Krajoznawcza wędrówka szlakami historii, kultury i tradycji

Transkrypt

1 1 UNIWERSYTET PEDAGOGICZNY im. KOMISJI EDUKACJI NARODOWEJ W KRAKOWIE INSTYTUT GEOGRAFII ZAKŁAD TURYSTYKI I BADAŃ REGIONALNYCH PRZEWODNIK DO ĆWICZEŃ TERENOWYCH DLA STUDENTÓW TURYSTYKI I REKREACJI pod red. Mariusza Szuberta Krajoznawcza wędrówka szlakami historii, kultury i tradycji Student: Imię i nazwisko (wpisać czytelnie) KRAKÓW

2 2 1. Wstęp Mariusz Szubert Szlakami historii, kultury i tradycji Wycieczka ukazuje na tle georóżnorodności Polski w przekroju południkowym zróżnicowanie walorów turystycznych oraz elementy dziedzictwa symbole regionów etnograficzno-kulturowych wkomponowane w krajobraz wyżyn i nizin. Trasa wycieczki prowadzi przez Wyżynę Małopolską (Nieckę Nidziańska, Wyżynę Kielecką), Niziny Mazowiecko-Podlaskie (Nizinę Południowomazowiecką (Wzniesienia Południowomazowieckie), Nizinę Środkowomazowiecką, Nizinę Północno-Mazowiecką, Nizinę Południowopodlaską), Wysoczyzny Podlasko- Białoruskie (Nizinę Północnopodlaską), Pojezierze Wschodniobałtyckie (Pojezierze Mazurskie), Pojezierze Iławskie, Pobrzeża Południowobałtyckie (Pobrzeże Gdańskie), Pojezierza Południowobałtyckie (Pojezierze Wschodniobałtyckie, Bory Tucholskie, Dolinę Dolnej Wisły, Pojezierze Chełmińsko-Dobrzyńskie), Nizinę Południowowielkopolską, Wyżynę Śląsko-Krakowską (Wyżynę Woźnicko-Wieluńską, Wyżynę Krakowsko-Częstochowską). Trasa wycieczki prowadzi przez historyczną Małopolskę, Mazowsze, Podlasie, Mazury, Warmię, Pomorze, Kujawy, Wielkopolskę i Ziemię Łódzką oraz przez kilka wyrazistych regionów etnograficznych lub kulturowych: Kurpiowszczyznę, Kaszuby i Kociewie. Podczas wycieczki odsłonią się zróżnicowane krajobrazy: wyżyny wapiennej i krzemionkowej, nizinny staroglacjalny, nizinny młodoglacjalny oraz nizinny nadmorski z zalewami, mierzejami i klifami. Na ich tle ujawnią się zróżnicowane obszary rolnicze m.in. mazowieckie, żuławskie, wielkopolskie z charakterystyczną dla nich zabudową wiejską i układami przestrzennymi oraz obszary przemysłowe: aglomeracji warszawskie, trójmiejskiej, łódzkiej i górnośląskiej. Na trasie wycieczki znajdują się największe miasta Polski oraz miasta historyczne: Warszawa (UNESCO), Malbork (UNESCO), Gdańsk, Gdynia,, Toruń (UNESCO), Łódź,. W każdym z tych miast w niezwykły sposób historia Polski łączy się ze współczesnością. Warszawa - stolica Polski i największe pod względem liczby mieszkańców miasto. Stolica historycznego Mazowsza, siedziba książąt mazowieckich, a od 1596 r. za sprawą króla Zygmunta III Wazy stolica Polski. Jedno z wielu miast Polski w poważnym stopniu zniszczone w czasie II wojny światowej. Historyczne centrum pieczołowicie odbudowane z wojennych zniszczeń wpisane zostało w 1978 r. na Listę Dziedzictwa UNESCO. Jednym z warszawskich symboli jest zamek królewski. Tutaj w 1791 r. uchwalono Konstytucję 3 Maja nowoczesną ustawę rządową regulującą ustrój państwa, pierwszą w Europie i drugą na świecie po konstytucji amerykańskiej. Zamek to również symbol agresji III Rzeszy Niemieckiej na Warszawę zbombardowany i częściowo spalony w pierwszych dniach II wojny światowej 2

3 3 i wysadzony w powietrze w 1944 r. po upadku Powstania Warszawskiego. Symbolem jest również archikatedra św. Jana Chrzciciela jedno z najważniejszych miejsc kultury i tradycji narodowej. Tutaj m.in. zaprzysiężono Konstytucję 3 Maja, odbywały się koronacje królewskie: Stanisława Leszczyńskiego i ostatniego króla Polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego. Podczas Powstania Warszawskiego wnętrze świątyni stało się terenem walk powstańczych. Jest nekropolią, w której spoczywają m.in. Gabriel Narutowicz oraz prymas tysiąclecia Stefan kardynał Wyszyński. Rynek warszawski zdobi symbol miasta syrenka, obok której spotkamy kataryniarza z papugą. Klimatu historycznej Warszawy nie zakłóca nowoczesna Warszawa, tętniąca życiem wielkiego miasta, stolicy, ośrodka usługowego i przemysłowego, kulturalnego i naukowego. Trójmiasto jest niezwykłą nadmorską aglomeracją, niezwykłą, gdyż tworzą ją na pozór niepasujące do siebie miasta: historyczny i dostojny Gdańsk, nadmorski kurort Sopot oraz młoda, nowoczesna Gdynia. Mimo, że każde z nich innym jest tworzą one harmonijną całość. Gdańsk największy ośrodek przemysłowy na Pomorzu skupia różne działy gospodarki morskiej, tradycyjnie wymianę handlową poprzez port i budowę statków. Te formy działalności od wieków cementowały to miasto z Polską, co wyraża sentencja dobrzeć jest Polszcze z Gdańskiem, a z nią zaś Gdańskowi, jako złotej koronie, a w niej diamentowi, znajdująca się na plafonie przedstawiającym apoteozę Gdańska jego łączności z Polską, zdobiącym sklepienie Czerwonej Sali gdańskiego ratusza. Złote czasy Gdańska to okres jego przynależności do Hanzy oraz czasy opieki roztoczonej nad miastem przez królów Polski Zygmunta I Starego i Zygmunta Augusta. To wówczas powstawały wspaniałe budowle gdańskie będące świadectwem potęgi gospodarczej miasta i zamożności mieszczan. Główne miasto w niezwykły sposób łączy gotyk z niderlandzkim manieryzmem. Są one świadectwem geniuszu artystycznego Willema van den Blocka, Abrahama van den Blocka i Izaka van den Blocka. Gdańsk był miastem tolerancji otwartym dla różnych nurtów religijnych i kulturowych toteż przyciągał artystów z różnych krajów Europy, których dzieła naukowe, malarskie i rzeźbiarskie są dziś klejnotami w zbiorach Muzeum Historycznym Miasta Gdańska. W tym mieście mieszkał wybitny astronom Jan Heweliusz ( ), humanista Jan Dantyszek ( ), inni znakomici gdańszczanie to: Gabriel Daniel Fahrenheit, fizyk ( ), Daniel Chodowiecki, artysta ( ), Arthur Schophenhauer ( ) oraz nobliści Lech Wałęsa i Ginter Grass. W bogatą historię miasta wpisują się symbole najnowszej historii Polski Westerplatte ( r. atak niemieckiego pancerniak Schleswin-Holstein na Polską Wojskową Składnicę Tranzytową na Westerplatte symbol rozpoczęcia działań wojennych II wojny światowej oraz Stocznia Gdańska; wydarzenia grudniowe roku 70. oraz polski sierpień 1980 r. strajk w Stoczni Gdańskiej i wydarzenia, które doprowadziły do przemian ustrojowych w Polsce; listę 21 postulatów strajkowych wpisano na listę Pamięć Świata UNESCO). Gdańsk zachował niezwykły klimat hanzeatyckiego miasta, podkreślony niderlandzkim manieryzmem, dźwiękami karillonu oraz złocistym kolorytem bursztynu i piwa gdańskiego. Podziwiając miasto miejmy w świadomości, że podźwignięte 3

