z powodu nowotworów jelita grubego

Transkrypt

1 ROZDZIAŁ VI ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2013 ZDROWIE I DOBROSTAN Wydział Opieki Zdrowotnej Zakład Promocji Zdrowia i Pielęgniarstwa Środowiskowego Śląska Akademia Medyczna w Katowicach Department of Health Promotion and Community Nursing, Medical University of Silesia in Katowice KATARZYNA LESZCZYŃSKA, ANNA LIKOS, TOMASZ IRZYNIEC, GRZEGORZ LESZCZYŃSKI z powodu nowotworów jelita grubego Impact of screening procedures on mortality decline in patients with colorectal cancer W ostatnich latach pierwsze miejsce na liście zachorowań i zgonów na świecie zajmowały choroby układu sercowo naczyniowego. Obecnie na całym świecie obserwowany jest wzrost zachorowalności na nowotwory. Z przeprowadzonych analiz wynika, iż w ciągu najbliższych 50 lat w Stanach Zjednoczonych dojdzie do podwojenia zachorowalności na nowotwory złośliwe. W 2000 roku zarejestrowano tam 1,3 mln przypadków zachorowań, natomiast przewiduje się, iż w 2050 roku będzie ich już 2,6 mln [4, 14]. W Polsce również obserwuje się wzrost liczby zachorowań. W 2005 roku zanotowano w naszym kraju zachorowania na nowotwory złośliwe. Wynika z tego, iż w obecnej dekadzie pierwsze miejsce na liście w kategorii struktury zachorowań będą zajmowały nowotwory złośliwe [4, 14]. Jednym z głównych problemów medycznych jest rak jelita grubego, który należy do najczęstszych nowotworów złośliwych. W 2005 roku w Europie Zachodniej na raka jelita grubego zachorowało około 150 tysięcy osób, natomiast w Polsce w tym samym roku zarejestrowano przypadków tego nowotworu. Zapadalność na raka jelita grubego na świecie ma stale tendencje wzrostowe i wynosi około 2,5 procent rocznie u kobiet i około 3,5 procent rocznie u mężczyzn. W Stanach Zjednoczonych każdego roku rejestruje się około 155 tysięcy nowych przypadków raka jelita grubego, natomiast w Polsce około 10 tysięcy, z czego 8 tysięcy chorych osób umiera [4, 9, 14, 23]. Pod względem częstości i śmiertelności rak jelita grubego w naszym kraju znajduje sie na drugim miejscu. Szczyt zachorowalności przypada między 60 a 70 rokiem życia, jednak coraz częściej nowotwór ten dotyka również osoby przed 40 rokiem życia [7, 12, 15, 16, 18, 22, 25].

2 116 ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2013 Zdrowie i dobrostan Rak jelita grubego charakteryzuje się gwałtownym przebiegiem. 5 letnie przeżycie uzależnione jest od stopnia zaawansowania choroby i wynosi powyżej 90 procent u chorych w pierwszym stopniu zaawansowania choroby, natomiast poniżej 10 procent w stadium rozsiania [24, 26]. Istotną metodą, która jest w stanie poprawić tę sytuację jest profilaktyka. W jej skład wchodzi profilaktyka pierwotna, która służy zapobieganiu chorobom poprzez kontrolowanie lub minimalizowanie czynników ryzyka oraz profilaktyka wtórna polegająca na wczesnym wykrywaniu i zapobieganiu chorobom [3, 6, 8, 17, 20]. Za podstawowy sposób walki z rakiem uważa się profilaktykę wtórną, obejmującą przede wszystkim masowe badania przesiewowe (skryningowe). Celem tych badań jest zwalczanie chorób nowotworowych poprzez ich wykrycie w najwcześniejszym stadium, kiedy to szanse na ich wyleczenie są największe. Wczesne rozpoznanie oraz wdrożenie leczenia przeciwnowotworowego zmniejsza śmiertelność z powodu raka oraz wydłuża życie chorego [3, 6, 8, 17, 20]. Rak jelita grubego może przez długi okres czasu przebiegać bezobjawowo. Dolegliwości pojawiają się wówczas, gdy choroba osiąga bardziej zaawansowaną fazę. Badania naukowe dowodzą, iż podłożem rozwoju raka jelita grubego są bardzo często łagodne polipy, które w prosty sposób można zdiagnozować i usunąć podczas badania endoskopowego. Wiadomo również, iż wraz z wiekiem wzrasta prawdopodobieństwo zachorowania na to schorzenie. Aż 90 procent zdiagnozowanych przypadków raka jelita grubego dotyczy pacjentów powyżej 50 roku życia. Udowodniono również korelację pomiędzy środowiskowymi czynnikami ryzyka a zwiększonym ryzykiem zachorowania na ten nowotwór oraz korelację pomiędzy przyjmowaniem niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) i hormonalnej terapii zastępczej (HTZ) a zmniejszonym ryzykiem zachorowania. Głównym założeniem pracy jest ocena skuteczności badań przesiewowych w zmniejszeniu śmiertelności z powodu raka jelita grubego. W wyniku analizy celu głównego pracy wyodrębniono cele szczegółowe: 1. Analiza wpływu środowiskowych czynników ryzyka na zwiększenie ryzyka zachorowalności na ten nowotwór. 2. Analiza ryzyka zachorowania na nowotwór jelita grubego w zależności od płci. 3. Analiza związku przyjmowania NLPZ i HTZ na zmniejszenie tego ryzyka. Aby zrealizować cel pracy przeanalizowano dokumentację medyczna pacjentów, którzy zgłosili sie do programu badań przesiewowych. MATERIAŁ I METODY W niniejszej pracy analizą objęto dokumentację medyczną 300 pacjentów poddanych badaniom przesiewowym (kolonoskopia) realizowanym w oddziale Chirurgii Krótkoterminowej w Zakresie Gastroenterologii Niepublicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej Medyk w Żorach w latach Wyróżniono dwie grupy pacjentów. Pierwszą grupę tworzą osoby w wieku lat, których krewni mają udokumentowane zachorowanie na raka jelita grubego. Tym samym znaleźli się w

