KILKA UWAG NA TEMAT WYCENY FERM DROBIU część III

Transkrypt

1 KILKA UWAG NA TEMAT WYCENY FERM DROBIU część III Podejście dochodowe w wycenie ferm drobiu Tadeusz Dębski Opracowanie jest kontynuacją tematu podjętego w biuletynie PTRM z czerwca 2013 roku oraz w Biuletynie Nieruchomości z maja 2015 roku. W artykule wskazano, na jakich aspektach wyceny należy się skupić wyceniając fermy drobiu w podejściu dochodowym. Przedstawiono sposób określenia wielkości i wartość produkcji fermy drobiu hodującej brojlera, scharakteryzowano podstawowe składniki kosztów produkcji, a także sposób pozyskania danych o ich wielkości. Na zakończenie autor przedstawia dostępne dane o dochodowości produkcji żywca drobiowego. Nowoczesna ferma drobiu chowu brojlera Źródło: archiwum autora. Fotografia 1 Wprowadzenie Autor od wielu lat prowadzi firmę działającą na północy województwa mazowieckiego, która zajmuje się między innymi projektowaniem ferm drobiu, uczestniczy w procesach inwestycyjnych ich budowy oraz wykonuje ich wyceny. Wszelkie uwagi, dotyczące metod wyceny oraz pozyskiwania danych do ich realizacji, zostały oparte na prywatnych obserwacjach autora, które zostały poczynione podczas długoletniej praktyki projektowania i wyceny wspomnianych ferm. Wybrane aspekty wyceny ferm drobiu w podejściu dochodowym Wyróżniamy trzy główne systemy chowu i hodowli drobiu: 1. System chowu i hodowli ściółkowej (stosowany w kurnikach dla brojlerów i indyków); 2. System chowu i hodowli bezściółkowej z suszeniem pomiotu powietrzem (stosowany w hodowli klatkowej niosek, rzadziej brojlerów); 3. System chowu i hodowli bezściółkowej bez suszenia pomiotu powietrzem (stosowany w hodowli kaczek). W opracowaniu skupiono się na wycenie ferm drobiowych w systemie chowu ściółkowego (podłogowego) brojlera. Brojlery to drób ras mięsnych, intensywnie tuczony i przeznaczony na ubój. Określenie to stosuje się przede wszystkim dla kur, ale także kaczek Nr 2/2015 (2)

2 Budynek kurnika przygotowany do zasiedlenia Źródło: archiwum autora. Fotografia 2 i indyków. Brojlery osiągają szybki przyrost masy w krótkim czasie (około 42 dni), dzięki czemu są stosunkowo tanie w produkcji i hodowane na skalę przemysłową. Budynki do intensywnej produkcji brojlerów to najczęściej konstrukcje murowane, bezokienne z systemem oświetlenia, izolowane termicznie, ogrzewane, wentylowane wentylacją mechaniczną wymuszoną. Wyposażone są one w szereg instalacji i urządzeń, które służą bezpośrednio lub pośrednio do produkcji. Szczegółowy ich opis został zawarty w części I i II opracowania. Brojlery są utrzymywane na ściółce, rozrzucanej na powierzchni całej podłogi budynku. Nawóz jest usuwany na końcu każdego okresu tuczu. Chów brojlerów trwa do 7. tygodnia ich życia, co jest związane z opłacalnością produkcji. Po tym terminie mają one bardzo słaby przyrost masy ciała w stosunku do zużytej paszy. W tym okresie zwiększa się także masa mięśni piersiowych oraz ich otłuszczenie. Aby kurczęta brojlery mogły osiągnąć pożądaną masę ciała w jak najkrótszym czasie, potrzebują odpowiedniego żywienia. Firmy paszowe oferują pełnoporcjowe mieszanki dla kur typu brojler, dzięki którym potrafią one osiągnąć ciężar do 2,5 kg w 42 dni. Najintensywniejszym tempem wzrostu odznaczają się brojlery między pierwszym a czwartym tygodniem życia, następnie wskaźnik ten stopniowo maleje. Większość ferm drobiu działa przy gospodarstwach rodzinnych. Niektóre fermy należą do dużych koncernów prowadzących wszystkie rodzaje działalności, będąc częścią linii produkcyjnej od produkcji po sprzedaż detaliczną z produkcją pasz oraz wylęgarniami piskląt włącznie. Wartość inwestycji w chów i środki produkcji (wyposażenie, budynki) uwarunkowana jest opłacalnością produkcji. Wiąże się to z bezpośrednio z dochodowością fermy, a tym samym wpływa na wartość nieruchomości. Zgodnie z art. 153 ust. 2. Ustawy o gospodarce nieruchomościami, podejście dochodowe polega na określaniu wartości nieruchomości przy założeniu, że jej nabywca zapłaci za nią cenę, której wysokość uzależni od przewidywanego dochodu, jaki uzyska z nieruchomości. Stosuje się je przy wycenie nieruchomości przynoszących lub mogących przynosić dochód. Przy wycenie ferm drobiu preferowana jest metoda zysków, którą stosuje się przy określaniu wartości nieruchomości przynoszących lub mogących przynosić dochód, którego wysokości nie można ustalić w sposób, o którym mowa w ust. 2 (dochód z czynszów lub dzierżawy). Dochód ten odpowiada udziałowi właściciela nieruchomości w dochodach osiąganych z działalności prowadzonej na nieruchomości stanowiącej przedmiot wyceny i na nieruchomościach podobnych ( 7.3. rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego). Mając na uwadze to, że fermy drobiu generują stały strumień dochodu rocznego, zalecaną techniką wyceny jest technika kapitalizacji prostej ( 9.1. rozporządzenia). Wycena nieruchomości podejściem dochodowym sprowadza się zatem do określenia dochodu osiąganego z działalności prowadzonej na nieruchomości i dochód ten jest różnicą pomiędzy przychodem uzyskanym ze sprzedaży, a kosztami produkcji. Budynek kurnika zasiedlony Źródło: archiwum autora. Fotografia 3 BIULETYN NIERUCHOMOŚCI N r 2/2015 (2)