4 4 zostało ono z ruin po 1945 r i jest symbolem kunsztu polskich mistrzów murarskich i konserwatorów sztuki, którym udało się zarówno odtworzyć świetność historycznych budowli oraz przywrócić klimat historycznego miasta. Toruń przywołuje wiele skojarzeń: pierniki i Kopernik, a prócz tego jest to miasto, gdzie gotyk jest na dotyk. Historyczne centrum Torunia przenosi nas w odległe średniowieczne czasy, gdy miasto należące do Hanzy było jednym z najważniejszych ośrodków gospodarczych dawnego państwa Zakonu Krzyżackiego, a później Polski. Świadectwem potęgi tego miasta są takie budowle jak ratusz, kościół św. Janów, kamienice mieszczańskie, Dwór Artusa, potężne mury obronne z bramami miejskimi i basztami, a w śród nich słynną krzywą wieżą, spichlerze. Ruiny zamku krzyżackiego przywołują meandry układów polskokrzyżackich i upadku potęgi państwa krzyżackiego. Tutaj zawierano traktaty pokojowe z państwem krzyżackim (I i II Pokój Toruński). Toruński rynek ubarwia tłum turystów, na których spogląda z cokołu pomnika Mikołaj Kopernik. w układzie urbanistycznym Torunia i jego budowlach sprawia, że miasto jest symbolem światowego dziedzictwa kulturowego. Łódź będąca trzecim względem liczby mieszkańców miastem w Polsce jest ośrodkiem przemysłowym (m.in. produkcja urządzeń domowych i komputerów), usługowym (m.in. usługi finansowe), handlowym (m.in. Targi Łódzkie, wielkie centra handlowe, bazarowy handel odzieżą), naukowym i kulturalnym. Zapisem krótkiej, lecz burzliwej historii tego miasta (od XIX w.) są określenia: Ziemia Obiecana, Polski Manchester, Stolica Polskiej Secesji oraz Miasto Dialogu Czterech Kultur. Z Łodzią związani byli: Artur Rubinstein, noblista Władysław Reymont, Julian Tuwim, Stefan Jaracz. Śladami Kaszubów, czyli od Bałtyku do Szwajcarii Kaszubskiej. Na trasie wycieczki poznamy bogaty zestaw form młodoglacjalnych tworzących kontrastujące krajobrazy Pobrzeża Gdańskiego z wysoczyznami, równinami i pradolinami oraz Pojezierza Kaszubskiego z pagórkami, wzniesieniami moreny czołowej oraz jeziorami rynnowymi. Najbardziej krajobrazowo urozmaicony jest Kaszubski Park Krajobrazowy. Kulminacją tego obszaru jest Wieżyca (ok. 326 m n.p.m.) górująca ponad Wzniesieniami Szymbarskimi. Mozaikę pagórkowatych wysoczyzn i sandrowych równin ozdabiają ciągi jezior rynnowych np. Ostrzyckie, Chmieleńskie. Nad nimi rozwija się agroturystyka, zacierająca kaszubskie rolnictwo. Kaszubi od wieków gospodarzą na tym terenie. Najważniejsze kaszubskie symbole: mowa kaszubska, kaszubskie nazwy i nazwiska oraz herb kaszubski Gryf są wszechobecne. Bogactwo kultury kaszubskiej prezentują muza kaszubskie m.in. w Kartuzach stolicy regionu. Gdy pojedziemy do Chmielna słynącego z wyrobów kaszubskich: haftów i ceramiki kaszubskiej ponad jeziorami snuć się będzie Kaszubski Hymn (Kaszëbsczi Himn): Zemia Rodnô, pëszny kaszëbsczi kraju, Òd Gduńska tu, jaż do Roztoczi bróm! Të jes snôżô, jak kwiat rozkwitłi w maju. Ce, Tatczëznã, jô lubòtną tu móm. 4

5 5 Sambòrów miecz i Swiãtopôłka biôtczi W spòsobie Ce dlô nas ùchòwałë. Twòje jô w przódk bëlné pòcyskóm kwiôtczi. Òdrodë cél Kaszëbóm znôw brënie. Tu jô dali mdã starżã zemi trzimôł, Skądka zôczątk rodnô naj rózga mô. Tu mdã dali domôcëznë sã jimôł Jaż zajasni i nama brzôd swój dô. Wycieczka daje więc sposobność poznania georóżnorodności Polski w kierunku południkowym w połączeniu z dziejami Polski zapisanymi w historii regionów, miast i wsi oraz zróżnicowaniem etnograficzno- kulturowym. Podczas zajęć terenowych tak określony zasób wiedzy krajoznawczej przybliży walory krajoznawczo-turystyczne regionów turystycznych: Świętokrzyskiego, Warszawskiego, Mazurskiego, Pomorskiego, Kujawskiego oraz wielu centrów krajoznawczych i wielu znaczących ośrodków turystycznych. 5

6 6 2. Cel ćwiczeń terenowych Mariusz Szubert Ćwiczenia terenowe Krajoznawstwo odbywają się na 3 roku Turystyki i Rekreacji, studiów 1. stopnia stacjonarnych i niestacjonarnych 1. Program ćwiczeń oparto na założeniu, iż są one syntezą wiedzy z zakresu geografii turystycznej, regionów turystycznych Polski oraz krajoznawstwa. Celem ćwiczeń jest poszerzenie wiedzy studentów z zakresu geografii turystycznej Polski oraz doskonalenie umiejętności przekazu wiedzy krajoznawczej, poprzez krajoznawstwo turystyczne. Kurs - ćwiczenia terenowe przeprowadzone będą w formie wycieczki Ćwiczenia prowadzone realizowane są w formie wycieczki turystycznej, jako formy turystki czynnie uprawianej przez krajoznawców, dążących do gromadzenia i upowszechniania wiedzy o kraju ojczystym, Dzięki poznaniu środowisk, regionów i krain krajoznawcy szerzą wśród społeczeństwa wiedzę o przyrodzie oraz kulturze materialnej i duchowej kraju. Poprzez to ćwiczenia terenowe z krajoznawstwa przygotują studentów do realizacji jednego z celów współczesnego krajoznawstwa pojmowanego jako ruch społeczny młodych i dorosłych. Podczas ćwiczeń studenci prowadzić będą działalność krajoznawczą zarówno w formie biernej jak i twórczej pracy krajoznawczej. W formie biernej polegać ona będzie na przekazywaniu wiedzy krajoznawczej (każdy student wystąpi w roli przewodnika wycieczki) oraz na odbiorze tej wiedzy (student jako uczestnik wycieczki- odbiorca treści krajoznawczych). Twórcza praca krajoznawcza wystąpiła na etapie przygotowywania wycieczki (zebranie materiałów, ich kompilacja, współuczestnictwo w opracowaniu tras wycieczki w poszczególnych dniach). Efektem twórczej pracy krajoznawczej są opisy krajoznawcze tras wycieczki w poszczególnych dniach. Zgromadzony podczas tej działalności zasób wiedzy przekazany będzie podczas ćwiczeń terenowych zgodnie z zasadami metodyki krajoznawstwa. Celem ćwiczeń jest też doskonalenie metodyki pracy krajoznawczej poprzez optymalny dobór i aplikacja form i metod przekazu wiedzy krajoznawczej, które studenci poznali podczas kursu Krajoznawstwo. 6