3 Katarzyna Leszczyńska, Anna Likos, Tomasz Irzyniec, Grzegorz Leszczyński z powodu nowotworów jelita grubego grupie ryzyka zachorowania na ten nowotwór. Z tego powodu osoby te zaproszono do programu przed 50 rokiem życia. Drugą grupę stanowi populacja osób w wieku lat, u których czynnikiem ryzyka jest wiek powyżej 50 lat. W celu szczegółowego opracowania wyników badań: 1. Przedstawiono demograficzną charakterystykę badanych. Zbadano, u której z płci częściej występują zmiany polipowate w jelicie grubym. 2. U każdego pacjenta przeanalizowano czynniki ryzyka raka jelita grubego oraz częstość występowania zmian polipowatych w jelicie grubym. 3. Wyodrębniono pacjentów przyjmujących NLPZ oraz HTZ oraz przeanalizowano, czy w tej grupie występuje mniejsza częstotliwość zachorowalności na polipy jelita grubego, niż w grupie osób nie przyjmujących tego typu leków. 4. Zbadano liczbę pacjentów, u których podczas badania wykryto i usunięto polipy jelita grubego oraz dokonano ich podziału ze względu na budowę histopatologiczną oraz lokalizację. 5. Określono grupę pacjentów, u których podczas badania wykryto inne zmiany nienowotworowe jelita grubego oraz przedstawiono rodzaj tych zmian. 6. Oceniono satysfakcję pacjentów z uczestnictwa w programie. WYNIKI Wśród 300 pacjentów poddanym badaniom przesiewowym wyróżniono dwie grupy wiekowe. Pierwszą grupę stanowią osoby w wieku lat. Do programu z tej grupy wiekowej zgłosiło sie 7 osób, co wynosi ~ 2,3 %. Drugą grupę stanowi populacja osób w wieku lat. Z tej grupy wiekowej w programie uczestniczyło 293 osób, co wynosi ~ 97,7 % (Rycina 1). Ryc. 1 Wiek pacjentów uczestniczących w programie 117

4 ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2013 Zdrowie i dobrostan W programie uczestniczyło 198 kobiet, co stanowi 66 % z 300 przebadanych pacjentów oraz 102 mężczyzn (34 %) (Rycina 2). Ryc. 2 Płeć badanych Na 300 przebadanych pacjentów u 288 stwierdzono występowanie czynników zwiększających ryzyko zachorowalności na raka jelita grubego. U 39 pacjentów (13%) czynnikiem ryzyka był rak jelita grubego u krewnych pierwszego stopnia, u 48 (16%) palenie papierosów, natomiast u 201 (67%) BMI powyżej 25. (Rycina 3) Ryc. 3 Czynniki ryzyka raka jelita grubego osób uczestniczących w programie Z 300 przebadanych pacjentów 4 %, czyli 12 osób, przyjmowało HTZ, natomiast NLPZ zażywało 13 osób, co stanowi ~ 4 % przebadanej grupy (Rycina 4). 118

5 Katarzyna Leszczyńska, Anna Likos, Tomasz Irzyniec, Grzegorz Leszczyński z powodu nowotworów jelita grubego Ryc. 4 Grupa badanych przyjmująca HTZ i NLPZ Spośród 300 przebadanych pacjentów u 85 stwierdzono polipy jelita grubego, co stanowi 28 %. Natomiast najliczniejszą grupę - 72 % (215) to osoby, u których nie stwierdzono polipów (Rycina 5). Ryc. 5 Pacjenci, u których podczas kolonoskopii zdiagnozowano występowanie polipów U 85 pacjentów zdiagnozowano występowanie polipów jelita grubego. Jedna z tych osób należała do grupy wiekowej lat, co stanowi ~ 1 %. Natomiast najliczniejsza grupa, u której zdiagnozowano występowanie polipów to pacjenci w wieku lat - 84 osoby (99 %). (Rycina 6) Celem zbadania istotności statystycznej różnic pomiędzy grupami zastosowano test z proporcji. Stwierdzono, iż istnieje statystycznie istotna różnica na poziomie p = 0, pomiędzy grupą wiekową lat a lat pacjentów, u których stwierdzono istnienie polipów. 119