3 Przychód uzyskany z działalności prowadzonej na nieruchomości składa się w całości ze sprzedaży odchowanych brojlerów. Cykl produkcyjny brojlera trwa przeciętnie około 7 tygodni. Budynki zasiedlane są pisklętami jednodniowymi, które poddawane są tuczowi. Po tym okresie kurczęta powinny uzyskać masę ciała do 2,5 kg i sprzedawane są do ubojni. Po każdym cyklu produkcyjnym, trwającym około 42 dni, przypada okres przerwy (trwający od dwóch do trzech tygodni) na przygotowanie budynku do wstawienia następnego rzutu piskląt. W ciągu roku zachodzi zatem około 6 pełnych cykli produkcyjnych. Bardzo ważnym elementem jest określenie właściwego zagęszczenia obsady poszczególnych budynków. Najbezpieczniej jest przyjmować wartość zagęszczenia obsady wynikającą z dokumentacji technicznej budynku, tj. określoną w projekcie technicznym, decyzji środowiskowej wydawanej przez wójta lub burmistrza gminy lub decyzji pozwolenia zintegrowanego wydawanej przez marszałka województwa (dla ferm o obsadzie powyżej szt.). W dokumentacji często używane jest pojęcie DJP tj. duże jednostki przeliczeniowe inwentarza. Współczynniki przeliczeniowe sztuk zwierząt na duże jednostki przeliczeniowe inwentarza (DJP) zawiera załącznik nr 1 do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9. listopada 2010 roku w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dziennik Ustaw nr 213 z 2010 roku poz. 1397). Dla brojlerów (kur) współczynnik ten wynosi 0,004. Często mamy do czynienia z małymi fermami, składającymi się ze starych budynków, dla których nie ma dokumentacji technicznej. W takich przypadkach, określając zagęszczenie obsady budynku, należy pamiętać, że obsada ptaków na 1 m 2 powierzchni użytkowej budynku jest czynnikiem kształtującym mikroklimat oraz ma wpływ na zdrowie i wzrost ptaków. Przy utrzymaniu ptaków w systemie podłogowym na ściółce w zależności od wieku, maksymalna obsada brojlerów kurzych wynosi:! do 3 tygodnia życia 35 szt./m 2! od 3 do 5 tygodnia życia 22 szt./m 2! powyżej 5 tygodnia życia 17 szt./m 2 Bardzo pomocną lekturą okaże się także Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 15 lutego 2010 roku w sprawie wymagań i sposobu postępowania przy utrzymywaniu gatunków zwierząt gospodarskich, dla których normy ochrony zostały określone w przepisach Unii Europejskiej oraz Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 czerwca 2010 roku w sprawie minimalnych warunków utrzymania gatunków zwierząt gospodarskich innych niż te, dla których normy ochrony zostały określone w przepisach Unii Europejskiej. Rozporządzenia oprócz definicji podstawowych pojęć podają normy obsady kurników oraz wymagania w stosunku do ich wyposażenia w instalacje i urządzenia produkcji zwierzęcej. Wg rozporządzenia maksymalne zagęszczenie obsady dla kurcząt brojlerów hodowanych na ściółce wynosi 33 kg/m 2, 39 kg/m 2 lub 42 kg/m 2. Poniżej przytoczono przepisy rozporządzenia, które dokładnie precyzują warunki, jakie powinien spełniać kurnik (ferma) aby przyjąć w nim odpowiednie wartości zagęszczenia obsady. 34. Kurczęta brojlery utrzymuje się w kurniku, w którym 2 maksymalne zagęszczenie obsady wynosi 33 kg/m, z zastrzeżeniem 37 i Kurnik dla kurcząt brojlerów wyposaża się w: 1) urządzenia do karmienia: a) liniowe pojemniki na paszę, których minimalną długość linii brzegu ustala się, mnożąc 0,07 m przez liczbę tych kurcząt w tym kurniku, lub b) kołowe pojemniki na paszę, których minimalną długość linii brzegu ustala się, mnożąc 0,03 m przez liczbę tych kurcząt w tym kurniku; 2) urządzenia do pojenia: a) liniowe pojemniki na wodę, których minimalną długość linii brzegu ustala się, mnożąc 0,02 m przez liczbę tych kurcząt w tym kurniku, lub b) kołowe pojemniki na wodę, których minimalną długość linii brzegu ustala się, mnożąc 0,01 m przez liczbę tych kurcząt w tym kurniku, lub c) poidła kropelkowe lub kubeczkowe, przy czym poidło powinno przypadać nie więcej niż na 10 kurcząt brojlerów; 3) ściółkę W kurniku dla kurcząt brojlerów minimalizuje się poziom hałasu Kurnik dla kurcząt brojlerów, jego wyposażenie oraz znajdujący się w nim sprzęt czyści się i odkaża, a ściółkę wymienia przed każdym umieszczeniem w nim nowego stada kurcząt brojlerów Nr 2/2015 (2)