7 7 4. Program krajoznawczy ćwiczeń terenowych 4.1. Pierwszy dzień, (wtorek) 2 czerwca Athanasios Apostolakis, Paulina Grot, Sylwia Patyk, Kinga Powalacz, Łukasz Wilisowski, Marcin Żurek Pierwszy dzień naszej trasy obejmuję trasę od Krakowa aż po Krainę Wielkich Jezior Mazurskich. Przemierzać będziemy wyżynę małopolską, nizinę środkowopolską i pojezierze wschodniobałtyckie. Widzieć będziemy więc jak zmienia się krajobraz kraju w poszczególnych jego częściach. Zaczynamy od bogactwa Wyżyny Małopolskiej o zróżnicowanej budowie geologicznej i krajobrazowej. To zróżnicowanie spowodowało że pojawiła się potrzeba różnych obiektów antropogenicznych jak i przyrodniczych. W środkowej części wyżyny utworzono Świętokrzyski Park Narodowy oraz otaczający go zespół 4 Parków krajobrazowych. Wszystkie tereny zajmują to łącznie 1214 km2. Istnieje ponad 50 rezerwatów przyrody. Każdy z makroregionów charakteryzuje się inną specyfiką krajobrazową. Malownicze i różnorodne regiony przyciągnęły do małopolski 13 mln turystów. Dalej, przejeżdżać będziemy przez nizinę środkowopolską, czyli jedną z największych nizin Polski. Znajduje się tu obecna stolica Polski Warszawa oraz takie miasta jak Wrocław czy Łódź. Nizina stanowi łącznie 28% powierzchni kraju. Najwyższe wzniesienie ma niewiele ponad 340m n.p.m. Osią hydrograficzną tego regionu jest Wisła od wylotu z przełomu przez wyżynę powyżej Puław po okolice Płocka. Przejeżdżając przez ten region w różnych porach roku, zaobserwować możemy, jak zmieniają się barwy rozciągających się dookoła łąk. Kolejnym regionem jest pojezierze wschodniobałtycie, gdzie największą atrakcją jest tak zwana Kraina Wielkich Jezior, jeden z najbardziej malowniczych regionów Polski, kandydat Polski w plebiscycie na jeden z nowych Cudów Świata. Mazury weszły do finału z 28 innymi cudami. Wielkie Jeziora Mazurskie stanowią największy w Polsce zespół połączonych kanałami jezior i zajmują około 20% powierzchni Krainy Wielkich Jezior. Bogactwo jezior sprawia, że krajobraz tego regionu wyróżnia się na tle pozostałych regionów przyrodniczych Polski. Jeziora połączone są systemem kanałów i mają wyrównany poziom wód na wysokości 116m. Wody z jezior odpływają w dwóch kierunkach - za pośrednictwem Węgorapy wypływającej z jeziora Mamry do Pregoły oraz za pośrednictwem Pisy wypływającej z jeziora Roś do Wisły.Na południu Krainy Wielkich Jezior Mazurskich występują rozległe równiny sandry, uformowane z piasków naniesionych przez wody topniejącego lodowca. Występują również nieregularne wzgórza o łagodnym spadku kemy oraz wydłużone pagórki o stromych zboczach ozy. 7

8 8 Mariusz Szubert Trasa wycieczki w pierwszym dniu (wtorek) Z Małopolski na Mazury L.p. Miejscowość-węzeł mapa-km suma-km czas plan.* Krainy 1 Kraków 0 Wyżyna Śląsko-Krakowska Wyżyna Krakowsko-Częstochowska Region Krakowski (turyst) Małopolska (hist.) 2 Słomniki Wyżyna Małopolska 3 Miechów Jędrzejów Chęciny Kielce-obwodnica Skarżysko Szydłowiec Niecka Nidziańska Wyżyna Kielecka 9 Radom Niziny Środkowopolskie Niziny Mazowiecko-Podlaskie 10 Białobrzegi Nizina Południowomazowiecka Mazowsze (hist.) 11 Grójec Warszawa Legionowo Serock Pułtusk Różan Ostrołeka Łomża Kolno Nizina Środkowomazowiecka Region Warszawski (turyst) Nizina Północnomazowiecka Kurpiowszczyzna (etnogr.) Podlasie (hist.) Wysoczyzny Podlasko- Białoruskie Nizina Północnopodlaska 20 Pisz Pojezierze Wschodniobałtyckie Pojezierze Mazurskie (geogr., 21 Rybitwy *) Planowany czas przejazdu podany w minutach Nocleg: Energetyk Ośrodek Wczasowo-Rekreacyjny Rybitwy Pisz tel ; ; Program krajoznawczy: Warszawa: Przejazd przez miasto: turyst.) Równina Mazurska Mazury (hist.) Al. Krakowska-Grójecka-Plac Zawiszy-Al. Jerozolimskie-Wybrzeże Gdańskie (parking pod mostem Śląsko-Dąbrowskim)-Wybrzeże Gdańskie (Wisłostrada)-most Grota-Roweckiego-Toruńska (Trasa Armii Krajowej)-Piłsudskiego. Miejsce postoju autokaru: parking przy skrzyżowaniu Al. Solidarności (Trasa W-Z) z Wybrzeżem Kościuszkowskim (Wisłostrada), pod mostem Śląsko- Dąbrowskim. 8

9 Zwiedzanie Starej Warszawy historycznego centrum miasta wpisanego na Łistę Światowego Dziedzictwa UNESCO Plac Zamkowy: 19. Zamek Królewski 20. Pałac Pod Blachą 21. Kolumna Zygmunta ul. Krakowskie Przedmieście: 48. Kościół św. Anny 49. Dawny Odwach 50. Dawna Resursa Obywatelska 51. Pomnik Adama Mickiewicza 52. Zespół Klasztorny Karmelitów Bosych z kościołem Wniebowzięcia NMP i św. Józefa 53. Pałac Namiestnikowski (Radziwiłłów) - siedziba Prezydenta RP 54. Pomnik Księcia Józefa Poniatowskiego 55. Pałac Potockich (Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego) 56 Hotel Europejski 57. Hotel Bristol 58. Pomnik Bolesława Prusa 59. Kościół Wizytek 60. Pałac Czapskich-Krasińskich (Akademia Sztuk Pieknych) Uniwersytet Warszawski: 61. Pałac Kazimierzowski (Rektorat) 62. Pałac Tyszkiewiczów Potockich (Wydział Geografii i Studiów Regionalnych) 63 Pałac Czetwertyńskich 64. Kościół św. Krzyża 65. Pałac Staszica (siedziba PAN) 66. Pomnik Mikołaja Kopernika Pl. Marszałka Piłsudskiego: 38. Grób Nieznanego Żołnierza (na miejscu Pałacu Saskiego) Pl. Teatralny: 37. Teatr Narodowy ul. Senatorska i Miodowa: 36. Pałac Prymasowski 23. Pałac Biskupów Krakowskich 24. Pałac Branickich 25. Pałac Szaniawskich 26. Pałac Morsztynów ul. Kapitulna-Piekarska-Zapiecek: 30. Zespół klasztorny Kapucynów z kościołem Przemienienia Pańskiego 27. Pałac Chodkiewiczów ul. Świętojańska: 8. Kościół MB Łaskawej (Jezuitów) 9. Kościół św. Jana Chrzciciela (Katedra Archidiecezjalna) Rynek Starego Miasta: Strona Dekerta (północna): 1. Kamienica Pod Murzynkiem" 2. Kamienica Baryczków Strona Barsa (wschodnia): 3. Kamienica Pod Fortuną" 4. Kamienica Orleamusów, Strona Zakrzewskiego (południowa): 5. Kamienica Pod Bazyliszkiem" Strona Kołłątaja (zachodnia): 6. Kamienica Pod Krokodylem" 7. Kamienica Fukierowska 9

10 0 50 m Ryc. 1. Plan ćwiczeniowej trasy miejskiej w Warszawie wg. Kwiatek J., Lijewski T., 1998, Leksykon Miast Polskich, Muza S.A., Warszawa: 1103 ss. 10

