wsi (warunki materialne i niematerialne, duchowe) Uspołecznienie działań, (aktywność społeczna - wspólne planowanie i realizacja celów) Zasada subsydiarności (poprzez rozwój endogenny przy wykorzystaniu mechanizmów rozwoju subwencjonowanego) Kompleksowy charakter (obejmuje wszystkie sfery : przestrzeń i architektura, rolnictwo, kultura i duchowość, życie społeczne, polityka lokalna, edukacja, środowisko naturalne, gospodarka) Podstawą realizacji -zasada zrównoważonego rozwoju Międzynarodowy zasięg- tworzenie sieci współpracy regionów Model odnowy wsi obejmuje sferę centralną zsl i zewnętrzną wgrs Zaangażowanie Społeczności lokalnej Wsparcie gminy Regionu, specjalistów Wsparcie krajowe, zagraniczne(wykorzystanie funduszy strukturalnych UE) Odnowa wsi ma dwa plany Lokalny (SL+ gmina) Regionalny (kształtowanie polity wobec obszarów wiejskich) 7

8 Geneza ruchu odnowy wsi ( Dorferneuerung ) Formowanie idei i koncepcji programów OW: Niemcy: (Bawaria, Badenia-Wirtembergia, Nadrenia- Palatynat, Hesja) od 1965 drogą odgórną- system wdrażania oparty o struktury rządu krajowego, administracji landu, samorządu powiatów i gmin nacisk na standard życia i rozwój społ-gospodarczy Dolna Austria od 1977 drogą oddolną działania odnowy inicjowane przez społeczności lokalne, rola organizacji pozarządowych; gmina- akceptacja propozycji sl, ustalanie procedur finansowania przedsięwzięć nacisk na jakość życia, wartości humanist. współdziałanie, zachowanie tożsamości wsi Cel wspólny: poprawa warunków życia i wywołanie zaangażowania mieszkańców w rozwój ich wsi Etapy odnowy wsi Zmiany w celach 1. Modernizacja rolnictwa i odnowa urbanistyczna wsi (element odgórnego federalnego programu komasacji gruntów- Niemcy) Skutki modernizacji (utrata tożsamości, degradacja środowiska, bezrobocie, wyludnianie wsi, kryzys obszarów wiejskich) uświadomiły że wieś to nie tylko rolnictwo. Wieś wymaga odbudowy z zachowaniem elementów wystroju przestrzeni, krajobrazu, budownictwa 2. Odnowa fasadowości, wizerunku wsi rozwój usług i produkcji związanej z renowacją budynków i infrastruktury wiejskiej (miejsca pracy) 3. Odnowa społeczności i duchowości (Austria)- odnowa myślenia i motywacji do współdziałania i samoorganizacji wspólna wizja wsi, plan odnowy budowany przez zaangażowaną społeczność wiejską 4. Programy odnowy wsi wg reguł zrównoważonego rozwoju (Agenda 21 ustalone na Szczycie Ziemi w 1992 r) i zasad koncepcji rozwoju terenów wiejskich i odnowy wsi w Europie opracowane przez EWR ds. Rozwoju Obszarów Wiejskich i Odnowy Wsi Wyrazem stosowania w/w reguł program Wsie tematyczne budowanie wizji wokół produktu, wyznaczającego unikalność wsi 8

9 Rozwój ruchu Odnowy wsi formowanie idei i koncepcji programów programy regionalne w Niemczech i Austrii 1984 ECOVAST- Europejski Ruch Odnowy Wsi i Małych Miast I Europejski Kongres Odnowy Wsi 1988-Europejska Wspólnota Robocza ds. Rozwoju Terenów Wiejskich i Odnowy Wsi (ARGE) I Konkurs o Europejską Nagrodę Odnowy Wsi Strategia dla Wiejskiej Europy przyjęta przez ECOVAST 1994 program OW Komisja Europejska podporządkowała Dyrekcji VI ds. Rolnictwa korzystanie ze środków Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnictwa Przewodnia Koncepcja Rozwoju Terenów Wiejskich i Odnowy Wsi w Europie rozpoczyna się ruch tworzenia wsi tematycznych 2002 I Polski Kongres Odnowy Wsi Możliwości dla odnowy wsi w Polsce Baza dla odnowy fasadowości - krajobraz kulturowy wsi, układy tradycyjnej zabudowy o lokalnym, regionalnym charakterze (kościoły, kaplice, młyny, wiatraki, spichlerze, zespoły folwarczne i pałacowo-ogrodowe), elementy kultury ludowej- (rzemiosło, obrzędowość, muzyka, gwary), urozmaicony krajobraz środowiska naturalnego, bioróżnorodność, różnorodność siedlisk walory pozaprodukcyjne wsi i rolnictwa. Różnorodność kulturowa i przyrodnicza wsi wartością godną pielęgnacji. Odnowa społeczności i duchowości niski kapitał ludzki i społeczny Walory polskiego rolnictwa nie przekroczony krytyczny punkt równowagi ekologicznej w rolnictwie z uwagi na tradycyjne metody produkcji szansa na produkcję żywności wysokiej jakości, lokalne odmiany roślin i zwierząt gospodarskich. Warunki dla rozwoju agroturystyki, turystyki kulturowej, edukacyjnej, adaptacja zabytków na cele pozaprodukcyjne (hotele, muzea, telechaty) 9