4 37. Kurczęta brojlery mogą być utrzymywane w kurniku, w którym maksymalne zagęszczenie obsady wynosi 39 kg/m 2, jeżeli: 1) kurnik ten spełnia wymagania, o których mowa w 35 i 36; 2) posiadacz kurnika lub opiekun prowadzi, przechowuje, aktualizuje i udostępnia dokumentację zawierającą szczegółowe opisy systemu produkcji, a w szczególności: a) plan kurnika, w tym wymiary powierzchni użytkowej; b) opis systemu wentylacji oraz, jeżeli to konieczne, schładzania i ogrzewania wraz z jego lokalizacją, plan wentylacji zawierający docelowe parametry jakości powietrza, takie jak prędkość przepływu powietrza i temperatura; c) informacje dotyczące: - systemów karmienia i pojenia oraz ich lokalizacji; - systemów alarmowych i awaryjnych systemów zasilania w przypadku awarii wyposażenia elektrycznego lub mechanicznego niezbędnego dla zdrowia i dobrostanu zwierząt; d) informacje o typie używanej podłogi i ściółki. 3) posiadacz kurnika lub opiekun niezwłocznie przekazuje powiatowemu lekarzowi weterynarii właściwemu ze względu na lokalizację kurnika dla kurcząt brojlerów informacje o wszelkich zmianach dotyczących tego kurnika, wyposażenia lub procedur mogących wywrzeć wpływ na dobrostan kurcząt brojlerów. 4) kurnik ten jest wyposażony w system wentylacji oraz, jeżeli to konieczne, systemy ogrzewania i schładzania, które zapewniają, że: a) stężenie mierzone na poziomie głów kurcząt: - amoniaku (NH 3) nie przekracza 20 ppm; - dwutlenku węgla (CO 2) nie przekracza ppm; b) temperatura wewnątrz tego kurnika nie przekracza temperatury na zewnątrz więcej niż o 3 C, jeżeli temperatura na zewnątrz kurnika mierzona w cieniu przekracza 30 C. c) średnia wilgotność względna mierzona wewnątrz kurnika w okresie 48 godzin nie przekracza 70%, jeżeli temperatura na zewnątrz kurnika jest niższa niż 10 C Kurczęta brojlery mogą być utrzymywane w kurniku, w którym maksymalne zagęszczenie obsady wynosi 42 kg/m 2, jeżeli: 1) kurnik ten spełnia wymagania, o których mowa w 37; 2) kontrole gospodarstwa, w którym utrzymuje się kurczęta brojlery, przeprowadzone w okresie ostatnich 2 lat przez powiatowego lekarza weterynarii właściwego ze względu na lokalizację kurnika dla kurcząt brojlerów nie wykazały żadnych nieprawidłowości w zakresie przestrzegania przepisów dotyczących ochrony zwierząt, z tym że w przypadku, gdy w okresie ostatnich 2 lat taka kontrola nie została przeprowadzona, lekarz ten przeprowadza ją niezwłocznie; 3) skumulowany wskaźnik śmiertelności dziennej, co najmniej w siedmiu kolejno sprawdzonych stadach z tego kurnika, wynosi poniżej wartości 1% + 0,06% pomnożonej przez wiek stada w dniu uboju podany w dniach, z zastrzeżeniem ust. 2.; W przypadku gdy wartość skumulowanego wskaźnika śmiertelności dziennej co najmniej w siedmiu kolejno sprawdzonych stadach z kurnika wynosi powyżej wartości 1% + 0,06% pomnożonej przez wiek stada w dniu uboju podany w dniach, obsada może zostać zwiększona, jeżeli z wyjaśnień posiadacza kurnika lub opiekuna wynika, że wyższa wartość skumulowanego wskaźnika śmiertelności dziennej powstała niezależnie od woli posiadacza kurnika lub opiekuna. Przyjęcie odpowiedniego zagęszczenia obsady zależy od zastosowanych urządzeń do karmienia i pojenia, od prowadzenia przez posiadacza kurnika odpowiedniej dokumentacji zawierającej szczegółowe opisy systemu produkcji, od wyposażenia budynku w odpowiednie systemy wentylacji, ogrzewania i schładzania oraz od przestrzegania przez posiadacza kurnika przepisów w zakresie ochrony zwierząt (kontrole powiatowego lekarza weterynarii) i utrzymywania skumulowanego wskaźnika śmiertelności dziennej na odpowiednio niskim poziomie. Nowoczesne fermy drobiu na ogół spełniają wszystkie warunki określone w rozporządzeniu i przyjmuje się dla nich maksymalne zagęszczenie obsady tj. 42 kg/m 2. BIULETYN NIERUCHOMOŚCI N r 2/2015 (2)