11 4.2. Drugi dzień, (środa) 3 czerwca Sylwia Gołąb, Maciej Kukla,Agata Kural, Oriana Lizak, Mateusz Piwowarczyk, Martin Tułodziecki Zuzanna Waleczko Warmia i Mazury nazywane często Krainą Tysiąca Jezior, ale także krainą zabytków średniowiecza, przyciągają co roku swoimi urokliwymi atrakcjami coraz więcej turystów. Oprócz niewątpliwego piękna Warmia i Mazury zachwyca nas wspaniałą kulturą i historią związaną z tym miejscem. Celem naszej wycieczki będzie przedstawienie bogactwa zarówno materialnego, jak i duchowego tej części naszego kraju. Pierwszym miejscem na naszej liście będzie punkt widokowy w miejscowości Nowe Guty, skąd podziwiać będziemy największe polskie jezioro Śniardwy. Wybór tego jeziora nie jest przypadkowy, ponieważ jego urok robi ogromne wrażenie na tych, którym pierwszy raz dane jest go zobaczyć. Naszym następnym celem jest Giżycko. Miasto położone na Pojezierzu Mazurskim, którego historia sięga XVI wieku. Jego powstanie związane jest z zakonem krzyżackim i jego dziejami na ziemiach Prusów Książęcych, jak w tamtych czasach nazywane były te tereny. Niezwykłe zabytki związane z bogatą historią Giżycka, zachwyca turystów zwiedzających Warmię i Mazury. Podczas naszego krótkiego pobytu zamierzamy zobaczyć ciekawy zabytek techniki, którym jest most obrotowy w Giżycku. Następnie na naszej trasie znajduje się osada leśna zwana Gierłożą, gdzie naszym celem będzie Wilczy Szaniec. Miejsce to związane jest głównie z historią II wojny światowej. W Wilczym Szańcu miał swoją kwaterę główną przywódca III Rzeszy, Adolf Hitler. Obiekt ten miał służyć fuhrerowi w trakcie walk z ZSRR na froncie wschodnim, a gdzie 20 lipca 1944 roku doszło do nieudanego zamachu stanu na jego osobę. Wieś Święta Lipka jest kolejnym miejscem na naszej trasie. Miejsce to kojarzone jest przede wszystkim z kultem maryjnym, który odbywa się w Bazylice pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny, a jego początki sięgają aż XIV wieku. Obiekt ten jest jednym z najważniejszych zabytków barokowych północnej Polski i jest chętnie odwiedzany zarówno przez turystów, jak i pielgrzymów. Zamek w Reszlu zwany zamkiem biskupów warmińskich jest kolejnym zabytkiem, który pozwoli nam poznać bogatą historię Warmii i Mazur. Zbudowany w drugiej połowie XIV wieku, a ukończony na początku wieku XV obiekt jest obecnie zarówno siedzibą muzeum Warmii i Mazur jak i restauracji oraz hotelu. Pobyt w muzeum pozwoli nam zrozumieć różnice kulturowe i historyczne tych dwóch odrębnych obszarów. Główna siedziba muzeum znajduję się w miejscowości Olsztyn, która jest kolejna na naszej liście. Stolica województwa Warmińsko-mazurskiego, a zarazem największe miasto jest ostatnim miejscem do którego udamy się w celu rozwijania naszej wiedzy krajoznawczej na temat tej części Polski. Nasz dzień zakończymy w urokliwej wsi Stare Jabłonki, gdzie będziemy nocować. Odwiedzenie wszystkich powyższych miejsc powoli na zrozumienie zawiłości historii i kultury obszarów Warmii i Mazur i da nam wiedzę pozwalającą zrozumieć, jak wielkie są różnice między tymi dwiema krainami. Bogactwo tego obszaru jest tak duże, że zaplanowanie jedynie jednego dnia nie jest łatwe i pobyt musi być niezwykle intensywny, aby pokazać zróżnicowane obiekty, pozwalające poznać Warmię i Mazury. 11

12 Mariusz Szubert Trasa wycieczki w drugim dniu (środa) Wielkie Galindowanie. L.p. Miejscowość-węzeł mapa-km suma-km czas plan.* Krainy 1 Rybitwy 0 Pojezierze Wschodniobałtyckie 2 Pisz Orzysz Okartowo Tartak Orzysz Giżycko Gierłoż Kętrzyn Święta Lipka Reszel Biskupiec Barczewo Olsztyn Stare Jabłonki *) Planowany czas przejazdu podany w minutach Nocleg: Ośrodek Wypoczynkowy Elemis" ul. Turystyczna Stare Jabłonki tel ; Pojezierze Mazurskie (geogr., turyst.) Równina Mazurska Mazury (hist.) Kraina Wielkich Jezior Mazurskich region Wielkich Jezior (turyst.) Pojezierze Mrągowskie Warmia (hist.) Pojezierze Olsztyńskie Program krajoznawczy: 1. Okartowo Tartak: Polodowcowy krajobraz Pojezierza Mazurskiego jako walor turystyczny makroregionu Pojezierze Mazurskie (regionu Wielkich Jezior), jez. Śniardwy. 2. Giżycko: Giżycko jako przykład ośrodka turystycznego w regionie Wielkich Jezior (Kanał Mazurski, jezioro Niegocin, marina, twierdza Boyen, zamek pokrzyżacki, most obrotowy) wykorzystującego walory przyrodnicze i kulturowe (historyczne). 3. Gierłoż: Obiekt historyczny (militarny) jako atrakcja turystyczna w regionie Wielkich Jezior. Zwiedzanie dawnej polowej kwatery wojennej Hitlera w Gierłoży. 4. Święta Lipka: Obiekt turystyczny (sakralny) jako atrakcja turystyczna w regionie Wielkich Jezior. Sanktuarium Maryjne w Świętej Lipce jako dziedzictwo Warmii. Zwiedzanie sanktuarium oraz prezentacja organów. 5. Reszel: Obiekt turystyczny jako atrakcja turystyczna makroregionu Pojezierze Mazurskie. Zamek biskupów warmińskich jako dziedzictwo Warmii. Zwiedzanie zamku i miasta. 6. Olsztyn: Olsztyn jako ośrodek turystyczny w makroregionie Pojezierze Mazurskie. Przyrodnicze i kulturowe uwarunkowania atrakcyjności turystycznej Olsztyna. Zwiedzanie Starego Miasta (Rynek, Zamek Kapituły Warmińskiej, kościół św. Jakuba). Uwaga: Robiąc zakupy spożywcze, proszę uwzględnić, że kolejny dzień ćwiczeń (4.06.) jest świątecznym Boże Ciało. W tym dniu sieć handlowa nie funkcjonuje. 12

13 0 20 m Ryc. 2. Centrum Giżycka na podstawie opracowania Centrum Promocji i Informacji Turystycznej w Giżycku. ul. Nadbrzeżna, Kanał Łuczański, most obrotowy (1), zamek pokrzyżacki (2), port jachtowy (3) nad jez. Niegocin, twierdza Boyen (4)

14 0 10m Ryc. 3. Trasa turystyczna na terenie dawnej Polowej kwatery wojennej A. Hitlera w Gierłoży wg. Pucio Cz., Rużewicz W., Wilczy Szaniec, Twierdza Boyen i okolice oraz inne kwatery Hitlera w Europie, Kętrzyn: 88 ss SS-Leibstandarte (Gwardia Przyboczna Hitlera) obecnie hotel i restauracja, 2. RSD - Słuzba Bezpieczeństwa III Rzeszy, 3, Barak Narad - miejsce zamachu w dn r., 4. Służba Bezpieczeństwa III Rzeszy, 5. Adjutantury Hitlera, 6. Bunkier gościnny (przebudź. w 1944 r.), 7. Stenografowie i stenotypiści, 8. Poczta, służba bezpieczeństwa i kasyno, 9. Goście, lekarze, fryzjerzy, 9a. Oczyszczalnia ścieków, 10. Magazyn żywności, 11. Bunkier ogólnego użytku (m. Bormana), 12. Schron p. lotniczy, 13. Bunkier Hitlera (przebudowany w 1944 r.), 13ab. Kasyno I i nowa herbaciarnia, 13c. Stara herbaciarnia (nie istnieje) Basen p. pożarowy, 15, Dom Góringa, 16. Bunkier Góringa (zbud. w 1944 r.), 17. Jodl - szef Wermahtfurungsstab, 18. Kasyno II, 19. Schron feldmarszałka Keitla, 20. Personalne adiutantury Hitlera, adiutanci Wermahtu, 20a. Kino, 21. Bunkier łączności specjalnej (dalekopisy), 22. Garaże, 22a. Kwatery kierowców, 23. Szef prasy dr Otto Dietrich, 24. Naczelne Dowództwo Wojsk Lotniczych, 25. Naczelne Dowództwo Marynarki Wojennej, 26. Bunkier ogólnego użytku (1944), 27. FBB Fuherbegleitbatalion, 28. Architekci: Speer, Todt i goście, 29. Minister Spraw Zagranicznych Ribbentrop. 14

15 Ryc. 4. Zamki krzyżackie na obszarze dawnego Państwa Zakonu Krzyżackiego 15

16 Ryc. 5. Prusowie w XIII w. Na podstawie: Łowmiański H., 1989, Prusy, Litwa, Krzyżacy, PIW, Warszawa, 480 ss. 16

17 Ryc. 6. Centrum Olsztyna. wg. Kwiatek J., Lijewski T., 1998, Leksykon Miast Polskich, Muza S.A., Warszawa: 1103 ss. 1. Ratusz, 2. Katedra św. Jakuba, 3. Wysoka Brama, 4. Zamek Kapituły Warmińskiej z kaplicą św. Anny, 5. Mury obronne z wieżą, 6. Nowy Ratusz, 7. Kaplica Krzyża Świętego 17