6 ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2013 Zdrowie i dobrostan Ryc. 6 Występowanie polipów u pacjentów z podziałem na dwie grupy wiekowe Spośród 85 osób, u których zdiagnozowano występowanie polipów 47 (55 %) to kobiety oraz 38 mężczyzn (~ 45%) (Rycina 7). Celem zbadania istotności statystycznej różnic pomiędzy grupami zastosowano test z proporcji. Stwierdzono, iż nie ma różnicy pomiędzy ilością kobiet a ilością mężczyzn, u których zdiagnozowano polipy (p = 0,167). Ryc. 7 Występowanie polipów u pacjentów z podziałem na płeć Spośród 85 osób, u których zdiagnozowano występowanie polipów jelita grubego HTZ przyjmowało 10 osób (12%), natomiast NLPZ przyjmowało 12 osób (14%). Najliczniejszą grupę osób, u których wystąpiły polipy jelita grubego, a mianowicie 63 osoby (74 %) nie przyjmujący HTZ i NLPZ (Rycina 8). 120

7 Katarzyna Leszczyńska, Anna Likos, Tomasz Irzyniec, Grzegorz Leszczyński z powodu nowotworów jelita grubego Celem zbadania istotności statystycznej różnic pomiędzy grupami zastosowano test z proporcji. Stwierdzono, iż ilość pacjentów nie przyjmujących HTZ i NLPZ, u których zdiagnozowano polipy, jest statystycznie istotnie wyższa (p = 0,000002) od ilości tych osób, która leki przyjmowała. Ryc. 8 Występowanie polipów u pacjentów z podziałem na przyjmowane leki HTZ i NLPZ Ogółem zdiagnozowano 100 polipów. Najliczniejszą grupę - 64 (64 %) osoby stanowią polipy hyperplastyczne. Gruczolaków cewkowych wykryto 21 (21 %), kosmkowych 1 (1 %), cewkowo kosmkowych 10 (10 %) i ząbkowanych 2 (2 %). W 2 polipach (2 %) zdiagnozowano raka adenocarcinoma (Rycina 9). Celem zbadania istotności statystycznej różnic pomiędzy grupami zastosowano test z proporcji. Stwierdzono, iż ilość polipów hyperplastycznych w porównaniu z pozostałymi, jest statystycznie istotnie wyższa (p = 0,00008). 121

8 ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2013 Zdrowie i dobrostan Ryc. 9 Podział zdiagnozowanych polipów ze względu na budowę histopatologiczną Spośród 100 zdiagnozowanych polipów zaawansowane zmiany wykryto w 36 polipach. Polipów gruczolakowatych wykryto 34 (34 %), natomiast raka zdiagnozowano w 2 polipach (2 %). Najliczniejszą grupę stanowią polipy łagodne (hyperplastyczne), a mianowicie 64 % wszystkich zdiagnozowanych polipów (64 polipy) (Rycina 10). Ryc. 10 Zaawansowane zmiany w polipach 122

9 Katarzyna Leszczyńska, Anna Likos, Tomasz Irzyniec, Grzegorz Leszczyński z powodu nowotworów jelita grubego Najczęstszą lokalizacją zdiagnozowanych polipów była odbytnica 55 (55 %) ze 100 wykrytych polipów, następnie esica 27 (27 %), okrężnica wstępująca 6 (6 %), okrężnica poprzeczna 5 (5 %), zagięcie wątrobowe 3 (3 %), okrężnica zstępująca 2 (2 %) oraz zagięcie śledzionowe 1 (1 %) i kątnica 1 (1 %). (Rycina 11) Ryc. 11 Lokalizacja polipów w jelicie grubym W badanej populacji u 148 (48 %) pacjentów zdiagnozowano inne zmiany nienowotworowe. Na 148 pacjentów, u których stwierdzono obecność zmian nienowotworowych uchyłki esicy odnotowano u 16 pacjentów (~ 11 %), żylaki odbytu - u 103 pacjentów (~ 70 %), uchyłki esicy i zstępnicy 10 (~ 7 %), uchyłki całej okrężnicy u 8 (~ 5 %), uchyłki esicy i żylaki odbytu u 3 (~ 2 %), uchyłki całej okrężnicy i żylaki odbytu u 3 (~ 2 %), tłuszczak wstępnicy u 2 (~ 1,2 %), żylaki odbytu i melanozę u 1 (~ 0,6 %), uchyłki zstępnicy u 1 (~ 0,6 %) oraz melanozę wstępnicy u 1 pacjenta (~ 0,6 %) (Rycina 12). 123

10 ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2013 Zdrowie i dobrostan Ryc. 12 Rodzaj zdiagnozowanych zmian nienowotworowych oraz ich lokalizacja Na 300 przebadanych pacjentów ~ 95 % (285 osób) stwierdziło, iż program badań przesiewowych jest bardzo przydatny, natomiast 5 % (15 osób), że jest raczej przydatny (Rycina 13). Ryc. 13 Ocena przydatności badania przesiewowego w kierunku raka jelita grubego 124