5 Tabela 1 Wielkość obsady kurcząt w zależności od obciążenia oraz aktualnej masy ciała brojlera Źródło: opracowanie własne autora. W Tabeli nr 1 autor dokonał przeliczenia zagęszczenia obsady wyrażonego w kg/m 2 na zagęszczenie obsady wyrażone w szt./m 2, dla różnej masy ciała brojlera w różnych etapach tuczu. Warto kilka słów poświęcić pojęciu skumulowanego wskaźnika śmiertelności dziennej, zwanego też wskaźnikiem padnięć (padnięcia) lub ubytkami zdrowotnymi. Zgodnie z rozporządzeniem, kurczęta brojlery mogą być utrzymywane w kurniku, w którym maksymalne 2 zagęszczenie obsady wynosi 42 kg/m, jeżeli skumulowany wskaźnik śmiertelności dziennej, co najmniej w siedmiu kolejno sprawdzanych stadach z tego kurnika, wynosi poniżej wartości 1% + 0,06% pomnożonej przez wiek stada w dniu uboju podany w dniach (np. przy wieku stada 42 dni, daje to współczynnik 3,52%). Wskaźnik śmiertelności dziennej oblicza się. dzieląc liczbę kurcząt brojlerów padłych i uśmierconych z powodu choroby lub z innych przyczyn przez liczbę kurcząt brojlerów, będących tego dnia w kurniku i mnożąc otrzymaną wartość przez 100. Na przykład: jeśli w kurniku, gdzie jest kurcząt, a padło dziś 20 sztuk, wskaźnik ten wynosi 20: = 0,001 x 100 = 0,1%. Skumulowany wskaźnik śmiertelności dziennej jest sumą wskaźników śmiertelności dziennej. W Tabelach nr 2 i nr 3 zestawiono wskaźniki użytkowności (wartości użytkowej) kurcząt brojlerów na podstawie dostępnej literatury. Znajomość tych wskaźników jest pomocna przy określeniu wielkości produkcji. Średnie wyniki wartości użytkowej kurcząt brojlerów odchowywanych w Polsce w 2013 roku Tabela 2 Źródło: Ewa Gronowicz Postęp w produkcji mięsa kurcząt brojlerów Wiadomości Drobiarskie nr 5/ Nr 2/2015 (2)

6 Tabela 3 Wskaźniki użytkowości kurcząt brojlerów w kraju Źródło: Adam Mazanowski Nowoczesna produkcja kurcząt brojlerów Pro Agracola Europejski Wskaźnik Wydajności (EWW) zwany także Wskaźnikiem Efektywności Produkcji (WEP) lub ekonomiczną efektywnością odchowu wyraża się wzorem: masa ciała (kg) x przeżywalność (%) x 100 EWW = dni chowu x zużycie paszy na 1 kg ciała (kg) Różnice w masie ciała, zużyciu paszy, żywotności i wydajności rzeźnej brojlerów zależą nie tylko od genotypu, ale przede wszystkim od warunków zapewnionych rodzicom i ich potomstwu (brojlerom). Największy wpływ na masę ciała brojlerów mają warunki środowiskowe odchowu, natomiast mniejszy ma pochodzenie i żywienie. Wykorzystanie paszy i padnięcia są według badań mniej zależne od genotypu. Określenie przychodu ze sprzedaży brojlerów wiąże się z koniecznością pozyskania informacji dotyczących cen skupu kurcząt. Nieocenionym źródłem wiedzy na ten temat jest Zintegrowany System Rolniczej Informacji Rynkowej, dostępny na stronie internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi Dane o poziomie cen artykułów rolno spożywczych zbierane są przez pracowników: Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, ośrodków doradztwa rolniczego, izb rolniczych, rynków hurtowych i giełd. Wyniki badań zamieszczane są w biuletynach informacyjnych ZSRIR przygotowywanych przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Biuletyny dostępne są w postaci plików formatu PDF oraz Excel i wydawane w odstępie tygodniowym. Jednym z biuletynów jest biuletyn rynku drobiu. W biuletynie podawane są między innymi następujące informacje dotyczące cen skupu drobiu rzeźnego: BIULETYN NIERUCHOMOŚCI N r 2/2015 (2)

7 ! ceny skupu drobiu rzeźnego w bieżącym tygodniu (zł/t) oraz zmiany tych cen (%) z rozbiciem na makroregiony (północny, centralny, południowo wschodni i zachodni) dla różnego rodzaju drobiu, w tym dla kurcząt typu brojler;! średnie miesięczne ceny skupu kurcząt typu brojler (zł/kg) za wszystkie miesiące roku bieżącego z rozbiciem na makroregiony oraz średni dla całego kraju;! wykresy cen skupu drobiu w bieżącym roku (zł/t);! wykresy średnich miesięcznych cen skupu kurcząt typu brojler (zł/kg) za lata Na podstawie informacji zawartych w biuletynie można z dość dużą dokładnością określić ceny skupu dla kurcząt typu brojler dla wymaganego okresu prognozy (Tabela nr 4). Tabela 4 Średnie miesięczne ceny skupu kurcząt typu brojler (zł/kg) za okres od stycznia do sierpnia 2015 roku Źródło: biuletyn rynek mięsa drobiowego nr 38/2015 Zintegrowany System Rolniczej Informacji Rynkowej, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Departament Rynków Rolnych. Wykres obrazujący zmiany cen skupu drobiu (zł/t) za okres od marca do września 2015 roku Rysunek 1 Źródło: biuletyn rynek mięsa drobiowego nr 38/2015 Zintegrowany System Rolniczej Informacji Rynkowej, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Departament Rynków Rolnych Nr 2/2015 (2)