18 4.3. Trzeci dzień, (czwartek) 4 czerwca 2015 (uwaga - dzień świąteczny). Adrian Budolak, Florian Frączek, Gabriela Bachowska, Kinga Kalicka, Piotr Korczak, Daria Lipińska, Michał Tomana Tam, gdzie wszystko się kończy i wszystko zaczyna Naszą wyprawę rozpoczynamy w miejscowości położonej na Pojezierzu Iławskim, która nazywa się Stare Jabłonki. Słynie z wybornie rozwiniętego przemysłu drzewnego. Na Pojezierzu Iławskim zaobserwować możemy rozmaite formy krajobrazu polodowcowego tj. moreny czołowe, denne, pola sandrowe, czy wypełnione polami jezior zagłębia po martwym lodzie. Opisywany mezoregion charakteryzuje się również rozmaitymi okazami fauny i flory. Penetrując te malownicze tereny docieramy do pomnika historii jakim jest XIX-wieczne arcydzieło budownictwa wodnego, unikatowy obiekt techniki o bardzo dobrze zachowanej i wciąż użytkowanej historycznej strukturze- Kanał Elbląski. Obiekt ten łączy tereny Pojezierza Iławskiego i Ostródzkiego z Zalewem Wiślanym, wykorzystując liczne przekopy i groble. Na szlaku wodnym używany jest unikalny system pochylni, który doprowadzi nas do znanych jezior polodowcowych tj. Jeziorak, czy Drwęckie. Następnym punktem naszej podróży jest malowniczy Frombork,po którym spacerując możemy przenieść się w czasy wybitnego Heweliusza, czy też znanego wszystkim Mikołaja Kopernika. Zmierzając ku Elblągowi brniemy przez kępę morenową tak zwaną Wysoczyznę Elbląską porośniętą lasem buczynowo-dębowym. Znajdując się w Elblągu nie sposób nie zwrócić uwagi na oryginalną, średniowieczną zabudowę i górującą dominantą jaką jest XII- wieczna katedra pw. Św. Mikołaja. Podążając w stronę Malborka płaską równiną wznoszącą się niewiele powyżej poziomu morza, którą są Żuławy Wiślane możemy zaobserwować jedyne w Polsce obszary depresyjne. W Malborku obowiązkowym punktem do zobaczenia jest sztandarowy przykład sztuki budowania zamków przez Zakon Krzyżacki- siedziba Wielkich Mistrzów Krzyżackich. Wartość historyczna tego miejsca jest ogromna, ponieważ przez wieki miejsce to świadczyło o potędze i majętności Zakonu. Czas opuścić krzyżacki Malbork i przenieś się do miejsca, gdzie wszystko się kończy, a wszystko się zaczyna. To tutaj w Zatoce Gdańskiej, gdzie Wisła kończy swój bieg, jej wody stają się nierozerwalną częścią Bałtyku. Miejsce to jest jednym z najcenniejszych przyrodniczo terenem kraju. Nie bez przyczyny jest nazywany przez ornitologów jako ptasi raj. Wyspa Sobieszowska, która jest finalnym punktem naszego wojażu powstała pomiędzy ujściem Wisły Śmiałej i Przekopu. Pokryta jest w znacznej części lasami, wydmami oraz plażami, na których jeszcze nie tak dawno można było garściami zbierać bursztyny. 18

19 Mariusz Szubert Trasa wycieczki w trzecim dniu (czwartek) Śladami Mikołaja Kopernika, Krzyżaków i Olędrów L.p. Miejscowość-węzeł mapa-km suma-km czas plan.* Krainy 1 Stare Jabłonki 0 Pojezierze Olsztyńskie 2 Ostróda Małdyty Pasłęk Jelonki Pasłęk Elbląg Frombork Pogrodzie Tolkmicko Elbląg Malbork Nowy Dwór Gdański Rybina Stegna Mikoszewo Żuławki Dworek Kiezmark Świbno Gdańsk Sobieszewo Pojezierza Południowobałtyckie Pojezierze Iławskie Pobrzeża Południowobałtyckie Pobrzeże Gdańskie Żuławy Wiślane Pomorze (hist.) Pobrzeże Wschodniobałtyckie Nizina Staropruska Pobrzeża Południowobałtyckie Pobrzeże Gdańskie Wysoczyzna Elbląska Żuławy Wiślane *) Planowany czas przejazdu podany w minutach. Z powodu dnia świątecznego Bożego Ciała program krajoznawczy w tym dniu może ulec zmianie. Noclegi w dniach: Ośrodek Wypoczynkowy Bałtyk" ul. Promienista Gdańsk tel W pobliżu miejsca noclegowego znajdują się: sklepy spożywcze (niektóre czynne nawet do 22), restauracje (czynne do 21 lub 22), bankomat, piekarnia (czynna od 5 30 ), przystanek komunikacji miejskiej(autobusy do centrum Gdańska 112, 186)

20 Program krajoznawczy: 1. Jelonki Obiekt turystyczny Kanał Ostródzko-Elbląski, pochylnia Jelenie. Interpretacja dziedzictwa regionu na przykładzie zabytku techniki Elbląg Dziedzictwo kulturowe jako walor turystyczny Elbląga. Elbląg jako ośrodek turystyczny (układ przestrzenny Starego Mista, kościół św. Mikołaja, gotyckie kamienice). Rekonstrukcja historycznego centrum Frombork Frombork jako mały ośrodek turystyczny. Dziedzictwo kulturowe oraz obiekty historyczne jako walor turystyczny Fromborka (Mikołaj Kopernik, muzyka organowa, zespół obiektów Wzgórza Katedralnego, kanonie zewnętrzne, wieża wodna. Panormam z dzwonnicy Radziejowskiego krajobraz jako walor turystyczny Malbork Dziedzictwo Malborka jako atrakcja turystyczna tego ośrodka turystycznego. Zamek krzyżacki w Malborku jako obiekt turystyczny z Listy Światowego Dziedzictwa UNESCO Mikoszewo Krajobraz naturalny i kulturowy Żuław Wiślanych. Ujście Wisły

21 Ryc. 7. Centrum Elbląga. wg. Kwiatek J., Lijewski T., 1998, Leksykon Miast Polskich, Muza S.A., Warszawa: 1103 ss. 1. Kościół św. Mikołaja, 2. Kościół Mariacki (obecnie Galeria EL), 3. Kościół św. Ducha (obecnie biblioteka), 4. Brama Targowa, 5. Dawny Klasztor Brygidek (obecnie muzeum), 6. Zabytkowe kamienice. 21

22 Ryc. 8. Zamek w Malborku w 15. wieku. Obiekt na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO (1997). 22

23 Ryc. 9. Typowy zamek krzyżacki 1. Wieża główna (stołp), 2. Dormitorium, 3. Kapitularz, 4. Kaplica, 5. Brama (w parterze), 6. Refektarz, 7. Dansker (gdańsko), 8. Dziedziniec otoczony krużgankami. na podstawie: Henzler M., 2010, Mury konturów. Grunwald 1410 ostatnia wielka bitwa rycerska. Polityka wydanie specjalne pomocnik historyczny, 4,