11 Katarzyna Leszczyńska, Anna Likos, Tomasz Irzyniec, Grzegorz Leszczyński z powodu nowotworów jelita grubego OMÓWIENIE WYNIKÓW BADAŃ WŁASNYCH W badaniach przesiewowych w kierunku wykrywania raka jelita grubego uczestniczyło 300 pacjentów. Badania realizowano w oddziale Chirurgii Krótkoterminowej w Zakresie Gastroenterologii Niepublicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej Medyk w Żorach w latach W wyniku przeprowadzonych analiz uzyskano następujące wyniki: W skład badanej populacji weszły dwie grupy wiekowe pacjentów. Pierwsza grupa to osoby w wieku lat, które posiadają krewnych pierwszego stopnia, wśród których wystąpiło zachorowanie na raka jelita grubego, co spowodowało, że znaleźli sie oni w grupie ryzyka zachorowania na ten nowotwór. Z tego powodu zostali oni włączeni do programu przed 50 rokiem życia. Drugą grupę stanowią osoby w wieku lat, u których czynnikiem ryzyka jest wiek. Z pierwszej grupy do programu zgłosiło się 7 osób, co stanowi ~ 2,3 % badanej populacji, natomiast najliczniejszą grupę reprezentują pacjenci w wieku lat. Z tej grupy wiekowej w programie uczestniczyły 293 osoby, co wynosi ~ 97,7 %. Wynika z tego, iż pomimo możliwości włączenia do programu osób poniżej 50 roku życia, osoby te w bardzo małym stopniu są zainteresowane uczestnictwem w badaniach. Świadczyć to może o niedostatecznej wiedzy tych osób na temat czynników ryzyka zachorowalności na choroby nowotworowe, czy też o niedostatecznym rozpowszechnianiu informacji na temat badań skryningowych. Innym czynnikiem może być również lęk przed samym badaniem lub lęk przed postawieniem diagnozy choroby nowotworowej. Osobom takim łatwiej jest żyć w niewiedzy o chorobie, niż stawić czoła diagnozie i leczeniu. Dla wielu osób nadal diagnoza rak jest równoznaczna z cierpieniem i śmiercią. Własna interpretacja wyników badań przeprowadzonych na potrzeby pracy różni się od komentarzy autorów artykułu pt. Akceptowalność przesiewowych badań kolonoskopowych w profilaktyce raka jelita grubego w zależności od niektórych czynników demograficznych. K. Homa, M. Brzosko, K. Safranow oraz K. Marlicz stwierdzili, iż wiek badanych nie miał istotnego wpływu na uczestnictwo pacjentów w badaniach przesiewowych. Aczkolwiek przytoczyli oni wyniki badań innych autorów, według których osoby starsze (powyżej 50 roku życia) chętniej poddawały się badaniom przesiewowym wykrywającym raka jelita grubego, niż osoby młodsze. Zwrócili uwagę na to, iż osoby młodsze nie korzystały z badań skryningowych z powodu obaw przed bólem związanym z badaniem, złymi wynikami, a przede wszystkim przed rozpoznaniem raka [13]. Z badanej populacji osób u 85 zdiagnozowano występowanie polipów. W grupie wiekowej lat u jednego pacjenta wykryto polipy jelita grubego, natomiast w grupie lat polipy zdiagnozowano u 84 pacjentów. Wynika z tego, iż wraz z wiekiem wzrasta ryzyko zachorowania na raka jelita grubego. Niestety, z grupy wiekowej lat zgłosiło się do badań zbyt mało osób (7 osób - ~ 2,3 % badanej populacji), aby wysunąć dalsze wnioski. Interpretacja badań o wzroście ryzyka zachorowalności na raka jelita grubego wraz z wiekiem zgodna jest z wnioskami autora artykułu pt. Chirurgiczne leczenie chorób jelita grubego. A. Niedojadło Kumor stwierdziła w nim, iż rak jelita gru- 125