8 Rysunek 2 Wykres obrazujący roczne zmiany średnich cen skupu kurcząt typu brojler (zł/kg) w latach Źródło: biuletyn rynek mięsa drobiowego nr 38/2015 Zintegrowany System Rolniczej Informacji Rynkowej, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Departament Rynków Rolnych. Koszty produkcji Na koszty produkcji składają się następujące składniki:! koszty piskląt;! koszty pasz;! koszty weterynaryjne;! koszty pracowników;! koszty ubezpieczeń;! koszty energii, wody, wywozu nieczystości;! koszty ogrzewania;! koszty obsługi fermy przed i po zakończeniu cyklu (przygotowanie ściółki, mycie i dezynfekcja, usunięcie pomiotu ze ściółką);! koszty utrzymania budynków i wyposażenia (remonty i naprawy bieżące);! koszty podatków od nieruchomości (podatek rolny);! opłaty za korzystnie ze środowiska;! pozostałe koszty obsługi fermy (koszty materiałów biurowych, środków czystości, telefonów itp.). Koszty zakupu piskląt Koszty zakupu piskląt są jednym z podstawowych składników kosztów na fermie drobiu. Najpopularniejszymi typami brojlerów spotykanych w polskim chowie są Cobb 500, Ross 308 i HubbardFlex (Flex). Kurczęta brojlerów można kupić w wylęgarniach jako jednodniówki. Aktualne ceny piskląt jednodniowych podawane są na stronach internetowych producentów oraz na wielu portalach internetowych, takich jak: We wrześniu 2015 roku ceny zakupu piskląt jednodniowych kształtowały się od 1,27 zł do 1,40 zł za sztukę, w zależności od sposobu płatności (najtańsze przy płatności gotówką). Ceny podstawowych szczepień wahają się od 0,01 zł do 0,04 zł za sztukę. Ceny piskląt w ostatnich dwóch latach są stosunkowo stabilne. Należy pamiętać, że najważniejszym czynnikiem osiągnięcia dobrych wyników produkcyjnych jest potencjał produkcyjny zakupionego stada brojlerów. Gdy zakupione stado jest schorowane, pochodzi z młodego bądź starszego stada rodzicielskiego, trudno jest osiągnąć takie same wyniki, jak ze stada w szczycie nieśności. Dodatkowo, taka sytuacja generuje nieprzewidziane koszty obsługi weterynaryjnej. BIULETYN NIERUCHOMOŚCI N r 2/2015 (2)

9 Zakup pasz jest obok zakupu piskląt największym składnikiem generującym koszty produkcji. Średnie zużycie paszy na 1kg masy brojlera podane jest w Tabelach nr 2 i nr 3. Najczęściej dla brojlerów stosuje się następujące rodzaje pasz:! Pasze typu STARTER: okres skarmiania 1 10 dzień. Zalecana ilość na sztukę około 300 g;! Pasze typu GROWER I w formie kruszonki: okres skarmiania doba. Powinny być stosowane po osiągnięciu przez ptaki g masy ciała. Zalecana ilość na sztukę około 750 g;! Pasze typu GROWER II w formie granulatu: okres skarmiania doba. Zalecana ilość na sztukę g;! Pasze typu FINISHER: okres skarmiania ostatnie 7 dni chowu. Zalecana ilość na sztukę g. W Tabeli 5 podano masę ciała brojlerów, spożycie i zużycie paszy w zależności od wieku ptaków. W każdej fermie powinna być prowadzona szczegółowa dokumentacja żywieniowa, określająca zużycie poszczególnych rodzajów pasz, na podstawie której można określić wskaźnik zużycia paszy na 1 kg przyrostu masy brojlera. W nowoczesnych, dobrze prowadzonych fermach drobiu wskaźnik ten może wynosić nawet poniżej 1,60 kg. Na starszych fermach, z przestarzałymi systemami produkcji zwierzęcej oraz o tradycyjnym wyposażeniem w instalacje, wskaźnik ten wynosi zwykle 1,90 kg lub więcej. Do określenia cen pasz można posłużyć się Zintegrowanym Systemem Rolniczej Informacji Rynkowej, dostępny na stronie internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi biuletyn rynek pasz. Biuletyny dostępne są w postaci plików formatu PDF oraz Excel i wydawane w odstępie miesięcznym. Tabela 5 Masa ciała, spożycie i zużycie paszy u kurcząt brojlerów według instrukcji technologicznych firm hodowlanych Źródło: Adam Mazanowski Nowoczesna produkcja kurcząt brojlerów Pro Agracola Nr 2/2015 (2)

10 W biuletynie podawane są między innymi następujące informacje dotyczące cen pasz dla brojlerów:! średnie ceny sprzedaży pasz dla drobiu w dwóch ostatnich miesiącach (zł/t) oraz zmiany tych cen (%) z rozbiciem na mieszanki paszowe pełnoporcjowe, mieszanki paszowe uzupełniające, mieszanki paszowe mineralne i premiksy;! średnie ceny sprzedaży pasz dla drobiu w dwóch ostatnich miesiącach (zł/t) oraz zmiany tych cen (%) z rozbiciem na mieszanki paszowe pełnoporcjowe, mieszanki paszowe uzupełniające, mieszanki paszowe mineralne i prefiksy, z rozbiciem na rejony wschodni i zachodni;! wykresy zmiany średnich miesięcznych cen sprzedaży mieszanek paszowych dla brojlerów (zł/t) za dwa ostatnie lata z rozbiciem na mieszanki paszowe pełnoporcjowe, mieszanki paszowe uzupełniające, mieszanki paszowe mineralne i prefiksy. Rysunek 3a Wykres obrazujący roczne zmiany, średnich cen sprzedaży pasz dla brojlerów (zł/t) w latach , na mieszanki paszowe pełnoporcjowe Rysunek 3c Wykres obrazujący roczne zmiany, średnich cen sprzedaży pasz dla brojlerów (zł/t) w latach , na mieszanki paszowe mineralne Źródło: biuletyn rynek pasz nr 8/2015 Zintegrowany System Rolniczej Informacji Rynkowej, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Departament Rynków Rolnych. Rysunek 3d Wykres obrazujący roczne zmiany, średnich cen sprzedaży pasz dla brojlerów (zł/t) w latach , na premiksy Źródło: biuletyn rynek pasz nr 8/2015 Zintegrowany System Rolniczej Informacji Rynkowej, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Departament Rynków Rolnych. Rysunek 3b Wykres obrazujący roczne zmiany, średnich cen sprzedaży pasz dla brojlerów (zł/t) w latach , na mieszanki paszowe uzupełniające Źródło: biuletyn rynek pasz nr 8/2015 Zintegrowany System Rolniczej Informacji Rynkowej, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Departament Rynków Rolnych. Źródło: biuletyn rynek pasz nr 8/2015 Zintegrowany System Rolniczej Informacji Rynkowej, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Departament Rynków Rolnych. Do największych producentów pasz w Polsce należą Cargill, De Heus, Wipasz, Kompasz, Piast. Ceny pasz nie są zwykle dostępne na stronach internetowych ich producentów, ale można je uzyskać, kontaktując się z działem handlowym. Na stronach internetowych producentów podawane są rodzaje pasz produkowanych przez poszczególnych wytwórców, tzw. linie żywieniowe. Przykładowo dla producenta pasz Kompasz, rodzaje pasz dla brojlerów są następujące:! DKA-s- dla brojlerów do dnia tuczu;! DKA-g(1)- dla brojlerów do dnia tuczu;! DKA-g(2)- dla brojlerów do 35 dnia tuczu;! DKA-f- dla brojlerów od 35 dnia tuczu. Od producentów można także otrzymać programy żywieniowe, określające zużycie poszczególnych rodzajów pasz. BIULETYN NIERUCHOMOŚCI N r 2/2015 (2)

