WOJNA POLSKO-SOWIECKA NA FOTOGRAFIACH W KOLEKCJI JÓZEFA PIŁSUDSKIEGO

Transkrypt

1 Hanna Kudła WOJNA POLSKO-SOWIECKA NA FOTOGRAFIACH W KOLEKCJI JÓZEFA PIŁSUDSKIEGO Zdecydowana większość fotografii dotyczących wojny roku znajduje się w kolekcji nazwanej Wojna polsko-sowiecka 1. Nie jest ona do końca opracowana, ale tematyka zdjęć wchodzących w jej skład jest w zasadzie jednolita. Ponieważ część materiałów z tego okresu dotyczy Józefa Piłsudskiego, dlatego dla urozmaicenia kolekcji jemu poświęconej i zachowania w pewnym sensie kalendarium życia Marszałka postanowiono pozostawić w niej pewną część zdjęć związanych z działaniami wojennymi i uroczystościami w latach Ze względu na interesującą tematykę mniejsza publikacja ma na celu omówienie ciekawszych zdjęć z tej kolekcji. Rok 1919 Zdjęcia o sygnaturach 60/ przedstawiają tłumy zgromadzone w dniu 27 kwietnia przed Ostrą Bramą w Wilnie, gdzie Józef Piłsudski uczestniczył w uroczystym nabożeństwie, a kolejne serdeczną rozmowę z ludnością oswobodzonego Wilna (sygn. 66/ ). 1 Omówienie tej kolekcji zob.: J. S i w i ń s k i, Wojna polsko-sowiecka w zbiorach ikonograficznych Centralnego Archiwum Wojskowego, Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej nr 17, Warszawa 1994, s

2 Wyjazd Naczelnego Wodza z Lidy do Warszawy w dniu 28 kwietnia utrwalono na fotografii o sygnaturze 66/504. Następnego dnia odbyło się jego powitanie w Warszawie (sygn. 66/2061 i 66/2071) oraz spotkanie z generałem Józefem Hallerem, którego wojska powróciły z Francji (sygn. 66/2066), generałem Paulem Henrysem i innymi przedstawicielami Francuskiej Misji Wojskowej (sygn. 66/ ). Defiladę wojsk generała J. Hallera przedstawiają zdjęcia o sygnaturach 66/ Wizytę Józefa Piłsudskiego w Grodnie 1 czerwca relacjonują fotografie przedstawiające powitanie na dworcu, hołd ludności, defiladę i zwiedzanie terenów fortecznych Twierdzy Grodno (sygn. 66/ ). Na zdjęciu o sygnaturze 66/515 Naczelnik wraz z generałem Stanisławem Szeptyckim, odbiera defiladę wojska, która odbyła się podczas inspekcji Frontu Litewsko-Białoruskiego w dniu 4 sierpnia. Fotografie wykonane podczas mszy polowej, która odbyła się 6 sierpnia po wręczeniu sztandarów 1 i 5 pp Legionów przedstawiają Józefa Piłsudskiego oraz generała Edwarda Śmigłego Rydza (sygn. 66/ ). W dniu 12 sierpnia z okazji, Święta Żołnierza na Placu Saskim w Warszawie odbyła się defilada wojskowa. Naczelnik Państwa wraz z generalicją dokonał przeglądu wojsk (sygn. 66/ ), Kolejne zdjęcie przedstawia J. Piłsudskiego w otoczeniu ministrów, generalicji, nuncjusza Achille Rattiego i tłumów publiczności, odbierającego defiladę (sygn. 66/509). Podczas pobytu w Suwałkach 12 września Piłsudski fotografował się z załogą pociągu pancernego Piłsudczyk (sygn. 66/ ). W drodze do Mińska 18 września Naczelnik Państwa w towarzystwie oficerów odwiedził Smorgonie (sygn. 66/ ). Na zdjęciu wykonanym w trakcie uroczystości z okazu Święta Zjednoczenia Armii Polskiej 19 października w Krakowie na lewo od J. Piłsudskiego stoi generał Józef Haller a obok niego generał Józef Leśniewski. Na prawo od dwóch osób cywilnych stoi generał Józef Dowbor-Muśnicki (sygn. 66/855). Kolejne fotografie przedstawiają Naczelnika na Rynku Głównym w drodze na Wawel (sygn. 66/1766 i 1767).