12 126 ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2013 Zdrowie i dobrostan bego rzadko występuje przed 40 rokiem życia, natomiast wraz z wiekiem ryzyko to wzrasta, osiągając szczyt w ósmej dekadzie życia. Autorka stwierdziła również, iż wiele badań wykazało obecność w co czwartym badaniu kolonoskopowym wykonywanym u osób po 50 roku życia polipów gruczolakowatych, które należą do stanów przedrakowych [19]. Biorąc pod uwagę płeć badanych, do programu zgłosiło się 198 kobiet, co stanowi 66 % badanej populacji oraz 102 mężczyzn, co wyniosło 34 %. Świadczy to o większym zainteresowaniu kobiet uczestnictwem w badaniach profilaktycznych. Wynikać z tego może większa dbałość kobiet o swój stan zdrowia, o czym może świadczyć ich dłuższa długość życia, niż mężczyzn. Własna interpretacja wyników badań różni się od interpretacji badań K. Homy i współautorów. Stwierdzili oni, iż nie było istotnych różnic uczestnictwa w programie kobiet i mężczyzn [13]. Odrębność wyników może jednak wynikać z ilościowej różnicy badanej populacji (w/w autorzy badania prowadzili na populacji liczącej 1200 osób). U 85 osób badanej populacji na potrzeby pracy zdiagnozowano występowanie polipów, z czego 47 dotyczyło kobiet, a 38 mężczyzn. Celem zbadania istotności statystycznej różnic pomiędzy grupami zastosowano test z proporcji. Stwierdzono, iż nie ma istotnej różnicy pomiędzy ilością kobiet a ilością mężczyzn, u których zdiagnozowano polipy (p = 0, 167). Teza ta różni się od wniosków autorów artykułu pt. Sporadyczny rak jelita grubego czynniki modulujące indywidualną wrażliwość na zachorowanie. J. Gil, A. Stembalska, I. Łaczmańska oraz M. Sąsiadek stwierdzili w nim, iż na raka jelita grubego częściej chorują mężczyźni ( ok. 11,3 % wszystkich nowotworów), niż kobiety (10,4 % wszystkich nowotworów) [11]. U każdego pacjenta przeanalizowano, czy u krewnych pierwszego stopnia wystąpiło zachorowanie na raka jelita grubego oraz obecność środowiskowych czynników zwiększających zachorowalność, takich jak nałóg palenia papierosów oraz BMI powyżej 25. Na 300 badanych pacjentów u 288 stwierdzono występowanie czynników zwiększających ryzyko zachorowalności na raka jelita grubego. U 39 pacjentów (13% badanej populacji) czynnikiem ryzyka było wystąpienie zachorowania na raka jelita grubego u krewnych pierwszego stopnia, u 48 (16 %) palenie papierosów. Najmniej liczną grupę (12 osób 4 %) stanowią pacjenci, u których nie zaobserwowano żadnych czynników ryzyka. W badanej populacji osób przeanalizowano ilość pacjentów przyjmujących niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) oraz hormonalną terapię zastępczą (HTZ), jak również przeanalizowano, czy w tej grupie występuje mniejsza częstotliwość zachorowalności na polipy jelita grubego, niż w grupie osób nie przyjmujących tego typu leków. Na 300 badanych pacjentów 13 (~ 4 %) przyjmowało NLPZ powyżej 3 miesięcy oraz 12 (4 %) HTZ również powyżej 3 miesięcy. W całej badanej populacji (300 osób) u 85 zdiagnozowano występowanie polipów jelita grubego. W grupie tej znalazło się 12 osób przyjmujących NLPZ oraz 10 przyjmujących HTZ. Najliczniejszą grupę z zdiagnozowanymi polipami jelita grubego, a mianowicie 60 osób, stanowią pacjenci nie przyjmujący NLPZ i HTZ. Wysunąć z tego można wniosek, iż przyjmowanie przewlekłe NLPZ i HTZ ma wpływ na zmniejszenie zachorowalności

13 Katarzyna Leszczyńska, Anna Likos, Tomasz Irzyniec, Grzegorz Leszczyński z powodu nowotworów jelita grubego na polipy jelita grubego, a w konsekwencji na zmniejszenie ryzyka powstania raka. Wyniki te nie są jednak jednoznaczne i mogłyby ulec zmianie badając większą grupę osób przyjmujących NLPZ i HTZ przez co najmniej 10 lat. Celem zbadania istotności statystycznej różnic pomiędzy grupami zastosowano test z proporcji. Stwierdzono, iż ilość pacjentów nie przyjmujących dane leki, u których zdiagnozowano polipy jest statystycznie istotnie wyższa (p = 0,000002) od ilości osób, która leki przyjmowała. Teza o ochronnym działaniu NLPZ i HTZ byłaby zgodna z autorami dwóch cytowanych poniżej artykułów. A. Bednarowska Flisiak i M. Bińkowska w artykule pt. Hormonalna terapia zastępcza a rak jelita grubego opisują prace różnych badaczy, z których wynika, iż wśród kobiet stosujących HTZ diagnozuje się mniejszą ilość polipów gruczołowych, przez co zmniejsza się u nich ryzyko powstania raka jelita grubego [1]. Natomiast M. Degowska i G. Rydzewska w artykule pt. Chemoprewencja raka jelita grubego rola mesalazyny przytaczają liczne badania przeprowadzone w latach 80 i 90 tych, które wykazały, iż stosowanie NLPZ ma działanie przeciwnowotworowe. Kolejne badania potwierdziły tę zależność, jednak najlepsze korzyści zaobserwowano po 10 letnim stosowaniu tych leków [7]. Na 300 przebadanych pacjentów u 85 zdiagnozowano występowanie polipów jelita grubego. W sumie usunięto u tych pacjentów 100 polipów. Biorąc pod uwagę budowę histopatologiczną, zdiagnozowano i usunięto następujące polipy: - polip hyperplastyczny - 64, co stanowi 64 % wszystkich zdiagnozowanych polipów, - gruczolak cewkowy - 21 (21 %), - gruczolak kosmkowy -1 (1%), - gruczolak cewkowo kosmkowy 10 ( 10%), - gruczolak zabkowany 2 (2%), - adenocarcinoma 2 (2%). Celem zbadania istotności statystycznej zastosowano test z proporcji. Stwierdzono, iż ilość polipów hyperplastycznych w porównaniu z pozostałymi, jest statystycznie istotnie wyższa (p = 0,00008). Wynika z tego, iż najwięcej rozpoznanych i usuniętych polipów w badanej populacji osób miało budowę hyperplastyczną. Wyniki te różnią się od autorów artykułu pt. Endoskopowa polipektomia w profilaktyce raka jelita grubego. S. Wojtuń, R. Koktysz i W. Kozłowski stwierdzają w nim, iż najczęściej występującym typem polipów diagnozowanych podczas badań endoskopowych sa polipy gruczolakowate [27]. Badania kliniczne prowadzone na przełomie wielu lat wykazały, iż rak jelita grubego w większości przypadków rozwija sie na podłożu łagodnych polipów gruczolakowatych. M. Bujanowska Fedak, J. Czajor i A. Steciwko w artykule pt. Współczesne aspekty diagnostyki i terapii raka jelita grubego podają, iż największe ryzyko raka istnieje w przypadku rozwoju polipów o budowie kosmkowej. Oceniane jest ono na %. W przypadku gruczolaków cewkowych rak rozwija się w 5 10 %. Przemiana łagodnego gruczolaka w zmianę nowotworową wg autorów wynosi 7 12 lat. Niektóre źródła podają, iż również łagodne polipy hyperplastyczne mogą z czasem ulec przemianie w tzw. polipy ząbkowane, a następnie zezłośliwieć. Dlatego też wszystkie polipy jelita grubego diagnozowane podczas badania endoskopowego powinny być traktowane jako potencjalnie złośliwe [5]. Wynika z tego, iż 85 pacjentów z badanej populacji, którym zdiagnozowano i usunięto polipy uniknęło najprawdopodobniej rozwoju pełnoobjawowego raka jelita grubego. Jed- 127