10 Ograniczoność aplikacji europejskich programów odnowy wsi w Polsce Centralistyczny model gminy polskiej -przywództwo gminnej władzy zorientowanej na utrzymanie władzy -realizacje własnych interesów -bierność, roszczeniowość społeczności lokalnych, będących na marginesie spraw publicznych Organy samorządowe władza Administracja (bufor) Społeczność lokalna (bierna) Możliwość wdrażania Odnowy wsi Partycypacyjny model gminy -demokratyzacja życia-fundamentem rozwoju lokalnego Społeczność lokalna (aktywna, zorientowana na współpracę) o o o Organizacje pozarządowe- (rozw. problemów) r r r Rady sołeckie - (samoorganizacja) Administracja (obsługa) (realizacja celów strategicznych) Organy samorządowe służba (zaspakajanie potrzeb, rozwój) 10

11 I Regionalny program odnowy wsi w Polsce- woj. opolskie 1997 r. drogą odgórną Gminy zgłaszały uczestnictwo swoje i sołectw do Sejmiku Samorządowego woj. (stawiały na wzrost aktywności społeczności lokalnych) Uchwała rad sołeckich o przystąpieniu do programu-wskazanie lidera wsi Uchwała gminy ze wskazaniem sołectw- z urzędu gminy koordynator realizacji programu Akceptacja przez Sejmik przyjęcie do programu Odnowa wsi szansą rozwoju kapitału lokalnego co prowadzi do lepszego standardu i jakości życia wsi Glokalizacja -Przyszłością wsi jest umiejętność korzystania z globalnych wartości cywilizacyjnych i zachowania tożsamości wsi unikalność wyznacza miejsce w systemie globalnym Kapitał informacyjny -zasoby dostępnej wiedzy i informacji umiejętnie wykorzystywanej Kapitał kulturowy pielęgnowane dziedzictwo kulturowe Kapitał ludzki (wykształcenie, wiedza, zdolności, kultura, zdrowie, bogactwo) Kapitał społeczny (zaufanie, odpowiedzialność, współpraca podstawa stowarzyszeń, zespołów współdziałania) Kapitał przyrodniczy Kapitał finansowy Kapitał fizyczny (infrastruktura-z zachowaniem walorów środowiska i kondycji społecznej wsi) Przy zachowanej zasadzie zrównoważonego rozwoju poprawiają się warunki życia 11

12 Odnowa wsi szansą rozwoju kapitału lokalnego co prowadzi do lepszego standardu i jakości życia wsi glokalizacja K.informacyjny K. kulturowy Kapitał ludzki Kapitał społeczny Warunki życia Na wsi Zrównoważony rozwój Kapitał przyrod niczy Kapitał finansowy Kapitał fizyczny Najpowszechniejszą drogą do demarginalizacji wsi- rozwój endogenny (w oparciu o kapitał lokalny) przy wsparciu instytucji krajowych i europejskich programów) Demarginalizacja wsi poprzez urbanizacje dotyczy wsi podmiejskich, w aglomeracjach Skansenizacja wsi jest możliwa jedynie w wąskim wymiarze ( wieś jako regionalne muzeum etnograficzne ) 12

13 Odnowa wsi wg programów niemieckich-austriackich dotyczy Przestrzeni wsi-protekcja tradycyjnego krajobrazu i zabudowy wsi udział mieszk. w budowie planów zagospodar. Architektury wsi- zachowanie wzorów regionalnych, ekolog. Budownictwo, adaptacja starych budynków do nowych funkcji Rolnictwa- ekologiczne, produkcja biomasy, specjalne uprawy i hodowle, sprzedaż bezpośrednia, grupy producenckie, promocja Kultury i duchowości obrona tożsamości, kultura, tradycja-kreatywn Życia społ.- stowarzyszenia, grupy samopomocowe,obyczaj Polityki lokalnej-uspołecznienie polityki, uczestnictwo w rozwoju Edukacji-nowoczesne nauczanie, funkcje środowiskowe Środowiska naturalnego-zasady ochrona środowiska, ekologizacja rolnictwa, naturalne źródła energii Gospodarki-nowe formy zarobkowania, promocja, produkt lokalny Dziękuję Państwu za uwagę 13