24 4.4. Czwarty dzień, (piątek) 5 czerwca Aneta Dziopa, Natalia Gaweł, Elżbieta Kurzydło, Magdalena Oleksy, Anna Owca, Aleksandra Solecka, Agata Starmach Dostęp do morza od zarania dziejów był czynnikiem mającym ogromny wpływ na rozkwit państw i narodów. Rywalizacja o możliwośc korzystania z jego dobrodziejstw niejednokrotnie stawała się przyczyną sporów, a nawet konfliktów zbrojnych pomiędzy sąsiadującymi nacjami. Możliwość handlu i wymiany towarowej, przemysłu stoczniowego, rybołóstwa oraz wydobycie cennych surowców znajdujacych się pod jego dnem, to tylko kilka z przywilejów jakie daje dostęp do morza. Wszystkie te czynniki leżą u podstaw narodzin trzech miast: Gdańska, Gdyni i Sopotu nadmorskiej potęgi. Tajemnica zaklęta w murach zabytkowych kamienic starego miasta, wąskie uliczki przepełnione bogactwem naturalnym bałtyckiego złota, półwysep Westerplatte pamiętający heroiczną walkę o wolność Ojczyzny, świadczą o barwnej historii Stolicy Północy. Każde miasto turystyczne ma kilka takich miejsc, które koniecznie trzeba zobaczyć. W Paryżu jest to Luwr i Wieża Eiffla, w Londynie Big Ben i Pałac Buckingham, w Warszawie Kolumna Zygmunta, Zamek Kólewski i Syrenka, w Krakowie Sukiennice i Wawel. Trójmiasto to nie jeden organizm miejski, ale trzy miasta, więc też kilknaście różnych wizytówek. Trójmiasto to gdańska Fontanna Neptuna, majestatyczny Żuraw i stoczniowe dźwigi wpisane w panoramę Gdańska, to sopockie molo czy gdyński klif, to okręt Błyskawica i żaglowiec "Dar Pomorza". Tu można przeżyć przygodę żeglując wśród kołysających fal, złapać wiatr w żagle, poczuć złoty piasek pod stopami,zarzyć kąpieli morskiej, doznać muśnięcia słońca i delikatnego powiewu bryzy bogatej w drogocenny jod. Można posmakować regionalnej kuchni i skorzystać z bogatej oferty wydarzeń rozrywkowych i kulturalnych. Trzy jakże odmienne miasta tworzą Trójmiasto, zachowując przy tym, swój indywidualny charakter. Gdańsk symbol walki o wolność, Gdynia strategiczne miasto portowe, a między nimi przepięknie usytuowany Sopot: z jednej strony otulony przez Trójmiejski Park Krajobrazowy, a z drugiej otoczony piaszczystymi plażami Zatoki Gdańskiej. Wciąż żywe elementy kultury kaszubskiej przeplatają się z nowoczesnością tworząc interesującą mozaikę. Zarówno dziedzictwo kulturowe jak i przyrodnicze są atutami, które jak magnes każdego roku przyciągają miłośników krajoznawstwa i aktywnego wypoczynku w pięknym nadmorskim krajobrazie. Spragnieni doznań estetycznych i duchowych, głodni wiedzy i nowych doświadczeń, przemierzając trójmiejskie ulice i piaszczyste plaże zostaniemy z pewnością spełnieni. Warto jest więc tu przybyć aby poczuć klimat miast z morza - Gdańska, Gdyni i Sopotu. 24

25 Mariusz Szubert Trasa wycieczki w czwartym dniu (piątek) Przez trzy miasta, czyli od Grodu Neptuna do Miasta z Morza i Marzeń L.p. Miejscowość-węzeł mapa-km suma-km czas plan.* Krainy 1 Gdańsk-Sobieszewo 0 Żuławy Wiślane 2 Gdańsk-Westerplatte Port Gdański Gdańsk-Główne Miasto 3 Gdańsk Stare miasto Sopot Wybrzeże Kaszubskie 6 Gdynia-Orłowo region Trójmiasto (turyst.) 7 Gdynia-Skwer Kościuszki Gdańsk Oliwa Gdańsk Centrum Gdańsk Sobieszewo Żuławy Wiślane *) w minutach Program krajoznawczy: 1. Gdańsk Westerplatte-Zewnetrzny Port Gdański (Port Północny): Port Gdański jako element gospodarki morskiej. Miejsce historyczne Westerplatte. Interpretacja dziedzictwa połączona ze zwiedzaniem historycznej wojskowej składnicy tranzytowej. 2. Gdańsk Główne Miasto i Stare miasto: Gdańsk jako centrum krajoznawcze w regionie Trójmiasto. Interpretacja dziedzictwa połączona ze zwiedzaniem Głównego Miasta i Starego Miasta. 3. Gdynia Orłowo: Klif Orłowski jako atrakcja turystyczna Gdyni. Trójmiejski Park Krajobrazowy. 4. Gdynia Centrum - Skwer Kościuszki-Molo Południowe: Atrakcje turystyczne Gdyni (ORP Błyskawica, Dar Pomorza, Akwarium) 5. Gdańsk-Oliwa Obiekt turystyczny (sakralny) jako atrakcja turystyczna w regionie Trójmiasto. Opactwo Cystersów w Oliwie jako dziedzictwo Pomorza. 25

26 Gdańsk: Przejazd Sobieszewo-Westerplatte-Gdańsk Śródmieście: 1. Turystyczna-Sobieszewska-Elbląska-Siennicka-Mjr. H. Sucharskiego-Budowniczych Portu Północnego.(Westerplatte); 2. Mjr. H. Sucharskiego-Siennicka-Długie Ogrody (Śródmieście) Ryc. 10. Plan pieszej trasy miejskiej w Gdańsku wg. Kwiatek J., Lijewski T., 1998, Leksykon Miast Polskich, Muza S.A., Warszawa: 1103 ss. 26

27 Zwiedzanie Głównego Miasta: Stągiewna-Długi Targ-Długa-Tkacka-Piwna-Plebania-Mariacka Dobrzeć jest Polszcze z Gdańskiem, a z nią zaś Gdańskowi, jako złotek koronie, a w niej diamentowi.. Objaśnienia do planu trasy (ryc. 7) Długie Pobrzeże: 15. Brama Zielona 25. Brama Chlebnicka 32. Brama Mariacka 33. Żuraw Długi Targ: 24. Dom Pod Aniołami 23. Dom Schleiffów 11. Złota Kamienica 13. Dwór Artusa 14. Fontanna Neptuna ul. Długa: 9. Ratusz 8. Dom Królów Polskich 7. Lwi Zamek" 6. Dom Adam i Ewa 5. Dom Uphagena 4. Dwór Bractwa św. Jerzego 3. Złota Brama 2. Katownia i Wieża Więzienna 1. Brama Wyżynna ul. Tkacka: 27. Baszta Słomiana" 26. Zbrojownia ul. Piwna: 30. Kościół NMP Przejście na Stare Miasto (Żuraw, Bosmańska-Tokarska-Warzywnicza-Targ Rybny-Podwale Staromiejskie-Tartaczna-Pl. Obrońców Poczty Polskiej) Zwiedzanie Starego Miasta Pl. Obrońców Poczty Polskiej -Zamkowa-Stolarka-Św. Katarzyny-Na Piaskach-Bielańska- Elżbietańska-Garncarska. Objaśnienia do planu trasy (ryc. 7) 43. Ratusz Staromiejski 44. Wielki Młyn 45 Mały Młyn 46. Kościół św. Katarzyny 47. Kościół św. Brygidy 50. Dom Opatów Pelplińskich 53. Gmach Poczty Polskiej Przejazd do Gdyni Podwale Grodzkie-Błędnik-Aleja Zwycięstwa-(Gdańsk Wrzeszcz, Gdańsk Oliwa)- Grunwaldzka- Al. Niepodległości (Sopot)-Al. Zwycięstwa-Orłowska (Gdynia-Orłowo)-Orłowska-Al. Zwycięstwa- Władysława IV-10 Lutego-Skwaer Kościuszki. 27

28 Ryc. 11. Układ urbanistyczny Gdyni. wg. Kwiatek J., Lijewski T., 1998, Leksykon Miast Polskich, Muza S.A., Warszawa: 1103 ss. 1. Teatr Muzyczny, 2. Muzeum Marynarki Wojennej, 3. Muzeum Oceanograficzne i Akwarium Morskie, 4. Niszczyciel Błyskawica - muzeum, 5. Żaglowiec Dar Pomorza" - muzeum, 6. Kościół św. Antoniego, 7. Muzeum Miasta Gdyni, 8. Urząd Miejski. Przejazd do Gdańska-Oliwy Skwer Kościuszki- Grunwaldzka-10 Lutego- Władysława IV- -Al. Niepodległości (Sopot)- Al. Zwycięstwa (Gdańsk Oliwa) 28