14 128 ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2013 Zdrowie i dobrostan noznacznie można więc stwierdzić, iż badania przesiewowe mają wpływ na zmniejszenie śmiertelności wśród chorych na raka jelita grubego. Doskonałym narzędziem tych badań jest kolonoskopia, która pozwala nie t usunąć zmiany chorobowe w jelicie grubym. Diagnozowanie i usuwanie łagodnych polipów przyczynia się do wyeliminowania ich transformacji w zmianę złośliwą, natomiast diagnozowanie i usuwanie endoskopowo zmian złośliwych powoduje natychmiastowe wyleczenie pacjenta. Pozwala to w dużym stopniu zmniejszyć koszty leczenia chorych na raka (leczenie operacyjne, chemioterapia, radioterapia, leczenie paliatywne), a przede wszystkim zmniejszyć śmiertelność u tych pacjentów. Niebagatelne znaczenie ma również to, iż pomaga się tym chorym i ich bliskim uniknąć cierpienia związanego z chorobą nowotworową, jak również wyczulić ich na badania kontrolne. Pacjent świadomy potrafi postępować w ten sposób, by uniknąć zagrożenia, a to wszystko w konsekwencji prowadzi do zmniejszenia śmiertelności wśród tych chorych. Jeśli taki pacjent uświadomi i nakłoni do skryningu jedną, dwie lub kilka innych osób, szanse te mogą ulec zwielokrotnieniu. P. Cieśla, B. Cieśla i H. Cieślak w artykule pt. Znaczenie profilaktyki wtórnej w nowotworach jelita grubego przytaczają słowa członków zespołu ekspertów wyznaczonych przez Agencję ds. Polityki Zdrowotnej i Badań, którzy stwierdzili, iż gdyby ludzie po 50 roku życia czynnie uczestniczyli w badaniach skryningowych, można by było wówczas każdego roku uratować 18 tysięcy istnień ludzkich [6]. Podobne wnioski o wpływie skryningu na zmniejszenie śmiertelności wysunęli autorzy artykułu pt. Chemoprewencja raka jelita grubego. M. Degowska i G. Rydzewska stwierdzają, iż mimo możliwości przeoczenia w trakcie badań mniejszych polipów (15 20 %), to jednak wg nich każda metoda skryningu jest lepsza, niż jej zaniechanie [7]. Najczęstszą lokalizacją polipów w badanej populacji osób była odbytnica. W tym miejscu polipy wykryto u 55 osób, co stanowi 55 % ze 100 wykrytych polipów, następnie esica 27 (27 %), okrężnica wstępująca 6 (6 %), okrężnica poprzeczna 5 (5 %), zagięcie watrobowe 3 (3 %), okrężnica zstępująca 2 (2 %) oraz zagięcie śledzionowe 1 (1 %) i kątnica 1 (1 %). Wg autorów Atlasu gastroenterologii klinicznej pod redakcją Leszka Paradowskiego najczęstszą lokalizacją raka jelita grubego (ok. 2/3 przypadków) jest esica i odbytnica, w ok kątnica, natomiast reszta zmian występuje mniej lub bardziej równomiernie w pozostałych częściach jelita grubego [21]. Wyniki badań przeprowadzonych na potrzeby pracy nie różnią się znacząco od wniosków autorów powyższej publikacji. Również w tym przypadku najczęstszą lokalizacją polipów była odbytnica i esica, aczkolwiek w kątnicy zdiagnozowano tych zmian najmniej, bowiem tylko 1 %. W badanej grupie 300 osób przeanalizowano również rodzaj zmian nienowotworowych. Na 148 pacjentów, u których stwierdzono obecność zmian nienowotworowych uchyłki esicy odnotowano u 16 pacjentów (~ 11 %), żylaki odbytu - u 103 pacjentów (~ 70 %), uchyłki esicy i zstępnicy 10 (~ 7 %), uchyłki całej okrężnicy u 8 (~ 5 %), uchyłki esicy i żylaki odbytu u 3 (~ 2 %), uchyłki całej okrężnicy i żylaki odbytu u 3 (~ 2 %), tłuszczak wstępnicy u 2 (~ 1,2 %), żylaki odbytu i melanozę u 1 (~ 0,6 %), uchyłki zstępnicy u 1 (~ 0,6 %) oraz melanozę wstępnicy u 1 pacjenta (~ 0,6 %). Wynika z tego, iż najczęstszą zmianą nienowotworową