11 Koszty weterynaryjne Koszty weterynaryjne najwłaściwiej skalkulować w oparciu o dane uzyskiwane od hodowcy. Współczesna opieka lekarska nad fermami drobiu polega głównie na monitorowaniu i zabezpieczaniu przed chorobami. Zauważa się tendencje ograniczania w lecznicach działów interwencyjnych, kosztem rozwijania systemu szczepień profilaktycznych, kontroli warunków zootechnicznych na fermie czy tzw. bioasekuracji. Koszty weterynaryjne są stosunkowo trudne do skalkulowania, ponieważ nie można przewidzieć jaka będzie zdrowotność kurcząt podczas tuczu. Ośrodki Doradztwa Rolniczego zalecają przyjmować koszty weterynaryjne (profilaktyki) na poziomie 5% kosztów żywienia. Grupa kosztów związanych z opieką lekarza weterynarii, lekami, szczepieniami może być bardzo zmienna i wahać się od 0,08 zł do 0,40 zł. Za jakość piskląt odpowiada w dużej mierze zakład wylęgowy, który powinien w związku z tym stosować odpowiednie procedury. W okresie odchowu natomiast, za stan zdrowotny i fizyczny kurcząt odpowiada producent, dbając o odpowiednią ściółkę i zabiegi profilaktyczne, ograniczając równocześnie konieczność wzywania lekarza oraz stosowania leków. Z reguły właściciele ferm zawierają z firmami weterynaryjnymi długoterminowe umowy na opiekę weterynaryjną. Koszty szczepień, antybiotyków płatne są dodatkowo. Ich koszt może się wahać od kilku do kilkunastu groszy na jednego brojlera. Pracochłonność obsługi kurcząt brojlerów w 1 cyklu w zależności od liczebności stada Tabela 6 Źródło: Stanisław Wężyk - Ekonomiczne uwarunkowania produkcji kurcząt mięsnych Nr 2/2015 (2)