29 Gdańsk-Oliwa Dzielnica Oliwa (właściwie miejskie osiedle) na tle innych części Gdańska jest wyjątkowa. Krajobraz oliwski to harmonia zieleni, zabytkowych budowli oraz nowoczesnego miasta rozciągniętego wzdłuż głównej ulicy Al. Zwycięstwa i Zatoki Gdańskiej. Ryc. 12. Park Oliwski Źródło: Jest to jedna z najstarszych gdańskich dzielnic. Jest dziełem Cystersów sprowadzonych tutaj w 1186 r przez Sambora. Książę podarował Cystersi kilka osad, wśród których była również Oliwa. Zakonnicy przez wieki gospodarowali w swych dobrach, umiejętnie wykorzystując zasoby naturalne m.in. las. Nad Oliwskim Potokiem budowali młyny i kuźnie. Nadane im osady rozkwitły jako wsie klasztorne. Otaczały one opactwo, w którym w XIV w. wzniesiono murowany kościół, później wiele razy przebudowywany lub odbudowywany po zniszczeniach wojennych. Ostatnia gruntowna przebudowa w duchu baroku nastąpiła po pokoju oliwskim (1660). W 1688 r. w świątynię ozdobiono monumentalnym barokowym ołtarzem, a w 1755 r. Jan Wulf rozpoczął budowę organów trwającą ćwierć wieku. Dziś urzekają one swymi 110 głosami. W 1577 r. Cystersi założyli park. Tak przez kilka stuleci Cystersi stworzyli nieopodal Gdańska kompozycję gospodarczo-krajobrazową. Od 1874 r. Oliwa była miastem, a 1926 r. stała się dzielnicą Gdańska. Zapisem historii tej dzielnicy jest opactwo cysterskie wraz z parkiem, młyn, spichlerz a nade wszystko ul. Polanki dawnej główny trakt z Oliwy do Gdańska, przy którym dzięki zachowanym dworom odnajdziemy klimat dawnego miasta Oliwy. Wirtualne zwiedzanie archikatedry: Przejazd do Gdańska-Sobieszewa Polanki-J. Bażyńskiego-Al. Grunwaldzka-Al. Zwycięstwa-BłędnikPodwale Grodzkie-Wały Jagiellońskie-Podwale Przedmiejskie-Reduta Żbik-Elbląska-Sobieszewska-Turystyczna 29

30 4.5. Piąty dzień, (sobota) 6 czerwca Ewelina Bubis, Anna Dziki, Martyna Faber, Karolina Jamrozik, Maciej Magdziarz, Michał Sagan Od Kaszubów po Torunian Trasa naszej wycieczki rozpoczyna się w Kartuzach. Pojezierze Kaszubskie jest najliczniej odwiedzanym rejonem Pojezierza Pomorskiego, przyczynia się do tego bogactwo naturalne walorów krajoznawczych, bliskość aglomeracyjna Trójmiasta jak i dawne tradycje letniskowe. Kaszuby to historyczna kraina położona w środkowej części Pomorza, ich najpiękniejsza część ze względu na uroki i na niepowtarzalny krajobraz nazywana jest Szwajcarią Kaszubską. Cały obszar położony jest na terenie Kaszubskiego Parku Narodowego. Bogactwem naturalnym są tu liczne jeziora polodowcowe, które połączone rzekami i strugami tworzą jedne z najpiękniejszych w Polsce szlaków wodnych. Rozległe kompleksy leśne kryjące w sobie bogactwo natury, liczne rezerwaty przyrody z unikatową roślinnością zapraszają natomiast do uprawiania różnorodnej turystyki. Zróżnicowana rzeźba terenu charakteryzująca się licznymi wzniesieniami i pagórkami sprawia iż krajobraz naturalny jest wyjątkowy na skalę kraju. Jednym z nich jest Wieżyca (328,6 m n.p.m.) najwyższe wzniesienie na Niżu Środkowoeuropejskim. Pojezierze Kaszubskie to nie tylko przyroda ale również niepowtarzalna kultura i tradycja. Jedną z największych atrakcji jest kultywowany przez wielu okolicznych mieszkańców język kaszubski. Następnie przejeżdżać będziemy przez Pojezierze Starogardzkie zwane Kociewiem lub Pojezierzem Kociewskim, gdzie warto odwiedzić miejscowości takie jak Starogard Gdański oraz Starą Kiszewę. Charakterystyczną cechą Pojezierza jest mała jeziorność, skupienie większych ilości jezior występuje na północ od Starogardu Gdańskiego. Środowisko przyrodnicze jest w dużym stopniu zmienione poprzez działalność człowieka ze względu na wielowiekowe użytkowanie rolnicze większości obszaru. Ukształtowanie oraz mała lesistość sprawia, iż dany krajobraz ma charakter rozległych panoram rolniczych. Następnie kierować będziemy się w stronę Kotliny Grudziądzkiej. Największym miastem w kotlinie od którego wywodzi się nazwa jest Grudziądz. Rozpościera się miedzy dwoma wzniesieniami - Kępą Forteczną i Kępą Strzemięcińską,odgrywało ono w przeszłości znaczną rolę, o czym świadczy zespół spichrzy. Nasza wycieczka kończyć będzie się w Kotlinie Toruńskiej. W Kotlinie tej, w centralnej części województwa leży Toruń, tutaj również zbiegają się wszystkie większe rzeki (Wisła, Drwęca, Noteć, Brda) i dzięki temu stanowi miejsce do życia licznych gatunków ptactwa. Tutaj krzyżują się również wszystkie główne szlaki komunikacyjne. Na terenie Kotliny znajduje się jedno z największych pól wydmowych w kraju. Dużą jej część obejmuje kompleks leśny nazywany Puszczą Bydgoską. Największą atrakcją jest widok na przebywające na tym terenie duże kolonie bocianów. Cała trasa jest wypełniona pięknymi obiektami sakralnymi a i także dużą ilością Zamków krzyżackich. 30

31 Mariusz Szubert Trasa wycieczki w piątym dniu (sobota) Od Kaszubów do miasta Kopernika, gotyku na dotyk i pierników L.p. Miejscowość-węzeł mapa-km suma-km czas plan.* Krajoznawstwo 1 Gdańsk-Sobieszewo 0 Żuławy Wiślane 2 Gdańsk-Śródmieście Wybrzeże Kaszubskie 3 Gdańsk-Kiełpinek Żukowo Kartuzy Garcz Chmielno Brodnica Ostrzyce Wieżyca Kościerzyna Zblewo Starogard Gdański Jabłowo Pelplin Gniew Nowe Pojezierza Południowobałtyckie Pojezierze Wschodniopomorskie Pojezierze Kaszubskie regionalizacja turyst. Pojezierze Pomorskie Kaszuby Kaszuby (hist.-etnogr.) Pojezierze Starogardzkie Kociewie (etnogr.) Dolina Dolnej Wisły Bory Tucholskie 18 Dolna Grupa Wysoczyzna Świecka 19 Terespol Pomorski Chełmno Pojezierze Chełmińsko-Dobrzyńskie 21 Toruń *) czas przejazdu w minutach. Nocleg: Dom Turysty PTTK ul. Legionów Toruń Program krajoznawczy: Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka Kotlina Toruńska region Kujawski (turyst) 1. Kartuzy Muzeum Kaszubskie im. Franciszka Tredera. Kultura kaszubska jako dziedzictwo Pomorza oraz atrakcja turystyczna regionu Kaszubskiego. 2. Brodnica (Złota-Góra) Krajobraz młodoglacjalny jako walor turystyczny Pojezierza Kaszubskiego (regionu Kaszubskiego). 3. Pelplin Obiekt turystyczny (sakralny) jako atrakcja turystyczna małego miasta. Interpretacja dziedzictwa połączona ze zwiedzaniem pocysterskiego zespołu klasztornego. 31

32 4. Gniew Obiekt turystyczny (zabytek architektury) jako atrakcja turystyczna. Interpretacja dziedzictwa na przykładzie zamku krzyżackiego w Gniewie. Krajobraz Doliny Dolnej Wisły jako walor turystyczny Pojezierzy Południowopomorskich. 5. Chełmno Miasto historyczne jako atrakcja turystyczna. Zwiedzanie miasta połączone z interpretacją dziedzictwa. 6. Toruń Centrum krajoznawcze na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO. Zwiedzanie historycznego centrum połączone z interpretacją dziedzictwa. 32