3 Na uwagę zasługują też zdjęcia obrazujące pobyt Józefa Piłsudskiego w Mińsku Litewskim. Przedstawiają one powitanie na dworcu, udział w mszy oraz defiladę wojskową (sygn. 66/ ). W kolekcji znajdują się również fotografie Naczelnika Państwa dokonującego przeglądu kompanii honorowej po powrocie z Wilna do Warszawy (sygn. 66/ ). Dokładnej daty nie udało się ustalić ze względu na bardzo częste jego wyjazdy do Wilna. Rok 1920 W pierwszej dekadzie stycznia 1920 roku Naczelnik Państwa dokonał objazdu Frontu Wołyńskiego. Na zdjęciu wykonanym 6 stycznia zarejestrowano jego pobyt na stacji w Równem (sygn. 66/525). Następnego dnia przebywał w towarzystwie generała Antoniego Listowskiego w Olewsku (sygn. 66/ ), a 8 stycznia sfotografowano go wraz z grupą oficerów na tle zdobytego pociągu sowieckiego w Zwiahlu (sygn. 66/530). Zdjęcie wykonane 25 stycznia przed katedrą w Wilnie przedstawia Józefa Piłsudskiego odbierającego raport od majora Drozdowskiego tuż po zakończeniu mszy. Na drugim planie widoczny jest nuncjusz papieski Achille Ratti (sygn. 66/2073). Inspekcję frontu grupy generała Edwarda Śmigłego-Rydza przedstawia fotografia wykonana 26 stycznia w Dyneburgu, na której Naczelnik Państwa stoi wśród oficerów sztabu 1 Dywizji. Z prawej strony widoczny jest Edward Śmigły-Rydz (sygn. 66/524). Nie udało się ustalić dokładnej daty sfotografowania Naczelnika przy sztandarze 28 pp w Wilnie (sygn. 66/2074). Zakłada się, że zdjęcie zostało wykonane wiosną 1920 roku. Ta sama uwaga odnosi się do kolejnych dwóch fotografii. Na pierwszym z nich Józef Piłsudski dokonuje przeglądu armii ochotniczej (sygn. 66/859), na drugim zaś przyjmuje defiladę oddziałów wojskowych udających się na front. Obok Naczelnika stoi generał Kazimierz Sosnkowski i ppłk Bolesław Wieniawa-Długoszowski (sygn. 66/547).

4 Pobyt Józefa Piłsudskiego na froncie podczas ofensywy ukraińskiej przedstawia fotografia o sygnaturze 66/543. Widoczny jest tu Naczelnik schylony nad mapą, obok niego stoi ppłk Bolesław Wieniawa-Długoszowski, tyłem zaś Edward Śmigły-Rydz. Zdjęcie wykonano w kwietniu lub w maju w bożej nieokreślonym miejscu. Fotografie o sygnaturach 66/565 i 566 przedstawiają przyjazd Naczelnego Wodza powozem belwederskim w dniu 18 maja do kościoła Św. Aleksandra przybranego kwiatami. Widoczne są tłumy ludzi zgromadzone na Placu Trzech Krzyży. Kilka zdjęć wykonano podczas pobytu Naczelnika Państwa 3 września w Krasnymstawie i wizytacji 2 Dywizji Legionów (sygn. 66/ ). Ze spotkania Józefa Piłsudskiego z atamanem Semenem Petlurą na stacji w Stanisławowie w dniu 5 września zachowało się kilkanaście fotografii (sygn. 66/ ). Obok wyżej wymienionych można na nich rozpoznać generała Michała Omelianowicza-Pawlenko i premiera Ukrainy Wiaczesława Prokopowicza. Na zdjęciach o sygnaturach 66/1420 i 1421 zarejestrowana została rozmowa Naczelnego Wodza z generałem Leonardom Skierskim, która odbyła się 10 września w Brześciu. Obok Skierskiego stoi płk Józef Rybak, a tuż za J. Piłsudskim generał Tadeusz Rozwadowski. Fotografia nr 66/567 została wykonana podczas rozmowy Józefa Piłsudskiego z Bolesławem Wieniawą-Długoszowskim, która odbyła się we wrześniu 1920 roku w Łapach przed operacją nad Niemnem. Kolejne zaś, pochodzące z tego samego miesiąca, przedstawiają omawianie planów ofensywy niemeńskiej z generałem Edwardem Śmigłym-Rydzem (sygn. 66/ ). Miejsce rozmowy jest bliżej nieokreślone. W czasie pobytu Naczelnika Państwa w Lipsku w dniu 24 września została wykonana jego fotografia w otoczeniu oficerów sztabu 2 Armii. Widoczny jest również szef misji francuskiej Paul Henrys, płk Bolesław Wieniawa-Długoszowski i generał Edward Śmigły-Rydz (sygn. 66/582). Na zdjęciach o sygnaturach 66/ widoczny jest Józef Piłsudski rozmawiający przez okno pociągu z delegacją Ligi Narodów. Rozmowa ta odbyła się