12 Koszty pracowników Pracochłonność w odchowie kurcząt mięsnych zależna jest od liczebności stada i automatyzacji prac. W fermie, stosującej system "jednorazowego zasiedlania jednorazowego opróżniania" (all-in-all-out) i produkującej w 1 cyklu do kurcząt brojlerów, do obsługi 100 kurcząt/cykl, wystarcza 25,03 do 28,99 roboczogodzin. Opieka nad kurczętami zajmuje około 1/3 czasu pracy. Okresowe nasilenie prac w cyklu, stanowiące 20% pracochłonności, występuje 1 raz przy wyłapywaniu ptaków. Pracochłonność poszczególnych czynności w brojlerni, przedstawia się następująco:! dzienna kontrola 32%;! opróżnianie brojlerni 20%;! zasiedlanie brojlerni 1%;! ścielenie 6%;! czyszczenie i dezynfekcja 31%;! inne czynności 10%. Do opróżniania brojlerni w ostatnim dniu odchowu kurcząt, należy wynająć wyspecjalizowana grupę "łapaczy". Jeden "łapacz" w ciągu godziny powinien złapać i załadować do klatek transportowych brojlerów, tak, że stado liczące kurcząt grupa sześciu pracowników powinna wyłapać w ciągu 5 godzin. Do tych prac w USA, Anglii i Danii stosuje się samobieżne, automatyczne urządzenia. Kolejne nagromadzenie prac występuje przy usuwaniu obornika, czyszczeniu i odkażaniu brojlerni i przygotowaniu jej do zasiedlenia jednodniowymi pisklętami (31%), przeznaczonymi do odchowu w następnym cyklu. Wszystkie te czynności muszą być przeprowadzone szybko, sprawnie i dokładnie, gdyż każdy dodatkowy dzień tzw. "pustostanu" powoduje stratę. Np. przy stałych kosztach utrzymania 0,80 zł/brojlera, 1 dzień pustostanu w brojlerni na kurcząt kosztuje około 600 zł (dane z 2009 roku). Koszty ubezpieczeń Fermy drobiu ubezpieczane są najczęściej przez wyspecjalizowane firmy brokerskie i stawki ubezpieczeń negocjowane są indywidualnie w zależności od wielkości fermy oraz od bezszkodowości jej prowadzenia. Poniżej podane są przykładowe stawki ubezpieczeń dla ferm drobiowych. Ubezpieczenie budynków stawka roczna (koszt ubezpieczenia liczony jest od wartości budynków):! kurniki z ogrzewaniem wodnym 1,0 ;! kurniki z ogrzewaniem gazowym 1,5. Ubezpieczenie wyposażenia stawka roczna (koszt ubezpieczenia liczony jest od wartości wyposażenia):! kurniki z ogrzewaniem wodnym 1,0 ;! kurniki z ogrzewaniem gazowym 1,5. Ubezpieczenie drobiu brojlery stawka dla jednego cyklu (koszt ubezpieczenia liczony jest od szacunkowej wartości stada wg stanu na zakończenie cyklu):! wariant podstawowy 2,0 ;! wariant z klauzulą rozszerzenia zakresu ubezpieczenia 7,0. Koszty podatków od nieruchomości Koszty podatków od nieruchomości kalkulowane są indywidualnie na podstawie stawek obowiązujących na terenie gminy, na której jest zlokalizowana ferma drobiu. Opłaty za korzystanie ze środowiska Na podstawie ustawy Prawo ochrony środowiska każdy podmiot wprowadzający zanieczyszczenia gazowe lub pyły do powietrza atmosferycznego zobowiązany jest do odprowadzania opłat za korzystanie ze środowiska (OZKZŚ). Dotyczy to również procesów poza energetycznych, w tym chowu i hodowli drobiu. Hodowca drobiu ma obowiązek składania do organu (Marszałek Województwa) odpowiednich wykazów, zawierających informacje i dane o zakresie korzystania ze środowiska oraz o wysokości należnych opłat. Wzory wykazów określa odpowiednie rozporządzenie Ministra Środowiska (dla chowu i hodowli drobiu jest to tabela E). Wysokość stawek opłat za korzystanie ze środowiska na każdy rok podaje obwieszczenie Ministra Środowiska (dla chowu i hodowli drobiu jest to tabela K). Dla brojlerów kurzych w systemie chowu bezklatkowego, ściółkowego jednostkowa stawka za gazy lub pyły wprowadzane do powietrza w ciągu roku, przypadająca na sto stanowisk dla drobiu (zł/100 stanowisk na rok), wynosi 16,84. Opłatę za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza oblicza się według wzoru: w którym: O q k t O = q x k x t x 10-4 oznacza opłatę za gazy lub pyły wprowadzone do powietrza z chowu lub hodowli drobiu; oznacza jednostkową stawkę opłaty; oznacza liczbę stanowisk w budynku inwentarskim faktycznie wykorzystaną w procesie produkcyjnym; oznacza faktyczny czas utrzymywania drobiu wyrażony jako procentowa część roku; 10-4 oznacza mnożnik uwzględniający to, że jednostkowa stawka opłaty odniesiona jest do 100 stanowisk dla drobiu, a czas utrzymywania drobiu wyrażony jest jako procentowa część roku. BIULETYN NIERUCHOMOŚCI N r 2/2015 (2)