33 33

34 Ryc. 14. Centrum Chełmna wg Chełmno- miasto zakochanych, Chełmska Informacja Turystyczna, Chełmno Szachownicowy układ ulic (XIII w.), 2. Rynek, 4. Ratusz gotycko-renesansowy, 5. Średniowieczny wzorzec miary Pr(4,35 m), 7. Kościół farny Wniebowzięcia NMP, 8. Relikwie św. Walentego, 9. Kościół św. Ducha, 10. Kaplica św. Marcina, 11. Baszta Prochowa, 12. Mury obronne XIII/XIV w., 34

35 Ryc. 15. Plan pieszej trasy miejskiej w Toruniu wg. Kwiatek J., Lijewski T., 1998, Leksykon Miast Polskich, Muza S.A., Warszawa: 1103 ss. 1. Ratusz 2. Pomnik Mikołaja Kopernika, 3. Zabytkowe kamienice, 4. Kamienica pod Gwiazdą, 5. Kościół św. Ducha, 6. Zabytkowa kamienica Hotel Pod Trzema Koronami", 7. Dwór Artusa -obecnie Collegium Maximum UMK, 8. Barokowa kamienia z Łukiem Cezara, 9. Kościół NMP, 10. Brama Klasztorna, 11. Brama Żeglarska, 12. Brama Mostowa, 13. Krzywa Wieża, 14. Dawny pałac biskupów, 15. Bazylika św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty,16. Dom Mikołaja Kopernika - obecnie muzeum, 17. Pałac Fengera, 18. Zabytkowe śpichlerze, 19. Pałac Eskenów, 20. Mury staromiejskie, 21. Ruiny zamku krzyżackiego, 22. Baszta Koci Łeb", 23. Baszta Monstrancka", 24. Baszta Wartownia, 25. Dawny zbór ewangelicki, 26. Apteka Pod Lwem", 27. Gospoda Pod Modrym Fartuchem", 28. Kościół św. Jakuba, 29. Toruńskie Towarzystwo Naukowe, 30. Muzeum Etnograficzne, 31. Teatr im. Wilhelma Horzycy. 35

36 Ryc. 16. Historyczne centrum Torunia Lista Światowego Dziedzictwa UNESCO. wg Toruń Stare Miasto, Informacja Turystyczna, Toruń Pomnik Mikołaja Kopernika, 2. Ratusz Staromiejski, 3. Dom Mikołaja Kopernika, 4. Katedra śś. Janów, 5. Kościół NMP, 6. Kościół św. Jakuba, 7. Ruiny Zamku Krzyżackiego, 8. Kamienica Pod Gwiazdą, 9. Krzywa Wieża, 10. Brama Klasztorna, 11. Brama Żeglarska, 12. Brama Mostowa, 13. Dwór Artusa, 14. Dom Eskenów, 15. Pałac Dąmbskich, 16. Śpichrz barokowy, 17. Śpichrz gotycki, 18. Statuetka Flisaka, 19. Planetarium, 20. Muzeum Etnograficzne. 36

37 4.6. Szósty dzień, (niedziela) 7 czerwca Patrycja Blarowska, Wiktoria Burczyc, Aleksandra Czendlik, Karolina Czyrek, Anna Kubok, Karol Kulisa Chciałabym przedstawić opis trasy wycieczki. Początek wycieczki się zaczyna że żegnamy się z Toruniem. Wyjeżdżamy z tego pięknego miasta nad Wisłą i kierujemy się w stronę Łodzi na autostradę A1. Wyjeżdżamy z Pojezierza Kujawskiego. Łódź znajduje się w środkowej części województwa łódzkiego. Miasto jest położone na Wzniesieniach Łódzkich. Aglomeracja liczy ok mieszkańców. Pierwsze wzmianki o wsi Łodzia pochodzą z 1332 roku. Do końca XVII w. Łódź rozwijała się jako małe miasteczko rolnicze. Wtedy stała się ośrodkiem handlowym i rzemieślniczym. Skupiało tu osiem młynów oraz warsztaty kołodziejów, bednarzy, szewców, cieśli i rzeźników. W 1820 r. decyzją władz rządowych nastąpiło włączenie Łodzi do grona osad przemysłowych i przeznaczenie jej roli ośrodka tkackiego i sukienniczego. Do Łodzi przybywali głównie niemieckojęzyczni tkacze z Wielkopolski, Śląska, Czech, Brandenburgii i Moraw. Rejony te posiadały długą tradycję rzemiosła tkackiego. Symbole herb na czerwonym tle przedstawia złotą łódkę z wiosłem Swoją przygodę z Łodzią rozpoczniemy przy CH Manufaktura. Trasę po tym mieście możemy nazwać Łódź wczoraj i dziś. Istotne jest tu przybliżenie postaci Izraela Poznańskiego, który był właścicielem fabryki płótna, znajdującej się w miejscu, gdzie obecnie możemy podziwiać CH Manufaktura. Fabryka Izraela Poznańskiego została wzniesiona w latach W kompleksie znajdowały się m.in. tkalnie, przędzalnia, bielnik i apretura, farbiarnia, drukarnia tkanin i wykończalnia, oddział naprawy i budowy maszyn, ślusarnia, odlewnia. Przebudowa dawnej fabryki została tak wykonana, aby częściowo zachować dawną atmosferę tego miejsca. Dominują tu zatem stare, pofabryczne budynki z czerwonej, nieotynkowanej cegły, które zostały jednak całkowicie przebudowane wewnątrz. Architektura obiektu łączy historię i nowoczesność. W Manufakturze poza sklepami znajdują się m.in.: Centrum rozrywki i rekreacji, kręgielnia, sztuczna ściana wspinaczkowa, fitness klub i skate park, w skład kompleksu kulturalnego wchodzą: oddział Muzeum Sztuki, Kinderplaneta, Muzeum Historii Miasta Łodzi, Muzeum Fabryki, Experymentarium zalążek muzeum techniki, a także Międzynarodowe Centrum Promocji Mody. W Manufakturze znajduje się kompleks ok. 60 restauracji i kawiarni oraz centrum samochodowe. W skład kompleksu wchodzi również czterogwiazdkowy hotel Andel's z 200. pokojami. W centrum Manufaktury znajduje się 3,5-hektarowy rynek. Organizowane są na nim koncerty, zawody sportowe i różnorodne imprezy. Latem część terenu zajmuje piaszczysta plaża a zimą lodowisko. Na odcinku 300 m zbudowana została na nim najdłuższa w Europie fontanna, zaprojektowana przez hiszpańską firmę GHESA, której woda jest wieczorem podświetlana i sprawia wrażenie, jakby tańczyła w rytm puszczanej z głośników muzyki. Klientów po terenie Manufaktury wożą dwa trambusy, pokonujące w tempie piechura trasę liczącą ok. 300 m. Ulica Piotrkowska historyczny kręgosłup miasta, w XIX wieku tu powstał największy ośrodek włókienniczy w Europie. Ulica przedstawia sobą średniowieczny trakt, który łączył Toruń z Krakowem. Długość ulicy 4,2 km, północna część deptak, południowa ma charakter komunikacyjny. Przy Piotrkowskiej zaczęły się osiedlać przybywające z Europy rękodzielnicy, którzy umieli wytwarzać tkaniny. Początkowo zamieszkiwali w mieszkalno rzemieślniczych drewnianych domkach. Równocześnie z rozwojem miasta zaczęli budować w głębi posesji gmachy fabryczne, a w części frontowej wspaniałe pałace i gmachy na miejscu starych domów. Właśnie tutaj odbywały się transakcje pomiędzy wytwórcami a kupcami. Piotrkowska była nie tylko centrum handlowym, ale również salonem artystycznym i mekką kulturalnej Łodzi. Tą ulice porównują z miejskim układem urbanistycznym Wiednia. Każda kamienica ma swój unikatowy charakter, styl, historie. Zaczynamy od Placu Wolności dawny Hotel Polski Kamienica Scheiblerowska Kamienica Sendrowicza dawny Dom Bankowy pomnik Twórcy Łodzi przemysłowej Kamienica Szmulowicza Kamienica Kohna dawny Hotel Viktoria Aleja Gwiazd Grand Hotel.. Księzy Młyn jest największym na terenie Łodzi zabytkowym kompleksem urbanistycznym. Składa się z obiektów przemysłowych i rezydencjonalnych. Jest to rozległa dzielnica, która przetrwała w sposób niemal kompletny z okresu rozkwitu przemysłowej Łodzi. W XIX w. Karol 37