5 na dworcu w Białymstoku 4 października 1920 roku. Następnego dnia zarejestrowano powitanie Naczelnika przez obywateli Grodna (sygn. 66/1734). Nadawanie odznaczeń za udział w wojnie polsko-sowieckiej Uroczystości związane z dekoracją orderami Virtuti Militari oficerów Francuskiej Misji Wojskowej odbyły się na dziedzińcu Belwederu 11 października 1920 roku. Na zdjęciach widoczni są między innymi generał Paul Henrys, płk Bilotte i płk Louis Faury (sygn. 66/646 oraz 66/ ). Zachowało się kilka fotografii z uroczystości odznaczania miasta Lwowa orderem Virtuti Militari 22 listopada 1920 roku. Trzy z nich przedstawiają Marszałka na ulicach miasta (sygn. 66/ ), dwa odbierającego defiladę wojskową (sygn. 66/1803 i 1804), a jedno wśród dostojników cywilnych i wojskowych (sygn. 66/1805). Na kolejnych fotografiach wykonanych podczas uroczystości odznaczania pułków 1 Dywizji Legionów 3 grudnia 1920 roku w Mołodecznie, widoczna jest msza polowa z udziałem Marszałka odprawiana przez księdza Bombasa, dekoracja sztandarów 1 Dywizji orderami Virtuti Militari oraz defilada wojsk przed Józefem Piłsudskim (sygn. 66/ i 664). Zdjęcie o sygnaturze 66/668 przedstawia Naczelnika Państwa odbierającego defiladę odznaczonej orderem Virtuti Militari 14 Dywizji Wielkopolskiej pod dowództwem generała Daniela Konarzewskiego. Uroczystość ta odbyła się 5 grudnia 1920 roku w Zelwach. Moment dekoracji żołnierzy odznaczonych za udział w walkach o Wilno utrwalono na fotografii 66/2077. Ceremonia ta odbyła się w 1920 roku, ale niestety nie udało się ustalić dokładnej daty. W dniu 20 marca 1921 roku Józef Piłsudski dekorował żołnierzy orderami Virtuti Militari w Tomaszowie Lubelskim co zarejestrowano na zdjęciach 66/ Sztandar 7 pułku ułanów został udekorowany orderem Virtuti Militari przez

6 Marszałka 23 marca 1921 roku w Kraśniku. Na zdjęciach widoczny jest również trzymający sztandar dowódca pułku mjr Zygmunt Piasecki (sygn. 66/676 i 66/1781). Kolejne fotografie dotyczą uroczystości, jaka odbyła się 10 kwietnia 1921 roku w Płocku. Zdjęcie 66/677 wykonano podczas odpoczynku J. Piłsudskiego w drodze do Płocka, natomiast dwa kolejne tuż przed dekoracją miasta i jego obrońców (sygn. 66/678 i 679). Odznaczanie herbu Płocka Krzyżem Walecznych przedstawia fotografia 66/680, zaś następne dekorowanie obrońców miasta orderami Virtuti Militari i Krzyżami Walecznych (sygn.66/ ). Na Błoniach Tynieckich pod Kaliszem 15 maja 1921 roku Marszałek udekorował oficerów 25 pułku ułanów wielkopolskich (sygn. 66/1747). Uroczystości powitania wojsk powracających z wojny polsko-sowieckiej przedstawiają fotografie o sygnaturach 66/ Na sześciu z nich utrwalono Marszałka, premiera Wincentego Witosa, generała Kazimierza Sosnkowskiego i generała Józefa Hallera podczas mszy dziękczynnej za zwycięstwo nad wojskami sowieckimi (sygn. 66/ ). Kolejne zdjęcie przedstawia Józefa Piłsudskiego i Józefa Hallera odbierających defiladę wojsk powracających do Warszawy w dniu 22 maja 1921 roku (sygn. 66/765). Podczas tej defilady wykonano również fotografię o sygnaturze 66/766, na której obok Marszałka stoją premier Wincenty Witos, generał Kazimierz Sosnkowski i generał Józef Haller. Dekorację 1 pułku szwoleżerów orderem Virtuti Militari, która odbyła się przed Zamkiem Królewskim w Warszawie 1 lipca 1921 roku utrwalono na zdjęciach 66/