13 Pozostałe składniki kosztów Pozostałe oczywiste składniki kosztów, czyli koszty mediów, ogrzewania, obsługi fermy, dezynfekcji, utrzymania budynków i wyposażenia, kalkulowane są indywidualnie dla każdej fermy. Zależą one w szczególności od wielkości fermy, wieku budynków i ich ciepłochronności, od zastosowanych instalacji i ich energooszczędności oraz od wyposażenia budynków w urządzenia produkcji zwierzęcej. Zagadnienia te zostały dość obszernie poruszone w części I opracowania. W fermach powinna być prowadzona dokładna dokumentacja odnośnie zużycia wody, energii elektrycznej, paliw (węgiel, gaz, olej opałowy), na podstawie której można najdokładniej określić składniki tych kosztów. Temperatura w kurniku zależy od pory roku oraz ciepłochłonności dachu i ścian budynku. Potrzeby cieplne związane są z genotypem i zdrowiem ptaków, rodzajem pobieranej paszy oraz z wiekiem ptaków. Oświetlenie odbywa się według określonego programu, na który składa się regulacja długości dnia świetlnego oraz regulacja mocy światła. Wentylacja (wymiana powietrza) jest ważnym czynnikiem, kształtującym mikroklimat w pomieszczeniu. Celem jest usunięcie szkodliwych gazów z pomieszczenia i wprowadzenie świeżego powietrza, a w lecie także usunięcie nadmiaru ciepła, natomiast w zimie nadmiaru wilgoci. Wielkość wentylacji zależy od temperatury na zewnątrz budynku, obsady ptaków na jednostce powierzchni, wieku i masy ciała ptaków, izolacji cieplnej budynku, zdrowia ptaków oraz jakości ściółki. Literatura podaje szczegółowe dane na temat temperatur, wilgotności oraz jakości powietrza podczas całego okresu produkcji. Nowoczesne fermy drobiu są zakładami stale monitorowanymi, przy czym monitoringowi podlegają zarówno temperatura i wilgotność powietrza w budynkach, jak ich zużycie paszy, wody i zużycie energii paliw. W każdej hali produkcyjnej umieszczone są kamery, które pozwalają obsłudze kontrolować zachowanie brojlerów oraz na szybką interwencję w przypadku nagłego zagrożenia. Dochodowość produkcji żywca drobiowego Zastosowanie podejścia dochodowego w wycenach ferm drobiu jest nie lada wyzwaniem dla rzeczoznawcy majątkowego. Ceny żywca drobiowego, jak i ceny pasz charakteryzują się zmiennością w czasie. Nie bez znaczenia są też rosnące koszty pracy ludzkiej, energii elektrycznej i surowców energetycznych. Dochodowość produkcji żywca drobiowego jest zmienna i sprawia, że na rynku obecnie pozostali tylko duzi i średni producenci. Obecnie w Polsce istnieją 3 tysiące kurników, połowa z nich należy do wiodących producentów zrzeszonych w Krajowej Radzie Drobiarstwa. Najwięcej kurczaków hoduje się w Wielkopolsce, hodowla indyków przeważa na Warmii i Mazurach oraz na Lubelszczyźnie. Wiodący producenci drobiu określają dolną granicę opłacalności produkcji drobiu na zysk w wysokości 0,30 zł na 1 kg żywca drobiowego, co daje około 0,70 zł na jednego brojlera. Granica ta bywa jednak przekraczana podczas okresu dużych wahań cen skupu żywca oraz cen pasz, a także w wypadkach losowych, takich jak wysoki wskaźnik śmiertelności stada, nieprzewidziane koszty opieki weterynaryjnej itp. Szacunek dochodowości produkcji żywca drobiowego w roku 2014 przeprowadzony na podstawie danych rachunkowych pochodzących z próby gospodarstw uczestniczących w systemie zbierania i wykorzystywania danych rachunkowych z gospodarstw rolnych (zwanym Polskim FADN) przewidywał dochód pieniężny w wysokości 82,03 zł/dt (0,82 zł/kg), przy 98,64 zł/dt (0,99 zł/kg) dla roku Do analizy wykorzystano dane z roku obrachunkowego 2013 i pochodzące z gospodarstw osób fizycznych. Dane te wydają się jednak mało przydatne, ponieważ w większości dotyczą gospodarstw rodzinnych, które w ograniczony sposób korzystają z pracy najemnej oraz dodatkowo prowadzą inne rodzaje działalności rolniczej. Kalkulacje przyjmowane przez Ośrodki Doradztwa Rolniczego szacują dochód na poziomie 0,60 0,70 zł na jednego brojlera. Podsumowanie Celem opracowania było przybliżenie problematyki wyceny ferm drobiu w podejściu dochodowym. Przedstawiono sposoby pozyskiwania danych związanych z określeniem wielkości produkcji oraz składników jej podstawowych kosztów. Zasygnalizowano jedynie niektóre aspekty wyceny. Problematyka wyceny jest dość złożona, tak jak i złożony jest proces chowu brojlera. Opierając się na własnym doświadczeniu, autor nie poleca podejścia dochodowego do wyceny ferm drobiu, ze względu na częste wahania dochodowości produkcji żywca drobiowego. Podejście to może być jednak pomocne jako pomocnicze, sprawdzające wyniki otrzymane przy zastosowaniu podejścia porównawczego i kosztowego Nr 2/2015 (2)

14 Spis literatury 1. A. Mazanowski, Nowoczesna produkcja kurcząt brojlerów, Wydanie I, Pro Agricola sp. z o.o Choroby drobiu oraz ptaków ozdobnych Specjalistyczne studium podyplomowe dla lekarzy weterynarii. Materiały szkoleniowe, Wydawnictwo Uniwersytetu przyrodniczego we Wrocławiu, Wrocław E. Gronowicz, Postęp w produkcji mięsa kurcząt brojlerów, Wiadomości Drobiarskie nr 5/6 2015, str Obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia 11 sierpnia 2014r. w sprawie wysokości stawek opłat za korzystanie ze środowiska na rok 2015 (Dz. U. z 18 września 2014r. poz. 790) 6. Praca Zbiorowa, Sytuacja dochodowa i opłacalność produkcji w rolnictwie polskim w 2014 roku na tle lat poprzednich, Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 15 lutego 2010 roku w sprawie wymagań i sposobu postępowania przy utrzymywaniu gatunków zwierząt gospodarskich, dla których normy ochrony zostały określone w przepisach Unii Europejskiej (Dz. U nr 56 poz. 344.) 8. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 28 czerwca 2010 roku w sprawie minimalnych warunków utrzymania gatunków zwierząt gospodarskich innych niż te, dla których normy ochrony zostały określone w przepisach Unii Europejskiej (Dz. U nr 116 poz. 778.) 9. Rozporządzenie Ministra Środowiska z 27 lutego 2014r. w sprawie wykazów zawierających informacje i dane o zakresie korzystania ze środowiska oraz o wysokości należnych opłat (Dz. U. z dnia 5 marca 2014r. poz. 274) 10. Rozporządzenie Rady Ministrów z 9 listopada 2010 roku w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U nr 213 poz ) 11. Rozporządzenie Rady Ministrów z 25 czerwca 2013 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U poz. 817.) 12. S. Smulikowska (red.), A. Rutkowski, Zalecenia żywieniowe i wartość pokarmowa pasz Normy żywienia drobiu, Instytut Fizjologii i Żywienia Zwierząt im. Jana Kielanowskiego PAN J. Wojciechowski, Efektywność chowu brojlerów, efektywno-chowu-brojlerow [dostęp ] 13. S. Wężyk, Ekonomiczne uwarunkowania produkcji kurcząt mięsnych, 2009, [dostęp ] 14. T. Dębski, Kilka uwag na temat wyceny ferm drobiu cz. I, Biuletyn PTRM nr 2 czerwiec 2013, str T. Dębski, Kilka uwag na temat wyceny ferm drobiu cz. II, Biuletyn Nieruchomości Nr 1/2015, maj 2015, str Ustawa z 27 kwietnia 2001 roku - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013r. poz. 1232, z późn. zm.) BIULETYN NIERUCHOMOŚCI N r 2/2015 (2)