15 Katarzyna Leszczyńska, Anna Likos, Tomasz Irzyniec, Grzegorz Leszczyński z powodu nowotworów jelita grubego diagnozowaną podczas badań endoskopowych dolnego odcinka przewodu pokarmowego są uchyłki esicy oraz żylaki odbytu. M. Bittinger w publikacji pt. Atlas kolonoskopii stwierdził, iż uchyłki (palcowate wypuklenia wystające na zewnątrz światła jelita) powstają w wyniku niskiej zawartości włókien roślinnych w diecie, co doprowadza do mniejszej objętości stolca i w konsekwencji do zwiększenia napięcia ściany jelita. Ponadto stwierdził, iż powstają one najczęściej w esicy z powodu jej silnych skurczy i dużej segmentacji [2]. W badaniach przeprowadzonych na potrzeby pracy najczęstszą lokalizacją zdiagnozowanych uchyłków była również esica. R. Fleischmann w/w publikacji stwierdził, iż melanoza okrężnicy (wynik pigmentacji błony śluzowej jelita w wyniku nadużywania środków przeczyszczających) najczęściej występuje w prawej części okrężnicy i wstępnicy [10]. Podobnie w badaniach przeprowadzonych na potrzeby pracy melanozę zdiagnozowano w części wstępującej okrężnicy. Dodatkowo w pracy oceniono satysfakcję pacjentów z uczestnictwa w programie. Na 300 przebadanych pacjentów ~ 95 % (285 osób) stwierdziło, iż program badań przesiewowych jest bardzo przydatny, natomiast 5 % (15 osób), że jest raczej przydatny. Wyniki te świadczą o tym, iż pacjenci, którzy uczestniczyli w programie, byli świadomi wagi badania mającego na celu wykrycie i ewentualne leczenie zdiagnozowanych zmian. Świadczyć to może o coraz większej wiedzy społeczeństwa na temat profilaktyki chorób nowotworowych, ich leczenia oraz celowości programów skryningowych. WNIOSKI Na podstawie wyników badań wysunięto następujące wnioski: 1. Zainteresowanie udziałem w badaniach przesiewowych osób po 50 r. ż. z rodzinnym wywiadem raka jelita grubego jest niewielkie. 2. Kobiety w większym stopniu iż mężczyźni są zainteresowane uczestnictwem w programie badań przesiewowych. 3. Większość osób uczestnicząca w programie obciążona jest występowaniem jednego, dwóch lub trzech czynników zwiększających ryzyko zachorowalności na raka jelita grubego (rak u krewnych pierwszego stopnia, BMI powyżej 25, palenie papierosów). 4. Ryzyko występowania raka jelita grubego wzrasta wraz z wiekiem. 5. U chorych ze stwierdzonymi podczas badania polipami jelita grubego nie występowały objawy kliniczne. 6. Polipy występują częściej u osób z czynnikami ryzyka raka jelita grubego. 7. Spośród polipów jelita grubego najczęstsze są łagodne polipy hyperplastyczne. 8. Częstość występowania polipów jelita grubego daje się powiązać ze stosowaniem HTZ i NLPZ. 9. W opinii badanych program badań przesiewowych w kierunku raka jelita grubego jest przydatny i skuteczny. 129

16 ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2013 Zdrowie i dobrostan 1. Bednarowska Flisiak A, Bińkowska M. Hormonalna terapia zastępcza a rak jelita grubego. Przegląd Menopauzalny 2003; 2: Bittinger M. Uchyłkowatość i zapalenie uchyłków. [W:] Messman H. Atlas kolonoskopii. Warszawa: MediPage: 2007; s. 56. ISBN Brużewicz S. Nowotwory jelita grubego: Warszawa PZWL; 2008, wyd. I. ISBN , s Bujanowska Fedak M M, Czajor J, Steciwko A. Współczesne aspekty profilaktyki nowotworów jelita grubego. Terapia 2008, 9 (2): Bujanowska Fedak M M, Czajor J, Steciwko A. Współczesne aspekty diagnostyki i terapii raka jelita grubego. Terapia 2009; 9, z. 1 (229): Cieśla P, Cieśla B, Cieślak H. Znaczenie profilaktyki wtórnej w nowotworze jelita grubego. Problemy pielęgniarstwa 2008; 16 (3): Degowska M, Rydzewska G. Chemoprewencja raka jelita grubego rola mesalazyny. Przegląd Gastroenterologiczny 2008; 3 (5): Deptała A, Frączek M. Profilaktyka w onkologii. [W:] Frączek M. (red.) Podstawy diagnostyki i terapii nowotworów. Bielsko Biała: & Medica Press:2008. ISBN , s Drozd R, Trzciński R, Rutkowski M, Grzegorczyk K, Dziki Ł, Sygut A, Kołomecki K, Dziki A. Stężenia antyoksydacyjnych pierwiastków śladowych selenu i cynku u chorych z rakiem esicy lub odbytnicy. Gastroenterologia Polska 2008; 6 (15); Fleischmann R. Melanoza okrężnicy. [W:] Messman H. Atlas kolonoskopii. Warszawa: MediPage: 2007; s ISBN Gil J, Stembalska A, Łaczmańska I, Sąsiadek M. Sporadyczny rak jelita grubego czynniki modulujące indywidualną wrażliwość na zachorowanie. Współczesna Onkologia 2010; 14 (3): Gil J, Wojtuń S. Diagnostyka endoskopowa raka jelita grubego. Współczesna Onkologia 2006;10 (3): Homa K, Brzosko M, Safranow K, Marlicz K. Akceptowalność przesiewowych badań kolonoskopowych w profilaktyce raka jelita grubego w zależności od niektórych czynników demograficznych. Pol. Merk. Lek. 2005; XIX (110, 179): Korniluk J, Wcisło G, Nurzyński P, Stec R, Bodnar L, Obrocka B, Szczylik C. Współczesna Onkologia 2006; 10 (3):

17 Katarzyna Leszczyńska, Anna Likos, Tomasz Irzyniec, Grzegorz Leszczyński z powodu nowotworów jelita grubego 15. Łaczmańska I, Kozłowska J. Niestabilność chromosomowa w sporadycznym raku jelita grubego. Współczesna Onkologia 2009;13 (4): Maliszewski D, Jastrzębski T, Drucis K, Kopacz A. Czynniki prognostyczne w raku jelita grubego co możemy dodać do standardu? Współczesna Onkologia 2008; 12 (5): Mierzwa T. Udział pielegniarki w badaniach przesiewowych. [W:] Nowicki A. (red.) Pielęgniarstwo onkologiczne. Poznań: Termedia; ISBN , s Muszyński J. Rak jelita grubego. Nowa Klinika 2005: 12 (9 10); Niedojadło Kumor A. Chirurgiczne leczenie chorób jelita grubego, Świat medycyny 2009; 8 (104): Niwińska A. Madowe badania przesiewowe (skryningowe). [W:] Kułakowski A, Skowrońska Gardas A. (red.) Onkologia. Warszawa: PZWL; ISBN , s Paradowski L. (red.): Atlas gastroenterologii klinicznej. Wrocław: Urban & Partner; 2006, wyd. I. ISBN , s Richter P, Milanowski W, Bucki K, Kubisz A, Nowak W. Wiek jako czynnik rokowniczy u chorych z rakiem jelita grubego. Przeglad Lekarski 2005; 62 (12): Spychalski M, Dziki A. Mesalazyna w chemoprewencji raka jelita grubego. Gastroenterologia Polska 2009; 6 (16): Szenjach J, Synowiec A, Szarlej Wcisło K, Cieślak A, Korniluk J, Bodnar L. Rak jelita grubego w świetle współczesnych badań molekularnych. Współczesna Onkologia 2006; 10 (3): Tarnowski W, Grous A. Laparoskopia w wybranych chorobach przewodu pokarmowego. Gastroenterologia Polska 2009; 2 (16): Ultracka Hutka B. Leczenie celowane chorych na raka jelita grubego aktualny stan wiedzy. Współczesna Onkologia 2006; 10 (3): Wojuń S, Koktysz R, Kozłowski W. Endoskopowa polipektomia w profilaktyce raka jelita grubego. Pol. Merk. Lek. 2007; XXII (131): STRESZCZENIE W ostatnich latach pierwsze miejsce na liście zachorowań i zgonów na świecie zajmowały choroby układu sercowo naczyniowego. Obecnie na całym świecie obserwowany jest wzrost zachorowalności na nowotwory [4, 14]. Jednym z głównych problemów medycznych jest rak jelita grubego, który należy do najczęstszych nowotworów złośliwych. Zapadalność na raka jelita grubego na świecie ma stale tendencje wzrostowe i wynosi około 2,5 procent rocznie u kobiet i około 3,5 procent rocznie u mężczyzn. W Polsce około 10 tysięcy osób rocznie zachoruje na raka jelita 131

18 ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2013 Zdrowie i dobrostan grubego, z czego 8 tysięcy umrze [4, 9, 14, 23]. Głównym założeniem pracy jest ocena skuteczności badań przesiewowych (kolonoskopii) w zmniejszeniu śmiertelności z powodu raka jelita grubego. W niniejszej pracy analizą objęto dokumentację medyczną 300 pacjentów poddanych badaniom przesiewowym realizowanym w latach ABSTRACT In recent years cardiovascular diseases have been the leading cause of morbidity and mortality. Currently, an increased prevalence of neoplasms in the world population has been noted [4, 14]. Particularly, colorectal cancer has been considered a major medical problem due to its malignancy. The prevalence of colorectal cancer is on an increase in the world population. It is estimated that the disease affects annually approximately 2,5 % of women and around 3,5 % of men. In Poland, it is predicted that there will be 10 thousand new cases of colorectal cancer with the prognosis that 8 thousand individuals will die [4, 9, 14, 23]. The main aim of the study was to assess the impact of screening procedures (colonoscopy) on the decline of mortality in patients with a diagnosed colorectal cancer. In the present study the authors analysed medical history of 300 patients who had undergone colonoscopy screening procedure in the years Artykuł zawiera znaki ze spacjami 132